“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı “Ulduz” jurnalı ilə birgə QƏRBİ AZƏRBAYCANA QAYIDIŞA TÖHFƏ layihəsini təqdim edir. 

 

 

NƏBİ Ramazanlı

 

LORU-PƏMBƏK MAHALI

 

Azərbaycanlıların Ermənistandan (Qərbi Azərbaycandan) deportasiyası və köçürül-məsi hələ XVIII əsrdən başlanıb. Qərbi Azərbaycandan azərbaycanlıların deportasiyası üç mərhələdə aparılıb:

Birinci mərhələ: 1905–1920-ci illər

İkinci mərhələ: 1948–1953-cü illər

Üçüncü mərhələ: 1988–1992-ci illər.

Bu proseslər zamanı ermənilər Qərbi Azərbaycanda yaşayan azərbaycanlıların yüzlərlə yaşayış məntəqəsini yerlə-yeksan edib, 30 minə yaxın evi dağıdıb və yandırıb, qoca, uşaq və qadınların da daxil olduğu 140 min insanı vəhşicəsinə qətlə yetirib, 750 mindən artıq azərbaycanlı Zəngəzurda Qərbi Azərbaycandan didərgin salınıb. Sonuncu deportasiyada – 1988-ci ildə isə 220 mindən artıq azərbaycanlı erməni vəhşiliyinə tab gətirə bilmədiyindən doğma yurd-yuvalarını tərk edib. Bundan sonra ermənilər Qərbi Azərbaycandan azərbaycanlıların izini itirmək məqsədilə buradakı qəbiristanları, tarixi-mədəni abidələri, dini müəssisələri, məktəb, xəstəxana və digər binaları darmadağın edib. Təkcə 1988-ci ildən sonra Qərbi Azərbaycanda ermənilər azərbaycanlılara məxsus 2000-dən artıq qəbiristanı dağıdıb. Ermənilər tarixən azərbaycanlılara, türklərə qənim kəsildikləri halda, bu faktlar gizlədilib, dünya ictimaiyyəti isə bu məsələlərə diqqətsizlik göstərib.

Azərbaycanlıların Ermənistandan kütləvi deportasiyası əsasən 1948–1953-cü illərdə Stalinin göstərişi ilə həyata keçirilmişdir. Əgər krım tatarlarını, çeçenləri və digər xalqları almanlarla əməkdaşlığa görə cəzalandırıb köçürmüşdülərsə, azərbaycanlıların köçürülməsinə yeganə səbəb onların azərbaycanlı olması idi.

Əgər digər repressiyaya məruz qalan xalqlar yaşadıqları bütün torpaqlardan deportasiya olunmuşdularsa, azərbaycanlılar yalnızca sonradan Ermənistan adlandırılan qədim türk torpaqlarından köçürüldülər ki, məqsəd Ermənistanın "təmizlənməsi" idi. Ermənistanın bütün toponimikasının da təmizlənməsi qərara alınmışdı. SSRİ Nazirlər Kabinetinin çoxlu sayda sərəncamları ilə 2 mindən çox yer adı dəyişdirildi. Lakin Ermənistanın tam təmizlənməsinə sovet dövrü bəs etmədi və ölkədəki bütün türk mənşəli sözlərin dəyişdirilməsi SSRİ dağıldıqdan sonra da davam etdirilərək 2007-ci ildə sona çatdırıldı. 

Ermənilər deportasiya planını həyata keçirməzdən əvvəl bunun üçün xüsusi siyasət yürüdüb. Azərbaycanlılar isə həmin vaxtlarda ermənilərin bu iyrənc siyasətinin arxasında duran məqsədləri dərk etməyib və yaxud bunları dərk edən rəhbər kadrlar isə zamanında zərərsizləşdirilərək aradan götürülmüşdür. Çar Rusiyası tərəfindən İrəvana  köçürülən ermənilər əvvəlcə məskunlaşdıqları kənd, rayon, qəsəbə, dağ-dərə, mahal və digər yerlərin adlarını dəyişərək erməniləşdiriblər. Bu ərazidə olan azərbaycanlı adlarını öz adları ilə əvəzləyiblər. O vaxt Qərbi Azərbaycanın-indiki  Ermənistanın  34 rayonunun adı dəyişdirilib. Loru mahalı – Azərbaycanın  tarixi mahallarından biri kimi  Səfəvilər  dövləti o zamandan etibarən qədim oğuz türklərinin yaşayış məskəni olaraq mövcuddur. Borçalı Rusiya  tərəfindən işğal edildikdən sonra, 12 sentyabr 1801-ci ildə  Gürcüstan quberniyası  daxilində  Borçalı  yaradılır. 1880-ci ildə  Tiflis quberniyası  da-xilində  Borçalı qəzası  təşkil edilir və onun ən böyük nahiyəsi də Loru olur. Loru  Borçalının  dağlıq hissəsini təşkil etdiyindən ona Dağ Borçalısı da deyirlər. Bu ərazidə bir vaxtlar Loru şəhərinin mövcudluğu və həmin şəhərin  1236-cı ildə  monqollar  tərəfindən dağıdıldığı, XIV-XV əsrlərdə yenidən bərpa olunduğu, XV-XVIII əsrlərdə  Osmanlı-İran  hücumlarına məruz qaldığı haqda da tarixi faktlar vardır.

1918-ci ildə erməni-daşnak hökumətinin silahlı qüvvələri qəflətən hücum edərək Loru və Pənbək mahalı ərazilərini işğal edir. 1919-cu ilin yanvarında Tiflisdə keçirilən Ermənistan-Gürcüstan konfransında Borçalı (əslində, Loru zonası) neytral zona elan edilir. 1920-ci ilin sentyabrında türk qoşunlarının Gümrünü tutmasından narahat olan Gürcüstan hökuməti Loru neytral zonasına nəzarəti öz üzərinə götürür.

1921-ci ildə isə  Gürcüs-tan  və  Ermənistan  bolşevik hökumətləri arasında Lorunun Ermənistana verilməsi haqqında razılıq əldə edilir. 

 Beləliklə, Ermənistanın inzibati bölgüsündə Loru mahalı 4 rayon – Barana, Allahverdi, Cəlaloğlu və Vorontsovka  rayonları şəklində formalaşmağa məcbur qalır.

Loru mahalının tarixi ilə bağlı ən maraqlı faktlardan biri də burada qədim Loru türk qalasının mövcud olması idi. Lakin bu qala 1236-cı ildə monqollar tərəfindən dağıdılmış, XIV-XV yüzillərdə təzədən bərpa olunmuş, XV-XVIII yüzillərdə İran və Osmanlı qoşunlarının dağıdıcı hücumlarına məruz qalmışdır. Loru mahalı ilə birlikdə bütün Borçalı eli XVIII yüzilin əvvəllərində Gəncə bəylərbəyliyinin tərkibində olmuş, lakin bəylərbəyi Ziyadoğlu 1736-cı ildə Muğanda Nadirin şah elan olunması əleyhinə çıxdığı üçün Nadir şah da şah seçiləndən sonra Borçalı və Qazax mahallarını Gəncə bəylərbəyliyindən alıb Kartli-Kaxeti çarlığının tabeliyinə vermişdir.

İndiki Ermənistan ərazisindən Azərbaycan türklərinin ilkin qaçqınlıq dövrü də məhz bu ərazi ilə bağlıdır. Belə ki, bu tarix 1801-ci ildə Rusiyanın Şərqi Gürcüstanı işğal etməsi və bunun nəticəsində Şəmşəddil və Loru-Pəmbək bölgələrinin rusların əlinə keçməsi anından başlanır. 1801-ci il iyulun 13-də general-mayor Lazerev Qafqaz qoşunlarının komandanı Knorrinqə göndərdiyi raportunda göstərirdi ki, Pəmbək əyalətinin 14 kəndindən təxminən 5-6 min nəfər türk əhalisi bölgəni tərk edərək İrəvan xanlığı ərazisinə sığınmışdır. Sonralar Pəmbək əyaləti türklərinin bir hissəsi Rusiyanın itaətinə girmək istəmədikləri üçün üsyan etmiş, 1804-cü ilin iyulunda Pəmbək bəyləri Rəhim bəy və Səid bəyin himayəsi altında bölgədən qaçaraq Qars paşalığına sığınmışlar. Onların geri qaytarılması üçün knyaz Sisyanov dəfələrlə Qars paşası Məmməd paşaya müraciət etmişdir. Bölgəyə ermənilərin köçürülməsi də, təəssüf ki, həmin illərə təsadüf edir.

Pənbək mahalının Hamamlı (sonralar Spitak), Allahverdi (sonralar Tumanyan), Calaloğlu (sonralar Stepanavan), Barana (sonralar Noyemberyan) və Vorontsovka (sonralar Kalinino və ən sonda Taşir) əraziləri son 200 illik tarix boyu erməni-rus birləşik şovinizminin çoxsaylı məkr dolu siyasətinin qurbanına çevrilmişdir.

Qazaxdan Böyük Qarakilsəyə, Gümrüyə gedən yol Dilican dərəsi ilə qalxaraq Ağstafa çayının sahili boyunca uzanır, Dilican şəhərindən ayrılaraq dərə boyu burulur. Bu dərə Pəmbək dərəsi adlanır. Pəmbək dərəsi boyunca yerləşən ərazilər Pəmbək mahalı adlanır. Bu mahal sovet dövründə də deformasiya olunaraq iki rayon arasında bölüşdürülmüşdür: Böyük Qarakilsə (sonralar Kirovakan və Quqark) və Hamamlı (sonralar Spitak) rayonları.

Belə ki, vaxtilə erməni astronomu, qatı daşnak, akademik Viktor Hambarsumyan Ləmbəlinin üstündəki Heyvalı aşırımında dayanaraq heyrətlə bu yerləri seyr etmiş, buranı Ermənistanın Kaliforniyası adlandırmış və dərindən köks ötürərək "ancaq heyif ki, bu torpaqlarda türklər yaşayırlar " demişdi.

Təəssüf ki, "insanlığın düşməni" olan erməni haylar öz murdar istəklərinə, axır ki, nail oldular və 1988-ci ildə xarici havadarlarının köməyi ilə bu tarixi türk torpaqlarından soydaşlarımızı görünməmiş vəhşiliklə qovub çıxardılar və həmin yerlərə vaxtilə xarici ölkələrdən köçürülüb gətirilmiş erməniləri yerləşdirdilər. Loru-Pəmbək mahallarının ərazisi tarixi Azərbaycan-türk torpaqları olduğu kimi, ən qədim zamanlardan üzü bəri bu yerlərdə Azərbaycan türklərinin etnogenezində iştirak edən müxtəlif azər-türk boyları yaşamış, burada özlərinin mədəniyyətini, ədəbiyyatını, incəsənətini, folklorunu formalaşdırmış, yaşadaraq nəsillərdən-nəsillərə ötürmüşlər.

Bu mahalların sakinləri olan hər bir ağsaqqalın, ağbirçəyin sinəsində neçə-neçə nağıl, əfsanə, dastan, nəğmə, bayatı, atalar sözü və məsəl, tapmaca və lətifə yurd salıb. Bunu bölgədəki hər bir kəndin timsalında görmək mümkündür. Loru-Pəmbək mahallarının adamları, Qərbi Azərbaycanın başqa bölgələri kimi, söz qədri bilən, sözü yerində deyən, sözdən söz çıxaran, sözlə insanı ayıldan, tərbiyə etməyi bacaran insanlar olublar. Bəzən isə onlar həm sözdən qorxublar, həm də sözlə qorxudublar, hərdən sözə sığınıblar, sözə tapınıblar, sözə inanıblar, "Sözümün qavağınnan söz demə", "Sözü cılızdaşdırma", "Sözü çeynəmə", "Sözüm sözdü", "Ağzınnan xeyirri söz çıxsın", "Nə qədər ki söz mənim içimdədi, mən onun ağasıyam. Ağzımdan çıxdı, oldum onun qulu", "Sözümün yiyəsiyəm"- deyə sözə də canlı varlıq, Tanrı qisməti, ilahi bir pay kimi baxıblar. Öz deyimləri ilə, sözün əsl mənasında, sözdən qala qurublar. Elə ona görə də sözü dədə-baba əmanəti – torpaq kimi, övlad kimi, ana, bala kimi sevə-sevə qoruyublar. Çox vaxt öz ləhcəsində danışmayan adamı lağa qoyublar, ona "lateri" deyiblər: "Bağa çanağınnan çıxıf, çanağını bəyənmer", "Kənddən çıxannan tatdaşıf", "Filankəs dilini dəyişif".

Hər bölgənin folkloru kimi, bu bölgənin də folkloru orada yaşayan insanların etnik özünəməxsusluğunun, həyat və məişət tərzinin göstəricisi kimi meydana çıxıb. Qərbi Azərbaycanın başqa bölgələri kimi, Loru-Pəmbək mahalı da son iki yüz ildə Rusiyanın Qafqazı işğal siyasəti ilə bağlı erməni-hay kimi yaramaz bir etnik toplumun xalqımıza qarşı düşmənçilik hərəkətlərinin hədəfinə çevrilmiş, özünün mövcudluğu, dədə-baba torpaqlarının düşməndən qorunması uğrunda qanlı savaşlar aparmaq məcburiyyətində qalmışdır.

Xatirimdədir, 1979-cu ildə erməni quldur dəstələri Məmmədov Novruzun ailəsinə silahlı basqın edərək onun 24 yaşında olan gənc oğlu Aydını və həyat yoldaşı Ağabacını qətlə yetirdilər, özünü isə ağır yaralayaraq ömürlük əlil etdilər. 

Lakin bütün bu kimi hallar bu mahalda yaşayan insanların tam olaraq milli mədəni irsini, mədəniyyətini qorumaqla yaşamağa davam etməsinə mane ola bilmədi. Lakin təəssüf ki, ötən əsrin 80-ci illərinin sonunda Sovet imperiyası rəhbərliyinə gətirilən M.S.Qorbaçov kimi ermənipərəst və yarıtmaz rəhbərin himayəsi ilə nəinki Loru Pəmbəkdə yaşayan azərbaycanlılar, bütövlükdə Qərbi Azərbaycanda yaşayan azərbaycanlı soydaşlarımız öz ata-baba yurdlarını tərk etməyə məcbur qaldılar və ermənilər son 3 əsrlik tarix boyu düşüncələrində daşıdıqları azərbaycanlılarsız Ermənistan ərazisinə sahib çıxdılar. Lakin bütün bunların müvəqqəti olduğuna inanır və tarixin uyğun zamanında bu torpaqların qaytarılmasına şübhə etmirik.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.07.2024)

 

Əlibala Məhərrəmzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Bu gün ənənəvi liderlik konsepsiyalarına toxunmaq istəyirəm. Bu cür konsepsiyaları bir çox alimlər işləyib hazırlamışlar, biz ən çox istinad olunanlarına nəzər yetirək.

Beləliklə, ənənəvi liderlik konsepsiyasının liderlik keyfiyyətləri təlimi (a), habelə liderlik davranışı təlimindən (b) ibarət iki tərkib hissəsi fərqləndirilir.

a) Mövzunun tanınmış mütəxəssisi – amerikalı psixoloq Ralf Stoqdillin qənaətinə görə, lideri xarakterizə edən 5 əsas keyfiyyət var: ağıl və intellektual xüsusiyyətlər, başqalarına nüfuz edəbilmə və hökmranlıq edəbilmə qabiliyyəti, özünəinam, aktivlik və fəalliq, habelə işi bilmək, mənimsəmək.

Mövzunun başqa bir mütəxəssisi – yenə də Amerika psixoloqu, ABŞ prezidentlərinin daim müşaviri olmuş Uorren Bennis isə 4 qrup liderlik keyfiyyətləri müəyyənləşdirilib:

 - diqqətləri idarə etmək; bu və ya digər məsələnin həllini, məqsədə gedən yolu ətrafdakılara cəlbedici və maraqlı olacaq qədər izah etmək;

 - mənanı idarə etmək; bəhs olunan mövzunun, yaradılan obrazın mənasını ətrafdakılara aydın olacaq qədər izah etmək;

 - etimadı idarə etmək; öz fəaliyyətini ardıcıllıqla, daimi qurmaqla ətrafdakıların etimadını qazana bilmək.

 - özünü idarə etmək; öz güclü və zəif tərəflərini o dərəcədə bilmək ki, zəifliklərini aradan götürmək üçün kənar resurslardan, nümunə sayıla biləcək başqalarının resurslarından istifadə edə bilmək.

b) Liderlik davranışı təlimləri konsepsiyalarına isə aşağıdakılar aid edilir:

 - avtoritar, demokratik və passiv liderlikdən ibarət üç liderlik stili;

 - Ohayo ştatı Universitetinin təhqiqatları nəticələri: onların məqsədi idarəçiliyin ikifaktorlu təliminin hazırlanması olub ki, bura da münasibətlər strukturu (lider qrupda münasibətlər strukturunu formalaşdırır) və bu strukturlarda münasibətlərin keyfiyyəti (liderlə onun ardıcıllarının münasibətinin xarakteri) daxildir.

 - Miçiqan Universitetinin təhqiqatlarının nəticələri: onların məqsədi effektiv və qeyrieffektiv liderlərin arasındakı fərqləri müəyyənləşdirmək olub.

 - Amerikanın sosial psixoloqu Rensis Laykertin idarəçilik sistemi: effektiv liderlər əsas diqqəti insan faktoruna yönəldirlər və qoyulan məqsədə çatmaq üçün qrup halında yanaşmanı inkişaf etdirirlər.

 - Bleyk və Mutonun (Amerika alimləri Robert Bleyk və Ceyn Muton) idarəçilik qəfəsi: liderlik davranışının horizontal (son nəticəyə, istehsalata maraq) və vertikal (insanlara maraq) xətlərinin kəsişməsi.

Beləliklə, böyük empirik baza, yüzlərlə təhqiqatlar, təcrübələr olmasına baxmayaraq liderliyin tam öyrənilməsinə, bu fenomenlə bağlı bir çox problemlərin açılmasına hələ də istənilən səviyyədə nail olunmamışdır.

Buna görə də son illərdə ənənəvi liderlik konsepsiyalarının uğursuzluğuna rəğmən alimlər liderliyin təhqiqinə yeni yanaşma metodları təklif etməkdədirlər. 

Bu barədə bazaar ertəsi danışacağıq.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.07.2024)

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə BİRİ İKİSİNDƏ layihəsində bu gün sizlərə İnqilab İsaqın şeirləri təqdim edilir.

 

                                 

POEZIYA, POEZIYA

 

Hərdən mənə deyirlər: – Poeziya nədir? Susub çiynimi çəkirəm, ani olaraq baxışlarım üfüqə dikilir. İçimdə cavab axtarışına çıxıram. Bir də baxıram ki, İlahi, nə gündəyəm. Qu desən, qulaq tutular. Sükut, sükut, sükut...

...Qələm əlimdə titrəyir, yoxsa bu həyəcandımı Poeziya? Bilmirəm, sadəcə, avtobusa tələsirəm... İçimdə yollar və saat... Gecikirəm – ömür isə dar macalda... 

Çantamda nəvəmə aldığım rəngli kitablar, dərmanlarım, bir də heç kimə deyə bilmədiyim sirr dolu sirlərim...

Öz-özümə şeir pıçıldayıram – eşidirsinizmi?

 

 

        İNDİ, İNDİ...

 

Getmə uzaqlara... bezdi o yollar

Bulana-bulana soyudu hava.

Üz-üzə oturub qapını örtsək,

Görərik sükutdu ən zalım dava.

 

Ta xəbər dalınca yüyürmə, gecdi...

Ləngitdik bahara açan çiçəyi.

Payız küləyinin hirsi sovurdu

Bir vədə arxanca qaçan çiçəyi.

 

Əcəl də əzəldən bərədə ovçu...

Min şübhə oyadar bir can ovuna.

Hələ də nağıllar uydururuq biz, 

Quru təsəlliylə kimdi ovunan?

 

Bu gün də sözümü qoşdum adına

Ona da ayrılıq sahib çıxdı, bax.

Kimsə şam söndürüb... ulduz uçurdu,

Qurulu bir eşqi belə yıxdı, bax.

 

Daha dağıntı da, tozanaqdayıq... 

Abad könül sevməz bayquş xisləti.

İndi yüz gümanı bir zamana yığ –

Gətirsən, ömrümə aydınlıq gətir.

 

2022

 

 

GEC, TEZ...

 

Yoxsa istəklərim qorxu böyütdü?

Çaşdırdı səni də dilimdəki söz.

Gör necə işıqlar çilikləndi, bax,

Cavabsız suala bacardıqca döz...

 

Gördüyün mənalar, pozduğun cığır –

Bir də ayaq basmaz xəyallar bura.

Ayın aydınlığı küsən yerlərin

Nədən sevdaları çatmaz uğura?

 

Hələ bilmədiyim sözdü olanlar,

Qaş-qabaq tökməklə könül açılmaz.

Utancaq bənövşə təbəssümündə

Gərək nəfəsini dərəsən bir az.

 

Səhər o səhərdi, axşam o axşam...

Bir evin altıdı susub ağlayan.

Nə qədər ayrılıq çəksə də ömür –

Gec-tez yol açandı yolu bağlayan.

 

2022

 

 

BAX, ODUR...

 

Yaman arxayınıq bu boşluqlara

Gerçək yaşamağın xəyalları qıt.

Hardan gəldiyini hardan biləsən? –

Qayıt, gəlmədiyin tərəfə, qayıt.

 

O yorğun səmada bulud da incik...

Giley-güzarlardan olma xəbərsiz.

Dünyanın altını üstə çevirib

İndi bilirsənmi neyləmişik biz?

 

Qalmışıq ömürlə, vaxtla üz-üzə...

Sən demə, qış imiş – bəd, soyuq baxış.

O uçan yuvaya, quruyan çaya

Necə söyləyim ki, barışma, barış.

 

Bir də yaxşı düşün olacaqları,

Balta var, qorxusu meşə qurudur.

Yamanca inciyik bir-birimizdən, –

Görmürsən, dəryanı milçəklər udur...

 

Uzan kölgəliyə, utan demirəm –

Tər tökən zamanın bizik günahı.

Gərək yuxuların əlindən alaq

Hər ötən gecəni, doğan sabahı...

 

Sanma dava-dalaş xeyir gətirə,

Hamımız bir yerdə dünyaya əlac.

Bütün günahlara xoş bir savabdı, –

Bax, odur, puçurdu... əkdiyim ağac...

 

2022

 

 

SAĞLIQLA...

 

Bu dilsiz taleyə dil öyrədincə...

Sözüm, kəlmələrim yamanıb daşa.

Ayağa çəkənlər çəkdikcə məni

Bəs nədən özləri keçirlər başa?

 

Hərə yerişinə özü cavabdeh,

Kimi uşaq ağlı... kimi də qoca.

Çör-çöp oyununda quş yuvaları...

Azmı sökülmüşük biz ev olunca.

 

Hələ də fəsillər – ömür fəslidi...

Hələ də arzumuz qış köynəyində.

Könül uçuranın, ağrı quranın –

İnsafı bitəydi kaş ürəyində.

 

Bax, bu da hənirti, o soyuq daş da...

Qulaq ver, gör necə xəlvət danışır.

Mən də qəribliyə düşməyim deyə –

Sükuta çəkmişəm dostu, tanışı.

 

Getdiyim, yetdiyim mənzil qarşıda...

Yuxusu gecəmə duzlanmış yara.

Sözümü sağlıqla yaşamaq üçün –

Ömür köçürürəm ta misralara.

 

2022

 

 

AYRILIQ

 

Yorur bizi bu yolların get-gəli...

Bir yoxuş da fəth olunmur arada.

Sükuta bax, pıçıltı da oyatmaz –

Çarəsizdi sızıltılar yarıda.

 

Gün batanda gözlərimiz qaralır,

Duman çökür ayrılığın boyuna.

Gizlətməz ki payız da oyunları...

Yarpaq-yarpaq kölgəsini soyunar.

 

Sən fikirli, mən fikirli... göz-gözə,

Əl tutmağa bir əl tapmaz əlimiz.

Üfüqdürmü yenə həsrət zolağı,

Dərdə çatar, bəxtə çatmaz əlimiz.

 

Yenə sözsüz bəhanələr hünərdi...

Fürsət gəzir hər əzab hər görüşə.

Qisas yeri olmasa da ayrılıq –

Yol tapdıqca yol uzadır həmişə.

 

2022

 

 

GÖR NECƏ ƏSİRƏM...

 

O söz dustağına, qıfılbəndə bax

İç-içə nəfəsə, qıfıl, bəndə bax.

Halıma acıyan qafil bəndə, bax,

Gör necə əsirəm o təbəssümə.

 

Azdımı o orman, gen dərəm sənə

Canımı odumla göndərəm sənə,

İstəsən, yer dərim, göy dərim sənə,

Gör necə əsirəm o təbəssümə.

 

Çəkmə o tünlüyə, yığnağa məni,

Qəsdinmi oyaqdı yıxmağa məni?

Tələsmə qəlbinə yığ mağıl məni,

Gör necə əsirəm o təbəssümə.

 

Demə, yerişimin ləngəri yorğun,

Demə, döyüşümün səngəri yorğun,

Nə olsun, dağ, duman... çən gəlib yorğun,

Gör necə əsirəm o təbəssümə.

 

Çatmaz çataqlarım düyün, düyünə,

Qıyma, qaş-qabaqla ömür üyünə,

Eşqə yaxa açsan, könül döyünər,

Döyünər, öyünər  o təbəssümə...

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.07.2024)

 

İmran Verdiyev, Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi – “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

 

 

 

 

Pənah Qurbanzadə Azərbaycan Yazıçılar və Jurnalistlər birliklərinin üzvü, tanınmış araşdırmaçıdır. Onun bu günə kimi 8 kitabı nəşr edilmişdir.

P.Qurbanzadənin 2006-cı ildə “Mingəçevir poliqrafiya Müəssisəsi” MMC-də çap olunmuş “Hacı Mir Abbas Ağanın həyat yazısı” kitabı əslən Qərbi Azərbaycanın Yuxarı Kolanı (Hacı Əhməd Kolanısı) kəndindən olan, deportasiyaya məruz qalaraq bir müddət Naxçıvanda, Gəncədə, Qəbələ rayonunun Bılıx, Yevlax rayonunun Xanabad, Oğuz rayonunun Yaqublu və Şəki rayonunun Aydınbulaq kəndlərində yaşamış, dövrünün tanınmış din xadimi, müasirləri tərəfindən İslam alimi kimi qəbul edilən, Seyyidi-Qəmnak təxəllüsü ilə rəvan şeirlər – qəzəllər, mərsiyələr, qəsidələr yazan Hacı Mir Abbas Ağanın şərəfli həyat yolundan bəhs edir.

 “Hacı Mir Abbas Ağanın həyat yazısı” kitabında maraqlı bir məlumatla rastlaşırıq. Kitabın onuncu bölməsində, 134–138-ci səhifələrində verilən “Şıx Osman piri”ndəki tapıntı” adlı həmin məlumatı olduğu kimi təqdim edirik.

 

“El arasında dərin etiqad və inam göstərilən bu pir Şəki bölgəsində vaxtı ilə çox ağır ziyarətgahlardan olub...

“Şıx Osman piri” tədqiq edilməyib, barəsində də heç yerdə heç nə yazılmayıb. Camal Abdullayevin (C.Abdullayev 1925-ci ildə anadan olub. Valideynləri Qərbi Azərbaycandan idi. 1947-ci ildə Aydınbulaq kənd sovetinin katibi olub. Sonralar Mingəçevir şəhərində mühasib işləyib. Daha sonra Bakıya köçüb və orada vəfat etmişdir-İ.V.)söylədiklərinə görə, bu ziyarətgahın kitabəsində XV-XVI əsrlər yazılıbmış. Ona görə keçmiş zamanda deyirik ki, aldığımız son məlumata görə, sahibsizlik və baxımsızlıq ucbatından həmin ziyarətgah-pir uçulub dağılmışdır.

Bu pir Şəki rayonunun Cəfərabad kəndi ilə Aydınbulaq kəndi arasında, axar-baxarlı bir ərazidə, yol kənarında yerləşir. Yerli camaat vaxtı ilə tez-tez buranı ziyarət edərmiş...

Camal Abdullayevin söylədiklərindən:

-“Şıx Osman piri” bizim yolumuzun üstündədir... Bir gün Nuxadan gəlirdim. “Çıx Osman piri”nin yanına çatanda birdən güclü leysan yağdı. Ozümü güclə pirin kümbəzinə çatdırdım... Bekarçılıqdan köhnə, qədim kümbəzin tavanına baxırdım... Birdən hisli, qaralmış tirlərin arasından gözümə bir bükülü sataşdı. “Bu nə ola”-deyə düşündüm. Güc-bəla ilə onu oradan götürə bildim. Nəsə çox qədim, sapsarı saralmış vərəqləri Quran hərfləri ilə yazılmışdı. Qalın, təqribən 100 səhifə olardı. Bərk meşinlə cildlənmiş kitab idi. Qoltuğuma qoyub kəndə (Aydınbulaq kəndinə - İ.V.) yollandım. Gətirib verdim Ağaya (Hacı Mir Abbas Ağa nəzərdə tutulur – İ.V) ki, oxusun görək nə barədədir.  Ağa alıb baxdı, diqqətlə bir xeyli o tərəf bu tərəfə vərəqləyib oxudu. Sonra qayıtdı ki, bəs bu M.Füzulinin məhəbbətdən yazılan şeirləridir. Sən uşaqsan, belə şeyləri sənə oxumaq yaramaz. Ağa bir də təəccüblə dedi ki, mən Füzulinin belə şeirləri ilə ilk dəfə qarşılaşıram.

Ağadan kitabın tarixini soruşdum. Dedi kmi, çox qədimdir 400 il 

bundan əvvəl Molla Məhəmməd adlı bir şəxs tərəfindən köçürülmüşdür.

Bəzi yerləri təhrif olunmuşdur.Ağa belə söyləyirdi. Özünün söylədiyinə görə Füzulini o yaxşı bilirdi. Soruşdum ki, bəs nə edim onu? Ağa da məsləhət gördü ki, kasıb oğlansan, göndər Bakıya, bəlkə, beş-üç manat göndərdilər.

Məktub yazdım Bakıya, əlyazmalar istitutuna və kitab barəsində məlumat verdim. Bir müddətdən sonra Bakıdan cavab aldım. Tapıntıma çox ücüz qiymət qoymuşdular. Razılaşmadım. Bu dəfə Leninqrad (Sank-Peterburq) Şərqşünaslıq İnstitutuna məlumat yazdım. Oradan da cavab aldım. 200 manat qiymət qoymuşdular. Göndərdim və tezliklə deyilən məbləği ünvanıma göndərdilər.

Özünün dediyinə görə, C.Abdullayev bu əlyazmanı 1949-1950-ci illərdə tapıbdır. Elə həmin il də Leninqrada (Sankt Peterburqa) göndərmişdir... Doğrudanmı tapınti məşhur şair Füzuliyə mənsub imiş və ya mənsub deyilmiş?  Biz belə düşünürük ki, hər nə olsa da, bu tapıntı Azərbaycanla, Azərbaycan tarixi, ədəbiyyatı ilə bağlı qiymətli bir xəzinə imiş. Rus da nəyə vəsait buraxmağı əla bilir.

Əlyazmanın müəllifi Molla Məhəmməddir. Bəlkə də, əlyazmanın üzü bu şəxs tərəfindən köçürülübdür. Bəlkə də, elə bu şəxsin özü şair Füzulidir. Axı Füzuli ilkin dövrlərdə öz şeirlərini Molla Məhəmməd və s. təxəllüslərlə yazıb. 400 il elə də yaxın dövr deyil. Əgər Camal müəllim bu əlyazmanı 1949-1950-ci illərdə tapmışsa, onda onun qələmə alınma tarixi haradasa 1550-ci ilə təsadüf edir. Deməli, böyük şairin özü hələ sağ imiş.

Hər halda Camal müəllimin tapıntısı çox qiymətli bir xəzinə imiş. Müqəddəs “Sıx Osman piri” ulu şairimizin xəzinəsini neçə illər hifz edib öz müqəddəs dərgahında saxlamışdır”.

Ərəb və fars dillərini mükəmməl bilən, klassik ədəbiyyatın bilicisi, əruzu və M.Füzulini əla bilən Hacı Mir Abbas Ağanın əlyazma barədə fikirlərinə heç bir şübhəmiz yoxdur. Amma yenə də həmin əlyazmanın ciddi araşdırılmasına ehtiyac olduğu qənaətindəyik. Bu yazının hazırlanmasında da məqsədimiz ipucu vermək və diqqəti bu məsələyə yönəltməkdir. Biz məsələnin füzulişünas alimlərimiz, həmçinin tarixçilərimiztərəfindən diqqətlə araşdırılmasının tərəfdarıyıq. Əlyazmanın qorunduğu, saxlandığı yer, ora verildiyi tarix məlumdur. Zənnimizcə, həmin əlyazmanın oradan – Leninqrad (Sankt Peterburq) Şərqşünaslıq İnstitutunun arxivindən  tapıb araşdırmaq elə də çətin olmaz. Həqiqətin ortaya çıxarılması böyük şairimizin 530 illik yubileyinə gözəl bir töhfə olardı.

Bir də ki, əlyazma dahi Füzuliyə aid olmasa belə (bəlkə də Füzuli təxəllüsü ilə yazan başqa bir şairə aiddir), hər halda Azərbaycanla, Azərbaycan tarixi, ədəbiyyatı ilə bağlı qiymətli mənbə ola bilər. Bütün hallarda aradırılması və öyrənilməsi səmərəli olardı.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.07.2024)

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı detektiv ustası, polis podpolkovniki Fəxrəddin Qasımoğlunun yeni yazdığı “Ruh” romanının dərcinə başlayır.

 

Fəxrəddin Qasımoğlunun dalbadal dərc edilən bir neçə detektivi, xüsusən “Son gecə” böyük oxucu auditoriyası tərəfindən maraqla qarşılanıb. Bu romanda da ənənəvi qəhrəmanlar iş başındadırlar, bu dəfə onlar uşaq oğurıuğunu araşdırırlar.

 

On altı mərtəbəli binanın doqquzuncu mərtəbəsindəki mənzillərdən birinin açıq qapısı qarşısında dayanmış sarışın saçlı, təxminən otuz dörd - otuz beş yaşlarında olan yaraşıqlı qadın dərsə yola saldığı oğlunun üzündən öpüb bərk - bərk tapşırdı:

- Çantandakından muğayat ol, dərsdən çıxan kimi də dediyim yerə get dəy, sonra evə gəl.

Onun on beş yaşında olan oğlu bu il məktəbi liseyə dəyişmişdi. Sarışın qıvrım saçları, mavi gözləri olan oğlan anasına çox oxşayırdı. 

- Narahat olma ana. Dediyin kimi edəcəm. Çantamı da gözümdən qoymayacam. 

Bunları deyən oğlan çantasını anasından alıb çiyninə taxdı, sonra o da anasını öpüb liftin düyməsini basdı. Ana onun liftə minməsini gözləyib dərindən bir ah çəkdi, sonra içəri keçib qapını örtdü. Qadın son dərəcə dalğın görünürdü…

* * *

Bakı ətrafındakı bağ evlərinin birində köhnə dəmir çarpayıda uzanmış adam yarıya qədər çəkdiyi siqaretini döşəmənin üstünə atdı. Çarpayının üstünə döşək əvəzinə köhnə brezent parça sərilmiş, balışı isə içərisinə köhnə paltarlar doldurulmuş kisə əvəz edirdi. Adamın təxminən qırx - qırx beş yaşı olardı. Əl barmaqlarının üzərindəki döymələr onun məhbus həyatı yaşadığından xəbər verirdi. O, bir qədər də belə uzandıqdan sonra bezib çarpayıdan qalxdı. Şəhadət barmağı ilə kömək edib ayağına dar olan ayaqqabılarını geyindikdən sonra hələ də döşəmədə közərən siqareti tapdalayıb söndürdü. Noyabrın axırları idi, payız son günlərini yaşayırdı. Havalar əməlli - başlı soyumağa başlamışdı. Üşüdüyünü hiss edib sönməkdə olan odun sobasına bir neçə taxta parçası atdı. Sonra otağın ortasında qoyulmuş masaya yaxınlaşıb tilli stəkana araq doldurub birnəfəsə başına çəkdi. Burnu ilə dərindən nəfəs alıb ağzından buraxdıqdan sonra masadakı qurumaqda olan çörəkdən bir qədər kəsib ağzına qoydu. Bədəninə bir qədər istilik gəldiyini hiss etdi. Sobaya atdığı taxta parçaları yavaş-yavaş tüstüləyirdi. Əyilib közü üfürməyə başladı. Üçüncü cəhddə taxtalar alışdı və sobadan yarıqaranlıq otağın döşəməsinə alovun dillərindən yaranan işıq zolağı düşdü.

Bu bağ evi ona atasından miras qalmışdı. Çoxdan gəlib - gedən olmadığı üçün işıq və qaz xətləri kəsilmiş, uzun müddət baxımsız qalan ev isə demək olar ki, tam yararsız vəziyyətə düşmüşdü. Böyük sahəsi olan bu bağda həyat əlaməti olan yeganə şey tənha əncir ağacı idi. İllərlə sulanmadığından bir vaxtlar burada əkilmiş cürbəcür meyvə ağacları quruyub getmiş, təkcə qocaman əncir ağacını torpağın çox dərinliyinə işləmiş kökləri məhv olmaqdan qoruya bilmişdi. 

Çox narahat görünürdü. Tez - tez şüşəsini his basmış pəncərədən boylanır, sonra otaqda var - gəl edirdi. Nəhayət həyətdən səs gəldi. Divara qısılıb ehtiyatla pəncərədən baxdı. Gələnin kim olduğunu görüb dərindən nəfəs aldı. Bu onun gözlədiyi adam idi…     

* * *

Yuxudan oyansam da, hələ gözlərimi açmamışdım. Gecə çox gec yuxuya getmişdik. Gözüyumulu əlimi uzadıb Gülanənin yatdığı yeri, taxtın sol tərəfini yoxladım. Əlim boş döşəyə dəydi. Gülü yerində yox idi. Ancaq döşək hələ onun bədəninin istiliyini saxlamışdı. Yəqin ki, bir qədər əvvəl qalxmışdı. Nə qədər gec yuxuya getsək də, bu sevimli qadın həmişə məndən bir qədər tez oyanır, mən qalxana qədər çay dəmləyib süfrə açır, oyanmağımı gözləyirdi. Mənisə, yəqin ki, tanıdınız. Cəfər Cabbarlı küçəsində, Nizami metrosu ilə üzbəüzdəki detektiv agentliyinin rəhbəriyəm. Qısa desəm, mən şəhərdə hamının, ya da əksəriyyətin tanıdığı detektiv, istefada olan polis zabiti Bəxtiyar Nəzərliyəm. 

Bir qədər də belə uzandıqdan sonra yataqdan qalxdım. İlk növbədə otağın havasını dəyişmək üçün pəncərənin nəfəsliyini açdım. Sonra mətbəxlə hamam otağını birləşdirən dəhlizə keçdim. Hamamdan su şırıltısının səsi gəlirdi. Gülü duş qəbul edirdi. Mətbəxə boylandım. Həmişəki kimi səhər yeməyi masanın üstünə düzülmüş, çay da hazır idi. 

- Oyandınız, cənab detektiv?

Gülü yaş saçlarına dəsmal bükmüş, başqa bir dəsmalı isə sinədən aşağı bədəninə bürümüşdü. Fosfor kimi parıldayan qarayanız dərisi çiynindən aşağı axan su damlalarına xüsusi bir parıltı verirdi. 

- Düzünü desəm, xanım, hələ tam oyanmamışam.

Gülü bərkdən güldü:

- Elə məni də duş oyatdı. Keç, əl - üzünü yu, tam oyan, mən də qurulanım gəlirəm.

Qısa söhbətdən sonra o, yalın ayaqlarını şappıldada - şappıldada yataq otağına, mən isə yuyunmaq üçün hamamxanaya keçdim. Fikrimcə Gülünün qurulanması azı on beş dəqiqə çəkəcəkdi. Təkcə qıvrım saçlarını on dəqiqə fenləməliydi. Gülü ilə uzun illər idi ki, birgə yaşayırdıq. Daha doğrusunu desəm, rəsmi nikaha girməsək də, şəriətlə kəbin kəsdirib münasibətlərimizi rəsmiləşdirmişdik. Təkcə bir şərtlə - hərə öz evində yaşayırdı. Belə vəziyyət hər ikimizi qane edirdi. Gülü illərlə isinişdiyi evindən ayrılmaq istəməmiş, mənsə işimin xarakterini nəzərə alıb bunu ən yaxşı variant kimi qəbul etmişdim. Ümumiyyətlə, həyatımda Gülünün varlığından çox az adamın xəbəri var idi. Hətta birgə yaşadığımız illərdə bir dəfə də olsun maşınımı onun yaşadığı binanın həyətinə sürməmişdim. Həmişə maşını ikinci mikrorayondakı bu binanın qonşu kvartalındakı pullu duracağa qoyub xeyli məsafəni ayaqla qət edirdim bura gəlmək üçün. Əlbəttə, izlənib - izlənimədiyimi yoxlamaq şərtilə… Belə lazım idi. Nə vaxtsa onun həyatını təhlukəyə ata biləcək heç bir şeyə imkan verməməliydim. Mənimsə həyatımda təhlükə çox vaxt mənimlə paralel addımlayırdı. Ancaq yuyunub çıxanda onu hamamın qarşısında dayanan gördüm. Əlində tutduğu telefonum aramsız zəng çalırdı. Yatarkən telefonu başımın yanındakı tumbanın üstünə qoymuşdum. Alıb baxdım, tanış nömrə deyildi. Düyməni basıb telefonu qulağıma yaxınlaşdırdım.

- Eşidirəm.

- Sabahınız xeyir, Bəxtiyar müəllim.

- Sabahınız xeyir.

- Sizi bu saatda narahat edirəm, siz Allah, üzrlü sayın, amma məsələ çox vacibdir. Mən Fərman Gəraybəyliyəm, yəqin adımı eşitmisiniz. Əlaqə nömrənizi dostunuz Ənvər Seyidbəylidən almışam.

Bu sözləri birnəfəsə deyən adam susub nə deyəcəyimi gözlədi. Fərman Gəraybəyli adı mənə çox şeydən xəbər verirdi. Vaxtilə nazirliklərin birində yüksək vəzifə tutmuşdu. İndi geniş biznes şəbəkəsinin sahibi olan bu adam ictimaiyyətə də çox tanış idi. Tez - tez televiziya kanallarına dəvət alır, iş adamlarının qatıldığı müxtəlif debatlarda iştirak edirdi. Nə qədər təmkinlə danışsa da, onun səsindəki həyəcanı hiss etməmək mümkün deyildi. Elə professor dostumun mənimlə məsləhətləşmədən nömrəmi kiməsə verməsi özü də az şeydən xəbər vermirdi və burada zəng edən adamın ona çox yaxın birisi olmasına eyham vardı. Bununla Ənvər nəinki bu adamı dinləməyimi, həm də ona kömək etməyimi istəyirdi. 

- Buyurun, sizi dinləyirəm.

Telefonun o başındakı adam dərindən nəfəs aldı. 

- Bəxtiyar müəllim, deyəcəklərim telefonla deyiləsi şeylər deyil. Mümkünsə üzbəüz söhbət etmək istərdim. 

Onsuz da bir azdan ofisə gedəcəkdim. Ona görə də düşünmədən dedim:

- O zaman bir azdan ofisimdə görüşək. 

- Yox.

Adam az qala sözümü ağzımda qoydu. Hə, deyəsən, məsələ çox ciddidir. Onun reaksiyasından mənimlə görüşdüyünü kiminsə bilməsini qətiyyən istəmədiyi aydın idi. Artıq sualları sevmədiyim üçün soruşdum:

- Haraya gəlim?

- Mümkünsə «Bahar» restoranına, sizi sürücüm arxa qapıda qarşılayacaq. Elə səhər yeməyini də orada yeyərsiniz.

«Bahar» restoranı elə də uzaqda deyildi. Dadlı yeməkləri və «iştahı qaçıran qiymətləri» ilə məşhur olan bu restorana adi halda mən heç çay içməyə də getməzdim. Ancaq indi vəziyyət başqa idi. Ona görə də qısa cavab verdim:

- Yarım saatdan sonra. 

Xətti kəsib əyninə xalat geyinib qayıtmış Gülüyə baxdım. Nəm saçlarını açıb çiyinlərinə tökmüşdü, deyəsən hələ qurulamaq fikri yox idi. 

- Sən rahat qurulan, mən getməli oldum.

Gülü dodağını büzdü:

- Heç olmasa, bir stəkan çay iç.

- Süz, amma yarı. 

      Gülünün nəm saçlarını qoxlayıb geyinmək üçün yataq otağına keçdim. Deyəsən bu səhər sürprizlə başlayacaqdı.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.07.2024)

 

TİBB BACISI

Sadaqət zərif bir qızdır. Qəlbi xeyirxahlıqla döyünən bu qız tibb bacısıdır. Bu gün xəstəyə iynə vurmaq üçün onu bir evə dəvət etmişdilər. Sədaqət qapını açın kimi ailənin çox imkansız olduğunu hiss elədi. Xəstə ana idi, o, köhnə çarpayıda uzanmışdı. Balaca stolun arxasında kiçikyaşlı üç qız uşağı əyləşmişdi. Biri rəsm çəkir, biri kitab oxuyur, o biri isə nəsə yazırdı... Sədaqət tez çantasını yerə qoyub xəstəyə yaxınlaşdı. Qadın zəif səsi ilə onu salamladı və gülümsəməyə çalışdı. Sədaqət bir anda xəstənin vəziyyətini öyrəndi, iynəsini vurdu, onunla bir az söhbət elədi. Məlum oldu ki, qadının həyat yoldaşı 5 ay bundan əvvəl maşın qəzasında dünyasını dəyişib. O, da üç uşaqla təkbaşına qalıb. Yaxınlıqdakı yeməkxanada qabyuyan işləyirmiş, amma sonra xəstələndiyindən işə gedə bilməyib... Uşaqlar ac qalmasın deyə, evdə ələ gələn nə varsa satıb, indi çarəsizdi, xəstə halıyla nə edəcəyini bilmir...

Sədaqət məyusluğunu gizlədərək uşaqlara yaxınlaşır. Onların azuları ilə maraqlanır. Kiçık qız rəssam olacaqmış, ortancıl onun kimi tibb bacısı, anasına məktub yazan böyük qız isə yəqin ki, yazıçı olmaq arzusundadı. 

O, yazırdı: “Anacan, istəyirəm tez sağalasan. İnan ki, hər an sənin üçün çox sevdiyin Allaha dua edirəm, yalvarıram ki, sənə şəfa versin, yoxsa biz sənsiz nə edərik. Biz quru çörək də yeməyə hazırıq, təki sən atam kimi ölmə, anacan, ölmə...”

Sədaqət göz yaşlarını uşaqlardan gizlətməyə çalışdı. Əini çantasına apardı. Çantada 50 manat pulu olduğuna sevindi. Başqa vaxt qəpik- quruş götürərdi, səhər elə bil kimsə ona pul gərək olacağını xatırlatmışdı... Heç nə düşünmədən həmin pulu qızın məktub yazdığı dəftərin arasına qoydu.

Sədaqət sanki boğulurdu, təmiz havaya can atırdı. Qapını açınca narın yağış damlaları onu salmladı. Yağışın altında asta-asta addımlamağa başladı. Getdikcə ürəyində o üç balaca qıza və onların xəstə anasına dua edirdi. Düşünürdü ki, nə yaxşı yağış yağır. Deyirlər, yağışda, küləkdə Yaradan duaları daha tez qəbul edir...

Xəstə, kasıb qadının evində isə indi əsl bayram havası vardı. Ataları rəhmətə gedəndən körpə qızların üzü hələ bu günkü qədər işıqlanmamışdı…

 

LALƏ VƏ QARATİKAN

Bir gözəl yaz günündə qaratikan kolunun yanında bir lalə bitdi. O, böyüdü, incə, düyməli boynunu günəşə sarı çevirdi. Günəş laləni salamladı. Lalə yanağında qara xalları olan gözəl bir çiçək açdı və ətrafına gülümsədi. Onu görən bütün quşlar, böcəklər, çiçəklər sevindi...

Təkcə qaratikan kolu təkəbbüründən tikanlarını çeynədi. Laləyə nifrətlə baxdı... Lalə bunu hiss etsə də, özünü bilməməzliyə vurdu. Axı o qaratikan kolunu da sevirdi... Düşünürdü ki, bu qısa ömründə ancaq yaxşı işlər görsün, heç kəsə, heç nəyə zərər verməsin. Qaratikan isə bütün günü plan qururdu. Necə etsin ki, laləni məhv eləsin... Bir gün tikanlarından ox düzəltdi. Amma külək onun hiyləsindən xəbər tutdu.

Laləni düşmən oxundan xilas elədi... Qaratikan yeni plan qurmağa başlayarkən lalə öz qısa, mənalı ömrünün sona yaxınlaşdığını hiss edirdi. Amma o, bundan heç də kədərlənmirdi. Çünki ömrünü gözəl yaşamışdı. Ölüm isə Yaradanın hökmüdür, bir çiçək açır, o biri solur...

Lalə gözlərini təbəssümlə yumdu... Onun ləçəkləri son dəfə küləyin nəğməsi ilə havada oynadı və sonsuzluğa qovuşdu...

Bir azdan yeni balaca düymədən qəçəng bir çiçək açıldı və günəşə gülümsədi...

Bəs qaratikan kolu necə oldu? Qaratikan uzun və xeyirsiz bir ömür yaşadı. Amma hər kəsin bir sonu da var axı. Bir gün insanlar ətrafı təmizləyərkən ona od vurub yandırdılar. Qaratikanın acı tüstüsü başından çıxdı...

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.07.2024)

 

Zahirə Cabir, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

 

 

Oğuz tayfaları daim hücumlara məruz qalırdı. Əmir qorunmaq məqsədilə sıldırım qayanın zirvəsində qala tikdirmək istədi. Qala üç tərəfdən çayın dərin dərəsi, digər tərəfdən möhkəm divarla tikilməliydi, həm də qaladan çaya gizli yol olmalıydı. Əmir ən məşhur sənətkarları sarayına dəvət etdi. Sarayın tikintisi ilə bağlı göstərişlər verdi. Onların içindən yalnız Urud adlı bir gənc qalanın tikilişi ilə bağlı şərtlərlə razılaşdı. Əmirin Alagöz adlı gözəl bir qızı vardı. Bir çox zəngin taliblər ona elçi düşsələr də, onun sevgisini qazana bilməmişdilər. Urud saraya gələn gündən hər iki cavan bir birinə aşiq olmuşdu. Alagöz şahzadə idi, Urud isə kasıb sənətkar. Alagöz onu istəməyə gələn bütün elçiləri, talibləri rədd edirdi. Nəhayət Alagöz atasına Urudu sevdiyi bildirir. Qəzəbli hökmdar qızını yeddi gündə səmaya qədər ucalan minarə tikənə ərə verəcəyini söyləyir. Məhəbbətdən ilham alan zavallı aşiq Urud belə bir minarə tikir. Əmirə bu xəbəri vermək və sevgilisinə qovuşmaq ümidi ilə səhər tezdən saraya gəlir. Lakin hökmdar qızını kasıb bir bənnaya verməkdən imtina edir. Kədər içində qovrulan gənc özünü tikdiyi minarədən atır. Alagöz sevgilisinin arxasınca qaçıb özünü minarədən atır. Və yalnız ölməklə ruhlarını birləşdirə bilirər. Əmirin göstərişi ilə onlar bir yerdə dəfn etdilər. Qəbrin üstündə hökmdarın əmri ilə dağıdılmış minarənin kərpicindən tikilmiş məqbərə ucaltdılar. İki gəncin əbədi sevgisi naminə bu qala Urud qalası adlandı. 

Urud qalası Zəngəzur mahalının Urud kəndi yaxınlığında yerləşən tarixi türk qalasıdır. Hündür sıldırım qayanın üstündə yerləşən qala üç tərəfdən Bazarçay çayının dərin dərəsi, bir tərəfdən isə divarla əhatələnmişdir. Urud qalasının adı mənbələrdə 450- ci il hadisələrindən bəhs edilərkən çəkilir. Qala 1104- cü ildə Səlcuqlular, 1386-cı ildə Əmir Teymur, 1407- ci ildə Qara Yusif tərəfindən fəth edilmişdir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.07.2024)

Təqdim edir: Heyran Zöhrabova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Qırx ildir vətəndən aralıyam mən, 

Özüm də bilmirəm haralıyam mən. 

Bir bunu bilirəm yaralıyam mən, 

Yaralı hicrandan, yaralı könlüm, 

Söyio haralısan, haralı, könlüım? 

 

Yadlar soruşmadan ayırmış bizi, 

Ayırmış Bakıdan ana Təbrizi. 

Ayırımış qılıncla, itirmiş izi, 

Düşmüş ocağından aralı könlüm, 

Söylə haralısan, haralı, könlüm? 

 

Sazın nəğməsində dil açır bu dərd, 

Arazın səsində dil açır bu dərd. 

Ana nəfəsində dil açır bu dərd, 

Bu dərddən kül olub, qaralı könlüm,

Söylə haralısan, haralı, könlüm? 

 

Vətəndə vətənə, anaya həsrət, 

Sevənlər sevdiyi sonaya həsrət, 

Düşdü ayaqlara ilkin məhəbbət, 

Xəzan yarpağıtək saralı könlüm, 

Söylə haralısan, haralı, könlüm? 

 

Bəlkə sahibsizmiş bu böyük ölkə,

Qoy yadlar salmasın üstünə kölgə. 

Bəlkə Bakılıyam, Təbrizli bəlkə, 

Danış, oralısan, buralı, könlüm,

Söylə haralısan, haralı, könlüm? 

 

Qoy kimsə düşməsin biz düşən oda,

Xalqım baş əyməmiş namərdə, yada, 

Babəkim, Koroğlum qalır dünyada, 

Düşmə öz kökündən aralı, könlüm, 

Söylə haralısan, haralı, könlüm.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.07.2024)

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun təşkilati  dəstəyi ilə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalında həyata keçirilən “Güney Azərbaycan Ədəbiyyatının təbliği” layihəsində bu gün sizlərə Əbülfəz Məhəmmədzadə şeirləri təqdim ediləcək. 

Son bir ildə böyük oxucu auditoriyası toplayan və hər iki Azərbaycanda sevilərək izlənən layihənin koordinatoru Təbrizdə yaşayıb yaradan şair, yazar və tərcüməçi Əli Çağladır.

 

 

 

GERÇƏK BİZ

 

Nisgil əynində cırıldıq güləyən köynək biz.

Güləyən; gülməyi saxta, hamıdan kövrək biz.

 

Əlimizdə xına parlar tökülən al qanımız,

Oynarıq qan tökənin könlün açan göyçək biz.

 

Öz əli, öz yaxasın boşlamayan kor yazığıq,

“Bizə” ha yalvaraq, indi ha deyək “Əl çək biz”.

 

Bu tikanlıqda haçanmış gül aramış o payız,

Və cadar qarşısına nazla çıxan, gül tək biz.

 

Dünyada çoxlu yalanlar üzünə nur saçırıq,

Hə... Qaranlıqda gəzən od sinəli gerçək biz.

 

Neçə əllə bu səbət içrə müdam po... salınar,

Biz səbət sahibiyik, biz! Hər ələ əlcək biz.

 

Bizi danlar ağılın qan dilinə tük çıxmış,

O tükü pək sevərik, hey dararıq dəllək biz.

 

Hamılıqca bu yola sürgün olan bədbəxtik,

Gedərik və itərik və batarıq tək-tək biz.

 

Nə qədər gülmək olar? Ah... Daha mırt vermə ürək,

Nisgil əynində cırıldıq güləyən köynək biz.

 

 

BU TİKAN ÇİÇƏYİN BİRİ

 

Tənhalıq tikansa mənə,

Bu tikan çiçəyin biri.

Özüm, dur gəl öz qucuma,

Ağlama göyçəyin biri.

 

Nifrət mülkü məndə hamar,

Göz işlədikcə yeri var,

Yeritdiyim sığal, tumar,

Yediyim kötəyin biri.

 

Sadəliyə bax bunda sən!

Əhvalına yanıram mən,

Hərə mindi məqsədəcən,

Ürəyim eşşəyin biri!

 

 

SƏNƏ GÜN ALTINDAN DEYİM ƏFƏNDİM

Şair Əli Cavadpura...

 

Təzə öz ayağım üstə durmuşam,

Kölgəni başımdan çəkən dəliyəm.

Günlərim bir günə çıxsınlar deyə,

Günü, gün altında keçirməliyəm.

 

Sənə gün altından deyim əfəndim,

Burda su axtaran min-min susuz var.

Cəhənnəm şöləsi çəkən adamlar,

Ayağım altını quyu qazırlar.

 

Sənə gün altından deyim əfəndim,

O qədər nur rəngli zəhər içmişəm.

Yollarda tapdanmış kefli yolçuyam,

Özümün üstündən yollar keçmişəm.

 

Sənə gün altından deyim əfəndim,

Gün altı dünyanı bu günə saldı.

Bu gün nifrətlərə zahısa dünya,

Dünən gün altında uşağa qaldı.

 

Məni gün altına atladan körpü,

Təzədən kölgəyə doğru çəkildi.

Qarğışın arxamca gurultu saldı,

Kölgə dərəsinə uçdu, töküldü.

 

Təzə öz ayağım üstə durmuşam,

Kölgəni başımdan çəkən dəliyəm.

Dünyanın ən qalın qaranlığını,

Mən günün altında keçirməliyəm.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.07.2024)

Təranə Dəmir, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

 

Bu  günkü  qəhrəmanım xeyli  gəncdi. Amma  çiynində min ilin yükü var-- Söz yükü. Sözündə Vətən boyda, torpaq boydadı. Məsuliyyətli və dəqiqdi. Arxasında durandı  sözünün-  Hər mənada. Yaşına görə çox  bilir. Elə çox da görüb məncə. 

 

Çətinliyin və ağrıların içindən keçib.  Həyatda bişənlərdəndi. Ona görə də özünə  arxayındı. Elə sözünə də. Aramızda bir  fəsillik yol var. O bahardadı, mən payızda.  Hərə öz  pəncərəsindən baxır dünyaya. Əsas odu baxmağı bacarır.  

Hərdən sözü adama payızdan boylansa da   əhvalına bağışlayırsan duyğularını. Hər  məqamda özüdü. Ərklə sözünün qapısını  açdığım gənc dostlardandı.  Elə hər  mənada arxalana biləcəyimiz gəncdi.  Gözəl  vətəndaşdı, gözəl oğuldu, gözəl atadı,  gözəl yoldaşdı, gözəl dostdu. Bu gözəlliyin  içində istedadlıdı həm də.  Ürəklə “şairdi"  deyə bildiklərimdəndi ən əsası:

 

Bu dünyaya mən dan yeri 

söküləndə gəlmişəm.

Tanrının dərgahından 

bu bəxtəvər dünyanın

Qapqara saçlarına 

İşıq rəngli ləl-cəvahir  

Töküləndə gəlmişəm  

--deyir bu günkü qəhrəmanım---Taleh  Mansur.

Mənsə  --nə yaxşı ki, gəlmisən bu ağlı, qaralı dünyaya. Nə yaxşı sözün qulpundan  yapışmısan. Nə yaxşı ki, sözə qahmar   çıxanlardan olmusan  --deyirəm. Qəlbiylə  sözə sarılanlardan pislik gəlməz dünyaya. Safdılar. 

Qələm sözünə baxmayanda da sözə  tutunmağın bir ayrı hikməti var. Hələ sözlə  əl ələ verib bu dünyaya meydan oxumağın  özü bir qəhrəmanlıqdı. Qəhrəman olmağın  özü də bir igidlikdi.

Talehin qələminə Tanrı sığal çəkib. Göy  üzündən gələnlərdəndi. Bu çoxluğun içində  özünü isbat etmək, seçilmək elə də asan  deyil. Hərdən Talehdən daha ağır, daha  dərin söz, fikir gözləyirəm. Sonra dönüb  yaşına baxıram. Yaşına bağışlayıram o vaxt  duyğularından asılan gənci. İçindəki atəşinə,  oduna bağışlayıram. Yaşıdlarından tez  böyüyən adına bağışlayıram . 

Mənə görə şairi sözündən tanıyırsansa , demək şairdi. Öz cığırı, öz yolu varsa , demək, özünə sadiqdi. Talehdə də bir qəribə özünəmənsubluq var. Bu heç də özünü bəyənmə deyil, özünə inamdı, özünə güvəndi. Onun bircə şeiri də boğazdan  yuxarı yazılmayıb. Kökü var. Havadan  asılmayıb. Aydınlığında durulub paklana bilir oxucu. Dağa, daşa salmır adamı, düz yola  çıxarır. Ruhunun yolçusudu Taleh. Sözün  dalınca düşənlərdən deyil. Söz onun yaxasını buraxmır. Yaxşı mənada:

 

Şeir qəlbi şah tutasan, şah qala,

Söz başını düz önündə əyəsən.

Qoşulasan İlahi bir xəyala,

Aradabir gedib ərşə dəyəsən.

 

Sözü İlahiyə ucaltmaq Eşqi duyulur bu misralarda. Bu baxımdan Talehdə özünə  özündən baxmaq fəlsəfəsi güclüdü. Nə  olursa olsun, ən əsası hər məqamda  içindəki sevgini  qoruyub saxlamağın bir  adı  da müdriklikdi. Taleh də gənc müdriklər  siyahısındadı bu sarıdan. Bu da bir  məsuliyyətdi. Hərdən bu yükün ağırlığından doğulan şeirlər gələr dünyaya. Sonra  hamınınkı olar bu dərd. Dərdin böyüklüyünə  sarılarsan. Özününkü edərsən. Deyərsən  bax budu hər şeydən ucada dayanan Söz.

Nə qədər gizlətsə də şairi sözündən  tutarsan. Şair sözüylə ələ verər özünü. Elə Taleh Mansur kimi:

 

Göyün xəyalımdı,

Yerin yuxumdu.

Sən olan yuxular dərin yuxumdu....

...Bir də ki, sən özün yaxşı bilirsən

Sənli yuxuların dayazı olmur,

Yağış, qar töksə də ayazı olmur.

Nə qışı, nə də ki, payızı olmur.

 

Həsrətə bələnmiş sətirlər ruhuna hopur  adamın. Bürünürsən şeirə. Hopur canına  ayrılıq. Unudursan sətirlərin arasında bu günü. Dünənə qayıdırsan. Ordan sabahdakı  özünə  boylanırsan. İtib  batırsan dünəndə. Bu günə dönməyə gücün qalmır. Şeir  də  bu deyilmi?

 

Döndü göz yaşına gülən sevdalar,

Bir də doğularmı ölən sevdalar?

Ay mənim başıma gələn sevdalar

Başımdakı ürək deyil, ağıldı.

 

Bilə -bilə ki, sevdaların hamısı hisslərin  məhsuludu, yenə də ağılla sevməyin tərəfdarıdı bu gənc həmkar. 

 

..Vəcdə gəldim söz əlindən danışdım,

Qəşəngindən,  gözəlindən danışdım,

Mən dünyanın əvvəlindən danışdım,

Sonrasını bilirsən də, nağıldı.

 

Axıcı misralar duyğulara sığal  çəkir.

Fikirləşirsən ki, onsuz da hər  şey  nağıldı. Təki yaşamağı bacarasan.

Taleh həm də sözündə özünü  göstərənlərdəndi. Heç kimin fikirlərinə  söykənmir. Özünə bağlıdı. Eqosu yoxdu. Tanrının çaldığı ilə oynayır. Dayaz şeirlərin  içində boy verir sözüylə. Cılızlıqdan  qaçandı. Qəribə sadiqiyi var arzularına. Ümiddən yapışandı. Bir az da üsyankardı.   Səbrsizliyi başına bəladı. Arxayınlaşmaz  heç nəylə. Heç razılaşmaz da. Sözündən  tanıyıram axı. 

Bir "Ulduz" sevdası da var onun. Ustadı  Qulu Ağsəsin yükünə yoldaş olmaqdan da  usanmaz. Sevə-sevə çəkər yükü. Quludan  dərs alıb axı.

Biz müəlliflərin də yazılarının nazını çəkmək  var öhdəliklərində. Ərkimizin, görkümüzün yiyəsidilər həm də. Sözlərinin də.

Elə Qulu Ağsəs  də mənim kimi  Talehdə  başqalarından fərqli nəsə görüb ki,  bu  yaşda bu boyda məsuliyyəti onun boynuna  yükləyib. Tanrı kömək olsun!

Bizdənsə bu gənc dostumuza bolluca  səbr,  dözüm və uğur arzulamaq qalır. Sözü  və  yolu həmişə açıq olsun!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.07.2024)