Bəzən jurnalist müsahibindən söz ala bilmir. Necə edəsən ki, müsahibin danışsın? “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı tanınmış tənqidçi Əsəd Cahangirlə “Ustad dərsləri” rubrikasını təqdim edir. Burada Əsəd Cahangirin müxtəlif illərdə götürdüyü ən maraqlı müsahibələr tarixi ardıcıllıqla təqdim olunur. Növbəti müsahib tanınmış müğənni Sara Qədimovadır. Onunla müsahibə 1998-ci ilin martında götürülüb.

 

“TÜRK DÜNYASININ ULDUZU”

 

Xalq artisti Sara Qədimova haqqında bu ürəkaçan sözləri Türkiyə Respublikasının Prezidenti Süleyman Dəmrəl dedi və hər birimiz bundan sonsuz qürur duyduq.

 

-Sara xanım, sizin sənətə gəldiyiniz 30-40-cı illərdə qadının səhnəyə çıxması o qədər də asan deyildi. Bu mənada hansı çətinliklərlə qarşılaşmısınız?

 

-Mənim atam qarabağlı idi. Rəhmətliyin ürəyi gedirdi oxumaq üçün. Anamın atası bakılı idi. O, əvvəl səhnəyə çıxmağıma etiraz etdi. Sonra razılaşdı.

 

-Sizcə qızın, qadının səhnəyə çıxmasına münasibətdə dəyişiklik baş veribmi?

 

-İndi nə var səhnəyə çıxmağa? Çox asandır. Az qala küçədən gedəni də dartıb gətirirlər ki, gəl oxu. İş təkcə mahnı oxumaqla bitmir, müğənni gərək savadlı olsun. İndi çoxu musiqi məktəbini bitirməklə özünü müğənni hesab edir. Müğənnilik ilahidən verilən bir vergi olmalıdır.

 

-Deyilənlərə görə, Füzulidən bir neçə saat fasiləsiz qəzəl deyə bilirsiniz...

 

 

 

-Bir neçə saat nədir ki? Lap bir neçə gün də qəzəl demişəm. 1965-ci ildə maşın qəzasına düşmüşdüm. Xəstəxanada yatırdım. Ayaqlarımdan az qala 15 kiloqram daş asılmışdı, orda da Füzulini oxuyurdum:Aşiyanə müğri dil zülfi pərişanındadır, Qanda olsan, ey pəri, könlüm sənin yanındadır.

 

-Nə əcəb, sənət aləmindəki indiki məsuliyyətsizliyə etirazınızı bildirmirsiniz?

 

-Gərək məni bir yerə dəvət etsinlər ki, mən də sözümü deyim. Görürsən ki, televiziyada bir veriliş olur, amma bizi yaddan çıxarırlar. Əvvəllər belə deyildi. Bizim nəsil sənətkarlardan cəmi 5-6 nəfər qalıb. Oxumasaq da, söz deyərik, nəyəsə münasibət bildirərik. Neynək, bəndənin yadından çıxmaq da olar, təki Allahın yadından çıxmayaq.

 

-Sara xanım, axı deyəsən, sizi yaddan çıxarmayıblar... Əgər 30 il bundan əvvəl ifa etdiyiniz mahnını Türkiyə Prezidenti Süleyman Dəmirəl unutmur və sizi rəsmi qaydada öz ölkəsinə dəvət edirsə, buna unudulmaq demək olarmı?

 

-Fəxr edirəm ki, başqa bir ölkənin prezidenti tərəfindən rəsmi qaydada onun ölkəsinə dəvət alan dünyada yeganə müğənniyəm. Süleyman Dəmirəllə görüşəndə, o məni türk dünyasının ulduzlarından biri adlandırdı. Otuz il əvvəl Baş nazir kimi Azərbaycana gələndə ifa etdiyim, - Könlümün sevgili məhbubu mənim, Vətənimdir, vətənimdir, vətənim - sözlərini əzbərdən dedi. Bu mənim sənətimə verilən ən yüksək qiymət idi.

 

-Deyilənlərə görə, İran şahı da sizin sənətinizi çox yüksək qiymətləndirirmiş...

 

-İran şahı Məhəmməd Rza məni Tehrana 1944-cü ildə dəvət eləmişdi. Həmin il o hakimiyyətə yenicə gəlmişdi. 26 yaşlı cavan, gözəl bir oğlan idi. Mənimlə bir yerdə İrana gedən musiqiçilər vətənə qayıtdı. Şah mənim daha on gün İranda qalıb konsertlər verməyimi istədi. Və mən qalmalı oldum.

 

-Şah sizi şahanə hədiyyələrlə yola salmış olardı...

 

-Hardan? (incə bir istehza ilə) Biz xoşbəxt ölkənin xoşbəxt vətəndaşları idik. İran şahının hədiyyəsinə ehtiyacımız yox idi. İcazə verməzdilər elə şeyə. Şah mənə gümüş qablar vermişdi.

 

-Şahın zövcəsi Sürəyya xanım şahı sizə qısqanmırdı ki?

 

-Qısqanırdı. Mənim on gün İranda qalmağım hətta şahın sarayında müəyyən söz-söhbətə səbəb olmuşdu.

 

-Efiopiya və İndoneziya kralları, İran şahı, Ukrayna və Türkiyənin  Baş nazirləri... Şahlar sizin sənətinizi bu cür yüksək qiymətləndirib. Nə əcəb, xarici ölkələrdən gələn dəvətlərin birini qəbul edib, ömürlük o yerlərdə qalmadınız?

 

-Şahlar sənətimə diz çöksə də, başıma cəvahir, ləl töksə də, vətənim mənimçün müqəddəs, əvəzedilməzdir. Qastrolda olduğum hər yerdə ilk mahnımı vətən haqqında oxumuşam.

 

-Siz muğamların və xalq mahnılarının ən məşhur ifaçılarındansınız. Hər xanəndənin ən çox müvəffəq olduğu bir muğam olur. Onun adı bu muğamla qoşalaşır. Cabbar Qaryağdıoğlunun “Rast”ı, Xan Şuşinskinin “Şahnazı”, Fatma Mehrəliyevanın “Kəsmə Şikəstəsi”, Arif Babayevin “Segah”ı, Əlibaba Məmmədovun “Hümayun”u, Zeynəb Xanlarovanın “Çahargah”ı, Tükəzban İsmayılovanın “Qatar”ı məşhurdur. Siz hansı muğamı daha çox sevirsiniz?

 

-Səhnəyə “Qatar”la gəlmişəm. Amma ən çox “Segah” sevirəm, bir də “Şur”u. 1963-cü ildə İndoneziyada olarkən 51 ölkənin musiqiçiləri arasında ən çox yeri bizə - tarzan Əlağaya, kamançaçı Tələtə və mənə ayırdılar. Yüz min adam tutan nəhəng stadionda Azərbaycan muğamlarının dinləyicilərə necə sehrli təsir göstərdiyini gözlə görmək lazım idi.

 

-Sara xanım, sizcə ideal qadın necə olmalıdır?

 

-Qadın hər şeydən əvvəl qadın olmalıdır. İstər sənətçi olsun, istərsə də dövlət xadimi. Bu cür düşünmək bizim müsəlman və türklüyümüzdən irəli gəlir. Qadın öz evinin həm xanımı, həm də qulluqçusu olmalıdır. Xörək də bişirməli, qonaq da qəbul etməlidir.

 

-Hansı xörəyi daha yaxşı bişirirsiniz?

 

-(gülür) Bütün jurnalistlər bu sualı verirlər. Bütün xörəkləri yaxşı bişirirəm. Başqaları paxlavanı on lay edir, mən on dörd lay. Bir də ki, onu yeyənlər daha yaxşı deyə bilərlər. İndi sizi qonaq edərəm, görərsiniz.

 

-Qonaqpərvərliyinizə görə sağ olun. Sənətçilərə dövlət qayğısından razısınızmı?

 

-Niyə razı olmayım? Sağ olsun Prezidentimiz, fərdi təqaüdlər müəyyənləşdiriləndə məni də unutmayıb. Mən Respublika Mədəniyyət fondunun sədri Kamal Abdullayevdən (Abdulla – red.) çox razıyam. O biz sənətkarlara qarşı çox həssas münasibət göstərir. Mən də bir çoxları kimi Respublika Mədəniyyət Fondundan hər ay 40 min manat təqaüd alırdım. Prezidentin fərdi təqaüdləri müəyyənləşdirməsindən sonra Mədəniyyət Fondunun yardımından könüllü imtina etdim.

 

-Bir neçə dəfə ailə qurmusunuz. Bunlar nədən irəli gəlirdi?

 

-Birinci həyat yoldaşım yaşca məndən çox böyük idi. Mən evin böyük qızı idim. Valideynlərim vəfat etmişdi. Məndən balaca bacı-qardaşlarıma himayədarlıq edən, ağsaqqal bir adama ehtiyacım var idi. Özümdən xeyli yaşlı kişi ilə ailə qurmağım bununla bağlı idi. Ondan oğlumuz Vaqif dünyaya gəldi və biz ayrıldıq. İkinci həyat yoldaşım cavan, həyatsevər, yaraşıqlı bir kişi idi. Onunla sevib ailə qurmuşdum. Böyük bir mağazanın müdiri idi. Sovet dövründə bu çox gəlirli vəzifə hesab olunurdu. Pula pul demirdi. Pulu axşam mənə verir, sabah heç haqq-hesab da eləmirdi. Bir pis cəhəti var idi ki, içən idi. Buna görə aramızda söz-söhbət olurdu. O, mağazadakı yeyinti üstündə həbs edildi və on il azadlıqdan məhrum edildi. Həbsdən çıxandan sonra isə artıq çox gec idi. Bir dəfə onu Mədəniyyət nazirliyinin koridorunda gördüm. Məni uzaqdan görüb, üzünü pəncərəyə tərəf çevirdi. Bildim ki, utanır, yaxınlaşmadım. İkinci evliliyimdən oğlum Akif dünyaya gəldi.

 

-Oğlunuz Akif İslamzadə məşhur müğənnidir, amma heç bir intervyüsundə sizin adınızı çəkmir.

 

-Biz bir-birimizə söz vermişik ki, müsahibələrdə nə o mənim adımı çəksin, nə də mən onun. İndi söz-sözü çəkdi, heç özüm də fərqinə varmadan onun adını çəkdim.

 

-Bəstəkar Tofiq Quliyev bir dəfə televiziyada sizin haqqınızda dedi ki, Sara o qədər gözəl idi ki, tamaşaçı onun mahnısına qulaq asa bilmirdi, çünki gözəlliyinə tamaşa edirdi. Gözəl bir xanım kimi plastik cərrahiyyə əməliyyatına münasibətiniz necədir?

 

-Məncə, Allah insana nə gözəllik veribsə, ona qane olmalıdır.

 

-Bu gün siz musiqidə, xüsusilə də, muğam ifaçılığında ustad sənətkarsınız. Muğama yeni gələn gənclər sizi razı salırmı?

 

-Muğam oxuyan qızlar, qadınlar gərək geyimlərinə fikir versinlər. Cavanlardan Səkinə İsmayılovanın geyimi, səhnə davranışı məni çox razı salır. Estrada müğənnisi üçün sinəsi açıq oxumaq olar və o baxılar da. Məsələn Brilyant Dadaşova. Amma bu muğam oxuyanlara yaramaz.

 

-Deyilənlərə görə, 1963-cü ildə maşın qəzasına Brilyant xanımın anası ilə birlikdə düşmüsünüz.

 

-Brilyantın anası qarmonçalan idi. Birlikdə toylara gedirdik. Bir dəfə bir yerdə maşınla bağdan şəhərə qayıdanda qəzaya düşdük. Brilyantın anası dünyasını dəyişdi. Məni isə xəstəxanaya götürdülər. Bir neçə aylıq müalicədən sonra evə qayıtdım. Allah rəhmət eləsin. Yaxşı sənətkar idi.

 

-Brilyant xanımın ilk dəfə sizin oğlunuz Akiflə səhnəyə çıxması bu ailəvi dostluq ənənəsindən irəli gəlirdi?

 

-Onlar uşaqlıqdan bir yerdə böyümüşdülər. Brilyant çox utancaq idi. Onlar dörd bacıdır. Onların arasında ən məşhuru Brilyant oldu. Akif onun musiqi istedadını görüb, onunla duet oxudu və onu ilk dəfə televiziyaya çıxardı. Sənətinə sevgisi, məsuliyyəti Brilyanta səhnədə uğur qazandırdı. İnanıram ki, onun əsil uğurları hələ qabaqdadır.

 

-Bəs, gənc muğam ifaçılarından kimin ifası xoşunuza gəlir?

 

-Son vaxtlar məni valeh edən Aygün Hümbətova olub.

 

-Gənc qızlara məsləhətiniz nədir?

 

-Ağıllı olsunlar. Həyat yoldaşlarının qədrini bilsinlər. Ailədə təmkinli və səbrli davransınlar. Arzum budur ki, gənc müğənnilər bir-biriləri ilə gözəl rəftar etsinlər.

 

-Tәsәvvür edin ki, seһrli xalçaya minib başqa planetә gedirsiniz. Sizә özünüzlə yalnız bir şey götürmәyә icazә verirlәr. Nәyi seçәrdiniz?

 

-Mən Şuşadan, Cıdır düzündən bir ovuc torpaq götürərdim.

 

-Sara xanım, sizə Şuşalı, Qarabağlı günlərimizi görmək arzu edirəm.

 

-Çox sağ olun.

 

 “Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.11.2023)

 

 

 

 

 

 

Bilal Alarlı yazır

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Cəlilabadda yaşayıb yaradan yazar Bilal Alarlının “Altmış beşdən baxanda” adlı yazısını sizlərə təqdim edir. 

 

 

ALTMIŞ BEŞDƏN BAXANDA

 

Gileylə dünya düzəlmir,

udqunasan, 

udasan sözünün acısını gərək 

yeri gələndə.

Həyat nərd oyununa bənzəyir,

sən aparırsan səni aparanı

əlinə şeşlərin zəri gələndə.

(Özümdən örnək)

 

Hər insanın həyatında ağrılı günlər olur. Bəlkə də çətinliklər olmasa, xoş günlərin qədri bilinməz. Oxşar məqamları mən də yaşamışam, on dörd-on beş yaşımda revmatizmdən yataq xəstəsi olmuşam və bir il altı ay yeriyə bilməmişəm. Ölmüşəm, qəbrim qazılıb, ayılmışam və qırx il İlaxır çərşənbədə öz qəbrimin üstündə şam yandırmışam. Xəstəlikdən ayılandan sonra üç ali məktəb bitirmişəm, aspirantura təhsili almışam, dissertasiya müdafiə etmişəm, indi də doktorant kimi elmi fəaliyyətimi davam etdirirəm. Şükür Tanrının kərəminə! Amma ağrılarım bununla bitməyib, təxminən on il bundan qabaq xərçəng diaqnozu ilə müalicə almalı olmuşam. Atam da xərçəng xəstəliyindən dünyasını erkən dəyişib. Evin böyük oğlu olduğum üçün ailənin yükünü çəkmək mənim boynuma düşüb. Əli çiynimdə olanların qayğısı bəzi arzularımı vaxtında reallaşdırmağın qarşısını alıb, amma qardaşlarımın, bacılarımın bütün problemlərini yerbəyer eləmişəm. Hətta həyat yoldaşımın oxumasına və uşaqlarımın da ali təhsil almasına nail olmuşam. Tanrı atamdan uzun bir ömür yaşamağıma fürsət verdi, revmatizm xəstəliyindən xilas olduğum kimi, xərçəngdən də yaxamı qurtardım. Bunun səbəbi mənim öz dərdimə özümün əlac etməyim oldu. Mənim fikrimcə, xəstə öz həkimi olmasa, dünyanın bütün həkimləri yığışsa belə, onun dərdinə əlac edə bilməz. 

Təkrar müayinəyə gedəndə həkim təəccübləndi və dedi: “Mən xərçəng diaqnozunu xəstəyə bir dəfə qoyuram, gedir və qayıtmır, amma sən qayıtdın, sən möcüzəsən! Neyləmisən ki, sağalmısan?” Mən dedim, özüm öz həkimim olmuşam! 

Kimliyimin bu ağrılı səhifələrini təsadüfən xatırlamadım. Bu il sentyabrın 8-də mənim 65 yaşım tamam oldu. Nəslimizdə altmışı ilk haqlayan mən olmuşam. Babalarım çox cavan yaşlarında dünyadan köçüblər. Atama yazdığım şeirdə deyirəm:

 

Ata, mən altmışa gəldim, 

sənin gəlmədiyin yaşa 

daş qoydum.

Çoxlarını heyrətdə saxladım,

özümü də çaşbaş qoydum.

Bu, zirvədirsə, üzü enişə gedirəm,

Oğul kimi böyütdün məni, 

indi sənin yaşına 

atalıq edirəm.

Sənin çəkdiklərini çəkdim, 

doymadım, 

Bircə sevdiyin siqareti çəkmədim.

Mən altmışı dizə çökdürdüm,

Bu altmış ildə  

kimsənin önündə 

diz çökmədim.

 

Yeri gəlmişkən, bildirim ki, yeniyetmə yaşlarımdan şeirə və folklora maraq göstərirəm. Mənim folklor nümunəsi topladığım insanlar artıq həyatda yoxdur, amma onların söz xəzinəsini öz sinələrində o dünyaya aparmasına imkan vermədim. İlk şeir kitabım “Quş dili” adlanır. Uğurlu alındı, haqqında çağdaş tənqidçilərin demək olar, hamısı fikir bildirdi, məqalə yazdı. Sonralar folklora dair kitablarım, toplama materiallarım işıq üzü gördü. Qırxa yaxın kitabın sevincini yaşamışam. Amma mənim yaddaşımı oynadan Cənub bölgəsində yaratdığım “Nöqtələr” ədəbi qrupunun toplularıdır. Bütün topluları öz şəxsi vəsaitimlə çap etdirmişəm. 

Sonralar yaratdığım “Muğan folklor və yaradıcılıq mərkəzi” xeyli iş gördü. Onu da deyim ki, bu yaradıcılıq mərkəzinin yükünü təkbaşına çəkmişəm. 

Bölgənin klassiklərini də diqqətdən kənarda qoymamışam. Dini şeirlər yazan Seyid Miryusif ağanın iki, el şairi Misir Alarlının üç kitabını, şair-publisist Qasid Nağıoğlunun ilk (və son) kitabını yazı makinasında və kompüterdə yığıb nəşriyyata təqdim etmişəm. Hər üçünün ruhu şad olsun!

İki yüzdən çox gəncin ilk kitabı nəşriyyata mənim əlimdən gəlib keçib, redaktə etmişəm, ön söz yazmışam, hətta nəşriyyatdan götürüb müəllifə təhvil vermişəm. Şagirdlərimin və tələbələrimin də yaradıcılıq nümunələrini ədəbi orqanlara çıxarmışam, toplu halında nəşr etdirmişəm və bütün bu işlərin maliyyə problemlərini halal əmək haqqımın hesabına həyata keçirmişəm. Xeyir-dua verdiyim gənclərin bir neçəsi artıq Yazıçılar Birliyinin üzvüdür. Halal xoşları olsun! 

Bu gün fikirləşirəm ki, az iş görməmişəm. Ciddi mətbu orqanların olmadığı bölgədə ədəbi mühiti canlandırmaq elə də asan iş deyil, bu işdə mənəvi dəstək kifayət etmir, maddi köməyə də ehtiyac duyulur. 

Bölgədə yaşayan ədəbiyyat fədailəri vaxtında yada düşmür. Başqaları ilə işim yoxdur, özümlə bağlı bir məsələni çatdırmağı vacib bilirəm. Altmış beş yaşıma qədər bircə dəfə də olsun yubiley tədbirim, kitab təqdimatım keçirilməyib. Bölgədə başqaları üçün keçirilən bu tədbirləri isə mən özüm təşkil etmişəm. Altmış beş yaşım da səssiz keçir, amma kimsədən incimirəm, sadəcə, bütün qələm adamlarının adından bu möhtəşəm yubiley münasibətilə özümü təbrik edirəm. Təki Tanrı yaxşı işləri həyata keçirməyə ömür versin!

Tanrı məni peyğəmbərdən sonra öz nəzərində uca tutduğu bir adam kimi yaradıb, mənə özünə xas olan söz yaratmaq qüdrəti verib. Yaratmaq Tanrıya məxsusdur, söz yaratmağı da şairlərə Tanrı özü hədiyyə edib:

 

Mən ölümdən qorxmuram,

Diri ölüyə dönməkdən qorxuram.

Məni özünə tay tutubsan, Ulu Tanrı, 

Bu ucalıqdan enməkdən qorxuram.

Bir diləyim var səndən, Ulu Tanrı,

son duamı eşit,

mənə ləyaqətli bir həyat vermisən,

ləyaqətlə yetir

bu ömrü

son ana da.

Ömrümün sonunda

məni möhtac eləmə

boynunda haqqım olan

insana da.

 

Altmış beş illik “yubileyimə” hədiyyə olaraq son iki ildəki “Yaşantılarım”ı işığa çıxarmaq qərarına gəldim, elə bilirəm, ömrünü ədəbi mühitin canlanmasına və elmi araşdırmalara həsr etmiş bir bölgə şairinin sözə çevrilmiş dərdi-səri qismən də olsa, oxucuları maraqlandıracaq. Sözlə qol-boyun olub Tanrı dərgahına üz tutmuşam, ömrümün axırına piyada gedirəm. Oxuculara “Yaşantılarım” kitablnda təqdim etdiyim şeirləri isə son iki ildə qələmə almışam. Şeirlərin məzmununda yaş ovqatını görmək mümkündür.

 

Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.11.2023)

Uraqan Abdullayev, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

36-50 yaş üçün

 

Və sən o işığı kənarda deyil, öz içində tapırsan. Lakin əvvəlki enerjin qalmayıb artıq. Edəcəyin hər işi təcrübənin hesabına edirsən. Gənclərin 1 gündə bitirdiyi işi sən 1 saatın içində bitirə bilirsən. Lakin bu səni çox yorur, etdiyin hər iş səni çox yorur. Ailə qayğıları, işdəki streslə həyatın görünməz üzüylə qarşılaşıb amansız zərbələri ilə üzləşirsən. Özün də başa düşürsən ki, artıq döyüşmək zamanı deyil. Artıq müəllimlik zamanıdır, özünün öyrəndiklərini özündən gənclərə öyrətməyin tam vaxtıdır. İnsan şam deyil, məşəl olmalıdır. Şam yandıqdan sonra əriyir və yox olur. Məşəl öz işığı ilə hər zaman ətraflarını işıqlandırmağa çalışır. Əvvəldə də dediyim kimi, işığı kənarda deyil, öz ruhunda axtarıb tapırsan. İşıq ruhundadır, səni isidəcək alov da sənsən, səni külə döndərəcək ocaq da sənsən.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.11.2023)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Xəbər verdiyimiz kimi, 2023-cü ilin “Buker” mükafatı faciənin astanasında olan bir ailənin və bir ölkənin hekayətini təsvir edən "Peyğəmbər nəğməsi" (Prophet Song) romanına görə irlandiyalı yazıçı Pol Linçə təqdim edildi. Pol Linçin sayca beşinci olan bu romanı Qərb demokratiyalarındakı iğtişaşları, İrlandiyada hökm sürən totalitar rejimin rəzilliklərini və Suriyada alovlanan münaqişə kimi fəlakətlərə bəşəriyyətin  laqeydliyini göstərməyə çalışır. 

 

Romanın süjeti önəmlidir, ona görə də başlığa çıxardığımız sualın cavabı məhz buradadır: 

Romanın süjeti Dublində qurulur, hekayənin mərkəzində qurulmuş demokratik normaları tezliklə pozacaq bəla - yaxınlaşan faşizm şəraitində ailəsini xilas etməyə çalışan tədqiqatçı və dörd uşaq anası Eilish Stakın hekayəsi dayanır.

Yazıçının özü mükafatın təqdimedilməsi  ərəfəsində BBC Radio 4 proqramına verdiyi müsahibədə dediyi kimi, İrlandiyanın totalitarizm uçurumuna qərq olması “artıq baş verib".

Müsahibəni şəxsən dinləmişəm və oradakı bəzi məqamları “Ədəbiyyat və incəsənət” oxucularına çatdırmağı özümə borc bilirəm: 

"Bu roman keçmişdə baş verən, indi baş verən və gələcəkdə baş verəcək hadisələri modelləşdirir. Mənim vəzifəm baş verənləri dinləmək və məlumatlı nəticələr çıxarmaq idi. İnanın ki, mən bu romanda öz yaşantılarımı da qeydə almışam, romanımdakı bəzi səhnələri sözün əsl mənasında yaşamışam, onları öz üzərimdə  sınamışam və daha sonra bu səhnələrin koronavirus və lokdaun pandemiyası zamanı real həyatda necə təkrarlandığını müşahidə etmişəm. 

Bu, çox qəribə idi, çünki kitabda dövlətin hər şeyi necə nəzarət altına almağa başladığı, komendant saatının necə tətbiq olunduğu barədə bir təsvir var idi. Bütün bunlar artıq yazılmışdı, 70 il öncənin yaşantıları romana mövzu seçilmişdi. Və 2020-ci ildə həmin şeyləri öz təcrübəmdən yaşamalı oldum."

Dublindəki son şiddət hadisəsi ilə bağlı nə düşündüyünü soruşduqda, Pol Linç baş verənlərdən şoka düşdüyünü və "bunun bizim üçün bir xəbərdarlıq olduğunu" etiraf etdi. 

Eyni zamanda "siyasi romanlar"yazmadığını vurğuladı. Suriyadakı vətəndaş müharibəsi və qaçqın böhranı təəssüratı altında bir roman yazan Pol Linç Londonda keçirilən mükafat mərasimində Bukeri "böyük məmnuniyyətlə" evinə - İrlandiyaya aparacağını söylədi, eyni zamanda qələbəyə heç inanmadığını etiraf etdi.

"Maraqlıdır, çünki heç vaxt qələbəyə inanmamışam, beynim bu düşüncəni rədd edib. Ancaq tanıdığım hər kəs mənə deyirdi: "Bax, bu dəfə mütləq qalib olacaqsan, çünki bu inanılmaz bir zaman təsadüfüdür”.

“Qalibi elan etməmişdən 15 dəqiqə əvvəl bir az sarsılmağa başladım, bayıra çıxdım, orada məni Sir Ben Oakry (Nigeriya əsilli məşhur ingilis yazıçısı, Buker Mükafatı laureatı) tapdı, mənə bir neçə həvəsləndirici söz dedi, qayıtdım və bu zaman hər şey gözəl oldu”, - deyir Pol Linç.

Və oxucularıma onu da deyim ki, 46 yaşlı yazıçı Buker mükafatını əlinə alanda onu öpdü. 

P. Linç bir çoxu ədəbiyyat sahəsində mükafatlara layiq görülən “Səhər saatlarında qırmızı səma” (Red Sky in Morning), “Qara qar” (The Black Snow), “Qreys” (Grace) və “Dənizin arxasında” (Beyond the Sea) kitablarının müəllifidir.

İrlandiyalı ədibin sözlərinə görə, onun yaradıcılığına Fyodor Dostoyevskinin “Yer altından məktublar”, Herman Melvillin “Katib Bartlbi”, Cozef Konradın “Tayfun” və Uilyam Folknerin “Mən ölərkən” əsərlərinin çox güclü təsiri olub. 

Ədəbiyyat siyasətin içindədir. Ədəbiyyat sentimentalizm və romantizm çalarlarını, ədəbiyyat mistika, fentezi, detektiv və fantastika janrlarını yana itələyib non-fikşn pilləsində dayanıb, ədəbiyyat böyük siyasətin, güc mərkəzlərinin diktə etdiyi siyasətin icraçısı funksiyasını götürüb.

Nə deyək. 3-cü minillik, hər halda, öz abu-havasını gətirməliydi.

Rusiyanın Ukraynaya təcavüzü, İsrail - Fələstin müharibəsi - hazırda dünyanı məşğul edən əsas mövzu məhz müharibələrdir. Müharibə daxili totalitarizmdən doğur, Putin təcrübəsi buna əyani sübutdur. Demək, ədəbiyyat cəsarətli çıxıb öz sözünü deməlidir. 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.11.2022)

Kubra Quliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Statistikaya görə Azərbaycanda həm erkən nikahların sayı artır, həm də boşanmaların. Bu yazı birbaşa bəhs edilən mövzu ilə bağlanmasa da dolayısı ilə bağlanır. Belə ki, sağlam ailə qurmağın təməl prinsipləri barədə öz yaradıcılıq interpretasiyamla söz açıram. Bu prinsiplrədən ən vacibi, məncə övladla düzgün münasibət qurmaqdır. 

 

Sinqapurda gənc cütlüklər övlad sahibi olmazdan öncə ev heyvanı saxlayırlar.

Təqribi 12-18 ay müddətinə heyvana tam baxa bilirlərsə, yəni yeməyini, suyunu, baxımını və baytar müayinələrini düzgün edə bilirlərsə o zaman 6-8 ay müddətinə sosial-psixoloji və meditativ təlimlər alır, uşaq psixologiyası, tərbiyələndirmə və təhsil haqqında dövlət tərəfindən xüsusi dərslər götürür və daha sonra övlad sahibi olurlar.

Müqayisə etməyi, bizim ölkə belədi, "bizim millət belədir" deyib mənfi rəy bildirməyi hər nə qədər sevməsəm də, situasiya göz önündədlir. Əfsuslar olsun ki, bizim mentalitet çərçivələrimiz və inkişaf etməkdə olan ölkələr arasında olmağımız çoxuşaqlılığın üstünlük təşkil etməsinə şərait yaradır. Çoxuşaqlılıq isə, qayğıların və ailə-məişət problemlərinin artmasına səbəb olur. Bu da, öz növbəsində ailədaxili gərginliklərin artması, övladlar arasında fərq qoyulması ilə nəticələnir.

Məncə, bu tip problemlərin aradan qaldırılmasında əsas iş psixoloqların, valideyn-övlad münasibətləri üzrə mütəxəsis olan sosial işçilərin və bir neçə dərnəyin öhdəliyinə düşür.

 

Valideynlərə öyrədilməlidir:

1."Övladlarınızı öz dövrünüzə görə yox, onların dövrünə görə yetişdirin". 

İlk öncə peyğəmbər əleyihissəlamın bu kəlamı şüurlara aşılanmalıdır, dillər əzbəri olan "bizim vaxtımızda belə deyildi" ifadəsindən kənara çıxaraq övladlar zəmanəyə uyğun təlim-tərbiyə edilməlidir.

2.Valideyn olmaq o demək deyil ki, siz övladınız üçün hər zaman ən doğrusunu bilirsiniz və onların istədikləri peşə seçiminə, təhsilinə daim qarışa bilərsiniz. Bundan əlavə, övladınızın geyim tərzinə, saç stilinə və düşüncə tərzinə (həddi aşılmadıqca) müdaxilə etmək haqqı sizin müqəddəs əməliniz deyildir. Övladını düzgün yetişdirmək istəyən valideyn sevgisinin dozasını artırıb qəzəb və şiddətə yönəlməsini azaldaraq övladının sevgisini qazanmaqla örnək olacaqdır.

3.Ən çox qarşı-qarşıya qalınan problemlərdən biri də, övladlarınızı yarışdırmaqdır. Uşaq sizin üçün sınaq robotu deyil ki, o, müəyyən standartlara cavab versin, müxtəlif düymələri işə salaraq müəyyən tələbləri yerinə yetirsin. Gedib rəssam olmaq istəyən uşağı idmançı edirsiniz, sonra deyirsiniz ki, mənim uşağım bacarıqsızdır, xalxın uşağı bacarıqlı. Fizik olacaq insanı ədəbiyyatçı edirsiniz, sonra o da olur ağzının danışığını bilməyən biri.

Təbii ki, tək problem valideynlə bağlı deyil. Günahkar bəzən sadəcə uşağın özü olur.

Uşaqlar bilməlidir:

1.Valideynlər bəzən əsəbi və kobud olsa da, biz həddimizi aşmamalıyıq.

2.Valideynlər hər zaman haqlı olmasalar da, çox vaxt haqlıdırlar, söz dinləyək, lakin xəyallarımızın arxasınca getməyə davam!!

3.Valideyni sevmək üçün bəhanə yox, səbəb axtarın. Naşükürlük yerinə minnətdarlıq edin. Bir yetimin sizin yerinizdə olmağı nə qədər çox istədiyini təxmin edə bilməzsiniz. 

 

Əlbəttə hər zaman hər kəs haqlı olacaq deyə bir şey yoxdur. Bəzən hər iki tərəf haqsız və qırıcı, bəzən hər iki tərəf bir-birindən bezar, bəzən yorğun, bəzən isə olduqca həssas olur. Hər nə olursa olsun, sağlam valideyn-övlad münasibətlərində sevgi heç zaman bitmir. Sevin, sevilin, qədir-qiymət, xətir-hörmət bilin. İnsanın güvənib söykənə biləcəyi ailəsinin olması Allahın lütfüdür. Naşükürlük bizə yaraşmaz.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.11.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə Biri ikisində layihəsində yaşı 35-ədək olan şairlərin şeirlərinin dərcini davam etdiririk. Bu gün növbə Şəhriyar del Geraninindir.

 

KÜLƏK ŞEİRİ

 

Kirli köynәyimi yumuşdu anam,       

külәk bulamışdı... nә bilsin külәk?

Mәnsә hirslәnmişdim anama onda,

anam ağlamışdı... nә bilsin külәk?

 

Bir gün dalaşmışdım qonşu uşaqla,

Üstәlik, anasın söymüşdüm onun.

Oysa hikkәsindәn bir yekә torba

yarpaq tıxamışdı buxarımıza.

 

Sobamız yanmadı fevral gecәsi,

çayım soyuq oldu, atamız qrip,

mәn dedim: “Külәyin işidi, yәqin...”

Anam da inandı,

nә bilsin anam? –

“Yiyәsi ölsün bu külәyin” – dedi.

 O vaxtdan yiyәsiz qalıb

külәklәr,

bu yetim külәklәr nә

bilsin axı...

 

Sәn üşümәyәli ikinci qışdı,

ay Allah, kәs görüm, bu nә yağışdı?!

Yığışdım özümә, elә yığışdım,

para buğdasına söykәnib yatan

qarışqa misalı elә yorğunam...

 

Soruşma neçәnci qәrib soyuğun,

neçәnci dostumun uzaqlığıyam.

Hәminki qayğıdı bu tifil qayğı,

kirpiyimә qәdәr yorğunam, anam...

 

Bir pişiyim dә yox qucaqlayası,

qucağım sinәmdә bayquş yuvası,

barı dost da ölmür yas saxlayasan,

hamı salamatdı, hamı yaxşıdı!

 

Di gәl darvazanı külәk açdımı,

Bu darıxmaq ki var, itin balası!

Hәr gün qapımızda gәlib ulayır.

Yox әşi, nә külәk... nә bilsin külәk?

 

Kirli köynәyimi yumuşdu anam,

külәk bulamışdı... nә bilsin külәk?

Mәnsә hirslәnmişdim anama onda,

anam ağlamışdı... nә bilsin külәk?

 

 

XATIRLANMAĞIN ŞEİRİ

 

Elə nigaranam – səndən nigaran,

yaşaram ömürdən-gündən nigaran.

Qayğına qalıram öz aləmimdə –

nə vaxt soyuqlasan, çay dəmləyirəm.

Ürəyim əlimdə, canım əlimdə

yanına gəlirəm, gülümsəyirəm.

Deyirəm, "Darıxma, yaxşı olacaq...".

Yaxşı olmayacaq, özün bilirsən.

Sən özün bilirsən necə olacaq...

 

Sən özün bilirsən necə olacaq,

zalımın zülmü çox, məzlumun ahı.

Sən özün bilirsən necə olacaq,

kimin boynunadı kimin günahı.

Şahid çağıraram ora Allahı,

mən sənin üstünə günah almaram.

Nə qədər istəsən,

neçə istəsən,

mən özüm yanaram, necə istəsən,

heç bircə tikə də sənə qalmaram.

 

Eh... Sənə bu qədər uzaq olunca,

günəşə su qədər uzaq olunca,

gedib dayanaram külək tərəfdə,

saçını öpərəm külək tərəfdən.

Beş-on xatirəyə ümid olmaram,

sən necə istəsən,

hardan istəsən,

yadına düşərəm haçan istəsən.

Mən belə sevirəm, unudulmaram...

 

 

DEKABR ŞEİRİ

 

Nә uzaq küçәlәr vardı uşaqlığımızda,

nә uzaq şәhәrlәr oldu sonralar.

Böyüdükcә dәyişir uzaqlar da,

küçәlәr dә,

küçә-küçә,

şәhәr-şәhәr uzaq olur adamlar...

 

Sәn dә bir küçә seç getmәzdәn öncә,

bir şәhәr şeç unutmağa,

bir uzaq seç darıxmağa,

sәn dә getmәzdәn öncә

bir az dәyiş,

bir az uzaq ol,

sonra get.

Bu qәdәr yaxşıykәn getmә, nә olar,

bilirsәnmi, çәtin olur yaxşıların gedişi...

 

Ən sonuncu dostum da әclaf çıxmamış,

bilirsәnmi,

axşam düşmәmiş,

şәr qarışmamış getmә.

Çәtin olur yağışlarda son görüş,

parklarda skamyalar qurumamış getmә...

 

Sәn bilmirsәn,

çәtin olur payızlarda darıxmaq.

Ən sonuncu yarpaqlar da düşmәmiş,

torpağa qarışmamış,

bir az qal, nә olar,

getmә qış çıxmamış,

qış çıxmamış getmә...

 

Sәn bilmirsәn,

indi mәn,

Allahdan nә üçün yox,

kimin üçün yaradıldığımı soruşuram.

Bir az da sәbrin olsun,

mәni ömrümün sonuna ötür,

sonra get.

 

Sәn bilmirsәn,

indi mәn adamlarçün yox,

әşyalarçün darıxıram.

Bir az da sәbrin olsun,

qәbrim üstdәn yaylığını götür,

sonra get.

 

Daha mәn gәlәcәkdәn yox,

keçmişdәn nigaranam.

Bir dә gördün heç kәs yadına düşmür.

İndi sәnә “qal” demәyim

sәninlә bütün keçmişlәrdә

yanaşı görünmәk istәyimdi,

arzular da canavar kimidi – әhlillәşmir!

 

Sәndәn sonuncu istәyim:

mәni xatırlasan,

kimsәsiz, boş qalmış otaq kimi xatırla.

 

Sәndәn sonuncu istәyim:

mәni xatırlasan,

uzaqlarda qәzaya düşmüş

sәrnişinsiz qatar kimi xatırla.

 

Heç bilmirәm, torpaq suyu içirsә,

adamları neynir?

 

 

***

 

Qәfil qәribsәyir adam –

qayıdırsan oturduğun stulun ağac vaxtına,

görürsәn budaqların hәr haçasında bir yuva,

içindәәtcәbalalar civildәşir...

 

Qәfil qәribsәyir adam  –

qayıdırsan sevgilәrin uşaq vaxtına,

görürsәn müharibәdә itkin düşmüş әmin

sol yanağından bir çimdik götürür

vә gülümsәyәrәk çıxıb gedir.

Yanağından bir çimdik dә belәcә itkin düşür...

 

Qәfil qәribsәyir adam –

qayıdırsan yatağının beşik vaxtına,

görürsәn tәrlәmisәn, anan әynini dәyişir,

görürsәn tәrlәmisәn, anan әynini dәyişir,

görürsәn tәrlәmisәn, anan әynini dәyişir...

Vә qәfil әllәrini tutub saxlayırsan!

 

 

MƏNİM İXLASIM

 

Əlhәmdu-lillahi Rәbbil-alәmin,

dәnizlәrin uzağında gözdәn itәn gәmilәrin,

günәşlәrin, külәklәrin, bihudә keçәn günlәrin

peşmanlığından sığındım sәnә.

Dalğalar da sahilә danışar sirrini dәnizlәrin,

yosunlar necә rәqs edәr balıqların nәğmәsinә?

İhdinәs-siratәl-müstәqim…

 

Yanlışım yox, mәhzun gözlüm,

mәn daim sәni sevdim.

And olsun yeddi sәmaya,

yeddi rәngә,

yeddi yerә,

getdi ömür birdәn-birә

birdәn otuza, otuzdan әlliyә,

bölündü aylara, günlәrә, tәqvimlәrә,

bölündü qayğılara, havaya, suya vә sairәyә...

İyyәkә nә budu vә iyyәkә nәstәin...

 

Bax necә dә tәlәsirsәn yanımdan getmәyә,

gözümdәn itmәyә.

Bilirәm, әvvәl-axır unutmalısan mәni,

unutmalısan bu oyuncaq ev-eşiyi,

qollarımdan getmәlisәn әvvәlcә,

atmalısan bu beşiyi.

Böyümәlisәn, tәrk etmәlisәn hamını.

 

Mәn dә çıxmalıyam axı burdan әvvәl-axır,

daha qorxum da yox adamlardan.

Mәni öldürmәk üçün bu quyuya atanlar

qorudular canavarlardan.

İnnәl insanә lәfi xusr...

 

Mәn sәni bir yol qazandım, hәr gün itirdim.

Mәn özümü sәndә gördüm, sәndә sevdim,

mәn özümü sәndә tanıdım, sәndә tapdım,

qorxuram bir gün olmasan,

dostlarım, doğmalarım,

nә atam, nә bacılarım,

heç kimsә mәni xatırlamasın.

...Əllәzi yuvasvisufi sudurin nas.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.11.2023)

 

Leyla Səfərova, «Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Biri var imiş, biri yox imiş. Səmanın iki ilahəsi var imiş. Günəş və Ay...

Əsrlərdir, milyon illərdir sabahı gecədən fərqləndirən iki möhtəşəm göy cismi var ki, bunlarla bağlı minlərlə rəvayət, minlərlə hekayə, əfsanə var. Əlbət ki, hər birimiz ən azı bir dəfə Günəş və Ay haqda bir əfsanə eşitmişik, oxumuşuq. Ayı Günəşin məşuqu adlandıranlar da olub, Günəşə Ayın dostu deyənlər də. Bəs bunların hansı doğrudur?

Ümumiyyətlə, Ay və Günəş kimdir? Gəlin sizə onların hekayəsini danışım.

 

Ay və Günəş Kainatın ilk aşiqləridir. Günəş işıq saçan gözəl, Ay isə möhtəşəm bir igid olur. Onların sevgiləri o qədər gözəlmiş ki, bütün dünya işığa, aydınlığa qərq olarmış onlar qovuşanda. Lakin hər sevgidə olduğu kimi onların sevgisində də ortada paxıllar varmış. Qalaktikada o qədər peyk, planet varkən Günəşin Ayı sevməsini qəbul edə bilməyibmiş bəzi paxıllar. Onların arasına bir tor salmışlar. Elə bir tor ki, aşiqlər bir-birlərini görməz olmuşlar. Bəs, məsafələr sevgiyə əngəl ola bilərmi? Təbii ki, yox. Ay və Günəş bir-birlərini görməsələr də, daim axtarmış, sevgilərindən vaz keçməmişlər. Günəş öz parlaqlığı, işıqlarıyla Aya yol göstərmişdi, ona gəlib çatsın deyə. Ay gecələri aydınlatmışdı Günəş qaranlıqda qalmasın deyə... Və əsrlərdir iki aşiq bu dairəvi kainatı gəzir bir gün qovuşmaq ümidiylə...

 

Bu mənim "Ay və Günəş" deyəndə öz təxəyyülümdə canlanan bir hekayədir. Bəs oxuduğumuz, keçmişdən gələn hekayələr hansılardır? Bir rəvayətə görə Ay və Günəş bacı-qardaş olur. Ay çox tənbəl, Günəş çox çalışqan olur. Yemək bişirməyə kömək etməyən, amma hazıra nazır olan Aya əsəbiləşən Günəş bir gün tavanı Ayın üzünə vurur. Bundanmış Ayın o gözəl simasındakı ləkələr. 

Bir digər hekayə isə gözəl aşiq Günəş xəyanətkar məşuq Ayı cəzalandırmış, buna görə ondan qaçmış, gecə və gündüz əvəzlənmiş, Ayın üzündə həsrətin izləri qalmışdı.

Real araşdırmalara gəlsək, Ay Günəş sistemində gözlə görülən parlaqlığı olan ikinci cisimdir. Ayı eyni zamanda həsrət çəkən sevgililərin, dərdli insanların da təsəllisi adlandıra bilərik: Gecələr düşünməyi, gecələr dərd çəkməyi sevən bir canlı olaraq əksəriyyətimizin yoldaşı, sirdaşıdır bu gözəl peyk. Günəşi isə daha çox xoş günlərə, ya da, gözyaşlarımızı gizlədiyimiz gülüşlərimizə bənzədə bilərik belə bir halda. 

Bu versiyaların hər birində həm Ay, həm Günəş bizim həm ruhumuz, həm təbiətimiz, həm də gözlərimiz üçün möhtəşəm bir hüzurdur. Elə bu gün, gündüz Günəşi, gecə Ayı izləyin. Bu gözəllikləri daha çox diqqətə almaq lazımdır. Günəş qədər sehrli, Ay qədər bənzərsiz günlər diləyirəm sizlərə.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.11.2023)