İmran Verdiyev,

Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi. “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Oğuz təmsilçisi

O, dünyanın 115 ölkəsində 1 milyondan çox şəkil çəkib. Çəkdiyi fotolar 25 jurnalın üz qabığı olub. Hər bir şəklinin də öz hekayəsi və öz nağılı var. Müxtəlif münaqişə zonalarında – Ruanda, Bosniya, Əfqanıstan, Pakistan, İraq, eləcə də Azərbaycanda çəkdiyi cavaş səhnələri hər kəsdə dərin təəssürat yaradır. Ən təsiredici anı Xocalıdan olan yaşlı qadının şəklini çəkərkən yaşayıb. Faciədən sonra qaça-qaça əllərini göyə açaraq gələn, amma əzizlərinin hamısının həlak olduğunu görən, ah-nalə edən qadının fotosunu çəkərkən. Bütün dünya həmin rəsmə baxaraq məyus olub. Məşhur fotojurnalist bu şəkli Fransa və Amerika da daxil olmaqla dünyanın bir çox ölkələrində sərgiləyib, kitablarına daxil edib. Hətta Avropada buna görə ermənilərlə münaqişələri də olub.

1992-ci ildə cəbhə bölgəsində ermənilər üç dəfə ona snayperdən atəş açıblar, güllələrdən biriŞuşa yolunda papağını aparıb, ikincisi qulağını cızıb, digəri isə ayağının arasından keçib. O, 20 yanvar, Xocalı faciəsi də daxil olmaqla, Azərbaycan – Qarabağ həqiqətlərini dünyaya bəyan edən fotojurnalist kimi tanınır.    

Söhbət 26 iyul 1952-ci ildə Təbrizdə azərbaycanlı ailəsində anadan olmuş Reza Deqatidən (və ya Rza Diqqətidən) gedir. 14 yaşından şəkillər çəkməyə başlayan R.Diqqəti Tehran Dövlət Universitetinin memarlıq fakültəsində təhsil alırdı. Lakin fəaliyyətinə görə 22 yaşında həbs olunub, işgəncələrə məruz qalmışdır. Həbsdən çıxdıqdan sonra - 1981-ci ildə özünə qarşı artan təzyiqlər üzündən təhsilini yarımçıq qoyaraq İranı tərk etmişdir. Fransaya getmiş, 1991-ci ildən etibarən Milli Coğrafiya Cəmiyyəti ilə əməkdaşlığa başlamışdır. 1992-ci ildə həyat yoldaşı, yazıçı Reyçel Diqqəti ilə birlikdə Parisdə Webistan Foto Agentliyinin əsasını qoyub.

Biz bu yazıda qısaca olaraq R.Diqqətinin ancaq Azərbaycanla bağlı fəaliyyətinə diqqəti cəlb etmək istərdik.  

“National Geografic”, “GEO” və digər dünyaca məşhur jurnalların tanınmış fotoqrafıolan R.Diqqəti Azərbaycan Respublikasına ilk dəfə 1987-ci ildə səfər edib. İki həftə sürən bu səfər “Vətən” cəmiyyətinin sədri, yazıçı Elçin Əfəndiyevin dəvəti ilə baş tutmuşdur. Bu onun Azərbaycanla, Azərbaycan ziyalıları ilə ilk tanışlığı olmuşdu. O, bu səfər zamanı Bəxtiyar Vahabzadə, Fərhad Xəlilov, Anar Rzayev, Fikrət Qoca başqa ziyalılarımızla tanış olmuşdu.

20 Yanvar günlərində də çox çətinliklə Bakıya gəlib çıxan R.Diqqəti soydaşlarının köməyi ilə Bakıda üç gün gizli şəkildə xəstəxana və meyitxanalarda çəkilişlər etmişdir. O, Şəhidlər Xiyabanında şəhidlərin dəfn mərasimində də olmuş və çoxlu fotolar çəkmişdir. Üç gündən sonra Fransaya qayıtmışdır. Həmin günün axşamı isə bütün Fransa televiziya və jurnalları Bakıdan xəbərlər yaymışdılar. R.Diqqəti özü deyir ki, “sonralar bildim ki, o zaman Azərbaycan DTX-sına təzyiqlər olub ki, harada yatmışdınız? “Fransız” gəlib, üç gün  çəkiliş edərək gedib, sizin xəbəriniz olmayıb!”

Onun Azərbaycana növbəti səfəri Xocalı soyqırımından sonra, 1992-ci il fevralın 28-də baş tutmuşdu. Həmin gün Bakıya gələn məşhur fotoqraf azərbaycanlı olduğunu bildirmədən Fransadan gələnlərlə birlikdə Ağdama getmiş, orada Xocalıdan gətirilən meyitlərin, onların ailələrinin fotolarını çəkmişdi. R.Diqqəti “525-ci qəzet”ə müsahibəsində deyir: “...Bu vaxt erməni əsgərlərindən biri cibindən çay qaşığını çıxararaq mənə göstərdi. Soruşdum ki, bunu neynirsən? Cavab verdi ki, biz azərbaycanlıları əsir götürəndə bununla gözlərini çıxarırıq. Mən dünyanın heç bir yerində belə vəhşilik görməmişdim. Həqiqətən bizim meyitləri gətirəndə gördüm ki, gözləri çıxarılıb. Mən həmin fotoları çəkib sərgilərimdə nümayiş etdirdim. Bu, müharibə deyildi, əsil soyqırımı idi. Sonra Şuşaya üz tutdum... Neçə gün orada qaldım. Sonra geri dönüb Parisə getdim. Qarabağ müharibəsi və Xocalı soyqırımı ilə bağlı çəkdiyim bütün fotoları dünyaya yaydım”. ( https://525.az/news/42015-rza-diqqeti-yuz-defe-olub-dirilmisem)

Fotojurnalistin "Günahsızların qırğını" kitabında da 1992-ci ildə ermənilərin  azərbaycanlılara qarşı törətdiyi Xocalı soyqırımı zamanı lentə aldığı görüntülər toplanıb. Sərgi zamanı qonaqlara təqdim olunan bu fotolarda qətlə yetirilən insanların, onların ailə üzvləri və qohumlarının acıları əks olunur. Xocalıdan didərgin düşən sakinləri, onların məskunlaşdığı yaşayış yerlərini, çətin və əziyyətli həyat tərzini əks etdirən fotolar oxuculara faciənin ağrısını çatdırır. Kitabda həmçinin qaçqın və məcburi köçkünlər üçün salınmış şəhərciklərdən, Xocalı soyqırımının dünyada tanınması məqsədilə müxtəlif ölkələrdə keçirilən tədbirlərdən fotolar da yer alıb.

Dünyanın ən məşhur fotojurnalistlərindən sayılan həmvətənimiz Rza Diqqəti  müharibə gedən digər bölgələrdə Tərtər, Ağdam, Zəngilan və Cəbrayılda baş verən hadisələri də fotoobyektivin yaddaşına köçürüb. Fotoaparatının obyektivinə tuşladığı həqiqətləri dünyanın gözləri önünə çıxarıb.

Birinci Qarabağ müharibəsindən sonra da Rza bəy qaçqın və məcburi köçkünlərlə vaxtaşrı görüşərək, onların şəkillərini çəkib. O, Azərbaycan həqiqətlərini dünyaya çatdırmaq üçün Avropa ölkələrində sərgilər təşkil edib, buna görə dəfələrlə ermənilərin hücumuna məruz qalıb. Qarabağda çəkdiyi fotoları Parisdə sərgiləyən Rza Diqqətiyə qarşı Fransa mətbuatında onlarla yazı dərc olunub, özü hədələnib, sərgisi isə erməni hücumuna məruz qalıb. Rza bəy deyir ki, ermənilər “Mənə üç cür təzyiq göstəriblər, haqqımda şər, böhtan xarakterli yazılar yazıblar; fiziki təzyiq göstəriblər, sərgim olanda foto və kitablarımı cırıblar; ən pis təzyiq bir neçə böyük layihələrimin əngəllənməsi iləolub”. (https://teleqraf.az/news/art/301685.html)

O, 1997-ci ildə o, bir neçə ay Azərbaycan Respublikasında yaşayıb, ölkəni gəzərək sadə insanların gündəlik həyatını, məişətini, adət-ənənələrini fotolarda əbədiləşdirib. Sonralar da vaxtaşırı ölkəmizə gələn fotojurnalist eyni zamanda milli rəqslər, konsert, tamaşa, sərgi və digər müxtəlif tədbirlərdən çəkdiyi fotolarla Azərbaycan mədəniyyətinin mənzərəsini yaradıb. Müsahibələrinin birində özü deyir ki,  “Azərbaycanın hər yerini gəzmişəm. Bəlkə də onun ən ucqar kəndlərini mənim qədər heç kim tanımır”.

O, 2013-cü ildə Parisdə "Azərbaycan. Tolerantlıq məkanı" sərgisini təşkil etmişdir. Həmin sərgi sonralar Moskvada, İsrailin müxtəlif şəhərlərində, eləcə də BMT-nin mənzil qərargahında, Avropa Parlamentində nümayiş olunub.

2014-cü ildə "Alovun zərifliyi", "Qara Yanvar", "Dağlıq Qarabağ və Xocalı soyqırımı" hadisələrinə həsr edilmiş "Körpələrin döyülməsi" kitablarını yazmışdır. "Alovun zərifliyi" kitabında müəllifin Azərbaycan Respublikasına səfərləri zamanı çəkdiyi fotolar, Azərbaycanın rayonları, ucqar kəndləri, sadə insanların həyat tərzi, adət-ənənələri və digər məqamlar öz əksini tapıb.

Vətən müharibəsində qələbədən sonra da erməni vəhşiliyini davamlı və peşəkar şəkildə sübut etməkdə davam edən R.Diqqəti İsveçrənin Lozan şəhərində  sərgi və   konfrans təşkil edərək Azərbaycan şəhər və kəndlərinin erməni silahlı qüvvələri tərəfindən darmadağın edilməsini əks etdirən fotoları nümayiş etdirib. Ağdamın fotosunu nümayiş etdirərkən qeyd edib ki, xarici media nümayəndələri bu şəhəri “Qafqazın Xirosiması” adlandırıblar. O, indi də erməni vandalizmini fotofaktlarla ifşa eyməkdə davam edir. Onun Şuşada M.P.Vaqifin məqbərəsinin, Ü.Hacıbıyovun büstünün, Bülbülün ev-muzeyinin, Ağdamda Natavanın məqbərəsinin viran qoyulması, Qubadlıda, Laçında və digər ərazilərdə məscid və qəbiristanlıqların dağıdılması və s. barədə ifşaedici fotoları erməni barbarlığından xəbər verir.

Qələbimizə ən azı bizi qədər sevinən R.Diqqəti MDU-da tələbə və müəllimkollektivi ilə görüşdə demişdi ki, möhtəşəm Qələbənin şahidi olduğu və işğaldan azad edilmiş torpaqları gördüyü üçün özünü şanslı hesabedir və qürur duyur. ADU-nin tələbələri ilə görüşdə isə söyləmişdi: “...Şuşa azad edilən kimi getdim, oraya gedəndə məni sevinc hissi bürüdü ki, əsir şəhərimiz işğaldan azad edilib. Bir yandan da Şuşanın azad edilməsinə inana bilmirdim. Axı, Şuşanın coğrafiyası fərqlidir. Mən dünyada dağ müharibələri görmüşəm, ona görə mənə inanmaq çətin idi ki, Şuşanı müharibə ilə almaq olar. Amma Azərbaycan əsgərləri piyada Cıdır düzünə çıxmışdılar. Qarabağ azad ediləndə tez getdim ki, ermənilərin Qarabağı nə vəziyyətə qoyduğunu çəkim. Dünya görsün ki, ermənilər buraları nə vəziyyətə salıblar. Erməni bilir ki, Qarabağ onun deyil, çünki dünyada heç bir millət öz evini yandırmaz".

Dünya şöhrətli fotoqraf R.Diqqəti indi də tez-tez ölkəmizə gəlir, müxtəlif rəsmi tədbirlərdə, çoxsaylı görüşlərdə iştirak edir, ustad dərsləri keçir. Qarabağda aparılan möhtəşəm quruculuq işlərini, ölkəmizin iqtisadi və mədəni həyatındakı uğurları öz kamerasının yaddaşına köçürməkdə davam edir.

Rza Diqqəti bizim pis günlərimizi görüb, indi yaxşı günlərimizin şahidi olur. Çəkdiyi fotolarla tariximizi yazır. Keçmişimizlə gələcəyimiz arasında bağ qurur. Bizim isə onun kimi həmvətənlərə həmişə ehtiyacımız var.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.05.2025)                 

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Xəbər verdiyimiz kimi, 27 – 28 may tarixlərində “Azərbaycan Nəşriyyatları Assosiasiyası” İctimai Birliyi (ANAİB) və Sumqayıt Dövlət Universitetinin (SDU) birgə təşkilatçılığı ilə IV Sumqayıt Kitab Sərgisi təşkil ediləcək.

IV Sumqayıt Kitab Sərgisində izləyiciləri nə gözləyəcək? Suala cavab almaq üçün sərginin təşkilat komitəsinin məsulu Səbuhi Şahmursoyla əlaqə yaratdıq və aşağıdakı məlumatları aldıq:

Sərgi  Sumqayıt Dövlət Universitetinin inzibati binasında baş tutacaq.

Sərgidə təkcə SDU tələbələri deyil, bütün Sumqayıt əhalisinin iştirak etməsi üçün universitetdə “Açıq qapı günü” elan olunub.

Sərginin ilk günü – 27 may Milli Mətbuatın yaranmasının 150 illiyinə, iukinci günü – 28 may tarixi isə Müstəqillik Gününə həsr ediləcək.

Bayram əhvali-ruhiyyəli sərgidə minlərlə kitab 90 %-dək endirimlə təklif olunacaq, tanınmış yazıçıların, şairlərin təqdimat və imza mərasimləri, məşhurlarla görüşlər, şeir saatları baş tutacaq.

Yazıçılar Şəmil Sadiq, Varis, Elxan Elatlı, Aynur Cavid, Elgüsel, Əziz Sultan, Səxavət Məmməd, Mürşüd İsmayılzadə, Əziz Yaqubzadə, tarixçi Boran Əziz, təlimçilər Aysel Rəsulzadə, Orxan Şahbaz, musiqiçi Hüseyn Cəfərin iştirakı ilə müxtəlif panellər, təqdimatlar, imza günləri, şeir gecələri və musiqili proqram təşkil olunacaq.

İki gün davam edəcək sərgi hər gün 10:00-dan 20:00-dək oxucuların üzünə açıq olacaq.

Sərgidə 25-dən çox nəşriyyatın iştirakı gözlənilir.

Giriş sərbəstdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.05.2025)

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Yazıçı” nəşriyyatında Xalq yazıçısı Anarın “2=3+4, yaxud iki ailədə üç Xalq yazıçısı, dörd Xalq şairi” adlı kitabı işıq üzü görüb. Nəfis tərtibatlı, illüstrasiyalı kitab Azərbaycan ədəbiyyatı irsinə böyük töhfələr vermiş iki nəsildən, onlar barədə həqiqətlərdən və onların ədəbi nümunələrindən ibarətdir.

608 səhifəlik bu unikal kitabı tərtib edən Xalq yazıçısı Anar uzun illər ərzində təkcə öz yazdıqlarını yox, qəhrəmanlarının – Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli, Vaqif Səmədoğlu, Ənvər Məmmədxanlı və Yusif Səmədoğlunun yazdıqlarını eyni ideya-estetik yaradıcılıq məcrasına qoşaraq, onları eyni axında birləşdirərək ən yeni ədəbiyyatın ən milli paradiqması olaraq təqdim edibdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı kitabdan hissələri oxucularına təqdim edir. Anar qəhrəmanlarının ən populyar əsərlərini bir daha yaddaşlarda təzələyir:

      RƏSUL RZA

“UNUTMAYIN”

Mən güllü bir may səhəri doğulmuşam.
Bəlkə getdim bir yanvar axşamı.
Tabutuma ipək salmayın!
Dəfnimə toplamayın izdihamı.
Bir ovuc torpaq üstünə qoyun başımı.
Mən o torpağı sevmişəm.
Ancaq məhəbbətim
nə sərgiyə qoyulan bir tablo olub,
nə parıltısı diqqət çəkən üzük qaşı.
Mənim sevgim sevgi idi –
sadə, yaxşı...

Mən anamın südü kimi,
atamın öyüdü kimi
sevdim bu torpağı.
Bir ovuc torpağı əsirgəməyin məndən.
Mən ancaq onu
aparacağam,
nəsil-nəsil insanlara
çeşid-çeşid nemət verən
bu vətəndən.

Mən öləndə ağlamayın!
Mən öləndə gülməyin!
Yox, nəyə gərəkdir!
Mən sağlığımda çox gülmüşəm.
çox ağlamışam.
Ancaq o həzin axşam,
məni yalqız qoyub
əbədi sükut evində,
qayıdanda geri,
açın, taybatay açın,
otağımda pəncərələri!
Çıraq yanmasın.
Səssiz çıxın otaqdan
Elə çıxın ki, sükut oyanmasın
O səssiz, o qaranlıq otaqda
dincəlsin yalqızlıq, sükut.
Dincəlsin ruhum da
Ümidimi, arzumu,
sevincimi, dərdimi
görmüş otağımda.

Ölülər geri dönə bilsəydi,
mən bu otağa gələrdim.
Burda uzun bir dəqiqə
dincələrdim.
Cənnətdə işim yoxdur.
Getmərəm, dəvət etsələr belə!
Cəhənnəmi söndürüb,
bütün ölülər ora getsələr belə...
Mən xoşbəxt olardım,
tabutumu özüm apara bilsəm!
Adımı, xatirəmi
yazılı nitqlərdən,
sərin ahlardan qopara bilsəm...

Vətən torpağı genişdir,
qəlbim kimi
Demirəm, Göyçayda basdırın məni
Ancaq ki, riyakar gözlərdən uzaq,
aparın, bir çayda basdırın məni!
Tabutumu örtsün sərin sular.
Qəbrimi görüb kədərlənməsin
sevinclilər, arzulular.
Qəbrimin üstündən sular çağlasın.
İnsanlar sevinsin, gülsün
işıqlı gündüzlər.
Gecələr də mənə,
yaşıl saçlarını
sulara sallayan,
salxım söyüdlər ağlasın...

1967

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.05.2025)

Əkbər Qoşalı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

2024-cü ilin əvvəlində Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin dost-qardaş Macarıstana səfəri iki ölkə arasında yalnız ikitərəfli diplomatik bağların deyil, həm də daha geniş anlamda Avrasiya məkanında formalaşan yeni geosiyasi sinerjinin bariz örnəyiydi; elə bu il, bu gün də örnəkdir. Həmin səfər və onun fonunda verilmiş açıqlamalar, Güney Qafqazla Mərkəzi Avropa arasında çoxşaxəli işbirliyi platformunun möhkəmləndiyini və bu sürəcin mərkəzində strateji rasionalizmlə yanaşı, tarixi yaddaşın da önəmli rol oynadığını göstərir.

Geosiyasi kontekstdə dəyərləndirsək, bu, çoxqütblü sistemdə mövqe dəqiqləşdirilməsidir.

Son illərdə beynəlxalq münasibətlər sistemində müşahidə olunan transformasiyalar – ABŞ-Çin qütbləşməsi, Rusiya-Ukrayna müharibəsinin yaratdığı gərginliklər və Avropa Birliyinin (AB) içində (necə deyərlər) parçalanmış geosiyasi prioritetlər – Azərbaycan və Macarıstan kimi dövlətləri öz milli maraqlarını daha sərbəst və düşünülmüş şəkildə formalaşdırmağa vadar edir.

Macarıstanın AB içində müstəqil dış siyasət aparması, özəlliklə enerji, təhlükəsizlik və miqrasiya sahələrində fərqli yanaşmalar nümayiş etdirməsi, onu qeyri-formal suverenlik örnəyi kimi irəli çıxarır. Bu fon üzərində Prezident İlham Əliyevin, Macarıstanı AB içində müstəqil siyasət yürüdən nadir ölkə kimi dəyərləndirməsi, iki ölkə arasında ideya yaxınlığının diplomatik ifadəsi sayıla bilər.

Azərbaycan da analoji olaraq, özünün neytral, balanslaşdırılmış dış siyasəti vasitəsilə Batı-Rusiya-Çin üçbucağında çevik manevr qabiliyyətini qoruyub saxlayır. Bu siyasi oxşarlıq, Azərbaycan-Macarıstan münasibətlərinə geosiyasi uyğunluq elementi əlavə edir.

Enerji diplomatiyasına gəldikdə, burada, söhbət, yalnız ixracatdan deyil, həm də siyasi kapitalın formalaşmasından gedir.

Azərbaycanın təbii qaz ixracını Macarıstana və ümumilikdə Avropaya yönəltməsi, təkcə iqtisadi gəlir məqsədi daşımır; bu, həm də ölkənin bölgəsəl və qlobal enerji bazarında siyasi çəkisinin artırılması strategiyasının bir hissəsidir.

Avropa Komissiyasının Azərbaycanı “Pan-Avropa qaz təchizatçısı” kimi tanıması, enerji təhlükəsizliyi sahəsində Bakı-Budapeşt xəttinin təkamülünü sürətləndirmiş olur. Eyni zamanda, Macarıstan şirkətlərinin “Azəri-Çıraq-Günəşli” və “Şahdəniz” layihələrində iştirakı enerji sahəsində qarşılıqlı yatırım güvəninin rəmzinə çevrilib.

Bura yaşıl enerji üzrə işbirliyi də əlavə olunur. Azərbaycanın 6 min meqavatlıq bərpaolunan enerji planı və bu sahədə Macarıstanla işbirliyi perspektivi göstərir ki, rəsmi Bakı öz enerji diplomatiyasını gələcəyin texnologiyalarına uyğunlaşdırır; bax, bu transformasiyada Bakı Budapeşti strateji tərəfdaş kimi seçir.

Özünə haqlı olaraq, Hunqariya deyən Macarıstanla bizi ortaq yaddaş və ortaq gələcəklə bağlı (inam kimi!) ümidlər birləşdirir.

Macarıstanın Türk Dövlətləri Təşkilatında (TDT) fəal iştirakı, onu sırf müşahidəçi statusundan daha artıq, mədəni-siyasi bağlarla üzv kimi təqdim edir. Bu, çox yaxşıdır, ürəyimizcədir! Bu, Macarıstanın Avropa içindəki “türk-hun köklərinə bağlı” milli kimliyini, özünəxaslığını qorumaq istəyinin diplomatik formasıdır.

TDT-nin Şuşada keçirilmiş qeyri-formal Zirvə görüşünün davamı olaraq indi Budapeştdə təşkil edilən ikinci görüş, Azərbaycanla (ümumən Türk dünyası ilə!) Macarıstan arasında mədəni-tarixi bağlılıqların institusional siyasi formata keçməsinin göstəricisidir. Prezident Əliyevin vurğuladığı kimi “Macarıstan öz tarixi köklərinə bağlıdır”; bax, bu, bir tərəfdən Budapeştin Türk dünyası ilə doğmalığını, səmimi yaxınlığını, digər tərəfdən isə Azərbaycanın bu yaxınlığa verdiyi strateji dəyəri əks etdirir.

Türkologiya baxımından Macar-Azərbaycan bağları, sadəcə siyasi deyil, akademik və mədəni inteqrasiyanı da çevrələyir. Ortaq tarixi köklər üzərində qurulan bu yaxınlıq, çağdaş ortamda ideoloji yox, gerçəkçi siyasət və iqtisadi çıxarların vəhdətində təcallaedir.

Azərbaycan Prezidentinin Macarıstana işgüzar səfərindəki gündəkiyində də Sülh gündəliyi və hüquqi üstünlük konsepti vardır.

Azərbaycanın son müharibədən sonra Sülh Anlaşmasının müəllifi kimi təşəbbüskarlıq nümayiş etdirməsi və bu təkliflərin Ermənistan tərəfindən qəbul edilməsi, Azərbaycanın beynəlxalq hüququ əsas istinadgah kimi istifadə etdiyini göstərir. Bu, Prezident Əliyevin Macarıstanda verdiyi açıqlamalarda da öz əksini tapır - bəli, “Biz BMT Nizamnaməsinin 51-ci maddəsinə əsasən öz torpaqlarımızı azad etdik”.

Bu hüquqi arqumentasiyanın Macarıstan kimi Avropa hüquq mədəniyyətinə malik bir dövlət tərəfindən qəbul olunması və sayğıyla qarşılanması, Azərbaycanın bölgəsəl qarşıdurmaları beynəlxalq hüquq çərçivəsində çözmə strategiyasının təsirliliyini təsdiqləyir.

Sonuc olaraq, iki suverenliyin ortaq platformuna yığcam şəkildə vurğu edək.

Azərbaycan və Macarıstan bağları sadəcə ikitərəfli işbirliyi deyil, XXI yüzil diplomatiyasının yeni modelinin – mədəni yaddaşa, strateji maraqlara və hüquqi əsaslara söykənən çoxşaxəli ortaq platformunun örnəyidir.

Bu münasibətlər ana materik üzrə - Avrasiya məkanında yeni güc mərkəzlərinin formalaşmaqda olduğunu və bu mərkəzlərin klassik hegemon güclərdən fərqli - suverenlik, tarixi irs və enerjiyə dayalı səmimi işbirliyi modelini əsas aldığını göstərir.

Azərbaycan və Macarıstan bu modelin önəmli memarlarıdır. - Beynəlxalq siyasi arxitekturanın indiki ülgüsüz, mizansız dönəmində belə model bəşəri siqlət, səciyyə daşıyır.

DÖVLƏTİMİZ ZAVAL GÖRMƏSİN!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.05.2025)

Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Deyirəm, görəsən bu dünyada insanları məşhurlaşdıran televiziyadan da irəlidə nəsə varmı? Məhz, bu “sehirli qutu”nun sayəsində aktyorlar, müğənnilər, siyasi icmalçılar və digər peşə sahibləri xalq arasında ən məşhur adamlar olurlar. Bu dəfə sizə belə adamlardan biri, istedadı ilə məhurlaşan Xalq artisti Yasin Qarayev haqqında söhbət açmaq istəyirəm. O Yasin Qarayevdən ki, bizim uşaqlıq illərimizin qəhrəmanı olub. Hazırda teatrımızın bahadırlarından biri sayılır. Bir vaxtlar "sehirli qutu"da tez-tez görünərdi. Rol aldığı tamaşaları xüsusi maraqla izləyərdik. Amma son vaxtlar nədənsə televiziyada görünmür, tamaşaçılarını intizarda saxlayır…

Yaşı elə də çox deyil, bir də ki, aktyor üçün nə yaş? O qədər filmlərimizdə onun yaşına uyğun rollar var ki, nədənsə rejissorlar belə teatr bahadırlarının yerinə həvəskar aktyorları çəkirlər. Bəlkə də elə buna görədir ki, filmlərimiz Yalamadan o tərəfə gedib çıxa bilmir. Sanki filmlərimizin də ölkədən çıxışına “qırmızı işıq” yandırılıb…

Yasin Qarayev 1946-cı ildə Şəmkir rayonunda dünyaya gəlib. 1973-cü ildə Azərbaycan Dövlət İncəsənət İnstitutunun musiqili komediya fakültəsini bitirib. 1974-cü ildən Azərbaycan Dövlət Gənc Tamaşaçılar Teatrında çalışıb.

1991-ci ildə əməkdar artist, 2006-cı ildə isə xalq artisti fəxri adlarına layiq görülüb. Bir neçə dəfə prezident mükafatçısı olub. 2016-cı ildə Azərbaycan Teatr Xadimləri İttifaqının "Sənətkar" medalı ilə təltif edilib.

2016-cı ildən Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərdi təqaüdünü alır…

Deyir ki:- “Müslüm Maqomayev qədər sevdiyim, pərəstişkarı olduğum ikinçi bir estrada müğənnisi tanımıram. Uşaqlığ çağlarımdan həmişə onun ecazkar və bənzərsiz səsinin pərəstişkarı olmuşam. Mənim fikrimcə Tanrı bütün gözəllikləri

ona vermişdi. Güclü, məlahətli səs, boy-buxun, səhnə yaraşığı, jest, plastika və çox şey. Müslümü bircə dəfə dinləyən tamaşaçı onun sehirli səsinin tilsiminə düşməyə bilməzdi. Tanrı ona dünya estrada musiqisinin imperatoru kimi yüksək bir zirvə bəxş etmişdi. Və o da sonuncu imperator olduğu üçün həmin titulu özü ilə Tanırının yanına apardı…”

Yasin Qarayev layiqli adamlar haqqında xoş söz deməyə tələsən insandır. Onun siyasi proseslərdə gözə görünməməsindən gileylənən adamların görünür ki, yetərincə dünyagörüşü yoxdur. O, bir şəxsiyyət kimi, abırına sığınıb dünyanın gərdişini səbirlə seyr edənlərdəndir. Çünki elə bir dövrana gəlib çatmışıq ki, kütləni xalq hesab edən adamların sayı çoxalıb. Alisa adlı bir aktrisadan nümunə gətirib deyir ki: “Qocalığin tez gəlməsi dəhşət deyil, dəhşət cavanliğin tez getməsidir!..”

Mayın 22-si - yənikibugünYasinmüəllimin 79 yaşı tamamolur. Ürəklərdə yuva qurmağı bacaran hər bir şəxsin həyatda yaşamağa haqqı var. Allah ömrünü uzun eləsin!

 “Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.05.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Məhəmməd Füzuli ədəbi məktəbinin görkəmli nümayəndələrindən biri olan Əliağa Bakir (Əliağa Hacıağa oğlu Rzayev) 1923-cü il noyabrın 1-də Bakı şəhərində fəhlə ailəsində anadan olmuşdur.

Böyük söz ustadı Əliağa Vahidin tələbələrindən olmuş Əliağa Bakir ədəbi fəaliyyətə 1940-cı illərdən başlamışdır. O, 2200-dən artıq qəzəl və müxtəlif janrlarda yazılan şeir, eləcə də, 5 poema müəllifidir. Onun əsərlərində yüksək insani keyfiyyətlər və mənəvi dəyərlər ana xətt olaraq görülməkdədir. Yaşadığı həyat qələmə aldığı nəzm əsərlərində öz əksini tapmışdır. Bir çox şeir və qəzəli dövri mətbuatda dərc olunmuş, bəstəkarlar tərəfindən musiqi bəstələnmiş, muğam ustaları tərəfindən ifa edilmişdir. Yaradıcılığı haqqında radio və televiziya verilişləri hazırlanmışdır.

“Yazıçı” nəşriyyatı tərəfindən 1978 və 1986-cı illərdə buraxılmış “Qəzəllər” toplusunda Əliağa Bakirin bir sıra qəzəli çap edilmişdir. Bundan əlavə, şairin “Eşq ilə gülmüş təbiət” (1990), “Tarixlərdən gələn səslər” (1991), “Qabusnamə lövhələri” (1992) və “Min bir gözəl, min bir qəzəl” (1994) adlı kitabları kütləvi tirajla çapdan çıxmışdır.

22 may 1998-ci ildə Bakıda vəfat etmişdir. Qəbri ata yurdu Maştağa kəndindədir.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.05.2025)

2025-ci il mayın 21-də Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev Macarıstanın paytaxtı Budapeştdə keçirilən Türk Dövlətləri Təşkilatının (TDT) Dövlət Başçıları Şurasının qeyri-rəsmi Zirvə Görüşündə iştirak edib.

Görüşdə Azərbaycanla yanaşı Türkiyə, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Özbəkistan və müşahidəçi ölkə kimi Macarıstanın rəhbərləri də iştirak ediblər. Zirvə görüşündə türk dövlətləri arasında əməkdaşlığın gücləndirilməsi, qlobal enerji təhlükəsizliyi, strateji nəqliyyat dəhlizləri və regional sabitliyin qorunması əsas müzakirə mövzuları olub.

 Prezident İlham Əliyev çıxışında Azərbaycan-Macarıstan münasibətlərinin strateji tərəfdaşlıq səviyyəsində olduğunu qeyd edərək Macarıstanın müstəqil və prinsipial xarici siyasət yürütməsinin Türk dünyası üçün əhəmiyyətini vurğulayıb. O bildirib ki, Budapeşt platforması türk dövlətləri arasında həmrəyliyin və ortaq siyasi iradənin göstəricisidir.

 Dövlət başçısı çıxışı zamanı nəqliyyat və enerji təhlükəsizliyinə də xüsusi diqqət ayırıb. Prezident bildirib ki, Azərbaycanın təşəbbüsü ilə həyata keçirilən Zəngəzur dəhlizi layihəsi təkcə regionun deyil, həm də türk dünyasının geoiqtisadi xəritəsini dəyişəcək. 

 Bununla yanaşı, Prezident İlham Əliyev Azərbaycan, Qazaxıstan və Özbəkistan arasında COP29 çərçivəsində imzalanmış yaşıl enerji üzrə strateji tərəfdaşlıq sazişinə toxunaraq bu layihənin Xəzər-Qara dəniz marşrutu ilə enerji ixracında yeni səhifə açacağını bildirib.

 Zirvə görüşü çərçivəsində türk dövlətləri arasında əməkdaşlıq sənədləri və birgə mövqelərin formalaşdırılması üçün intensiv müzakirələr aparılıb. Prezident İlham Əliyevin çıxışı, xüsusilə enerji və nəqliyyat sahələrindəki çağırışları və təşəbbüsləri, təşkilatın gələcək fəaliyyət istiqamətləri üçün strateji əsas kimi qiymətləndirilib.

 Azərbaycan Prezidentinin Budapeştdəki çıxışı Türk Dövlətləri Təşkilatının qlobal miqyasda güc mərkəzinə çevrilməsi yolunda siyasi iradə və regional liderlik nümunəsi olaraq tarixə düşəcək.

AzərTAC-ın materiallarından istifadə edərək hazırladı Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.05.2025)

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun Prezidenti Xanım Aktotı Raimkulova Azərbaycan Respublikasının Xalq şairi Bəxtiyar Vahabzadənin 100 illiyi münasibətilə keçirilən konfransda iştirak və çıxış edib.

 “Ədəbiyyat və incəsənət” portalına Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondundan verilən məlumata görə, 18 may 2025-ci il tarixində Fondun prezidenti Aktotı Raimkulova  Şəki şəhərinə səfəri çərçivəsində Azərbaycanın Xalq şairi Bəxtiyar Vahabzadənin 100 illiyi münasibətilə keçirilən konfransda iştirak edib. 

Xüsusilə vurğulamaq lazımdır ki, konfrans Azərbaycan Respublikasının Prezidenti  Cənab İlham Əliyevin Xalq şairi Bəxtiyar Vahabzadənin 100 illik yubileyinin qeyd edilməsi haqqında Sərəncamına uyğun olaraq AMEA və Mahmud Kaşğari adına Beynəlxalq Fondun əməkdaşlığı çərçivəsində təşkil olunub.

Konfransdan öncə iştirakçılar Azərbaycan Respublikasının Ümummilli Lideri Heydər Əliyevin abidəsini ziyarət edib, önünə gül dəstələri düzüblər və əziz xatirəsini dərin ehtiramla yad ediblər. Ardınca konfransın keçirildiyi Heydər Əliyev Mərkəzi ilə tanış olublar.

Konfransda çıxış edən Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun prezidenti Aktotı Raimkulova, Fondun türk dünyasının mədəni irsinin qorunması və təbliği istiqamətində həyata keçirdiyi fəaliyyətlərdən bəhs edərək, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti  Cənab İlham Əliyevin Xalq şairi Bəxtiyar Vahabzadənin 100 illik yubileyinin qeyd edilməsi haqqında Sərəncamına müvafiq olaraq Fond tərəfindən nəşr edilən “Özümüzü kəsən qılınc” əsərini böyük ədəbi və mənəvi hadisə kimi qiymətləndirib, şairin yaradıcılığını türk ruhunun canlı səsi adlandırıb.

Tədbirdə Azərbaycan Respublikası Şəki şəhəri İcra Hakimiyyətinin başçısı Elxan Usubov, Azərbaycan Respublikası Milli Məclisin deputatı, Mahmud Kaşğari adına Beynəlxalq Fondun prezidenti Cavanşir Feyziyev,Milli Məclisin Beynəlxalq münasibətlər və parlamentlərarası əlaqələr komitəsinin sədri Səməd Seyidov, Əmək və sosial siyasət komitəsinin sədri Musa Quliyev, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının prezidenti akademik İsa Həbibbəyli, AMEA-nın Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunun direktoru Nadir Məmmədli, TÜRKPA-nın Baş katibi Mehmet Sürəyya Ər, TÜRKSOY-un Baş katibi Sultan Rayev,  Qazaxıstanın Azərbaycandakı səfiri Alim Bayel, Qırğızıstanın Azərbaycandakı səfiri Maksat Mamıtkanov, Türkiyənin Azərbaycandakı səfiri Birol Akgün çıxış edərək Bəxtiyar Vahabzadənin yaradıcılığından geniş söz açıblar.

Sonda Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu tərəfindən Heydər Əliyev Mərkəzinin muzeyinə Bəxtiyar Vahabzadənin Fond tərəfindən nəşr edilən “Özümüzü kəsən qılınc” əsərinin nüsxələri hədiyyə edilib.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.05.2025)

Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Deyirlər ki, insanın adının mənası onun taleyində əhəmiyyətli rol oynayır. Amma elə nadir adlar var ki, onların mənasını dərindən başa düşmək çox çətindir. Məsələn, “Ərtegin” adı. Bu ad azərbaycanlıların adlar siyahısında yoxdur. Lüğət isə, onu belə izah edir; igid varis və ya igidin varisi...

Bəli, bu dəfə sizə ölkəmizdə nadir adlardan birini daşıyan professor Ərtegin Salamzadədən danışmaq istəyirəm. O, 1965-ci ildə Ukraynanın paytaxtı Kiyev şəhərində dünyaya gəlib. Atası- əslən Şamaxı rayonundan olan memar, əməkdar inşaatçı, əməkdar elm xadimi, akademik Əbdül Vahab Salamzadə olub...

Ərtegin müəllim 1987-ci ildə indiki Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin “Təsviri sənət tarixi və nəzəriyyəsi” bölməsini bitirib. 1987-ci ildən AMEA-nın Memarlıq və İncəsənət İnstitutunda çalışır. 1996-2010-cu illərdə İnstitutun elmi işlər üzrə direktor müavini vəzifəsini icra edib. Hazırda İnstitutun rəhbəridir. Eyni zamanda, Azərbaycan Memarlıq-İnşaat Universitetinin “Dizayn” kafedrasının professorudur. 1992-ci ildə namizədlik dissertasiyasını Bakıda, 2002-ci ildə isə doktorluq dissertasiyasını Moskva şəhərində müdafiə edib. Sənətşünaslıq elmləri doktoru, professordur. 2014-cü ildən AMEA-nın müxbir üzvüdür...

AMEA Memarlıq və İncəsənət İnstitutunun baş meneceri, Kulturologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Namiq Abbasov onun haqqında yazır: “Ərtegin Salamzadənin elmi fəaliyyətini bir neçə cümlə ilə əhatə etmək mümkün deyil. Onun sənətşünaslıq elminin inkişafındakı fəaliyyəti, şübhəsiz, tədqiqatçılar tərəfindən nə vaxtsa araşdırılacaq. Eləcə də, onun idarəetmə mədəniyyətindəki uğurlu fəaliyyəti insan münasibətləri mədəniyyətinin xüsusi göstəricisi sayıla bilər. Rəhbərlik etdiyi Memarlıq və İncəsənət İnstitutu kollektivinin, xüsusilə gənc tədqiqatçıların hörmətini qazanması onun xüsusi özəlliklərinin olmasından xəbər verir. Yəni söhbət elmli, ədalətli və yüksək keyfiyyətləri özündə cəmləşdirən bir insandan gedir. Daha mühümü, bu gün üçün aktual olan isə insani keyfiyyətlərin önə çıxarılması və şəxsin düşüncə tarixində arzulanan kamillik yolundakı irəliləyişlərini izləməklə əməllərinin yaxşı nümunə kimi göstərilməsidir. Bir sözlə, Ərtegin müəllimin özəlliyi böyüklə-böyük, kiçiklə-kiçik, hər kəsin səviyyəsinə uyğun ünsiyyət, xoş rəftar, tabeliyində olanlara bunu hiss etdirmədən hər zaman "siz" deyərək qarşısındakını dəyərləndirməklə insanlığı təbliğ etməkdir. Əslində, bu fundamental dəyərlərin təbliğidir...”   

...Bakı, İstanbul, Daşkənd, Almata, London, Budapeşt, Tunis, Moskva, Sankt-Peterburq və Krasnodar şəhərlərində nəşr olunan, Azərbaycan sənətşünaslığının tarixi və metodologiyasına, dizayn və heraldikanın vizual dilinin problemlərinə həsr etdiyi 160-ə yaxın elmi əsərin müəllifidir. Onlardan “Azərbaycan sənətşünaslığı. XX əsr”, “Elçin Əlibəyli: rəssam və bədii ənənə”, “Dizayn və informasiya”, “İncəsənət və sənətşünaslıq” monoqrafiyaları, “Dizayn tarixi”, “Vizual informasiya” ali məktəblər üçün tədris vəsaitləri, “Məlik Ağamalov. Boyakarlıq”, “Tofiq Rəsulov. Şəbəkə” və “Akmal Nur. Boyakarlıq” kataloqlarını göstərmək olar...

...Çox səmimi adamdır. Təkəbbür və lovğalıqdan uzaqdır. Nizam-intizamı xoşlayır. İnanılmaz dərəcədə ağıllıdır və həmişə onun beyni qəbul etdiyi məlumatları təhlil etməklə məşğuldur. O, dünyanı öz xüsusiyyətlərinə uyğunlaşdırmaqdan və ətrafında dinc, nizamlı bir məkan yaratmaqdan zövq alır. Bəzən, həyatda buraxdığı kiçik səhvlərə görə, özünü çox sərt və amansızcasına tənqid edir. Bu onun olduqca ağıllı olmasının təzahürüdür. O, hər vəziyyətdə bütün nəticələrə nəzarət etməyi bacarır. İşlərini planlaşdırmağı sevir. Mütəşəkkil və nizamlıdır. Bundan əlavə, çox ehtiyatlıdır. Səhv etməkdən, könül qırmaqdan qorxur. Səliqə-səhmana ciddi riayət edir. Gözlənilməz sürprizləri sevmir. Söz verdisə sözünə hökmən əməl edir. Adamları ruhdan salmaq onun təbiətinə yaddır. Əksinə, adamlara bacardığı qədər kömək etməyə hazırdır. Təfərrüat yönümlü insandır. Məzmunlu və məntiqlidir...

...Bəli, ölkəmizdə nadir adlardan birini daşıyan Ərtegin müəllim də, adına uyğun taleyini yaşayır. Bu il onun üçün yubiley ilidir, 60 yaşı tamam olur. Dedim ki, dostları, sevənləri də bilsin. Axı, 28 avqusta nə qalıb ki...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.05.2025)