“Ədəbiyyat və incəsənət” portalını “Ulduz” jurnalı ilə birgə BİRİ İKİSİNDƏ layihəsində sıra gənc nasirlərindir. Bu gün sizlərə– Şamil Həsənin “Bağacıq”       hekayəsini təqdim edirik.

Şamil HƏSƏN

“BAĞACIQ”

Otaq böyük və rütubətli idi, divarların bütün küncləri kiflənmiş, tündyaşıl rəngli göbəklər suvağın sarımtıl rəngini xırda-xırda tutmuşdu, uzaqda səmanın ənginliklərində doğan günəşin buludlar arasından boylanan zəif şüaları pəncərədən bir küncə düşürdü. Binanın ətrafındakı qamışlıqdan gələn üfunət otağın havasını ağırlaşdırırdı, buna görə otağın nəmi artır, yenicə pöhrələnən günəşin istiliyi qüvvəsiz qalırdı.

Mərkəzi istilik sistemi kəsildiyindən bütün bina sakinləri kimi, mən də elektrik sobasına möhtac olmuşdum. Bu soba ən soyuq yerdə – çarpayımın yanında qoyulmuşdu, lakin divar soyuqluq və islaqlıq saçdığından o soba da çarəsiz qalırdı. Hərdən çarpayımda fırlanıb ağzı aşağı düşəndə əlim divara dəyən kimi islanırdı, onda əlimi yorğanıma silib tez qurulayırdım.

Mən yuxudan ayılanda artıq saat 12-nin yarısı idi, günortaya az qalırdı, dəqiqləşdirmək üçün gözlərimi qıyıb divarda tıq-tıq salan saata bir də baxdım: doğru görmüşəm. Tərləmişdim, anamın səhər tezdən işə gedərkən alnımın üstünə saldığı qalın dəsmalı qaldırıb sifətimi, boyun-boğazımı sildim. Anam səhər işə gedərkən mənə demişdi ki, stuldan asdığı paltarlarla əynimi dəyişim, mən yuxulu-yuxulu başımı tərpədərək onu eşitdiyimi təsdiqləmişdim. İndi durub tərli tuman-köynəyimi dəyişməliyəm. Amma nədənsə qanım it qanına dömmüşdü, bu sətəlcəmə görə deyildi, pulsuzluğuma görə heç deyildi.

Mən gecəyarısı sayıqladığım vaxt bir yuxu gördüyümü xatırladım, görürdüm ki, qrosmeyster Kasparovla şahmat oynayıram, o, məni yarışda məğlub edir, sonra mənə bic-bic dodaqaltı gülümsəyirdi. Çox əsəbiləşmişdim, yuxudan qışqıraraq ayılanda anamı başımı ovxaladığını, qaynar su uzatdığını gördüm. Doğrudur, gecə bunu sayıqlama kimi qəbul etdim, amma indi oyananda məndə kiməsə, nəyəsə qarşı ikrah yaratdığını hiss edirəm. Şahmatı hələ bir həftə bundan qabaq bir qız öyrətmişdi, o qızdan yaman xoşum gəlirdi. İndi hiss edirəm ki, o, məni öyrədibsə, mən heç kimə məğlub ola bilmərəm.

Mən bunları düşünə-düşünə cəld əynimi dəyişməyə başladım, tərim soyumamış mütləq maykamı çıxarmalı, tərimi silməli, yenisini geyməli idim, çünki mən uşaqlıqdan artıq belə öyrəncəli idim. Bu zaman pərdəyə yapışan bağacıq gözümə sataşdı, dəftərlə böcəyi vurub saldım, ayağımla da əzdim. Bundan sonra otaqda onun kəskin qoxusu yayıldı, peşman oldum, gərək ayağımla əzməyəydim. Bu vaxt yenə biri gözümə dəydi, onu vurub yerə saldım, ancaq bu dəfə əzmədim, ayağımla vurub otağın digər başına doğru dığırlatdım. Böcək ağzı yuxarı, qanadları üstə durdu. Onu əzmək istəyirdim, amma o, ayaqlarını hərəkət etdirərək yerindən qalxmaq, uçmaq istəyirdi. Bir anlıq məni qəribə bir maraq bürüdü, çay-çörək yeməyə getməli olduğum halda nədənsə durub vuraraq gicəlləndirdiyim böcəyə tamaşa etmək istədim. Mən onun döşəmədə qanadları üstdə çabaladığını, xırda, nazik və qəhvə rəngli ayaqlarını seyr edirdim. Ağımtıl qarnının üstündə rəqs edən ayaqları mənə əsgərlərin marşını xatırladırdı. Mən ona rəhm elədim, əzmədim.  Əgər çevrilib uçmağa çalışsa, cəld öldürəcəkdim, bu şərti özümə sanki qanun kimi qoydum.

Bağacığı elə vurmuşdum ki, otaqdakı kiçik dekor masasının altına, daha doğrusu, küncünə düşmüşdü. İndi artıq bu cücü çabalaya-çabalaya, qarnı yuxarı, ayaqlarını mümkün qədər tərsinə yerə vuraraq harasa doğru getməyə çalışırdı. Əl-üzümü yudum, çay-çörəyimi yedim. Hələ üstəlik zoğal mürəbbəsini qaynar çayıma qatıb içib, qəşəngcə gəyirdim də...

İndi baxıram ki, o bağacıq artıq xeyli məsafə qət edib, çarpayımın yanına çatıb; əyilib diqqətlə baxdım, həqiqətən, o bayaqkı kimi qarnı yuxarı tərs addımlayır, amma mən ona imkan verməzdim ki, uçub yorğan-döşəyimə qonsun, orda yenidən qış yuxusuna getsin, ona görə qəzetlə sürüyüb həmənki yerinə qaytardım. Hər ehtimala qarşı, yorğanımı, mələfəmi silkələyib çarpayını səliqə-sahmana saldım. Bu zaman döşəməyə nəsə düşərək tıq deyə zəif səs çıxardı – bu, doğrudan, başqa bir bağacıq idi. Mən öz-özümə düşündüm: Kim bilir, bəlkə, bu öz qardaşını axtarır, ən yaxşısı onu da dostunun yanına sərim.

Əslində, mənim ürəyim sıxılırdı, kiməsə, nəyəsə qarşı naməlum hisslər keçirirdim, sanki qisas alırdım, bu hisslərə nə ad qoyacağımı da bilmirdim. Hərdən canım sıxılanda pərdəni çəkib yamyaşıl ağacların budaqları arasından boylanan Kür çayının mənzərəsinə baxırdım. Bu dəfə pərdəni çəkəndə yamyaşıl ağaclar görmürdüm, yarpaqları tökülüb keçəl qalan həmin ağacları və bir də təzə gəlinin üzü kimi duvaq altında qalan Kürü deyil, artıq qayınata yanına çıxa bilən gəlini – Kür çayını gördüm. Mən elə hiss elədim ki, günəş lap qərbdə doğub, onun zəif şəfəqləri üzümə candərdi vurur.

Eyvana çıxıb təmiz hava alandan sonra yenidən bağacıqların yanına baş çəkdim. Yeni gətirdiyim bağacıq zəif hərəkət edirdi, mən bayaqdan kəlləmayallaq yeriyən bağacığın yanına əyilib gözümü düz onun ayaqlarına, bığlarına zillədim: o yorulmamışdı. Karandaşı götürüb onun qarnına yaxınlaşdırdım. Karandaşı qaldırdım, o da karandaşla bərabər qalxırdı. Artıq o, ayaqları üstündə durur, ağır-ağır ləngər vura-vura yeriməyə başlayırdı. Mən onun dostunu qaldırmadım, heç özü də qalxmağa cəhd göstərmirdi, ancaq arabir tərpənir, hələ ölmədiyini nümayiş etdirirdi.

Hiss edirdim ki, o, mənə dua oxuyur, alqış edir, o biri isə hələ yalvarır, mənim xeyirxahlığımı gözləyir, ona görə şəstlə onlara baxırdım. Anidən ağlıma yenicə ayağa qaldırdığım bağacığı tərsinə çevirmək düşdü. Ona rəhm elədim, ağlımdan keçən cinayətləri həyata keçirmədim, o bu dəfə ayaqları üstündə normal yeriyirdi, mən onun istiqamətini dəyişib sonradan gətirdiyim həmcinsi tərəfə çevirdim, o ləngər vura-vura, səyillənərək dostunun yanına gedirdi. Mən onun öz dostunu qaldırmağını, bir yerdə məndən yaxa qurtarmaqlarını gözləyirdim, ona görə səbirlə onu izləməyə başladım. Heyhat, o dostuna əl uzatmadı, heç onu dikəltmək fikrinə də düşmədi. Mən anidən onu əzdim, kəskin keşniş qoxusu otağa yayıldı, püfləyib burnumu tutdum; onu əzərkən xırçıltı səsi çıxdı. Bu səs mənə tanış idi, bir dəfə yıxılıb əlimi biləkdən çıxaranda blə bir xırçıltı eşitmişdim. Sanki onun da biləyi çıxdı. Onda əvvəl mən ağırını hiss eləməmişdim, neçə saat sonra yavaş-yavaş ağırmağa başladı, həmin vaxt, yəqin, elədim ki, mənim əlim çıxıb. Bu dəfə də belə güman elədim, o, ağrını hiss eləməyəcək, bir azdan dostuna deyəcək ki, mənim qanadlarım qırıldı. Təzə gətirdiyim bağacıq indi çabalamağa başladı, sürətlə ayaqlarını tərpədir, döşəmənin üzərində var-gəl edirdi. Nəhayət, uzun zəhmətdən sonra ayaqları üstünə qalxdı, elə qalxar-qalxmaz döşəmədə çabalayan dostuna tərəf yaxınlaşdı. Mən yenə qəribə əminliklə hiss edirdim ki, onlar mənə bütün gücləri ilə yalvarır, məndən imdad gözləyirlər; hələ bu canlı bağacıqdan dostuna rəhmət, özünə isə uzun ömür arzuladığını eşitdim. Canlı bağacıq yeriyir, canını ölümdən qurtarmaq istəyir, lakin hər dəfə istiqamətini dəyişib dostundan aralanmağa çalışanda mən onu canını tapşıran böcəyə doğru çəkirdim. Budur, artıq mənim canlı böcəyim ölən böcəyin ətrafında dövrə vururdu. Mən pərdəni silkələyib yeni bir böcəyi döşəməyə saldım, bu da qış yuxusundan kal durub ləngər vurmağa başladı; onu ayaq barmağımın ucu ilə sürüyə-sürüyə köhnə dostlarının yanına gətirdim. Artıq o da dostu kimi dövrə vururdu. Sonra bir neçə yeni bağacıq gətirib yanlarına qoydum. Onlar yavaş-yavaş, mənə dua edə-edə fırlanır, öz dostlarını ziyarət edirlər. Daxilimdən bir səs çıxıb onlara mənə tabe olmalarını əmr edirdi. Mən artıq o səslərə qulaq asır, ziyarətçi bağacıqlara eşitdirirdim. Onlar daha mənim sözümdən çıxmamalı idilər. Onların yallı ayininindən sonra ölən bağacıq ayaqlarını çox yavaş tərpədir, həm dostlarını, həm də məni ölümsüzlüyə inandırırdı.

Başımı qaldıranda gördüm ki, daha saat üçdür, yeni bir şey də gördüm: atamın ən yaraşıqlı düşdüyü şəkli. Və bu yaraşıqlı şəkil qəbir daşına ömürlük həkk edilmişdir. Bayaq saata baxanda bunu heç görməmişdim, indi otağımda yeni-yeni xatirələr kəşf edirəm. Bir də onu kəşf etdim ki, 23 yaşıma gəlmişəm, böyük oğlan olmuşam; güzgü də mənim fikrimi təsdiqlədi.

Aclıq mədəmdə binamızın yanındakı gölməçədən gələn qurbağa qurultusunu qoparırdı. Atam həmişə deyirdi ki, ac ayı oynamır. Mən isə acanda ayıdan betər oluram lap. Mətbəxə keçib şorbanı qızdırdım, ondan iki boşqab içib "dopumu doldurdum", çay da içmək istədim. Bu vaxt qapımız döyüldü; qonşumuz bir stəkan duru yağ istədi.

Məni yuxu aparırdı, mətbəx pişiyi kimi divanda əsnəməkdən ölürdüm. Maraqlı bir yuxu görürdüm. Az öncə öldürdüyüm bağacıq dağın dibində dəfn edilib, üstünə də nəhəng sərdabə düzəldiblər; indi ora yüzlərlə bağacıq ziyarətə gəlir. Mən orda özümü də gördüm; gördüm ki, başımda şlyapa, əlimdə nazik nar çubuğu, əynimdə qoyun dərisindən palto var. Mənə gətirilən qurbanlar xoşuma gəlməyəndə nar çubuğu ilə bağacıqları döyürdüm, məsum bağacıqlar da mənə yalvarırdılar ki, gələn dəfə daha böyük taxıl dənəsi gətirəcəklər. Mən onlara əmr etdim: bu dəfə mənə yalnız qoz-fındıq ləpəsi gətirməlidirlər, əgər gətirməsələr, onları sürüdən qovacaqdım. Belə də dedim. Onlar özləri də, mən də bilirdik ki, onların qida mənbəyi kəndlilərin taxıl sahəsi, qoz-fındıq bağları idi, lakin mən belə şey yemirdim, bunu mənə hörmət əlaməti olaraq gətirmişdilər. Sərdabənin yanında nəhəng buğda, fındıq, düyü və s. ləpələri qalaqlanmışdı. Onların arasında dişlənmiş buğda gördüm, tez əmr etdim ki, dişlək buğdanın sahibini tapsınlar. Nəhayət, həmin bağacıq tapıldı. O mənə dedi ki, yalnız yeyilmiş buğda gətirə bilib, indi də mənim mərhəmətimə sığınır. Mən buna qane olmaram, yenə əmr etdim: bu bağacıq qanadları qırılaraq sürüdən qovulmalıdır. Bütün bağacıqları kötəklədim, yalnız bir bağacıqdan savayı, o da gələn kimi mənim ayaqlarımı fındıq yağı ilə masaj etmiş, qanadları ilə silmişdi.

– Bu nə yuxudur, – deyib ayıldım. Qan-tər içində üzürdüm, divanda nə təhər yatıb qalmışdımsa, elə də oyandım. Boynum çox pis ağrıyırdı, ürəyim şiddətlə döyünür, əllərim əsir, bədənim titrəyirdi. Hiss elədim ki, təzyiqim düşüb, tünd şokoladlı qaynar çay içmək istədim, ancaq nə şokalad tapdım, nə də qaynar çay. Çaydanın altını çoxdan söndürmüşdüm.

Dərman atdım, sonra bütün evi gəzib öz otağıma keçdim. Bu dəfə gördüm ki, döşəmədəki bağacıqların bir neçəsi dekor masasının üstünə qonublar. Onların hamısını öldürüb salfet ilə götürdüm. Yadıma bağacıqlar haqqında oxuduqlarım düşdü ki, onların buraxdıqları maye üzə, gözə dəyəndə qaşınma salır.

Gözümə yenə bağacıqlar dəyirdi. Mən bağacıqlarımdan doymamışdım, otaqdakı bağacıları eyni yerə düzdüm, elə ordaca birini bayaqkı kimi öldürüb, digərlərini də yallı getməyə vadar elədim. İşin tərsliyindən indi onları ölünün başına fırlanmaq əvəzinə yumalayan görürdüm, hətta bu dəfə hiss elədim ki, onlar öz sürü başçılarını qaçırmağa çalışırlar, qulağıma hərdən mənə dedikləri söyüş də çatırdı. Onlar cığal məxluqa oxşayırdı, ona görə hamısını kibritlə yandırdım.

Yaxşı ki, qapımız açıq idi, qonşumuz Nərminə müəllimə məni soyuq döşəmədən qaldırıb öz isti evinə gətirdi. O gələndə məni otağın ortasında huşsuz görmüşdü. Mən indi özümü yaxşı hiss eləyirdim, hələ elektrik sobasının istiliyi də məni lap xumarlandırırdı. Mən qalxıb getmək istəyəndə:

– Uzan, – deyə dilləndi, sonra nəvazişlə gülümsədi, – Böcəklər yazıqdır, bala, onlar təzə Allah istəmirlər.

Məsələnin nə yerdə olduğunu anladım, yəqin ki, məni görübmüş. Susdum və bir az da utandım, sonra qaynar kofedən ləzzətlə içib axşamacan anamı gözlədim.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.04.2025)

Fariz Əhmədov, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Naxçıvan təmsilçisi

Bu gün maliyyə fırıldaqçılığına qarşı mühüm təhlükəsizlik tədbirləri tədbiq edilsə də təəssüflər olsun ki, qarşısını tam almaq mümkün olmayıb. Bura çoxfaktorlu əməliyyatların real vaxtda izlənməsi, şübhəli məlumatların bloklanması və kibertəhlükəsizlik testləri daxildir. Eyni zamanda bu ammillərlə bərabər müştərilərin maarifləndirilməsi də mühüm yer tutur.

Mobil, tədbiqlər, kartdan-karta köçürmələr texniki baxımdan təhlükəsiz sayılsa da, istifadəçilərin şəxsi davranışları da risk səviyyəsini müəyyən edir. Qeyri-rəsmi tədbiqlər və Wi-Fi şəbəkələri təhlükə mənbəyi ola bilər.

Demək olar ki, ən çox edilən səhvlər arasında kart məlumatlarının (PIN, CVV, SMS kodları) tanımadıqları şəxslərlə paylaşılması və saxta linklərə keçid etmək halları yer alır. Bu hallar əsasən sosial manipuliyasiya yolu ilə baş verir.

Bəs bu haqda mütəxəssislər nə deyir?

Təhlükəsizlik həm texnologiyadan, həm də istifadəçidən asılıdır

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalınamüsahibəsində Mərkəzi Bankın Naxçıvan İdarəsinin bölmə rəhbəri Mərhəmət Bayramov bildirib ki, mobil tətbiqlər vasitəsilə həyata keçirilən ödənişlər və kartdan-karta köçürmələr texniki baxımdan təhlükəsizdir. İstifadəçilərə yalnız rəsmi mənbələrdən endirilmiş tətbiqlərdən istifadə etmək tövsiyyə edilir. Əks halda, yəni qeyri-rəsmi tətbiqlər və ictimai şəbəkələr üzərindən aparılan əməliyyatlar təhlükə yarada bilər. Təhlükəsizlik, həm texnoloji infrastrukturdan, həm də istifadəçinin davranışından asılıdır. Müasir banklar bu risklərə qarşı çoxsəviyyəli müdafiə sistemləri tətbiq edir.

İstifadəçilər tez-tez kart nömrəsi, PIN kod, CVV və ya SMS təsdiq kodlarını tanımadıqları şəxslərlə paylaşmaqla ciddi səhvlərə yol verirlər. Həmçinin, şübhəli linklərə keçid etmə, saxta sosial şəbəkə profillərinə inam və qeyri-rəsmi tətbiqlərin istifadəsi də məlumatların ələ keçirilməsinə şərait yaradır.

Kartdan vəsaitin oğurlanması halı baş verdikdə və istifadəçi şəxsi məlumatlarını paylaşmayıbsa, bank tərəfindən daxili araşdırma aparılır. Texniki nasazlıq və ya bankın nəzarətində olan zəiflik aşkar edilərsə, vəsait qaytarıla bilər. Lakin məlumatlar istifadəçinin özü tərəfindən paylaşılıbsa, bu halda bank məsuliyyət daşımır və məsələ fərdi hüquqi qiymətləndirməyə tabe olur.

Əgər istifadəçi öz iradəsi ilə kart və ya əməliyyat məlumatlarını üçüncü şəxsə təqdim edərsə, bank bu halda məsuliyyət daşımır. Qanunvericiliyə əsasən, bu cür hallarda məsuliyyət birbaşa istifadəçinin üzərində olur. Bu səbəbdən banklar daim maarifləndirici kampaniyalar vasitəsilə vətəndaşları bu risklər barədə məlumatlandırırlar.

Belə hallarla üzləşən vətəndaşlar ilk növbədə kartı təqdim edən banka, daha sonra isə Daxili İşlər Nazirliyinin müvafiq strukturlarına və ya Prokurorluq orqanlarına müraciət etməlidirlər. Araşdırma prosesində əməliyyat tarixçəsi, SMS bildirişləri, zəng qeydləri, ödəniş sübutları və ekran görüntüləri mühüm sübut hesab olunur.

Geniş yayılmış fırıldaq üsullarını bilmək sizi qoruyar

Naxçıvan MR Rəqəmsal İnkişaf və Nəqliyyat Nazirliyinin əməkdaşı Kənan Hüseynəliyev qeyd edib ki, texnologiyanın sürətlə inkişaf etməsi nəticəsində bank kartlarından oğurluq hallarının artması müşahidə olunur. Sosial mühəndislik texnikaları, fişinq hücumları, saxta veb-saytlar və zərərli proqramlar vasitəsilə kart sahiblərinin məlumatları oğurlanır. İnternet üzərindən edilən əməliyyatların sayı artdıqca, fırıldaqçılar üçün hədəflər də çoxalır. Xüsusilə etibarsız və qorunmayan saytlar üzərindən aparılan əməliyyatlar zamanı şəxsi və kart məlumatlarının oğurlanması riski daha yüksək olur.

Bu tip oğurluqlar müxtəlif üsullarla həyata keçirilə bilər, lakin ən geniş yayılmış və effektiv üsullar bunlardır:

Phishing

Bu, dələduzların insanları aldatmaq üçün saxta e-poçtlar, SMS-lər və ya zənglər vasitəsilə istifadəçi məlumatlarını ələ keçirmə üsuludur. Çox zaman bu mesajlar rəsmi bank və ya tanınmış şirkət adından göndərilir və istifadəçidən kart məlumatları və ya şifrə daxil etməsi istənilir. Bu üsul, texnologiyadan çox sosial manipulyasiyaya əsaslanır.

Skimming

Burada dələduzlar bankomat və ya POS terminallarına xüsusi qurğular quraşdırırlar. Bu cihazlar kartın məlumatlarını oxuyur və eyni zamanda PIN kodu izləmək üçün kamera da yerləşdirilə bilər. Bu üsul fiziki olaraq kartı istifadə edən şəxslərə qarşı yönəldilir.

Malware

Bu proqramlar istifadəçinin kompüterinə və ya mobil cihazına yüklənərək bank məlumatlarını oğurlamaq üçün işləyir. Çox vaxt insanlar bilmədən belə proqramları mobil tətbiq kimi yükləyirlər və nəticədə onların məlumatları ələ keçirilir.

Sosial mühəndislik texnikaları

Bu, texniki hücumdan daha çox psixoloji təsirə əsaslanan bir üsuldur. Dələduz özünü bank əməkdaşı, hüquq-mühafizə orqanı və ya başqa bir etibarlı şəxs kimi təqdim edir və insanı şəxsi məlumatlarını paylaşmağa inandırır. Təəssüf ki, bu üsul da geniş yayılıb, çünki insanlar hələ də bəzən bu tip zəng və mesajlara inanırlar.

Ən çox debet kartlar hədəf alınır, çünki bu kartlar birbaşa istifadəçinin hesabına bağlı olur. Kredit kartları da hədəf ola bilər, amma kredit limitləri və əlavə təhlükəsizlik qatlarıilə qismən qorunur. Virtual kartlar isə daha təhlükəsiz hesab olunur, çünki birdəfəlik və ya məhdud istifadəlidirlər.

Ən böyük risklərdən biri SIM-swap adlanan hücumlardır. Bu tip hücum zamanı kibercinayətkar istifadəçinin mobil operatoru ilə əlaqəyə keçərək, müxtəlif üsullarla — məsələn, sosial mühəndislik texnikaları ilə — həmin şəxsin nömrəsini öz nəzarətinə alır. Bu baş verdikdə, artıq təsdiqləmə SMS-ləri cinayətkarın əlində olur və iki faktorlu identifikasiya artıq effektivliyini itirir.

Ümumiyyətlə, mobil tətbiqlər vasitəsilə ödənişlər və kartdan-karta köçürmələr texnologiyanın inkişafı ilə daha geniş yayılıb və əgər düzgün istifadə olunarsa, bu üsullar kifayət qədər təhlükəsiz hesab olunur. İstifadəçi tətbiqi yalnız rəsmi mənbələrdən – məsələn, App Store və ya Google Play kimi platformalardan yükləsin və cihazının təhlükəsizlik ayarlarını lazımi şəkildə qoruma altında saxlasın.

Lakin təhlükəsizlik yalnız tətbiqə yox, həm də istifadəçinin davranışlarına bağlıdır. Məsələn, çiplənmiş və ya jailbreak edilmiş cihazlarda sistem səviyyəsində boşluqlar yarana bilər ki, bu da kibercinayətkarların cihazın dərin qatlarına müdaxilə etməsinə şərait yaradır. Bu zaman istifadəçinin maliyyə məlumatları risk altına düşə bilər.

Təəssüf ki, bir çox istifadəçi gündəlik həyatın rahatlığına aldanaraq kart təhlükəsizliyi ilə bağlı ciddi səhvlərə yol verir. Ən çox rast gəlinən yanlışlardan biri, kart məlumatlarını – xüsusilə kart nömrəsini və təhlükəsizlik kodu olan CVV-ni – telefonla və ya mesaj vasitəsilə paylaşmaqdır. Heç bir bank və ya rəsmi qurum heç vaxt bu cür həssas məlumatları telefonla istəmir. Belə hallar, adətən, fırıldaqçılar tərəfindən istifadə olunur.

Sadə və asan tapılan şifrələrdən istifadə etmək də çox ciddi risk yaradır. Məsələn, “1234” və ya doğum tarixi kimi PIN-lər, hücumçular tərəfindən asanlıqla təxmin oluna bilər. Güclü və unikal şifrə istifadəsi bu baxımdan olduqca vacibdir. Bir çox istifadəçi mobil tətbiqlərə lazımsız icazələr verir – məsələn, kontaktlara, kameralara və ya mesajlara giriş icazəsi. Əgər bu tətbiq etibarlı deyilsə, həmin icazələr vasitəsilə şəxsi və maliyyə məlumatları ələ keçirilə bilər.

Artıq süni intellekt texnologiyaları bir insanın səsini real şəkildə təqlid edə bilir. Bu o deməkdir ki, fırıldaqçılar sizin səsinizlə yaxınlarınıza zəng edib təcili pul istəyə və ya şəxsi məlumat tələb edə bilərlər.

QR kod fırıldaqları da artıq bəzi ölkələrdə yayılmağa başlayıb. İctimai yerlərdə – məsələn, kafe masalarında, dayanacaqlarda və ya reklam lövhələrində yerləşdirilən saxta QR kodlar vasitəsilə istifadəçilər zərərli saytlara yönləndirilə və kart məlumatları oğurlana bilər.

Bu yeni texnologiyalar bizə böyük imkanlar verdiyi qədər də məsuliyyət yükləyir. Ona görə də həm istifadəçilər, həm də təhlükəsizlik qurumları daim dəyişən təhdidlərə uyğun şəkildə maarifləndirilməli və tədbirlər görməlidir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.04.2025)

Zəhra Allahverdiyeva, “Ədəbiyyat və İncəsənət”

Ötən gün Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetində unudulmaz və ruhumu titrədən bir gün yaşadım. Meh Ədəbi Dərnəyinin təşkil etdiyi, Aşıq Ələsgər yaradıcılığına həsr olunmuş möhtəşəm bir görüş baş tutdu.

Tədbir sadəcə ədəbi düşüncələrlə yox, həm də dərin tarix sevgisi ilə dolu idi. Orada Sərdar Sandıq müzeyinin sərgisi keçirildi – sandıqlar yalnız taxta və metaldan ibarət deyildi, hər biri bir tarix, bir xatirə, bir nəfəs idi.

Ən çox diqqətimi çəkən isə İrəvan xanlığının bayrağı motivi olan üzüklər və Qərbi Azərbaycan İcmasının bayrağı ilə bəzədilmiş zinət əşyaları oldu. Hər birində keçmişin səsi, ruhumuzun tarixi var idi. Və mən – bəli, böyük bir qürurla deyə bilərəm ki – həmin İrəvan xanlığının bayrağı olan üzüyü ilk əldə edən insan oldum. O an gözlərim doldu. Bu, sadəcə bir üzük deyildi – bu, tarixin iziydi, vətən həsrətinin simvoluydu, ruhumun bir parçasıydı.

Qərbi Azərbaycan mənim üçün sadəcə bir məkan deyil – bu, damarlarımda axan qan kimidir, hər döyüntüsündə keçmişimizin, dəyərlərimizin, doğmalarımızın səsi var. O üzüyə toxunduqda, sanki nənəmin nəvazişi, babamın duası, itirdiyimiz yurd yerlərinin nəfəsi dodaqlarıma toxundu.

Qərbi Azərbaycan mənim üçün qızıldan da qiymətlidir – çünki o torpaqlar mənim ruhumun yurd yeridir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.04.2025)

Günel Natiqin yeni kitabı təqdim ediləcək

 Mina Rəşi, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Tanınmış yazıçı, jurnalist, aparıcı Günel Natiqin bu günlərdə "Gözəl günlər naminə" adlı yeni kitabı işıq üzü görüb. 

Kitabda müəllifin son illərdə qələmə aldığı povest və hekayələri toplanıb.

Əsərlərdə insan ruhunun dərinliklərinə enən yazıçı oxucunu yalqızlıq, mənəvi böhranlar və daxili ziddiyyətlərlə üz-üzə qoyur. Günel Natiqin yaratdığı obrazlar həyatiliyi və inandırıcılığı ilə seçilir, bu da oxucunu insan psixologiyasını daha dərindən dərk etməyə sövq edir.

9 kitab müəllifi olan Günel Natiq yeni nəşrdəki əsərlərindən aşağıdakı fikirləri də oxucuların diqqətinə çatdırıb: 

1. İnsan öz yaratdığından heç vaxt böyük ola bilməz.

2. Qələm adamının doğması yalnız ədəbiyyatla bağlı olanlardır.

3. Ədəbiyyat sənin taleyin olarsa, bunu ilk hiss edən də sən olacaqsan.

4. Allah – ən böyük analitikdir. Hər şeyi incəliyinə qədər hesablayıb. Onun yazısını redaktə etmək olmaz.

5. İnsanı xilas etmək lazımdır. Ona görə yox ki, o, müsbət varlıqdır... Amma o, yeganə varlıqdır ki, mükəmməlliyə can atır.

6.İnsan ağrısını paylaşanda yüngülləşir. Və nə qədər ki anlayan biri var – ümid də var...

7. İnsanın ən böyük silahı sevgiymiş… Bunu indi anladım…

8. Bu dünyada tabut ölçüsünə belə şəriət qaydaları var, amma diri insanların haqqını yeyənlər üçün qayda-qanun yoxdur.

9. Biz ölümü qarğıyırıq, amma ölümü sevmək ağlımıza gəlmir.

10. İnsan niyə heç vaxt öləndə ağlamaz? Yəqin ki, son anda həyatın həqiqətini anlayır.

11. Oğlu öləndə də yanlarında yalnız bu mebellər vardı. Və başqa heç kim yox idi.

12. Qarı, ərinin cansız bədəninə baxıb, ölümlə birgə darıxdı.

13. Və bundan sonra yalnız gözəl günlər naminə yaşayacağıq…

Qeyd edək ki, kitabın imza günü sabah - 26 aprel 2025-ci il tarixində, saat 14:00-da "Qanun" nəşriyyatında keçiriləcək. Ədəbiyyatsevərlər, yazıçının dostları və oxucular tədbirə dəvətlidir. Giriş sərbəstdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.04.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu gün eyni zamanda 2 sahədə tanınan bir şəxsin – Rafiq Əliyevin doğum günüdür. Özü də bu sahələr elə də uyğunlaşmır: prokuror və şair. Amma o, bu uyğunlaşmanı müvəffəqiyyətlə isbatlaya bilmişdir.

Rafiq Əliyev 25 aprel 1964-cü ildə Yardımlı rayonunun Allar kəndində anadan olmuşdur. 1971-ci ildə həmin kənddə orta məktəbdə oxumağa başlamış, 1981-ci ildə orta təhsilini başa vurmuşdur.

1982–1984-cü illərdə keçmiş SSRİ Silahlı Qüvvələrində hərbi xidmətdə olmuşdur. 1986-cı ildə Bakı Dövlət Universitetinin hüquq fakültəsinə daxil olmuş, 1992-ci ildə universiteti fərqlənmə diplomu ilə bitirmişdir.

1993-cü ildə Azərbaycan Respublikasının prokurorluq orqanlarında işə qəbul olunmuş, bu orqanın müxtəlif sahələrində prokuror vəzifəsində çalışmış, ədliyyə müşaviri rütbəsinə qədər yüksəlmişdir.

Beynəlxalq Prokurorlar Assosiasiyasının üzvü olmuşdur. Assosiasiyanın təşkil etdiyi elmi kurslarda müvəqqəqiyyətlə iştirak etmiş, fəaliyyəti müsbət qiymətləndirilmişdir. 

O ki qaldı bədii yaradıcılığına, hər şeyi kitabları və aldığı mükafatlar deyir:

Kitabları:

1. Mən Tanrı yolçusuyam

2. Ruhum əbədiyyətim

3. Eşq qəlbin ruhudur

4. Əsgər ac qalmayacaq

5. "Seçilmiş əsərləri" şeirlər toplusu

6. İlahi nur

7. İrfan və eşq görüşləri

8. İrfani aşk 

9. Savalanla üz-üzə

Mükafatları

1. Atatürk Beynəlxalq mükafatı

2. Ustad sənətkar

3. "Araz" ədəbi mükafatı

4. Beynəlxalq Qızıl Ulduz medalı

5. Atatürk Beynəlxalq mükafatı

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.04.2025)