Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Hərçənd ki, onun 65 illik yubileyi sentyabr ayının iyirmi dördünə düşürdü, mən düz bir ay sonra yazıram. 

Gəlin, öncə onun ömür yoluna işıq tutaq. 1958-ci ildə Masallı rayonunda dünyaya gəlib. 1986-cı idə Azərbaycan Dillər Universitetini bitirib. Bir il Yardımlı rayonunda müəllim işlədikdən sonra, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Nizami adına ədəbiyyat institutunun aspiranturasına daxil olub. 1991-ci ildə Mirzə Fətəli Axundovun “"Təmsilat"ı və qərbi Avropa maarifçi dramaturgiyasının ənənələri" mövzusunda namizədlik dissertasiyasını müdafiə edib. Elə həmin ildən də 1993-cü ilədək Azərbaycan Dillər Universitetində müəllim kimi çalışıb. 1993-1994-cü illərdə Belçikanın "Medecins sans frontieres" humanitar təşkilatında tərcüməçi işləyib. 1996-cı ildə "Cahan" jurnalında çalışıb. 1998-ci ildən "Turan-98" tərcümə firmasının direktorudur. AMEA Nizami adına ədəbiyyat insitutunun ədəbiyyat nəzəriyyəsi şöbəsinin baş elmi işçisidir.  

2010-cu ildə isə "Azərbaycan komediyasının poetikası" mövzusunda doktorluq dissertasiyasını müdafiə edərək Filolologiya üzrə elmlər doktoru elmi dərəcəsinə nail olub. 

Deyir ki,- “Hamı dayanmadan yazır, hərə bildiyini, hərdən də bilmədiyini yazır. Bilirsiz, bizdə bir yararsız xasiyyət var, yəni, bəlkə də, istənilən yazı adamında. Sən daha çox bilmədiklərinin aşiqi olursan, ondan yazmaq, onu ekrana gətirmək istəyirsən. Amma onu fəth etmədən, haqqında cüzi şeylər bilməklə. Yəni düşünürsən ki, əsas modeldir, onu qursam, içi asandır və nəticədə şablon alınır. Mən daha çox filologiya aləmində “müşahidə edirəm” demirəm, bilmədən yazanları görürəm, çünki hər şey ortadadır. Ömür qısadırsa, onu yazmaqla uzatmaq olmaz. Bu eşqlə qələmə sarılanlar var, hətta xarici ölkələrdə çap olunurlar. Baxın, biri “Ədəbiyyat nəzəriyyəsi” yazırsa, ardınca ən azı 10 nəfər də bu hadisəni yamsılayır. Nəyə lazımdır? İnsan əgər anlamadığı problemlərdən bir kitab bağlayırsa, onu nəşr etdirirsə, sonra da sinəsini qabağa verib sevinirsə, buna nə ad qoymaq olar? Əlbəttə cahillik...”

Ruh adamıdır, gözlərinin dərinliyində qəribə bir ifadə var. Bəli, bu ifadə illərlə çəkdiyi zəhmətin təzahürüdür, gözlərindən məğrur-məğrur boylanır. Keçirdiyi yuxusuz gecələrin acısı, apardığı tədqiqatların əziyyəti sanki dil açıb adamla danışır. Amma nə yaxşı ki, yorulmayıb, hələ də axtarışdadır...

“Bir neçə yerdə və dəfələrlə demişəm, indi də təkrar edirəm: O, ədəbiyyat haqqında, bədii mətn və əsər haqqında fərqli nəzəri təcrübələr və ənənələr kontekstində düşünə və yaza bilən beş - altı filoloqumuzdan biridir. Mətni çox sevir. Mətnlə davranmağı, işləməyi bacarir. Onun sevdiyi filoloji mövqe - kontekstinin tapılması və mətnin hüdudlarını, eləcə də “sıxlıq dərəcəsini” göstərməsidi. Sevdiyi şairlərin yaradıcılığına Tınyanov prinsipini- “şeir sırasının sıxlığı” prinsipini tətbiq edir. O, semantik əlaqələri yalnız qonşu sözlər arasında, sətirdə, beytdə deyil, bütövlükdə şeirin simmetrik yerləri arasında da aparır. Çağdaş poeziyamızın istedadlı nümayəndələrinə həsr olunmuş məqalələrini xatırlamaq və gözdən keçirmək kifayətdir. Poeziya haqqında ən yaxşı yazanlardan biri də odur. Onu poeziyada “dilin arxa planı” maraqlandırır. Onu yaxın-uzaq sətirlərin, obrazların gizli əlaqələri, mənalar mübadiləsi və s. maraqlandırır.”- bu fikirlər ədəbiyyatşünas, professor Rüstəm Kamala məxsusdur. Hörmətli professor onun haqqında düşündüklərini davam etdirərək daha sonra yazır:

“Onun bütün cəhdləri XX əsr Azərbaycan poeziyasının iyerarxiyasını anlamağa yönəlib. Yazılarından və söhbətlərindən gəldiyim qənaət budur: O, ədəbiyyatda hər kəsin yerini gözəl və dəqiq bilir. Və heç vaxt ölçü həddini itirmir. Onun sevimli şairlərini mən də tanıyıram. “Əli Kərim xəstəliyi” ilə məni də yoluxdurdu. Sağ olsun. Azərbaycanın bir böyük şairinə mən də “yaxınlaşa” bildim. O, janrından asılı olmayaraq, bütün əsərlərə poeziya bucağından baxır. Onun üçün poetika poeziya haqqında elmdir və hətta klassik Azərbaycan komediyalarını poeziya kimi araşdırır.

Onun şairliyindən də xəbərim var. İlk dəfə bir neçə şeirini bir soyuq qış axşamı “Baksovet”də bir kafedə oxumağı da yadıma gəlir. Bu şeirləri oxuyandan sonra ağlıma gələn ilk nəzəri qeydlər bunlar oldu: Bu şeirlərdə məna obrazla kəsişmir- daha doğrusu, hansısa sürreal bucaq altında kəsişir. Bəzən predmetin mənası və simvolik obrazı arasında əlaqəni pozur. Onun poetik mətnlərində vahid obyekt yoxdur, fraqmentlərə- “kubiklərə” bölünür və hər birinin şəffaf süjeti var. O, Azərbaycan poeziyasını struktur baxımdan təşkil olunmuş vahid süjet kimi anlamağa, araşdırmağa çalışır. Fikrimcə, Azərbaycanda filoloqları və milli oxucuları iki yerə bölmək lazımdır: Mirzə Fətəlini oxuyanlara və oxumayanlara. Hiss olunur ki, o, Mirzə Fətəlini mükəmməl oxuyub. Namizədlik və doktorluq dissertasiyalarını Azərbaycan komediyasının poetikasına həsr edib. Mən yazılarımı ona baxıb yazıram. Onun baxışlarını həmişə üzərimdə hiss edirəm...”

Bu söhbətimdə bilərəkdən daha çox mütəxəsis rəyinə istinad etdim ki, həm yaddaşlar təzələnsin və həm də tənqidçi, ədəbiyyatşünas və tərcüməçi Cavanşir Yusiflini yaxından tanıyasınız...

Bəli, illər öncə guya ürək çatışmamazlığından vəfat etdiyi xəbəri ölkəyə yayılsa da, professor Rüstəm Kamal demişkən- Cavanşir Yusifli hələ uzun müddət ədəbiyyatımıza xidmət göstərəcək…

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.10.2023)

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Onu maarifçi şair adlandırırlar, amma o, həm də bir uşaq şairi idi. Yazdığı “Xoruz”, “Bənövşə”, “Keçi”, “Quzu”, “Qızıl gül”, “Qərənfil” və digər şeirləri, “Tülkü həccə gedir”, “Tıq-tıq xanım” kimi pyesləri ilə uşaqların ən sevimli yazıçısına çevrilən Abdulla Şaiqin 64 ildir ki, aramızda yoxdur. Mollanəsrəddinçilərə yaxın olan şair, həm də Azərbaycan uşaq ədəbiyyatının banilərindəndir. Hazırda Azərbaycan Dövlət Kukla Teatrı Abdulla Şaiqin adını daşıyır. Uzun müddət bu teatrda çalışan ədib “Xasay”, “Eloğlu”, “Vətən”, “Fitnə”, “Qaraca qız” kimi çeşidli pyeslər yazıb. “Fitnə” və “Nüşabə” əsərləri Nizami süjetləri əsasında yaranan maraqlı sənət örnəkləridir. 

Abdulla Şaiq 1959-cu ildə Bakıda vəfat edib, Fəxri xiyabanda dəfn olunub. 1990–cı ildən Bakıda fəaliyyət göstərən Abdulla Şaiqin ev-muzeyi onun həyat və bədii yaradıcılığını, bütün ömrü boyu apardığı pedaqoji fəaliyyətini, onunla ünsiyyətdə olan yazıçı və ziyalıların fəaliyyətini işıqlandıran bir mədəniyyət ocağıdır. 

Ədibin ev-muzeyi Bakının mərkəzində, Abdulla Şaiq küçəsi - 21 ünvanında yerləşir. Muzeydə ilk dəfə olsaq da, burada xüsusi doğmalıq hiss etdik. Binanın zəngini vururuq, qapıda bizi muzeyin əməkdaşı qarşılayır. İçəri keçirik, köhnə Bakıya xas olan dar, uzun pilləkənləri qalxıb mənzil-muzeyinə daxil oluruq. Muzeydə ömrünün böyük bir hissəsini bu evdə keçirmiş Abdulla Şaiqin ömür yoluna yenidən nəzər salırıq.

Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, muzey 1990-cı ildə Azərbaycan Nazirlər Sovetinin qərarı ilə yaradılıb. Ədibin 120 illik yubileyi ərəfəsində, 2001-ci ilin yanvar ayında muzeyin ekspozisiyası açılıb. 

Mənzil-muzeyi 4 otaqdan ibarətdir. Ekspozisiyada A.Şaiqin həyat və yaradıcılığına aid fotoşəkillər, müxtəlif sənədlər, şəxsi əşyalar və s. təqdim olunur. Muzeyin yaradılmasında ədibin oğlu Kamal Talıbzadənin əvəzolunmaz xidmətləri olub. Kamal Talıbzadə bu eksponatları ailə evindən, Ədəbiyyat İnstitutundan, arxivdən, qohumlarından böyük əziyyətlər hesabına toplayıb. Muzeydə ümumilikdə 9576 eksponat qorunub saxlanılır.

Salondayıq. İçəri daxil olduğumuz andan etibarən, otaqlar bizdə nostalji hisslər yaradır. Salonda diqqətimizi ilk cəlb edən üzərinə köhnə süfrə salınmış masa oldu. Öyrəndik ki, dühalar görmüş masa tarixin ən keşməkeşli xatirələrini özündə ehtiva edir. Səməd Vurğun, Yusif Vəzir Çəmənzəminli, Mirzə Ələkbər Sabir, Abbas Səhət, Mikayıl Müşfiq, Cəlil Məmmədquluzadə, Üzeyir Hacıbəyli kimi ziyalılar bu masa ətrafında dəfələrlə şeir-sənət məclisləri təşkil ediblər. Abdulla Şaiq öz yoldaşları ilə gecədən səhərə kimi müxtəlif dərsliklər üzərində çalışıb. Bu masa arxasında keçirilən belə işgüzar görüşlər çox olub. Onların yuxusuz gecələri doğma dilimizin inkişafında mütərəqqi rol oynayıb.

Sonra digər otaqlara keçirik və burada xüsusi stendlərdə nümayiş olunan kitablar göz oxşayır. Bu kitabların bəzilərini vərəqlədikcə uşaqlıq xatirələrimiz göz önündə canlanır. Biz digər şair və yazıçıları müəyyən yaşa çatdıqdan sonra tanıyırıq, amma Abdulla Şaiqi uşaq vaxtlarımızdan “Xoruz”, ”Keçi”, “Tıq-tıq xanım”, “Tülkü həccə gedir” kimi nağılları ilə, şeirləri ilə tanımışıq. Ana laylasından sonra birinci dilimiz “Şaiq dili”dir. Yəni biz onunla formalaşıb böyümüşük. Sanki ani də olsa, bizi uşaqlıq illərimizə qaytaran sehrli bir aləmə düşürük. Abdulla Şaiq uşaqları çox sevirdi və daim onlar üçün çalışırdı. O, bir gün Quba rayonunun Yekdar kəndinə gedir. Yekdarda iki mərtəbəli bir evdə qalır. O, ev sahibindən xahiş edir ki, evdə qaldığı müddətdə uşaqlar da burada dərs keçsinlər. Beləliklə, o həmin evin birinci mərtəbəsində məktəb açır. Daha sonra Abdulla Şaiqin ənənəsini davam etdirmək məqsədilə həmin məktəb Baxçaəli kəndinə köçürülür, 4 sinifli məktəb açılır. Həmin o məktəb hazırda da fəaliyyət göstərir. Eyni zamanda A.Şaiq hazırladığı oyuncaqlarla uşaqlar üçün müxtəlif səhnəciklər nümayiş etdirir...

Muzeydə təqdim olunan önəmli eksponatlardan biri də ədibin əsərlərini qələmə aldığı yazı masasıdır. O vaxt ədibin ömür-gün yoldaşı Şahzadə xanım istəyib ki, bu köhnə masanı atsın və yenisini alsın. Bunu bilən Abdulla Şaiq “Masama” şeirini yazır. Şahzadə xanım onu oxuyandan sonra bu onun üçün əziz bir xatirəyə çevrilir. Qeyri-adi görünüşü olan bu masaya nəzər yetirdikdə, burada nümayiş olunan eksponatların xüsusi dəyərə malik olduğu qənaətinə gəlirik. İş masasının yerləşdiyi otağın divarından böyük saat asılıb. Onun əqrəbləri simvolik olaraq Abdulla Şaiqin vəfat etdiyi anda dondurulub.

Muzeyin əməkdaşı A.Şaiqin qələm yoldaşlarının repressiyaya məruz qalması haqqında danışarkən bizdə belə bir sual yarandı: “Abdulla Şaiq də bu ruhda şeirlər yazırdı. Bəs onun repressiyaya məruz qalmamasının səbəbi nə idi?” Sən demə, Abdulla Şaiq o dövrdə şeirlərini büküb sobanın içinə yığıb. Kamal Talıbzadə atası rəhmətə gedəndən sonra oradan həmin əlyazmaları tapıb. Həmin şeirlər “Arazdan Turana” kitabında öz əksini tapıb.

Muzeyin tərkibində “Vətən” yaradıcılıq dərnəyi fəaliyyət göstərir. Dərnəyin əsas fəaliyyət istiqaməti Abdulla Şaiq ənənələrini qoruyub saxlamaqdır. Həmin dərnəyin 50-ə yaxın fəal üzvü var və hər biri xüsusi istedada malik şagirdlərdir. Bu dərnəkdə müxtəlif yaradıcılıq sahələri mövcuddur. Eyni zamanda, təmənnasız şəkildə fəaliyyət göstərir.

Burada olarkən həm də onu öyrəndik ki, muzeydə nümayiş olunan eksponatların heç birinə dəyişiklik edilməyib, bunun da əsas məqsədi Abdulla Şaiq irsinin qorunaraq gələcək nəsillərə olduğu kimi ötürülməsindən ibarətdir. 

Gördüklərimiz, eşitdiklərimiz bir daha deməyə əsas verir ki, böyük ədiblərimizin irsini yaşadan muzeylər keçmişlə gələcək arasında bir körpüdür və mütləq bu körpüdən keçib tariximizi, mədəniyyətimizi öyrənməliyik.

Materialı hazırlayarkən BDU-nun AzərTAC-da təcrübə keçən tələbələrinin təəssqratlarından istifadə edilmişdir. 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.10.2023)

 Uraqan Abdullayev, “Ədəbiyyat və incəsənət”

"Bir zamanlar "Renesans" adlı yazarlar klubu var idi. Həvəskar yazarlardan ibarət gənclər hər həftə sonu kitab kafelərinin birində toplaşaraq çay içir, öz yazdıqlarını bir-birləri üçün oxuyub müzakirə edirdilər." - sizə danışdığım bu hadisə 2014-cü illərə təsadüf edir. Hansı ki, mənim yazarlığa başladığım eyni tarixdir. Həmin dövrlərdə yazarlar klubu axtararkən qarşıma "Renesans" adlı yazarlar klubu çıxmışdı. Klubun üzvlərinin sayının çox olmasına baxmayaraq onların arasından sadəcə ikisi yazıçı oldu və hələ də bu uğurda irəliləməkdədir. Bu iki yazardan biri mən, digəri Seymur Oruc idi. Onun bugünkü mükafatlarına nəzər yetirəndə qürurlanmamaq əldə deyil. Mən o qrupun ən gənc üzvü, Seymur isə ən istedadlı və iddialı yazarlarından biri idi.

Və nəzərinizə çatdırmaq istərdim ki, 29 oktyabr saat 14:00-da Elmlər Akademiyasında yerləşən Libraf (Park Akademiyada) onun "NİKOLYA BONENİ şərqə aparan hekayə" kitabının təqdimatı keçiriləcək. 

Əgər müsahibim sizin üçün maraqlı olsa, kitabını almağa tələsin.

Beləliklə, bu gün sizlərlə birlikdə Seymur Orucu daha yaxından tanımağa çalışacağıq.

-Xoş gördük, Seymur Oruc. Səninlə tanışlığımız və dostluğumuz Renesans yazarlar klubundan yaranıb. Necə hesab edirsən, gənc yazarların uğur əldə etməsi və yazılarını təkminləşdirməsi üçün hansısa qrupa qoşulmaqlarının və birlikdə hərəkət etmələrinin nə kimi faydaları var?

- Salamlar, xoş gördüm və çox şablon kimi səslənsə də, təşəkkür edirəm ki, belə bir təşəbbüs oldu.

Hə, Renesans yazarlar klubu. Yalnız xoş xatirələrim oldu bu komandada olarkən. Məncə, labüddür, əgər inkişaf etmək istəyirsənsə... Hər şeydən əvvəl belə hər hansı bir xırda cəmiyyətdə olarkən təşviq olunursan, daha çox yazmağa və daha yaxşı yazmağa. Amma, əlbəttə ki, olunan tənqidlərə də açıq olmalısan, üstəlik, sadəcə açıq olmaq da kifayət deyil, həm də onlardan nəsə bir nəticə çıxartmalısan.

-Nəticə çıxartmaq və inkişaf prosesini çox gözəl vurğuladın. Bəs yaradıcılığının sonrakı illərindən bu yana neçə müsabiqəyə qatılmısan və onlardan neçəsinin qalibi olmusan?

- Cəmi iki müsabiqə və iki qalibiyyət... Riyazi dillə desəm, 2'də 2. Son bir ildə... Ondan əvvəl müsabiqələrə qoşulmurdum, açığı çox müsabiqə də olmurdu. Teas Press nəşriyyat evi tərəfindən yaşı 35'ə qədər olan 108 roman müəllifi arasında keçirilmiş "Gənclərin roman müsabiqəsi"ndə ikinci yer və Ədibin Evi Ədəbiyyata Yatırım Fondu tərəfindən Mir Cəlal Paşayevə həsr edilmiş III hekayə müsabiqəsində 192 müəllif arasında birinci yer. Maraqlısı orasıdır ki, sonuncudan əvvəl iki dəfə keçirilmiş həmin bu müsabiqədə birinci yerə heç kimi layiq görməyiblər. Yəni hələki 3 dəfə keçirilmiş bu müsabiqədə ilk və tək birinci yerəm. Açığı Elçin Əfəndiyevin başçılıq etdiyi on nəfər peşəkar yazıçı və akademikin iştirak etdiyi münsiflər heyətindən bu qədər böyük bir dəyər görmək inanılmaz hissdir və mənimçün şəxsən gözlənilməz idi.

-İlk kitabın olan "Qızıl çağ" ilə bağlı düşüncələrin nələrdir? İndiki sən olsaydı o kitabı tamam fərqli yazardın, yoxsa ümumiyyətlə o mövzuya toxunmazdın?

- Mövzuya, sözsüz ki, toxunardım, amma indiki düşüncəm olsa idi o mövzuya indi yox, bəlkə də, bundan iyirmi il sonra toxunmaq haqqında düşünərdim. Ki, nə vaxtsa, "Qızıl Çağ"a təkrar geri dönmək fikrim var. Onu yenidən işləyib çap etdirmək... - dediyim kimi, yaxın illərdə yox.

Amma o mənim ilk kitabım idi, nə qədər nəticələri gözlədiyim kimi olmasa da, - ki, illər sonra indi mənə aydın olur niyə və nələrin zəif olduğu, - yenə də bu reallıq dəyişmir. Bəlkə də, vaxtı ilə onu yazmasam və belə bir təcrübəyə sahib olmasam, indi ailəli və başı işlərinə qarışmış olan mən yenə də bunların dalınca düşməz, bəlkə də, soyuyub uzaqlaşardım... Hər şey olduğu kimi yaxşıdır, deyiblər.

-Sənə görə, ədəbiyyatda ən önəmli şey nədir?

- İdeologiya, müəllifin bu kitabı yazmağına səbəb olan motiv, ötürdüyü mesaj və bu kitabdan sonra cəmiyyəti necə görmək istədiyi. Təəssüflər olsun ki, çox az sayda oxucu belə şeylərə fikir verir və dolayısı ilə çox az sayda bu əsaslı kitablar ortaya çıxır. İnsanlar daha çox hekayəyə fikir verirlər.

-Ən çox bəyəndiyin janr hansıdır və kimlərin kitablarını oxumaqdan zövq alırsan?

- Niyəsə özümü distopik kitablara yaxın hiss edirəm. Amma yaxşı yazılmış kitab olsa istənilən janr olar. Təkcə detektiv və motivasiya tipli kitablar mənə görə deyil. Konkret adlar çəkməyə gələndə, çox istərdim ki, bunlar içərisində yerli müəlliflər çox olsun, amma, təəssüf ki, o qədər yoxdur. Qurban Səidin "Əli və Nino" əsərini böyük zövq alaraq oxumuşdum. Müasirlərdən adı çox bilinməsə də, Akşin Xəyal - "Mənim erməni oğlum", Seymur Baycan - "Quqark" kitablarının adlarını çəkə bilərəm. Ən sevdiyim yazıçı Corc Oruelldir, bütün kitablarını oxumuşam. Cek London, Xalid Hüseyni, Mark Levi də sevdiyim və əksər kitablarını oxuduğum müəlliflərdəndirlər. Əlbəttə ki, Dostoyevski, Anton Çexov, Tolstoy kimi rus müəlliflərə də çox müraciət etmişəm. Tək-tək bəzi kitablar da olub ki, digər müəlliflərə aid, sevərək oxumuşam. Məsələn, Pərinuş Sənii - "Mənim payım", Oldos Haksli - "Cəsur Yeni Dünya", Amin Malouf - "Səmərqənd" və s. Yəni, zənnimcə, adını çəkdiyim kitabları və müəllifləri görərək zövqümün tam olaraq hansı tərəfə olduğunu  anlamaq olar.

-Əlil, əngəlli, yoxsa fiziki məhdudiyyətli insan? Səncə, dilimizdə mənaların bu qədər sürətlə ad dəyişdirməsi normaldırmı?

- Maraqlı və fərqli sualdır. Əsas sual odur ki, bu sözün bu qədər ehtiyatla və fərqli - fərqli deyilməyə çalışılması ortadakı problemi aradan götürə bilirmi? Mən əlil deyirəm. Çünki dövlət səviyyəsində də daha çox bu adlandırmanı eşitmək olur.

-Yazarkən özün üçün təyin etdiyin bəlli bir ritualın varmı?

- Yoxdur, yəni söhbət ilhamlanmaqdan filan gedirsə... Ya da nəsə dinləyərək, ya da izləyərək yazmaq. Sadəcə istəyirəm yazım və yazıram.

-Rəfə qaldırıb qoyduğun və beynində tozlandığını düşündüyün kitab ideyaların varmı?

-Hamısını o cür yazmağa çalışıram. Bir tək "Qızıl Çağ" istisna idi, bir nəfəsə yazmışdım. İndi çap olunmaqda olan və müsabiqədə qalib gələn romanım çoxdan həmin rəfdə olan kitab idi və hal-hazırda yazmaqda olduğum kitab da, həmçinin. Bundan əlavə, daha üç ideyası olan kitabım var həmin rəfdə. Məncə, bu daha uğurludur - yəni nəticə mənə bunu deməyə əsas verir. O "rəf"də qalır sanki daha yaxşı bişir, hətta bu mərhələdə bir neçə dəfə yazıram, silirəm, yazıram... Tam əmin olandan sonra ki, hazırdır, ondan sonra mətbəə haqqında düşünürəm.

-Bir kitabın, həqiqətən, uğurlu ola bilməsi üçün yetərincə bişməsi, sözsüz ki, daha yaxşıdır. Bəzi kitabları oxuyarkən çiy olduğunu hiss edirsən və çox gözəl olan bir əsərdən zövq ala bilmirsən.

- Doğrudur. Müasir dövrdəyik, insanlar üçün bilgi və zaman ən önəmli məfhumlardır. Bilgi verən və çox zaman almayan kitablar və ən əsası oxucunun zaman itkisi saymayacağı kitablar öndə gedir. Nə o dövr deyil, nə də biz görkəmli klassik deyilik ki, insanlar biz müasirlərə bayaq adlarını sadaladığım yazıçılara ayırdığı zamanı ayırsın. Uzaqbaşı bir kitablıq ayırarlar, o da bəlkə. Ona görə də, zənnimcə, lakonik, bişmiş ideyalar daha uğurludur. Xüsusən də yerli müəlliflərə qarşı, - müəyyən səbəblərdən onları çox haqlı saydığım, - ön yarğısı olan Azərbaycan oxucusu qarşısında...

-Bütün insanlara çata biləcəyini düşündüyün bir sualın olsaydı, həyatlarını dəyişdirə bilmək üçün onlardan nəyi soruşardın?

- "Niyə?" - Bu ən sevdiyim sualdır və bütün situasiyalara gedir. Kimisə öldürən birinə, kiminsə pulunu mənimsəyən birinə, oğurluq edənə, vəzifəsindən sui-istifadə edən məmura, narkomana, övladını döyən, düzgün tərbiyə verə bilməyən valideynə, vətəninə, yaxud valideyninə xain çıxan övlada, çox pul qazanmaq istəyib işçisinin haqqına girən müdirə, biznesmenə, işini düzgün görməyən, vaxt keçirən işçiyə, oxumayan şagirdə, tələbəyə... hamıya yaxşıca bir "niyə" demək istərdim. Qaldı ki, onları dəyişməyə, məncə, illər uzunu qarşısına çıxmış onca yaxşı insanlar onları dəyişdirə bilməyibsə, elə bir sual olmaz ki, onları dəyişsin. Onları ən çoxu bir az silkələmək olar. Başa düşən adam üçün "niyə" kifayət qədər silkələyicidir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.10.2023)

Ülviyyə Əbülfəzqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bakı şəhəri, Nərimanov rayonunda yerləşən 39 nömrəli məktəbin son - 4 cü şagirdini sizə təqdim edəcəyik. Öncə isə, ənənə üzrə direktoru təqdim edirik. 

DİREKTOR

Milli Qəhrəman Şahlar Şükürovun  bacısı- Tahirə Şükürovadır məktəbin direktoru. O, 09.09.1961-ci ildə Kəlbəcər rayonunun Zülfüqarlı kəndində anadan olub. 01.09.1984-cü ildə Zülfüqarlı kənd orta məktəbində İngilis dili müəllimi və direktor müavini işləyib. 1993-cu ildən Kəlbəcər rayonu 17 nömrəli məktəbdə direktor müavini, 1996-cı ildən Bakı şəhəri 47 nömrəli məktəbdə İngilis dili müəllimi və direktor müavini kimi fəaliyyət göstərib. 2011-ci ildən isə 39 nömrəli məktəbdə direktor vəzifəsində çalışır. Tahirə Şükürova “Qabaqcıl təhsil işçisi” döş nişanı ilə təltif edilib.

Avropa Təbiət Elmləri Akademiyasının üzvüdür.

Daxili dünyasının zənginliyinə görə müəllim, şagird və valideynlərin rəğbətini  qazanıb.

ŞAGİRD

Mən - Hurimələk Musayeva Ruslan qızı, 2010 31 iyul  tarixində dünyaya göz açmışam. Nərimanov rayonu 39 nomrəli tam orta məktəbin 8 c sinif şagirdiyəm. Arzum uşaq stomatoloqu olmaqdır. Ədəbiyyatı da  çox sevirəm. "Makedoniyalı İskəndər", "Zaman maşını" və bir neçə  maraqlı kitablar oxumuşam. İlk yazım Qarabağa aid idi.

ESSE

“Qarabağ Azərbaycandır!”

Qarabağa gedirəm!

Bir əlimdə bayrağım bir, əlimdə silahım,

Dilimdə yurd nəğməsi!

Başım üstə Allahım.

O mənim qibləgahım, 

o mənim səcdəhagahım.

Çox uzaqdan gəlirəm 

çox uzağa gedirəm,

Qarabağa gedirəm!

Qarabağ haqqında esse yazanda duyğularım qarışmışdı.  Həm qürur, həm hüzn, həm fəxarət, həm sevinc duyurdum. Qarabağ öz zəngin tarixi ilə həmişə yaddaşlarda iz salacaqdır. O, həmişə bizimlə idi və heç vaxt da unudulmadı.  30 il onun həsrəti ilə yanıb-qovrulsaq da, igid oğullarımız və Ali Baş Komandan Cənab İlham Əliyevin güclü siyasəti nəticəsində biz öz əzəli torpaqlarımıza qovuşduq.

Bəli, itkisiz, ağrısız müharibə yoxdur, amma şəhidlərimizin qanı yerdə qalmadı. Qazilərimizin hünəri, ordumuzun gücü sayəsində düşməni susdura bildik. Ermənistan dünyada öz nüfuzunu itirdi. Bütün dünyaya sübut etdik ki, Qarabağ Azərbaycandır.

Qarabağın hər qarış torpağında şəhidlərimizin qanı var. Torpaq qanla yoğrulursa, Vətəndir-deyiblər. Bu torpağın hər qarışında  şəhidlərimizin gücü, hünəri hiss olunur. Onlar əsla ölmədi, əbədiyyata qovuşdular. Xalqının xoşbəxt gələcəyi naminə canını fəda edən qəhrəmanları Vətən unutmaz!

Zəngin tarixi olan Qarabağ həmişə yad ölkələri cəlb etmişdir.

Dünyanın ən qədim məskənlərindən olan Azıx mağarası da Qarabağdadır. Qarabağ atları, Qarabağ geyimləri, Qarabağ xalçası öz üslubu ilə həmişə seçilmişdir. 

Şuşa mədəniyyət və incəsənət beşiyimiz. Dahi Üzeyir Hacıbəylinin, xan qızı şair  Xurşudbanu Natəvanın Vətəni!

Qeyri-adi memarlıq üslubu ilə fərqlənən  Ağdamım. Ağdam öz nadir çörək muzeyi ilə məşhurlaşmışdır.

Laçın rayonunda yerləşən Ağoğlan monastrının da qədim tarixi vardır.

Araz çayı üzərində inşa edilmiş Xudafərin körpüsü hələ  öz möhtəşəmliyini qoruyur.

 Bizə bu sevinci yaşadan, Cənab İlham Əliyevə təşəkkürümüzü bildiririk. Bütün şəhidlərimizi anırıq, ruhları qarşısında baş əyirik.

Qarabağ bizimdir, Qarabağ Azərbaycandır!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.10.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qiraət saatında Adəm İsmayıl Bakuvinin “Məhşər divanı, yaxud yalanın 17 anı” sənədli romanının dərci davam edir. Roman erməni millətindən olan bəşəriyyət canilərinin utopik məhkəməsindən bəhs edir. Onu nəinki oxumaq, hətta ən maraqlı faktları yaymaq, təbliğ etmək lazımdır.

45-Cİ DƏRC

2-ci diktor:

-1-ci dünya müharibəsi başlayanda Njde çar tərəfindən bağışlandı, Tiflisə köçdü. Rusiya ordusundakı könüllü erməni drujinasına başçılıq etdi. Sonra Rus ordusunun erməni-yezit bölməsinin komandiri oldu. 1-ci erməni alayının tərkibində Türkiyə ərazisində -“Qərbi Ermənistanda” döyüşlərdə göstərdiyi şücaətə görə çar tərəfindən Müqəddəs Vladimir ordeni ilə təltif olundu. 1915-ci ildə ona poruçik rütbəsi verildi.

1918-ci ildə o, artıq müstəqillik elan etmiş Ermənistan respublikasında yüksək hərbi vəzifə daşımağa başladı. 1918-ci ildə  Vedibasarda qiyama qalxan azərbaycanlılara qan uddurdu.

1919-cu ildə Ermənistan ordusunun kapitanı rütbəsini aldı. Zəngəzurda azərbaycanlıların qətliamında Androniklə bərabər ad çıxartdı. 1919-cu ildə o, Qafan rayonunda hərbi rəhbər  təyin olundu. Njde erməni ordusunun komandanı Dronun sağ əli kimi tanınırdı.

 1-ci diktor:

-1920-ci ildə bolşeviklər Ermənistanı ələ keçirəndə  Njde onlara qarşı mübarizəyə başladı,  ona snarapet – yəni, erməni milli ordusunun  baş komandanı fəxri adı verildi. Njde öz adamlarını Sovet Ordusunda sabotaj və cəssusluq etməyə yollayırdı, əhali arasında əks təbliğat aparırdı.  Oktyabrda o, Zəngəzur qiyamını təşkil etdi, bolşevik ordusunun bir alayını əsir götürdü.

Sonradan – 1947-ci ildə həbs edilərkən istintaq sübut edəcəkdi ki, Njde təkcə bu 3 il ərzində şəxsən 400 türkü və azərbaycanlını, bolşevik rusu və bolşevik  ermənini güllələmişdir. Bu adamın tüfəngdən səlist atəş açmaq bacarığı da olub.

Diktorlar effekt yaratmaq üçün pauza yaratdılar.

Hamı qəzəbli baxışlarla qaniçən Njdeyə baxırdı, o isə sakit idi, təmkinli idi. Elə bu təmkiniylə də “Mən ideoloq olmuşam, cəllad olmamışam” söylədi.

Mətni 2-ci diktor davam etdirdi:

-Çar Rusiyasının Zəngəzur bölgəsində Sovet hakimiyyətini qəbul etməyən ermənilər “Dağlıq Ermənistan” adlı yeni respublika qurdular, Njde bu respublikanın prezidenti seçildi. Lenin Njdenin üstünə böyük qüvvə göndərdi, nəticədə Njdenin ordusu məğlub oldu, qondarma dövlət süqut etdi, Njde İrana qaçdı. Həmin dönəmdə Sovet hökuməti separatçılığına görə onun barəsində cinayət işi qaldırmışdı, Daşnaksütun partiyası isə axıradək Dağlıq Ermənistan dövlətini qoruya bilmədiyi üçün onu partiyadan xaric etmişdi.

1922-ci ildə Njde vaxtı ilə qəhrəmanı olduğu Bolqarıstana gedib orada – paytaxt Sofiyada yaşamağa başladı. Ermənistanın milli məsələlərinə Bolqarıstandakı erməni diasporunun rəhbəri kimi qarışdı. O, türklərə və bolşevizmə qarşı ömrünün sonunadək vuruşacağını, erməni xalqını əsarətdən xilas edəcəyini həmişə bəyan edirdi. Tseqakron gənclər qrupunu yaratdı, məqsəd gənclərə millətçilik dərsi vermək, onları azadlığa kökləmək idi. Nəticədə minlərlə erməni gəncinin beyni millətçiliklə zəhərlənirdi. Sonradan politoloq Volker Yakobi elan edəcəkdi ki, Njdenin tseqakronu elə özlüyündə faşizm kimi bir ideologiya idi. Tseqakron sözü– nəsil və din sözlərinin birləşməsindən yaranmışdı. Toma de Vaal isə yazacaqdı: ”Njde bu təşkilatı yaradanda tam faşıst meyilliyini göstərmişdi”.

Erməni müdafiəçilərdən birinin “Düz yazmayıb Vaal” sözləri mətni kəsmək çabası göstərdi, amma mətn davam etdirildi:

-Njde o dönəmdə Amerikaya gedib orada Andlılar ittifaqı da yaratmışdı, Avropada filiallarını açmışdı. Gənclər türklərə və bolşeviklərə düşmən olacaqlarına and içərək Njdenin ətrafında birləşirdilər. O illərdə Njde çoxlu kitablar da yazırdı, dünya ermənilərinin bir lideri olmaq istəyini ortaya qoyurdu. Armenizm ideologiyası da bu şəxsə məxsusdur, mənası isə “Ermənistan – ermənilər üçündür” formulasıdır.

Tezliklə o, Bolqarıstanda erməni millətçi partiyasını yaratdı. Ardınca Erməni milli şurasını yaratdı.

Növbəti pauza yarandı. Njdenin 2-ci dünya müharibəsi dövründəki fəaliyyəti barədə 1-ci diktor danışdı:

-2-ci dünya müharibəsində Erməni milli şurası Fulxandanyan, Baqdasaryan, Davidxanyan, Papazyan, Njde, Dro və Dartovmasyandan ibarət heyətlə nasist Almaniyasının işğal edilmiş torpaqlar üzrə naziri Alfred Rozenburqa Ermənistanda alman koloniyası yaratmaq təklifi irəli sürdülər. Ardınca isə erməni legionu yaratmaq təklifində bulundular.

 Njde Erməni legionuna başçılıq edərək faşist Almaniyasının tərəfində qanlı döyüşlərə imza atdı. Bugünkü prosesdə Njdenin məhz bu fəaliyyəti geniş təhlil ediləcək deyə bu barədə çox danışmayıb sonrakı dönəmə adlayırıq. Sovet qoşunları Bolqarıstanı faşistlərdən azad edəndə Njde bu dəfə sovet qoşunlarının  başçısı general Tolbuxinə əməkdaşlıq təklif etdi, “Türkiyəylə müharibə edin, mən gedim türkləri qırım“ istəyini dilə gətirdi, amma bu hiyləgərliyi keçmədi, nasistlərlə əlaqəsi tam sübut olunduğu üçün ona qarşı cinayət işi açıldı.

1945-ci ilin oktyabrında o həbs olundu, Moskvaya –Lyublyanka həbsxanasına aparıldı. Faşistlərə xidmətinə görə həyat yoldaşını və oğlunu bolqar hökuməti 1945-ci ildə Sofiyadan Pavlikeniyə sürgün etdi, həyat yoldaşı  yeni yaşayış yerində vərəm xəstəliyinə tutulub öldü.

1946-cı ildə Njde Yerevan həbsxanasına etap olundu. Faşistlərə xidmətindən başqa o, Zəngəzur qiyamına görə də müqəssir hesab edilirdi.  Üstəlik, etnik təmizləmə apararaq minlərlə azərbaycanlının qətlinin əsas baiskarı sayılırdı. Türklərin öldürülməsi, erməni kommunistlərin öldürülməsi – ayağında onlarca cinayət var idi.

1947-ci ildə məhkəmə ona ən ağır cəzanı kəsdi. Sovetlərdə güllələnmə cəzası qadağan idi deyə o, 25 il həbs aldı, Vladimir həbsxanasına göndərildi. 1955-ci ildə vərəm xəstəliyindən həbsxanada öldü. Nəşini Ermənistan qəbul etmədi deyə onu yiyəsiz kimi Vladimirdə basdırdılar.

Və nəhayət, mətnin sonunu yenidən 2-ci diktor oxudu:

-Amma sonradan nəşin qalıqları Ermənistana gətirildi, 3 yerdə basdırıldı, Postsovet dövründə bu şəxs cinayətkardan milli qəhrəmana çevrildi. Bu gün onun Tseqakron ideologiyası yenə də təbliğ olunur, bu adda partiya da var. Dərsliklərdə Njdenin bölümü çox genişdir, erməni xalqının xilaskarı obrazı verilib ona. Nəşi basdırılan yerlər müqəddəs yerlər adlanır, insanlar onun ziyarətinə gəlirlər.

Njde kultu Ermənistanda çox güclüdür. Ona Qafanda – Xustup dağında ucaldılan memorialda insanlar iki dəfə məzarının ətrafında dövrə vururlar, kahinlər ziyarətçilərə söyləyir ki, Njde peyğəmbər olub.

Bəli, fanatizm bu insanları görün necə kor, kar və lal edib. Njdenin fotoları açıqcaları, poçt markalarını bəzəyir, 100 dram dəyərində qızıl sikkələr onun adınadır, Ermənistan Ordusunun mükafatlarından biri “ Qaregin Njde” medalı adlanır. Haqqında çoxlu bədii, sənədli filmlər çəkilib, kitablar yazılıb.

Yerevanın mərkəzindəki abidəsi isə bürüncdən tökülüb, 5,7 metr hündürlüyündədir.

-Hətta bu qədər!!!

Bir nasistə, cəllada edilən səcdənin miqyası auditoriyanı tam mat qoymuşdu.

Diktor mətni bitəndən sonra Baş Hakim ekspertlərdən xahiş etdi ki, 2-ci dünya müharibəsində erməni legionunun yaradılması barədə ətraflı bilgi versinlər. Baş ekspert məsuliyyəti öz üzərinə götürüb bütün prosesi tək aparmaq həvəsi ilə ilk arayışı təqdim etdi:

-“1941-ci ildə Hitler Almaniyası SSRİ-yə qarşı müharibəyə başlayanda Avropada yaşayan millətçi ermənilər məkrli planlarını həyata keçirmək üçün fürsət yarandığını fikirləşdilər. Onlar Avropanı işğal etməyə yaxın görünən faşistlərin qundağında sürünüb öz “Böyük Ermənistan” xəyallarını gerçəkləşdirə biləcəklərini düşündülər. Beləcə, bu yeni ideologiyanın müəllifləri 1919-cu ildə daşnak hökümətinin başçısı olmuş A.Xatisyanı tapıb Adolf Hitlerə təqdim etdilər və ermənilərin almanların sadiq dostu, ədalət uğrunda mübarizə aparan xalq olduqlarını bildirirlər. Bu zaman ermənilərin almanlarla guya tarixən eyni bir kökə malik olmaları, hər iki xalqın ari köklü olması iddiasını da irəli sürüb faşizmə meyillərinə don geydirməyə çalışdılar.

Tarixçı Samuel Vimz yazır ki, almanlarla görüşən daşnaklar əllərindəki “sənəd”lərlə sübut etməyə çalışırdılar ki, “Qafqazın bir hissəsi və Türkiyənin qərb hissəsinin 95 faizi erməni əhalisindən ibarətdir və onlar müstəqillik əldə etsələr Hitlerin sadiq qulları olacaqlar”.

Erməni Komitəsi adlanan qurumun isə dünya ermənilərinə yazdığı müraciətində deyilirdi: “Alman Reyxinin himayəsi altındakı Ermənistan gücləri Yaxın Şərqdə alman təsirini gücləndirməyə çalışmaq məcburiyyətindədir. Ermənilər İngiltərə və Rusiyaya daha inanmalı deyillər və almanları özlərinə hami saymalıdırlar”.

 III Reyx rəhbərliyinə yol tapmaq prosesində general Dro - Drastamat Kanayan xüsusi fərqləndi. Bu həmin Dro idi ki, 1918-1920-ci illərdə Zəngəzurda və Naxçıvanda silahsız azərbaycanlılara hücum etmiş, əliyalın əhalini amansızcasına qətlə yetirmişdi.”

Njde yerindən qışqırdı ki, onda gedin Dronu mühakimə edin də, məndən niyə yapışmısınız.

Baş ekspert cavab hazırladığı məqamda artıq gənc hakimdə cavab variant hazır idi:

-Njde mübarizəni Dronun şagirdi kimi başlayıb onun müəllimi kimi bitirdi!

Cavab sərrast olduğundan Njdedən reaksiya gəlmədi, Baş ekspert də mətnini davam etdirdi:

-“1942-ci ilin dekabrında general Dro və erməni yazıçısı Qaro Gevorkyan Henrix Himlerin qəbulunda olmuş və ona pastor Lepsiusun “Erməni xalqının ölümcül yürüşü” kitabını təqdim etmişdilər. Reyx erməni xalqı barədə məlumatlarla tanış olub, xüsusən bu xalqın Osmanlı və Rusiya imperiyaları daxilində vaxtı ilə törətdikləri qiyam və terrorlarda bir xəyanətkarlıq siması aşkarlayıb onlarla əməkdaşlığa girməyə razılıq verdi, təcili Almaniyada olan erməni mühacirlərlə yığıncaqlar keçirildi, onlardan SSRİ-yə və Türkiyə dövlətinə qarşı istifadə etmək planlaşdırıldı. Berlin ermənilərə SSRİ-yə qarşı müqəddəs müharibəyə hazırlaşmağı tövsiyə etdi.

Hətta bəzi mənbələr iddia edir ki...

 (Davamı var)

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.10.2023)

 Bildiyiniz kimi, Azərbaycan Ədəbiyyat Fondu ilə “Ulduz" jurnalı “Ədəbiyyat və İncəsənət" portalının media dəstəyi ilə görkəmli qələm ustası, Xalq yazıçısı, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin sədri Anarın 85 illik yubileyinə həsr edilmiş, yaşı 35-dək gənc yazarlar arasında hekayə müsabiqəsi keçirir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı xəbər verir ki, ölkədə gənc nasirlərin nəsr nümunələrinin daha da püxtələşməsinə xidmət edən, mövzu seçimi sərbəst olan müsabiqəyə iki yüzdən artıq hekayə ünvanlanıb, Münsiflər tərəfindən 8 finalçı müəyyənləşib. Ötən gündən etibarən, portalımızda 8 finalçının hekayələri dərc edilməkdədir.

Qeyd edək ki, müsabiqənin qalibi və mükafatçılar noyabr ayının ikinci yarısında elan ediləcək.

Bu gün Pərviz Əlyaroğluyla tanış olaq, sonra isə hekayəsini oxuyaq.

Pərviz Əlyaroğlu - 31 Yanvar 1995-ci il Oğuz rayonunun Xaçmaz kəndində anadan olub. Vüqar İbrahimov adına Xaçmaz kənd 2 saylı tam orta məktəbini 2012-ci ildə əla qiymətlərlə başa vurduqdan sonra yüksək balla Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universitetinin İnformasiya Texnologiyaları və İdarəetmə fakültəsinə daxil olub. 2016-ci ildə bakalavr təhsilini bitirərək eyni universitetin magistratura pilləsinə yüksəlib. 2018-ci ildə magistraturanı bitirib. Hazırda SOCAR-da çalışır.

Hekayələr, şeir və esselərin, “İblisdən Betər” və “İkinci Nəfəs” romanlarının müəllifidir.

Yazıçılıq fəaliyyətinə uzun müddətdir başlasa da ilk dərc olunan kitabı 2017-ci ilin qış aylarında qələmə aldığı “İblisdən Betər” detektiv romanı oldu. Kitab 2018-ci il aprel ayından etibarən oxucuların ixtiyarındadır. “İkinci nəfəs” kitabı 2020-ci ildə nəşr edilib.

Dəfələrlə müxtəlif yazı müsabiqələrinin mükafatçılarından biri olub.

***

Pərviz Əlyaroğlu

Ata, sənə sözüm var

(Atama)

Qarşıdan gələn maşının uzağı vuran işıqları gözünə düşəndə hansısa vəhşi heyvanın hücumunu hiss edən dovşan kimi özünü yol kənarına atdı. Bədən elastikliyi və çəkisi ona cəld hərəkət etməyə imkan verirdi. Üstəlik, son zamanlar bir az da arıqlamış, necə deyərlər, bir dəri bir sümük qalmışdı. Olduqca sağlam görünsə də mənəvi cəhətdən tamamilə tükənib əldən düşmüşdü. Elə hey düşünür, gah kimisə günahlandırırmış kimi barmağını havada yellədir, gah dərindən köks ötürür, gah da başını yelləyə-yelləyə nəyəsə etirazını bildirir, sanki düşündükləri ilə barışmaq istəmirdi. Beyin hüceyrələri daim məşğul olduğu üçün bu aylı gecədə korlar kimi qarşısına çıxanları görmədən, haradan keçdiyinə fikir vermədən addım-addım gedirdi. Ona görə də qarşıdan gələn maşını gec görə bildi. Maşının işıqlarının gözünə düşməsi və özünü yol kənarına atması arasında bir saniyə belə keçmədi. Sürünüb yolun kənarındakı dərədə kol-kosun arasında gizləndi. Baxışları ilə keçib gedən maşını izlədi. Ona elə gəldi ki, maşın bir anlıq sürətini azaltdı, hətta dayanmaq üçün qəza işıqlarını da yandırdı. Yoxsa sürücü onu görmüşdü?! Ola bilməz, o cəld hərəkət etmişdi. İndi ələ keçə bilməzdi. Bu qədər yol gəldikdən sonra öz diqqətsizliyi ucbatından yaxalanıb geri qaytarılmaq istəməzdi. Axı hələ məqsədinə çatmamışdı. Bütün düşüncələrdən azad olacağı, ruhən, mənəvi rahatlıq tapacağına inandığı bu yoldan geri çəkilmək onu daha da məhv edərdi.

Maşın yenidən sürətini artırıb uzaqlaşmağa başladı. O, maşının uzaqlaşan işıqlarına baxıb rahatladı. Bir qədər dayandığı yerdə dincəldikdən sonra ayağa qalxıb təpəyə sarı çevrildi. Artıq şosse ilə gedə bilməzdi. Az əvvəl bəxti gətirsə də bir gün onu yol kənarında hansısa təsadüfi sürücü görə, onu tanıyaraq polisə xəbər verə bilərdi. Bu isə onun əbədi olaraq məhv olması demək idi. Bu qədər yol gəldikdən sonra geri çəkilə bilməzdi. Digər tərəfdən çəkilmək də istəmirdi. O yetişmək istədiyi məqsədi mənəvi ehtiyac hesab edirdi. 

Bu uzun yolçuluğa başlamazdan əvvəl uzun-uzun düşünmüşdü. Bunun üçün xeyli vaxt sərf etməli olmuşdu. Uzun müddət nə edəcəyini, bu sıxıntılardan, mənəvi narahatlıqdan, vicdanını sızladan fikirlərdən yaxa qurtarmaq üçün nə etməli olduğunu götür-qoy etmişdi. Sonunda başqa bir yol görməmiş, ilk addımını ataraq bütün doğmalarını geridə buraxıb yola çıxmışdı. Artıq bir həftə idi ki, yol gedir, gecə-gündüz bilmədən irəliləyir, getdikcə daha çox düşünür, düşündükcə də daha çox irəli can ataraq məqsədinə bir an əvvəl çatmaq istəyirdi.

Beyninin içində o qədər fikir var idi ki, yaranan baş ağrılarını kəsmək üçün qəbul etdiyi heç bir dərman kömək etmirdi. Düşüncələri keçmişdə ilişib qalmışdı. Fikirlərində keçmişə səhayət edib sanki baş vermiş hansısa hadisəni, ya da nəyisə dəyişməyə çalışırdı. Beyninin içindəki səs ona “Hər şey başqa cür ola bilərdi” deyirdi. Az əvvəl yoldan keçən maşını vaxtında görüb özünü yol kənarına atması kimi. Bir anlıq ələ keçdiyini düşündü. Sürücü maşını saxlayıb yol kənarına boylanır, onu görüb polisə xəbər verir və çox keçmir ki, onu ələ keçirib ailəsinə təhvil verirlər. Necə də maraqlıdır, bir hadisə, ən xırda bir şey onun həyatını dəyişdirə bilərdi. İndi o dağları-dərələri aşmağa çalışmazdı, ailəsinin yanında oturub dizlərini qucaqlayaraq hönkür-hönkür ağlaya bilərdi. Amma sürücü onu görməmişdi, deməli, taleyin istəyi ondan yana idi. O bu yolu başa vurmalı, mənzilinə çatmalı, keçmişi ilə üzləşməli idi. Elə isə keçmişdə olanlar da taleyin istəyi idi. Axı həmin hadisə olmasaydı indi o burada olmaz, gizlənmək məcburiyyətində qalmazdı. Ah, keçmiş necə də əzab verir, “əgər”lər, “kaş”lar insanı yıxıb sürüyür, məhv edir. Bir də görürsən ki, dəli olub yollara düşmüsən.

Lakin o özünü dəli hesab etmirdi. İlk baxışdan da belə görünmürdü. Daha çox günahkara oxşayırdı. Vicdanı ilə vuruşan zavallı döyüşçü kimi nə edəcəyini bilmirdi. Çıxış yolunu bu səhayətə çıxmaqda tapmışdı. Hətta geridə buraxdığı gözü yaşlı anası, qardaşı, bacısı da onu bu yoldan döndərə bilməzdi. Getdikcə onları da düşünürdü. Onlara bu qədər əzab verməyə dəyərdimi? Yaşlı anası bununla baş  edib həyatda qala biləcəkdimi? Ürəyi bu qədər göz yaşına dayanarmı? Suallar o qədər idi ki, hansı birinə cavab verəcəkdi. Tək ümid yeri qardaşı və bacısı idi. Onlar analarını təsəlli edərdi. Bir də axı o ölməmişdi ki. Sadəcə olaraq heç kimə bir kəlmə də demədən evi tərk etmişdi. İndi, bir həftə sonra olsa-olsa itkin hesab oluna bilərdi. İtkin olmaq ölü olmaqdan daha ümidverici səslənir. Necə olsa itkin olan bir gün tapıla bilər, ən gözləmədiyin anda geri qayıdar, ölü isə əsla geri dönməz.

Bulud ona yol göstərən ayın qarşısını kəsəndə başını yuxarı qaldırdı. Başına gələnlərin alın yazısı, taleyin hökmü olduğunu qəbul etməsə də ayın öz işıqlarını ondan əsirgəməsini bir işarə kimi qəbul etdi. Yaxınlıqda daldalanmaq üçün bir yer tapmaq ümidi ilə ətrafına boylandı. İki təpənin arasında yaranan yarğan diqqətini çəkdi. Ora enib yıxılan ağac kötüyünün yanında oturdu. Çantasını çıxarıb kürəyini ağaca söykədi. Çantadan bir dilim çörək çıxarıb yeməyə başladı. Ocaq yandırmaq könlündən keçsə də bunu edə bilməzdi. Uzaqdan görülə biləcəyindən qorxurdu. Təpələrin arasında olsa da bu riski gözə almaq istəmədi. İndi sakitcə çörəyini yeyərkən uzaqlara zillənən gözləri önündə keçmişin xoş kadrları canlanmağa başlamışdı. Xəyallar onu çox uzaqlara aparmışdı.

O vaxt onun on dörd yaşı vardı. Sübh tezdən günəşdən əvvəl yerindən qalxar, qardaşı ilə birlikdə meşə yoluna üz tutardı. Atasının iri addımlarına çatmağa çalışaraq onun bir-birindən maraqlı söhbətlərinə qulaq asar, dayanmadan suallar yağdıran qardaşına fikir vermədən yorulmadan atasının cavablarını dinləyərdi. Meşənin dərinliklərində, münasib yer tapdıqdan sonra atası odun tədarükünə başlayar, onlar isə kəsilmiş budaqları bir yerə yığmaqla məşğul olardılar. Günortaya yaxın quru budaqlar toplanıb ocaq qalanardı. Bu vaxt atası iki haçalı budaq hazırlayıb ocağın iki tərəfində yerə batırar, sonra çaydanın qulpunu düz bir çubuğa keçirib onu ocağın üstündən asardı. Qaynanmış yumurtalar soyular, çörək ortalığa qoyular və iştahla yeməyə başlayardılar. Bir neçə gün beləcə tədarükdən sonra yük maşını ilə odun yığılıb evə gətirilərdi.

İndi kürəyini ağaca söykəyib çörək yeyərkən həmin günləri xatırladı. Nə qədər yorulsa da ən xoşbəxt günlərinin həmin günlər olduğunu əminliklə deyə bilərdi. Hər şeydən xəbərsiz, heç nə düşünmədən firavan yaşayırdı. İndi, on il sonra düşünərkən həmin illərdə atasının nələr çəkdiyini, hansı əzablara qatlaşdığını, ailəsini dolandırmaq üçün hər gün nə qədər fikir etdiyini başa düşürdü.

Hazırda torpağın üstündə oturub uşaqlıq illərini arzu etsə də həmin illər onun həyatında keçirdiyi ən çətin və yoxsul illər olmuşdu.

Qəflətən on yaşında başına gələn hadisəni xatırlayıb köksünü ötürdü. İbtidai məktəbi başa vurub yuxarı sinifə keçirdilər. Bütün siniflər kimi onlar da bu anı əbədiləşdirmək üçün kollektiv şəkil çəkdirmişdilər. Bütün uşaqlar şəklin pulunu ödəyib onu həvəslə evə aparırdı. Amma o, bir neçə ay həmin şəkli əldə edə bilmədi. Yoxsulluq o həddə çatmışdı ki, iyirmi qəpik pul tapıb ilk sinif yoldaşları ilə olan bu xatirə şəklini ala bilməmişdi. Bir gün sinif rəhbəri onu çağırdı. Həyəcanla, qorxa-qorxa getdi. “Yəqin şəklin pulunu istəyəcək” düşüncəsi ilə titrəyən əlini qaldırıb qapını döydü. İçəridən müəllimin gur səsi eşidildi, içəri keçib əllərini qarşısında qoşalaşdıraraq günahkar kimi başını aşağı saldı. O anda müəllimin dedikləri hələ də sözbəsöz qulaqlarında səslənirdi. “Oğul, ailə vəziyyətinizdən xəbərdaram. Bilirəm ki, şəkli götürməyə imkanınız yoxdur.” – Yaxınlaşıb şəkli ovcuna basdı. – “Götür bu şəkli apar evə. Soruşan olsa, pulunu atan verib. Oldumu?” Həmin anda nə deyəcəyini bilməmişdi. Gözləri dolub, dodaqları titrəsə də bunu heç kimə bildirməmişdi. Hələ indiyədək heç kim bilmir ki, almağa onun pulu olmadığı üçün müəllim ona həmin şəkli hədiyyə etmişdi.

Gözləri yaşarıb dodaqları titrəməyə başladı. Sanki birdən-birə müəlliminin qarşısında əlində şəkil tutan balaca oğlana çevrilmişdi. Sanki nəsə deməyə çalışırmış kimi baxır, amma deyə bilmirdi. Bu hadisə on yaşlı balacanı bu qədər kədərə qərq etmişdisə, gör onun atası həmin vaxt nələr yaşayıb, nə düşünmüşdü. Övladına bir şəkil belə almağa gücü çatmayan valideyn kimi kim bilir özünü neçə dəfə günahlandırmışdı, neçə gün qəm dəryasına  batmışdı. İndi on il sonra atasını daha yaxşı anlayır, onun nə hisslər keçirdiyini az da olsa başa düşürdü.

Fikirlər çörəyini sonacan yeməyə imkan vermədi. Çantasını əlinə alıb çörəyi yerinə qoyduqdan sonra söykəndiyi kötüyün yanındaca yerə uzandı. Çantasını yastıq əvəzi başının altına qoymuşdu. Xəyallar indi də onu Bakıya, bir kəlmə belə demədən tərk etdiyi ailəsinin yanına aparmışdı. Görəsən, indi anası nə işlə məşğul idi? Ağlamaqdan göz yaşları qurumuşdumu? Qardaşı onu təsəlli edə bilirdimi, görəsən? Atasını itirərkən onların necə hönkürdüyünü görmüşdü. Görəsən indi də o günki kimi fəryad edirdilər, yoxsa artıq ağlamağa taqətləri qalmamışdı? Bütün bu sualları düşündükcə özünü günahlandırır, onlara ikinci zərbəni vurduğuna görə ən ağır cəza ilə cəzalandırılmaq istəyirdi. Amma başqa yolu yox idi. Daxili sarsıntılarından qurtulmaq, günahını az da olsa yüngüllətmək üçün bu səfərə çıxmalı, yalnız qalaraq öz-özlüyündə hər şeyə aydınlıq gətirməli, ruhunu sarmaşıq kimi bürüyən sıxıntıları ilə üzləşməli idi. Atasının məzarına doğru çıxdığı yoldan geri çəkilə bilməzdi. Bu yol ona mənəvi iztirablarını dindirməkdə, vicdanı ilə üz-üzə gəlməkdə kömək edəcəkdi. Atasına son sözünü demək üçün hansı çətinliklər olursa olsun, hamısına dözəcək, bu yolu başa vuracaqdı. Bunu son borcu, vicdan məsələsi hesab edirdi.

Gecənin səssizliyində əks-səda verən xışıltı səsini eşidib başını qaldırdı. Səs yaxınlıqdakı kolluqdan gəlirdi. Ehtiyatla yerindən qalxıb səs gələn tərəfə yaxınlaşdı. Kolun yerə yatan budaqlarını qaldırıb qorxa-qorxa altına boylandı. Fənərin zəif işığında qarşısında balaca bir tısbağa balasının xırda addımlarla getməyə çalışdığını görəndə yerində quruyub qaldı. Nədənsə insan kimisə itirdikdə gördüyü hər şey və hər kəs ona həmin insanı xatırladır. Bu dəfə də belə oldu, tısbağa ona yenə də atasını xatırlatmışdı.

O zamanlar on iki on üç yaşı olardı. Kənd həyatı elədir ki, həmişə iş tapılır, axşama qədər çalışıb vuruşursan amma yenə də növbəti gün üçün mütləq iş qalır. Kənddə bütün evlərin həyətyanı sahəsini ayıran çəpərlər yaz aylarında bir qayda olaraq yenidən düzəldilirdi. Bunun üçün kənd camaatı meşədən kol-kos yığıb iplə bağlayaraq gətirib çəpərə qoyurdular. Bir az imkanlı ailələr həyətyanı sahəsini setka ilə, bəziləri daş ilə hasara aldığı üçün bu əziyyətli işdən azad olmuşdular. Yoxsullar isə günlərlə meşədə əlləşməli olurdular. Onlar da ilk bahar günlərini meşədə keçirir, atasının dəstələdiyi kol bağlamalarını qardaşı ilə birlikdə bir topaya yığırdılar. Sonra atası əslində at qoşulması üçün nəzərdə tutulan iri taxta arabanı yaxınlaşdırır, kolları onun üstünə səliqə ilə yığıb bağlayırdı. Qırxdan çox bağlama – buna kənd camaatı arasında basma deyirdilər – arabanın üstündə böyük təpə yaradırdı.  Sonra bu ağır yükü neçə kilometr uzaqlıqda olan evlərinə qədər darta-darta aparırdı. O vaxt atasının həmin arabanı necə dartdığına izah verə bilmirdi. Elə bilirdi ki, o da böyüyəndə atası kimi güclü olub arabanı darta biləcək. Amma indi atasının o ağır arabanı sadəcə gücü-qüvvəsi çox olduğu üçün asanlıqla dartmadığını anlayırdı. Ona güc verən başqa şeylər var idi. Sən demə o arabanı dartmağa kömək edən gözəgörünməz qüvvələr var imiş. Arabanın bir tərəfindən əlacsızlıq, digər tərəfindən çarəsizlik yapışıb ona kömək edirdilər. Onun başqa yolu yox idi, ondan başqa bu işi görəcək ikinci adam da yox idi. O bu işin öhdəsindən gəlirdi, çünki gəlməli idi, yaşamaq üçün, ailəsini dolandırmaq üçün bunu etməli olduğunu bilirdi.

Bir gün yenə meşədən kol gətirirdilər. Atası qabaqda arabanı dartır, hərdən xırda təpələrlə qarşılaşanda qardaşı ilə birlikdə o da arxadan itələyirdilər. Yenə bir təpəni aşıb iki addım atmışdılar ki, qardaşının sevinc qarışıq qışqırıq səsinə geri çevrildilər. Ata arabanı yerə qoydu. Hər ikisi qaçaraq “Ata, bax, bax!!” deyən qardaşının yanına tələsdi. Balaca bir tısbağa balası təpəni qalxmağa çalışırdı. Üçü də bir müddət maraqla baxdı. İki qardaş ilk dəfə idi ki, tısbağa görürdü. Bir az baxdıqdan sonra atası iri, kobud əli ilə tısbağanın çanağından yapışdı. Tısbağa dərhal qınına yığıldı. Atası onu aparıb yol kənarında düz bir yerdə buraxdı. Bir neçə addım geri çəkilib baxmağa başladılar. Tısbağa qorxa-qorxa qınından çıxıb yoluna davam etdi. Sonra onlar da evə doğru yol aldılar.

İndi də ilk dəfə tısbağa görən balaca uşaq həyəcanı ilə, göz yaşları içində boğulan təbəssümlə kolluqdan canını qurtarmağa çalışan tısbağaya baxırdı. Tısbağa balası nə qədər çalışsa da qarşısındakı balaca budağın üstündən adlayıb keçə bilmirdi. Ona kömək etmək üçün fənəri sol əlinə aldı, sağ əlini kolluğun içinə sarı uzatdı. İri, toppuş əli ilə çanağından yapışıb onu havaya qaldırdı, çevirib o tərəf bu tərəfinə diqqətlə baxdı. Sonra qınına çəkilən tısbağanı daha çox qorxutmamaq üçün budağın o biri tərəfində yerə qoyub geri çəkildi. Gec-gecdən tısbağa çanağından qorxa-qorxa çıxıb yoluna davam etdi. Nədənsə ona elə gəlirdi ki, bu elə həmin, uşaq vaxtı qarşılaşdığı tısbağa idi. Bütün bəzəkləri, çanağındakı naxışlar demək olar ki, eyni idi. Bununla sanki o bir zamanlar atasının əlinin toxunduğu yerə, eyni çanağa toxunmuş kimi hiss edirdi. Bu isə ona başqa bir xoşbəxtlik bəxş etmişdi, uzun zaman idi ki, o bu qədər sevindiyini, sevincdən köksünün bu qədər qabardığını hiss etməmişdi.

Üzündə təbəssümlə sağ əlinə baxa-baxa yenidən kötüyün yanına qayıdıb yerində uzandı. Əlini sol əlinin içində möhkəm sıxıb sevinclə gözlərini yumdu və beləcə yuxuya getməyə çalışdı. Çox keçmədi ki, qara fikirlər, nə qədər çalışsa da cavab tapa bilmədiyi suallar yenidən beyninə hakim kəsildi. Əvvəl yenə göz yaşları içində hıçqıran anası, qardaşı və bacısı gözləri önündə canlandı. Sonra birdən-birə dünyalar gözəli nişanlısı gəlib qarşısında dayandı. Evdən çıxdığı gündən sonra demək olar ki, hər gün onunla qarşılaşmalı olurdu. Axı onu birdən-birə tərk etməyə, bir kəlmə  belə demədən qeybə çəkilməyə nə haqqı var idi? Gecənin qaranlığında düşündükcə nə qədər zalım olduğunu, ürəyinin yerində ağır bir daş parçası gəzdirdiyini, insanlıqdan payını almamış zavallı bir məxluq olduğunu qəbul edirdi. Ətrafında olan hamını kədərə boğan, onları düşünmədən yalnız öz amalına çatmağa can atan məxluq özünə necə haqq qazandıra bilər ki? Əvvəl atasına etdikləri, sonra bu yetmirmiş kimi anası, qardaş-bacısı, nişanlısı və onu sevən neçə-neçə tanışları... Bu qədər qüssəyə səbəb olmaq olardımı? Düşündükcə ağlını itirəcək həddə çatır, başını əlləri arasında sıxaraq xilas olmağa çalışırdı. Gah beyninin içində özünə haqq verir, gah da boğazını dar ağacının kəndirinə keçirib ayağının altındakı kətili itələyirdi. Sonunda göz qapaqları ağırlaşmağa başladı. On səkkiz saatlıq yol onu əldən salmışdı. Odur ki, bir neçə dəqiqə içində yuxuya getdi.

***

Sübh tezdən yuxudan oyanıb yola düzəlmişdi. Bu gün yolu istər-istəməz şəhərin ortasından keçdiyi üçün başına papaq qoymuş, ağzını və burnunu şərf ilə möhkəmcə sarımışdı. Şəhərin ətrafı keçilməz qayalıqlarla əhatə olunduğu üçün başqa yolu yox idi. Yol kənarı ilə yorğun addımlarla irəliləyir, hərdən başını qaldırıb ətrafına göz gəzdirir, təhlükəli bir şey olmadığına əmin olduqdan sonra daha əmin addımlarla yoluna davam edirdi. Elə bu vaxt gedikcə yaxınlaşan tanış sirena səsləri eşidilməyə başladı. Səs getdikcə yaxınlaşır, yaxınlaşdıqca onu daha çox vahiməyə salırdı. Bir-birini növbəli şəkildə əvəz edən bir uzun və bir qısa səs siqnalı düşüncələrini ələ keçirib onu keçmişə, heç vaxt üzləşmək istəmədiyi həmin qorxunc günə aparırdı. Çox keçmədi ki, yanından sürətlə ötüb keçən təcili yardım maşını yaxınlıqda yolu burulub xəstəxana binasının həyətinə daxil oldu. Gənc oğlan dərhal başını əlləri arasına alıb yerə çökdü, dəli kimi hönkürüb zarımağa başladı.

Həmin günün axşamı işdən geri qayıdanda atasını evdə görmüşdü. O rayondan yenicə qayıtmış, gətirdiyi meyvə-tərəvəzləri, əşyalarını yerbəyer etməklə məşğul idi. Yaxınlaşıb qucaqlaşdılar, dərhal sonra otağına çəkilib həmişəki kimi kitab oxumağa başladı. Atası ilə həmişə məsafəli olmuş, ürəyində onu çox istəsə də bunu heç vaxt dilə gətirməmişdi. Yenə də eyni, sıradan bir gün kimi bütün ailə birlikdə yemək süfrəsi arxasında oturdu. Bunun son axşam yeməyi olduğunu bilmədən hamı yeməyini yeyib öz hücrəsinə çəkildi.

Səhərə yaxın anasının fəryadı ilə hamı yuxudan hövlnak qalxdı. Tez, tələsik əyninə paltar keçirib digər otağa keçdilər. Atasının rəngi ağappaq olmuş, buz kimi soyuq tər içində çarpayıda uzanmışdı. Xırda-xırda və sürətlə nəfəs alırdı, elə bil hava ciyərlərinə gedib çatmırdı, sanki neçə kilometr qaçıb təngnəfəs olmuşdu. Vaxt itirmədən təcili yardım çağırdılar. Kömək gələnə qədər sanki zaman keçmək bilmirdi. Həyəcan, təşviş içində evdə çox dayana bilməyən qardaşı yola çıxıb təcili yardımı gözləməyə başladı. Gec-gecdən həkimlə birlikdə otağa girdi. Həkim əvvəl xəstənin təzyiqini yoxlayıb köməkçisinə tapşırıq verdi. Tibb bacısı iynəni hazırlayarkən həkim xəstənin ürəyini yoxlamaq üçün naqilləri qoşmağa başlamışdı. Gənc oğlan isə kənarda durub, əllərini çarpazlayaraq həyəcanla atasına nə olduğunu düşünürdü. O, həkimin necə həyəcanlandığını, əllərinin necə əsdiyini, titrəyən barmaqları arasında tutduğu iynəni necə çətinliklə atasının qoluna vurduğunu hiss edirdi. Bu isə onu daha da çox təşvişə salırdı. Çox keçmədi ki, həkim göstəriş verdi, xərəyi gətirdilər. Atası yenə onlara əziyyət vermək istəmədi, övladlarına güc düşməsin deyə özü birtəhər çıxıb xərəkdə uzandı. Xərəyin bir tərəfindən o, birindən qardaşı tutub pilləkənləri çətinliklə endilər. Təcili yardıma minib yola düzələrkən qorxa-qorxa atasının ayaqlarına toxundu, sanki buz parçasına toxunmuş kimi  əlləri sızıldadı. Ürəyində atasını xilas etməsi üçün Allaha dua etməkdən başqa əlindən heç nə gəlmirdi.

Təcili yardım xəstəni təkərli çarpayıda reanimasiyaya təhvil verib başqa çağırış üçün yola düzəldi. Gənc oğlan geniş liftdə yanında tibb bacısı, qarşısında genişlənmiş göz bəbəkləri ilə ona baxan atası ilə birlikdə reanimasiyaya qalxdı. O gözlər necə də qəribə baxırdı, sanki nəsə demək istəyir, amma dili söz tutmadığı üçün baxışları ilə izah etməyə çalışırdı. Elə bil gözləri ilə ona - ailənin böyük oğluna vəsiyyət edirdi. Bütün ailəni ona tapşırırdı sanki. Gənc oğlan o gözlərdə bütün dünyanı görmüşdü, çarəsizlik, gücsüzlük hiss etmişdi.

Dəhlizlə irəliləyib hansısa otağın qarşısında dayandılar. Baş həkim çıxıb xəstəyə baxıb hirslə, qışqıra-qışqıra yer olmadığından şikayətləndi. Daha sonra xəstənin çoxdan öldüyünü deyib otağına çəkildi. Gənc oğlan dərhal atasına baxdı, onun hələ də nəfəs aldığını görüb bir az rahatlandı. Tibb bacılarından biri çarpayını hazırlamağa başlasa da olduqca ləng hərəkət edirdi. Gənc irəli keçib atasını xərəkdən çarpayıya keçirməyə kömək etdi. Sonra dəhlizdə olan bu təkərləri qırılmış çarpayını var gücü ilə sürüyüb reanimasiya otağına saldı. Zavallı elə düşünürdü ki, atasını bu otağa nə qədər tez çatdırsa yaxşıdır, onu xilas edə biləcək, sanki bu otaqda heç kim ölə bilməzdi. Həmin gün gənc oğlan bu fikrin nə qədər yalan olduğunu anladı.

Həyətdə o tərəf bu tərəfə gəzişərkən anası ah-vay edərək bir kənarda oturmuşdu. Nə qədər keçdiyini bilmədi, onu içəri çağırdılar. Anası hər şeyi başa düşüb hönkürməyə başladı, amma gənc oğlan hələ də ümid edirdi. Ürəyində onun köməyinə, ya qanına, ya hər hansı istənilən köməyə ehtiyac olduğunu düşünürdü. Buna baxmayaraq qorxa-qorxa dəhlizlə irəliləyirdi, dəhlizdə hamı başını aşağı dikmişdi. Reanimasiya otağının açıq qapısından atasının uzandığı çarpayını görüb hər şeyi başa düşdü, onun üzünü ağ parça ilə bağlamışdılar. Artıq atası yox idi.. Əbədi olaraq onları tərk etmişdi…

***

Gənc oğlanın evi tərk etməsindən bir ay keçmişdi. Kənd qəbiristanlığında heç kimin tanımadığı, saçı-saqqalı xeyli uzanmış bir nəfər irəliləyirdi. Yorğun addımlarla qəbirləri bir-bir geridə buraxıb baxışlarını bir an olsun ayırmadığı qəbrə yaxınlaşdı. Əyilib qarşısında diz çökdü , dərindən ah çəkib dedi:

- Mən gəldim, ata! Nəhayət uzun ayrılıqdan sonra, bax yenə burdayam, düz qarşında durmuşam. Bilirsən, sənin üçün nə qədər darıxmışam!? Sənsiz o qədər çətindir ki.. Axı mən hələ hazır deyildim.. Biz hazır deyildik səni itirməyə.. Sənsiz həyatımız necə alt üst olub bir bilsən. Yoxluğunu hiss etdirməmək üçün əlimdən gələni edirəm, ata. Amma mən sən ola bilmərəm axı.. Sənin qədər güclü, sənin qədər möhkəm ola bilmərəm.. Bax indi qarşında durmuşam.. Bizi elə tez tərk etdin ki, heç bir kəlmə belə deyə bilmədik. Səni nə qədər çox sevdiyimizi deyə bilmədik.. Bağışla məni, ata... Bağışla... İndi bu soyuq məzarda uzanmağının bir günahkarı varsa o da mənəm. Səni mən öldürdüm... Keç günahımdan... əlimdə olsa öz canımı verərdim, təki sən yaşa... Ailəmizin yanına qayıt. Günahkaram… Axı mən hardan biləydim... səni itirməkdən o çox qədər qorxurdum ki... Xəstəxana dəhlizində yalnız bir şey, səni otağa mümkün qədər tez keçirmək haqqında düşünürdüm. Nə biləydim ki, məsələ bununla bitmir... Hardan biləydim ki, sən elə mənim, bu yaramaz oğlunun fərsizliyinin, tələskənliyinin qurbanı ola bilərsən... Bilirsən, həkimlər nə dedi? Ürəyin parçalanıbmış... başa düşürsən!? Kürəyin gömgöy imiş məsciddə yuyularkən... Bunda yalnız mən, mən günahkaram. Həmin dəhliz yadındadır!? Xərəkdən çarpayıya keçirmək üçün adyalın ucundan yapışmağım, həkimin yavaş, yavaş deməyinə fikir vermədən səni qaldırıb zərblə çarpayıya keçirməyim… Bax buna ürək tab gətirərmi!? Bağışla məni, ata. Bağışla... Mən səni incitmək istəməmişdim... Heç özüm də bilmirəm necə oldu.. Birdən-birə gücüm tükəndi. Əllərimm arasından sürüşüb düşdün... tuta bilmədim... ehh... bacarmadım, ata... Nolar, bağışla məni... Belə fərsiz övlad olduğum üçün bağışla... Bu yaşa qədər həmişə qulluğumda durmusan... Mənim üçün hər şeyin ən yaxşısını etmisən. Mənsə təkcə bir gün, o qara gün ilk dəfə olaraq sənin üçün nəsə etməli idim... onu  da bacarmadım... Ata, bağışla məni... Sənə layiq olmadığım üçün keç günahımdan…

Göz yaşları içində başdaşını qucaqlayıb için için ağlamağa başladı. Saatlar sonra bir aydır yanında gəzdirdiyi telefonu çıxarıb nömrəni telefona saldı. Bir neçə düyməni basıb telefonu qulağına apardı.

- Ana. - deyə çətinliklə səslədi..

Telefonun o başında “Can Ana” sözlərini eşidib yenidən ağlamağa başladı…

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.10.2023)