Aida Eyvazlı, Qazaxıstandan, xüsusi olaraq “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Qazaxıstanda V Dünya Köçəri Oyunları müvəffəqiyyətlə davam edir. Böyük Çölün paytaxtı Astana şəhərində keçirilən festivalın proqramı çox zəngindir. 

Dünyanın 89 ölkəsindən 3000-ə yaxın iştirakçıının qatıldığı Dünya Köçəri Oyunlarında təkcə idman yarışları deyil, eyni zamanda dünyanın 5 qitəsindən qonaq gələn sənətkarlar, idmançılar, mədəniyyət və incəsənət sahəsinin sahibləri də öz bilik və bacarıqlarını, məharətlərini nümayiş etdirirlər.

V Dünya Köçəri Oyunlarına eyni zamanda türk dünyasının tarixini araşdıran alimlər və araşdırmaçılar da qatılıblar. Bu gün Qazaxıstanı Respublikasının Milli Muzeyində “Köçərilər: tarix, bilgi və dərslər” adlı beynəlxalq elmi praktik konfrans da öz işinə başlayıb.

Konfransda Qazaxıstanın elm və təhsil naziri Sayasat Nurbek, Turizm və İdman naziri Mırzabosınov, eləcə də, UNESCOnun İCNCAP layihəsi üzrə Baş direktoru Jisung Kim, Türk Mədəniyyəti İrsi Fondunun prezidenti Aktotı Raimqulova və digər dövlət rəsmiləri də iştirak edirlər.

Konfransda “Tarix və mədəniyyət”, “Türklərin ümümi irsi”, “Mərkəzi Asiya köçərilərinin qidaları”, “Ənənvi  köçəri musiqiləri”, “Böyük Çölün qadınları” və digər maraqlı mövzular ətrafında mühazirələr dinlənilir. 

Türk Mədəniyyəti İrsi Fondunun prezidenti Aktorı Raumqulova öz çıxışında  rəhbərlik etdiyi Fondun tərkibinə daxil olan ölkələrin və üzv ölkələrin ümumi türk tarixinə verdiyi töhfələrdən danışdı. Eyni zamanda baş ofisin yerləşdiyi Bakının da bu ümumi mədəniyyətə və birliyə gətirdiyi yeniliklər və gələcəkdə ümumi türk mədəniyyətinin daha da inkişaf etməsi üçün birlikdə görəcəkləri işlər barədə öz fikirlərini bildirdi. 

ABŞ-dan gələn 3D İnstitutunun direktoru Mark Hall Mərkəzi Asiyadakı köçəri xalqların  mədəniyyətinin, Amerikada yaşayan çoxsaylı xalqların mədəniyyətinə oxşar olduğunu, çöl mədəniyyətinə sahib olan insanların azadlıq ruhunun bir-birinə yaxınlığını söylədi. Konfransda çıxış edən qazaxıstanlı alim, siyasi elmlər namizədi Jaksılık Sabitov Qazaxıstanını Karaqanda şəhərinin yaxınlığında tarixi sənədlərə və bilgilərə, xəritələrə, dünya ölkələrinin muzeylərində saxlanılan eksponatlara əsasən yenidən qurulan Çingiz xanın oğlunun oylağı olan Cuçi  Ulusunun yenidən tarixin səhnəsinə qayıtmasının əhəmiyyətini izah etdi.

Beynəlxalq elmi konfransda iştirak edən türk dünyasının tanınmış ziyalısı, Azərbaycanın qocaman diplomatı, tarix elmləri doktoru Həsən Həsənov “”Qədim Azərbaycanın dövlət quruluşu modeli Türk sivilizasiyasının əsasıdır” adlı elmi çıxışında  Oğuz yurdu olan Azərbaycanda bərqərar olan ilk dövlət quruluşundan, Oğuz xanın 6 oğlunun yaratdığı dövlətçilik modelindən, eləcə də tarixi və insanları yanıltmaq üçün, türk tarixinə zərbə və ləkə vurmaq istəyənlərin əli ilə ən qədim mədəniyyət və dövlətçilik ənənələri yaradan quzların, sonradan oğuz, ağuz adlandırılan xanlıqların adlarının düşmən qələmi ilə dəyişdirilərək “skif” kimi yazılmasını da türk tarixinə vurulan ləkə kimi qiymətləndirdi. Eyni zamanda oğuz  və qıpçaq ellərinin birgə yaratdıqları mədəniyyətin tarixin səhnəsindən silinməməsinin səbəbini də bu xalqların güclü ruhunun olması ilə bağladı. Və qeyd etdi ki, bu gün yenidən gün işığına çıxan tariximizdən öyrənmək və dərs almaq lazımdır ki, daha bu tarixləri bizə heç kim unutdura bilməsin.

Qazaxıstanda keçirilən Köçəri Oyunlarının əhəmiyyətini qeyd edən alimlər belə oyunların və bayramların keçirillməsinin bütün insanlığa, bəşəriyyətə yeni sevgilər və həyat eşqi ötürməyin bir yolu olduğunu bildirdilər.

V Dünya Köçəri Oyunları tədbirləri çərçivəsində keçirilən “Köçərilər: tarix, bilgi və dərslər” adlı beynəlxalq elmi konfrans 11 sentyabra kimi davam edəcək. Beynəlxalq elmi konfransda 12 ölkədən –Qazaxıstan, Azərbaycan, Belarus, Böyük Britaniya, Çin, Cənubi Koreya, Qırğızıstan, ABŞ, Türkiyə, Özbəkistan və Fransadan 75  alim və mütəxəsis iştirak edir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.09.2024)

Əlbəttə ki, ailələrin ən əsas problem sonsuzluqdur və məhz bu problem yeni qurulan ailələrin üçdə ikisinin süqutunu təmin edir. “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının EVDƏ HƏKİM rubrikası bu gün yenə işləyir, iş başında mama-ginekoloq Yaqut Qasımovadır.

Tibbin qanunları var, bunlar dəyişməzdir. Əgər kişi və qadın 1-2 il mütəmadi qaydada cinsi əlaqədə olursa və bu zaman hamiləliyə qarşı heç bir vasitədən istifadə olunmursa, lakin hamiləlik baş vermirsə, bu cür cütlük sonsuz hesab olunur. Sonsuzluğun səbəbkarı hər iki tərəf ola bilər.

Bəs qadının sonsuz olduğunu necə müəyyən etmək olar?

Hamilə qala bilməmək

Müəyyən müddət qadının hamilə qalması mümkün olmursa, bu, sonsuzluğun ilkin əlamətlərindən biridir. Bir ildən sonra həkim sonsuzluq istiqamətində diaqnoz qoya bilər. Bundan əlavə, 35 yaşlı qadının 6 ay ərzində hamilə qala bilməməsi də sonsuz olduğunu göstərir.

Ağır və sancılı keçən menstruasiya dönəmi

Ağır və ya ağrılı keçən menstruasiya dönəmi döllənməyə təsir edə və daxildə gizli problem olduğuna işarə verə bilər. Bəzi qadınlar menstruasiya vaxtı bir neçə gün normal qanama yaşayarkən, digərləri mütəmadi olaraq ağır və ağrılı kramplar yaşaya bilir. Bu cür problemlə üzləşənlərdə qarnın alt bölgəsində uşaqlığın xaricində uterus mukozasına bənzər toxuma meydana gəlib, müxtəlif orqanlara yayılan endometrioz ola bilər. Bu, sonsuzluq üçün risk faktorudur.

İntim əlaqədə ağrı

Cinsi əlaqədə ağrı və ya displaziya qadının döllənməsinə təsir edə biləcək sağlamlıq probleminin əlaməti ola bilər. İnfeksiyalar, endometrioz və miyomalar bu cür sağlamlıq problemlərinə misaldır.

Tünd və ya donmuş qan rəngi

Əgər menstruasiya qanı normaldan daha soyuqdursa, bu həyəcan siqnalı ola bilər. Qan ilk günlərdə parlaq qırmızı olur, sonradan tündləşə bilər. Lakin ilk günlərdə görülən tünd və soyuq qan endometriozisə işarə edir.

Menstruasiya tsiklinin nizamsız olması

Menstruasiya tsikli qadınlarda zamanla dəyişir. Bununla belə bir çox qadın həmin etapı nizamlı keçirir. Hər dövr arasındakı vaxt təxminən eynidir. Nizamsız menstruasiya tsikli göstərir ki, mütəmadi olaraq yumurtalama getmir. Bu da sonsuzluğa gətirib çıxaracaq. Ovulyasiya uşaqlıqlığa bir yumurta buraxmaq deməkdir. Nizamsız ovulyasiya polikistik yumurtalıq sindromu, piylənmə, həddən artıq arıqlıq və tiroid problemlərdən qaynaqlana bilər.

Hormonal pozğunluq

Hormonal dəyişikliklərin simptomları spesifik deyil. Qadın bunu hiss etməyə və altda gizlənən səbəbi görməyə bilər. Ancaq həkimin analizlər nəticəsində hormonal problemləri aşkar etməsi mümkündür.

Piylənmə

Piylənmə döllənməyə mənfi təsir edir. Bu problemlə üzləşən qadınların hamilə qalmaq şansı daha aşağıdır və hamiləlik müddətində çəkinin artması risk yaradır.

Allah bütün qadınların köməyi olsun, onları sonsuzluq əzabına tuş eləməsin. Növbəti dəfələrdə daha effektiv mübarizə yollarına birlikdə baxacağıq.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.09.2024)

İmran Verdiyev, Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Oğuz təmsilçisi.

Zəngin təbiəti ilə hər bir azərbaycanlının və eləcə də turistlərin diqqətini çəkən Oğuz rayonu həm də tarixi abidələr diyarı kimi tanınır.  

Oğuz elinin əski mədəniyyət mərkəzlərindən biri kimi tanınan bu rayonda eradan əvvələ aid olan tarixi abidələr buranın qədim yaşayış məskəni olduğunu bir daha təsdiq edir. 

Belə qədim yaşayış məskənlərindən biri də turistlərin xüsusi diqqətini cəlb edən Yaqublu kəndi yaxınlığındakı Kərimli kənd bələdiyyəsinə məxsus torpaq sahəsində yerləşən qədim kurqanlardır. Məlumat üçün onu da qeyd edək ki, ,,kurqanlar çölü” və  “hökmdar məzarlığı” adlandırılan bu ərazidə vaxtilə mövcud olmuş 9 kurqandan 5-i öz ilkin formasını saxlamış, 4-nün isə yerüstü hissəsi təsərrüfat işləri aparılarkən dağıdılmışdır.

Xüsusi olaraq qeyd edək ki, tarixi terminologiyada kurqan torpaq təpə deməkdir, yəni sosial bərabərsizliyin mövcud olduğu dövrdə tayfa başçılarının hakimiyyətinin qüdrətini ifadə edən sərdabə tipli qəbirdir. Kurqanlar, məqbərələr bütün dövrlərdə varlı, mənsəb sahibi olan insanlara, hökmdarlara, xaqanlara məxsus olub. O da maraqlıdır ki, tarix boyunca, kurqanlar ancaq türk xalqlarına aid olub. 

Bu günə kimi ərazidə yerləşən 9 kurqandan ancaq bir neçəsində arxeoloji qazıntılar aparılıb. Arxeoloji qazıntılar Kərimli  kurqanlarının eramızdan əvvəl (e.ə. 14-16-cı əsrlərə) aid olduğunu göstərir. Burada tədqiqat işləri aparmış, Elmlər Akademiyasının Tarix və Etnoqrafiya İnstitutunun əməkdaşı mərhum, Nəsib Muxtarov (Qaznıtı aparılan kurqanın bir addımlığındakı Yaqublu kəndində yaşadığıma görə tez-tez ora gedər, tapılan eksponatlara maraqla baxar, Nəsib müəllimin izahlarını acgözlüklə dinləyərdim. Onu da deyim ki, rəhmətlik burada yeraltı muzey yaratmaq istəyirdi) qeyd edirdi ki, bu kurqanlar son tunc dövrünə aiddir və onlardan ən balacasının diametri 70 metrdir. Kurqanın quruluşu Azərbaycanın orta tunc dövrünə aid torpaq kurqanlarla oxşar olsa da, səciyyəvi cəhətlərə malikdir. Bu abidələrin bir xüsusiyyəti də var ki, onların əksəriyyətinin həndəsi düzülüşü aypara şəklindədir. 

Kurqandan eramızdan 1500 il bundan əvvələ aid çoxlu qədim əşyalar tapılıb. Belə bir kurqanın tapılması  II minilliyin ortalarında Azərbaycanda  çox güclü bir dövlətin olmasından xəbər verir.  O dövrdə dövlət birləşməsi və təşəkkülü o səviyyəyə çatıb ki, hakimiyyətdə təmsil olunan sülalər üçün  hətta kurqan da düzəldiblər.  

Kərimli kurqanları yerli əhalinin iqtisadiyyatı, ticarəti və mənəvi dünyası haqda hərtərəfli araşdırmalara imkan verir, yaşanmış tərəqqini izah edir. Zəngin mifologiya, yüksək sənətkarlıq, siyasi və ticarət əlaqələri bu tapıntılarla təsdiq edilir.

Nəsib müəllim deyirdi ki, kurqan  iki qatlıdır. Belə ki, burada ilk dədə  bir hökmdar basdırılıb. Bir neçə əsr keçəndən sonra, həmin kurqanın üstündə yenə də digər  bir kurqan tikərək, digər hökmdarı dəfn ediblər.

Kurqan  bir neçə dəfə talanıb. Çünki qazıntılar zamanı  dəmir bir nizə tapılıb. Belə ehtimal olunur ki, tunc dövrünə aid olan bir yerdə birdən- birə dəmir nizənin tapılması ondan xəbər verir ki, kurqanı bir neçə əsr sonra talayan adamlar,  buranı qazarkən  aləti unudub gediblər.  

Burada aşkar edilmiş insan və at skeletləri, qab-qacaq və alətlər əcdadlarımızın qədim dəfn, yaşayış, inanc və digər adət-ənənələrini, məişətini aydın şəkildə əks etdirir. Dəfn kamerasında (11 m. x 4 m. x3 m.) aşkar edilən dəfn adəti xüsusi maraq doğurmuşdur. Dəfn adəti səciyyəvi cəhətlərə malikdir, xüsusi diqqət çəkir. Adətən belə kurqanlar dövrün mənsəb sahiblərinə aid olurdu və onların uyuduqları yerdə  sağlıqlarında işlətdikləri əmək alətləri, məişət alətləri, qab-qacaqları, bəzək düzəkləri ilə yanaşı, o biri dünyada yeyib –içəcəkləri azuqələri, nemətləri , onların sevdikləri atları və itlərini də də özləri ilə birlikdə dəfn edirdilər. Həmin qabların, alətlərin  üzərindəki işləmələr isə  təkcə naxış deyil, onlar həm də danışan petroqlif yazılarıdır, rəmzləridir. Bunların hər biri İslamaqədərki abidələrdir.

Beş metr dərinlikdəki kameradakı qu quşu, göyərçin, bülbül, qaz, ördək, ilan fiqurları öz orijinallığı ilə fərqlənir. Nəsib müəllimin köməkçisi İ.Bədəlova söyləyirdi ki, ola bilsin belə ilan və quş fiqurları  totemlər olub, həmin dövrün insanlarınıninançlarını, tamğalarını, mənsubiyyətini və hakimiyyətlərin simgələrini göstərir. Bir də ki, bizim arealın insanları hər zaman ilana hörmətlə yanaşıblar. Qədimdə hər evin bir ilanı olardı. O ilanlar insanların həyətinə gələndə ev yiyəsi onun üçün bir qabda su və ya süd qoyardı. Əgər bir ilan evi tərk edərdisə, deyərdilər ki, həmin evin bərəkəti getdi. Bir də ki, bu ilan fiqurları  qədim türk torpaqlarında Mar tayfalarının yaşamasına da bir işarə ola bilər.

  Həmin ərazidən, gildən eramızdan əvvəlki minilliklərə aid 100-ə qədər qab, mis, tunc, sümükdən hazırlanmış ox ucları, tunc və misdən hazırlanmış əşyalar, anqob naxışlı qablar, metal məmulatı da aşkarlanıb. 

Diqqəti cəlb edən ən maraqlı eksponatlardam biriisə, bu gün dünyada ən çox geyilən və istifadə olunan “adidas” ayaq  geyiminin üzərindəki naxışa bənzər işləmələri olan saxsıdan düzəldilmiş ayaqqabı fiquru oldu. Düzdür, dünyanın bir çox yerlərində müxtəlif tarixi dövrlərə aid ayaqqabı modelləri tapılıb. Kurqanlarda tapılan ayaqqabılar daha çox dini əhəmiyyət daşıyırdılar. Bu kurqanda tapılan ayaqqabı modelinin yaşı isə 3500 ildir.  Bəlkə də yarandığı dövrdə başqa bir funksiyası da olub.  Ya da ki, ancaq dini ritual mərasimlərdə işlədilib. Ancaq belə bir ayaqqabı modelinin tapılması ondan xəbər verir ki, həmin dövrün adamları da nəfis işlənmiş, yüksək sənətkarlıqla hazırlanmış ayaq geyimlərindən istifadə ediblər.  İslama qədərki insanlarımız oda və Tanrıya sitayiş ediblər. Bəlkə də  adidas ayaqqabısına bənzəyən bu fiqur müqəddəs odu saxlamaq məqsədi ilə  çıraq kimi istifadə edilib.  

Burdan həmçinin lap alt qatdakı olan kurqanda  59 qramlıq, 99 əyyarlı   qızıldan hazırlanmış öküz başı eksponatı tapılmışdır.  Qızıldan öküz başı olan yerdə həm də qızıl qolbağın bir hissəsi, qızıl üzük və sırğalar da tapılıb.  Bu tapıntıların hər biri öz dövrləri haqqında xalqımıza yazılan məktublardır. Öküz başı fiqurları vaxtı ilə  Şumerdən, Misirdən də tapılıb. Bu dünyada tapılan 5 və ya 6-cı öküz başı fiqurudur. Lakin Kərimli kurqanından tapılan öküz başı fiquruŞumer və Misirdən tapılan öküz başlarından fərqlənir. Həm də bu  öküz başı özlüyündə çox orijinaldır. Bu tapıntı tədqiqatçılara böyük və qədim bir tarixin açarını vermişdir.

Kurqandan yüzdən çox muncuq aşkar edilmişdir.  Bu cür zinət əşyalarına, metal və qeyri-metal muncuqlara, sinə bəzəklərinə Azərbaycandan kənarda - Anadolu, Mesopotamiya, Şimali Qafqaz, Çin, Hindistan, Əfqanıstan, İran ərzilərindəki abidələrdə də rast gəlinib.  Bu muncuqlar bizi aparıb Şumer muncuqları, Misir muncuqları ilə bağlayır. 

Burada tapılan əşyalar onu deməyə əsas verir ki, həmin dövrün də öz texnologiyasına və sivilizasiyasına görə bir tərəfdən Sarı dəniz, bir tərəfdən Atlantik okeanı bir-biri ilə həmişə təmasda olub. Azərbaycanın bu ərazisi   Şimaldan Cənuba, Cənubdan Şimala körpü rolunu  oynayıb. Gəlib gedən sivilizasiyaları həm qəbul edib mənimsəmişik, həm də  ötürmüşük. Kərimli kurqanlar və buradan tapılanların hamısı onu deməyə əsas verir ki, biz yaranan bütün sivilizasiyalarda iştirak etmişik. Əcadadlarımızın yaradıcı olması da bu maddi mədəniyyət abidələrinin  yaranıb- yaşamasına səbəb olub.  

        Təəssüf ki, digər kurqanların tədqiqi məlum olmayan səbəblərlə dayandırılmışdır. Halbuki burda qazıntıların davam etdirilməsi tək Azərbaycanın deyil, həm də regionun tarixinin öyrənilməsi üçün əlavə maraqlı, nadir arxeoloji materiallar üzə çıxarar, yerli əhalinin iqtisadiyyatı, ticarəti və mənəvi dünyası haqda hərtərəfli araşdırmalara təkan verər,yaxın kurqanların tunellərlə birləşdirilməsi ilə yaradılan yeraltı muzey isə unikal bir məkan olmaqla turizmin inkişafına güçlü təsir edərdi. 

Deyəsən, Kərimli kurqanları barədə söhbəti çox uzatdıq. Ta Sizləri yormayaq. Ən yaxşısı gəlib öz gözlərinizlə görün!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.09.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağla Təbrizdə yaşayıb yaradan Elnaz İslamvəndin şeirlərini təqdim edir.

Elnaz İslamvənd

Təbriz

URMU

O qədər dedilər: “Dənizdir, dəniz”,

Deyirəm bəs sənə göz dəydi, Urmu!

Dərdi təzələsəm hənizdi həniz,

Bilirəm yarana duz dəydi, Urmu.

Al bu göz yaşları Təbrizdən gəlir,

Qıymasan üzünə baxmaram, Urmu!

Biz ana torpağın övladlarıyıq,

Gərəkdir paylaşaq çətin durumu.

Gördün babaların sözü düz çıxdı,

Dedilər: “İçindən yeyilər ağac”.

Duz yeyib duzqabı sındıran oldu,

Daraşdı üstünə hər ac yalavac.

Pisliyi pis etmək ayıbdır, ayıb,

Əti dırnağından ayırmazlar ki?!

Döyüşdə arxadan vurana lənət,

Əsgəri qurşunla doyurmazlar ki?!

Dərdi təzələsəm hənizdi, həniz,

Nə bilim, bəlkə də bir zaman oldu.

İndi duzlağında oynayan uşaq,

Gələcək günlərə Səttarxan oldu!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.09.2024)

Ülviyyə Əbülfəzqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

“Ədəbiyyat və İncəsənət" portalı yeni mövsümdə daha yeni bir rubrikasını poeziyasevərlər üçün təqdim edir.

Yaradıcılıq həm özü düşünüb, həm də digərlərini  düşündürməyi bacarmaqdır. Bu istedad isə hər kəsə nəsib olmur.

Hər zamanın öz şairləri olub və olmaqda davam edəcək. Yaddaşlarda isə öz əsərləri ilə zirvəni fəth edən Şairlər qalacaq. Elə bugünki  qonağımız kimi.

İzləyiciləri intizarda saxlamağı sevmirəm, o Şairin misralarını diqqətinizə çatdırıram:

Şəkillənir qələmimdə

Doğulmamış bir adam.

Mən şair deyiləm, yavrum,

Mən bir dəli rəssamam.

Bəli, "Mən şair deyiləm, yavrum"- desə də, bu Şairin misraları ruhumuzu oxşayır.

Beləliklə, rubrikamızın açlışını sevimli şairimiz, qəlbi mərhəmət dolu İbrahim bəy İlyaslı ilə başlayırıq.

-Xoş gördük, əziz İbrahim bəy. Bəzi insanlar var ki, aurasının mənfi enerjisi  onu sevdirə bilmir.

Sizin əsərləriniz kimi ruhunuz da gözəldir. Həmişə istedadlı gənclərin yanındasınız, ən əsası elə ustadcasına  tövsiyələriniz bizlərin yolunda bir mayakdır, var olun, əziz Ustadımız.

İndi isə yeni rubrikamızın formatına görə yaradıcılığınızdan bir şeirin hekayətini öz dilinizdən eşitmək istəyirik.

Əlbəttə, İbrahim İlyaslı yaradıcılığı zəngindir, amma bu an İbrahim bəyin ürəyindən keçən  "Bir şeirin hekayəti"- ni dinləmək istəyirik.

-Əslində, şeirə izah verməklə aram yoxdur desəm, səmimiyyətimə inanın. Çünki ciddi poeziya nümunəsi olan hər şeirin mətn şəkillənməsindən daha çox alt yapısı olur. Oxucu isə bunu ya mətnin məntiqindən çözür, ya da onu bu alt yapının enerjisi ağuşuna alıb aparır. Bəzən, məlum şeiri niyə sevdiyini heç oxucu da izah edə bilmir. Bir kəlmə ilə deyir ki, mənim duyğularıma toxunur, vəssalam. Oxucu düz deyir. Çünki şeir ilk öncə duyğu, sonra isə poetika və dil hadisəsidir.

Şeir yaranmamışdan öncə onun qəlbdə qığılcımı peyda olur. Qığılcım güclü olduqca ətrafını alışdırmağa başlayır və ürəkdən alov püskürür, şairin cismi tonqal misallı yanır. Burda yanğı ilk baxışda mücərrəd görünsə də, alov elə alovdur. Onu görməmək, hənirini hiss etməmək mümkün deyil.

Odur ki, bəzi şeirlərin qığılcımdan tonqala kimi gələn yolunu qismən də olsa dilə gətirmək, söyləmək olar.

Söz konusu mənim 44 günlük Vətən müharibəsinin Şəhid və qazilərinə üz tutub yazdığım “Qarşınızda bir ömür sayqı duruşundayız!” adlı şeirim olsun…

Oradan başlayaq ki, mən Qazax rayonunun xain və mənfur qonşularımızla həmsərhəd olan İncə Dərəsinin Aslanbəyli kəndindənəm. Hələ biz balaca uşaq ikən vaxtilə Azərbaycan torpaqları olmuş yaylaqlara artıq Ermənistan ərazisi olaraq gedirdik. 1970-ci illərdə yaylağa qalxmağımıza müxtəlif bəhanələrlə ermənilər tərəfindən yasaq qoyuldu. 1984-cü ildə isə ayağı yer alan düşmənlər saxta 1969-cu il xəritəsini bəhanə gətirərək Azərbaycanın Qazax rayonu ərazisindən torpaq iddiası qaldırdılar və rayon əhalisinin güclü dirəniş göstərməsinə baxmayaraq, o zamankı Azərbaycan rəhbərliyinin xəyanəti ucbatından 2000 hektardan çox ərazi Ermənistana təslim edildi. Bütün bunlar uşaqlıq, yeniyetməlik və gənclik dövrümüzə təsadüf etdiyindən Vətənə sahiblənmək, doğma yurdu qorumaq, eyni zamanda düşmənə nifrət hissi bizi heç zaman tərk etmədi, əksinə gücləndi. 90-cı illərdən başlayaraq gecə-gündüz düşmənlə səngər-səngərə dayanası olduq. Kəndin erməni kəndləri ilə sərhəd olan otlaq, biçənək sahələrində dinc əhali arasında itkilərimiz oldu, doğma ocaqlarımız atəş altında qaldı, könüllü döyüşçülərimiz Şəhid düşdülər...

Hələ Tovuz döyüşləri yenicə başlayanda aidiyyəti olan qurumlara müraciət edib, ön cəbhədə döyüşən əsgərlərimizin yanında olmaq istəyimi bildirdim. Hər dəfə də, buna ehtiyac yoxdur deyə, - cavab aldım. Amma 44 günlük Vətən müharibəsi zamanı təkidlə tələb etdiyimi nəzərə alıb, müharibənin 13-cü günü bir qrup ədəbiyyat və incəsənət xadimi ilə ön cəbhəyə getməyimə icazə verdilər. Bir günlüyə də olsa igid əsgər və zabitlərimizin yerləşdiyi kazarmada, onların əhatəsində olduq, səhra hospitalında yaralı döyüşçülərimizlə görüşdük, onların barıt qoxulu hərbi mundirlərinin qoxusunu aldıq, atəş altında olmağın həyəcanını və qürurunu yaşadıq. Hərbçilərimizin Vətən uğrunda döyüş ruhunu gözlərimizlə görüb, canımızda hiss etdik. Döyüşçülərimizin cəsarətini, qorxmazlığını, Vətənin hər qarışı uğrunda Şəhid olmağa hazır olduqlarını gözlərimlə görəndə əmin oldum ki, biz qalib gələcyik.

“Bir şeirin hekayəti”nə uzaqdan başlayıb bəzi mətləblərimi çatdırmaqda məqsədim odur ki, qığılcımdan başlayıb alova qədər gələn yola bir daha nəzər yetirim. Hiss, həyəcan, ağrı, qürur dolu bir şeir, bəzən, əvvəlcə şüuraltı olaraq illərlə qığılcım kimi şairin qəlbində tüğyan eləyir və anidən qəlbdən qopub varağa enir...

Yerdə qalanını, və əslində bu mətnə sığmayan mətləbləri isə şeir özü deyər...

Bu qədər...

İbrahim İLYASLI 

Qarşınızda bir ömür sayğı duruşundayız

Vətən müharibəsinin Şəhid və qazilərinə

Vətən Sizə can dedi, Vətənə can verdiniz,

Damarları təpimiş torpağa qan verdiniz.

Otuz il otuz yerdən yaraları çatlayan,

Millətə qırx dörd gündə şəfayla şan verdiniz!

Adınızla tarixə möhürləndi bu payız,

Qarşınızda bir ömür sayğı duruşundayız!

Bir çağrışı bəs etdi Ali Baş Komandanın,

Yüz illərə tən oldu – hökmünə bax bir anın?!

Vahimədən yağılar pərən-pərən oldular,

Haləsi böyüdükcə çəkdiyiniz hilalın.

Adınızla tarixə möhürləndi bu payız,

Qarşınızda bir ömür sayğı duruşundayız!

Belə cəng, belə savaş yer üzü görməmişdi,

Nə dağı, nə dərəsi, nə düzü görməmişdi...

Bu xalq on min doqquz yüz əlli gecə yaşayıb,

On min doqquz yüz əlli gündüzü görməmişdi.

Adınızla tarixə möhürləndi bu payız,

Qarşınızda bir ömür sayğı duruşundayız!

Xan Araz Sizi görcək qəhərlənib ağladı,

Köhlən Xudafərinin şahə qalxdı tağları.

O taydan bir ün qopdu, yer-göy lərzəyə gəldi,

Bu tayda ucalınca sənin zəfər bayrağın!

Adınızla tarixə möhürləndi bu payız,

Qarşınızda bir ömür sayğı duruşundayız!

Azğın düşmənlərinə çoxları çıxdı yiyə,

Avropa diş qıcadı, Asiya getdi küyə...

Ancaq birə-beş artdı gücünüz, qüdrətiniz,

“Hər zaman yanındayız!”- haykırınca Türkiyə.

Adınızla tarixə möhürləndi bu payız,

Qarşınızda bir ömür sayğı duruşundayız!

Nərənizdən Şuşada qaya qopdu, daş yandı,

O gün qaş qaralmadı, qaralacaq qaş yandı.

DƏMİR YUMRUĞunuzun zərbindən yer titrədi,

Odlu nəfəsinizdən düşmən başa-baş yandı!

Adınızla tarixə möhürləndi bu payız,

Qarşınızda bir ömür sayğı duruşundayız!

Ruhlar səltənətində ucalıqlar Sizindi,

Uca başlar Sizindi - uca dağlar Sizindi.

Başqa yerdə gəzməsin haqqı haqq arayanlar,

Məmləkətdə haqq olan bütün haqlar Sizindi.

Adınızla tarixə möhürləndi bu payız,

Qarşınızda bir ömür sayğı duruşundayız!

Ürəyim parçalansın, üzüm ağ olsun!- dedi

Heç nəyimiz olmasın, Qarabağ olsun!- dedi.

Bundan böyük ibadət görünməyib cahanda -

Şəhid doğan analar: “Vətən sağ olsun!”- dedi.

Adınızla tarixə möhürləndi bu payız,

Qarşınızda bir ömür sayğı duruşundayız!

Azərbaycan adını sinənizdən asdınız,

Yeni tarix yaradıb, yeni dastan yazdınız.

Qazi hüzurlarıdır daha səcdə yerimiz,

Şəhid məzarlarıdır ən müqəddəs andımız.

Adınızla tarixə möhürləndi bu payız,

Qarşınızda bir ömür sayğı duruşundayız!

(17.12.2020)

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.09.2024)