Harun Soltanov, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Özü də bilirdi ki, qorxaq biri ilə olmayacaq…

Qorxu dedikdə, itirmək və mənən incidilmək qorxusunu anlayıram. Bu, insanın özü ilə üzləşdiyi, varlığını təhlil etdiyi, ən dərin ehtiyaclarını və zəifliklərini göstərən bir aydınlanmadır. 

İnsan sevdikləri ilə bağlandıqca, onları bir növ özü kimi hiss etməyə başlayır. Amma bu bağ, həyatın təbii axınında daimi bir təhlükə ilə qarşı-qarşıyadır- itirmək. 

İtirmək qorxusu insanın ən köklü varlığına - təbiətinə toxunan bir hissdir. İnsan var olduğu müddətcə bir şeyləri itirir. Yaşamaq, zamanla bir şeyləri əldən vermək deməkdir. Fəqət, bu, yalnız gerçəkliklə üzləşmək deyil; bu, insanın özünün nə qədər məhdud olduğunu, bütün varlığının nə qədər təbii və ölümlü olduğunu qəbul etməsidir.

 Mənən incidilmək qorxusu isə daha dərindir. Bu, sadəcə fiziki bir ağrı deyil; bu, insanın ruhunun sındığı, həyatın ona necə təhqiredici bir şəkildə müraciət etdiyi və ən dərin varlıq dəyərlərinin sarsıldığı andır. İnsan bəzən özünə dəyər verdiyi şeyləri itirərkən, bir növ öz kimliyini də itirir. O an insanın özü, sanki bir əfsanə, bir xəyal olaraq parçalanır. İnsan özünü başqasına verdikcə, onun qırılması daha asan olur. Sevdiklərinə, arzuladığına, həyatına toxunan hər bir şey bir növ ona çevrilir. Bunu itirmək, sanki özünü itirməkdir.

Amma bu qorxular həm də insanın özünü anlamasının yollarıdır. Hər qorxu, bir tərəfdən insanın inkişafının, özünü aşmasının başlanğıcıdır. İtirmək qorxusu insanı daha diqqətli, daha incə, daha həssas edir. Həqiqət budur ki, heç bir insan tamamilə itirməyəcək. İnsan yalnız özünü itirə bilər, amma həqiqətən itirən yalnız öz dərinliyinə nəzər yetirməyən insandır. 

Bizə sevdiklərimizi itirmək qorxusu verilir ki, onlara daha çox dəyər verək, onlarla əlaqəmizi möhkəmləndirək. Bu qorxu, sevgi ilə əlaqəlidir və sevgi yalnız bu dərin qorxunun dərk edilməsi ilə daha da güclənir. Sevgi, bir tərəfdən qorxudur, amma digər tərəfdən, bu qorxu bizə həyatın özünü, vaxtın nə qədər qiymətli olduğunu xatırladır.

 İncimək isə bir başqa həqiqətdir. Mənən incinmək, insanın öz varlığının ən təməl zədəsini hiss etdiyi andır. Lakin bu, daima mübarizə tələb edən bir hissdir. İncitmək və incidilmək  hər ikisi insanın həyatının əbədi partnyorlarıdır. 

Bəzən ağrı, sənin içindəki həyat qüvvəsini canlandırar, səni daha çox özünə gətirər, öz zəifliklərini və gücünü anlamağa doğru aparar. İnsan yalnız özünün ən dərin sızılarında özünü tapar, çünki o anlarda özünü tanımağa başlayar. İncimək qorxusu, insanın içindəki ən qaranlıq künclərə yol açar, amma bu qaranlıqda ən parlaq işıqlar da gizlənir.

Beləliklə, itirmək qorxusu və mənən incidilmək qorxusu insanın həyatın və zamanın müvəqqəti olduğunu qəbul etməsinin təbii bir nəticəsidir. Bu qorxular əslində insanın həyatın dərin anlamlarını tapması üçün bir vasitədir. İnsan yalnız qorxularını qəbul edərək, həyatın onu necə formalaşdırdığını daha dərindən anlayar. Zəifliklərimizlə barışaraq, onları özümüzün bir parçası kimi qəbul edərək güclənirik. Qorxularımızdan qaçmadıqca, həyatın bizə verdiyi bütün dərsləri mənimsəyirik. 

İnsan özü ilə üzləşərək, həyatın həqiqətini kəşf edir və bu kəşf, bəlkə də ən böyük azadlıqdır.

Və mənim qorxduqlarım başıma gəldi. Bəlkə də həyatın ən qəribə ironiya tərəfi budur -biz qorxduğumuz şeylərə yaxınlaşdıqca, onları əlimizdə tutmağa çalışdıqca, o qorxular gerçəkləşir. Hər zaman belə deyilmi? İnsan, nə qədər qorxsa da, nə qədər uzaq durmağa çalışsa da, qorxularının ən yaxın şəklini, sanki bir vəzifə kimi həyat ona təqdim edir. Amma bu, yalnız bir yalan deyil, həyatın özü ilə üzləşməkdir. Hər qorxu gerçəkləşməsə də, biz onu yaşamağa başladığımız an, artıq onun içində gizlənən dərin mənaları, həyatın özünü anlamağa başlayırıq.

Və mənim qorxduqlarım başıma gəldikdə, heç bir şey əvvəlki kimi olmadı. İtirdiklərimi, mənən zədələndiklərimi gözlərimlə gördüm, amma bu sarsıntı, daxili bir boşluq yaratmaqdan daha çox, mənə başqa bir dünya açdı. Mənə elə gəlirdi ki, hər şey məhv olub, amma həqiqətində hər şey yenidən doğdu. İtirmək qorxusu, sevginin əsl gücünü, zədələnmək qorxusu, insanın öz zəiflikləri ilə barışmasını ortaya qoydu. Mənim qorxularım başıma gəldikcə, məni necə dirçəltdiyini, necə həqiqətən özümü tapmağa, bəzən bir parçanı daha sevməyə yönəltdiyini anladım.

 Bəlkə də, qorxuların gerçəkləşməsi insanın ən böyük azadlıq nöqtəsidir - qorxularla üzləşərək, onlardan qaçmamağı öyrəndikcə, insan artıq nəhayət ki, özünü tapır. 

Mən qorxularımı yaşadım, amma onları qalib gəlmək üçün deyil, onları özümə və həyatımın hər anına daxil etmək üçün qəbul etdim. Artıq qorxularım mənim üçün bir yük deyil, bir hərəkət nöqtəsi, bir başlanğıcdır. Mənim qorxduqlarım başıma gəldikcə, mən əvvəlki kimliyimi itirmədim, əksinə, daha çox özümdən bir şeylər tapdım. Bu, həyatın mənə verdiyi ən böyük dərs idi:

Həqiqətən azad olmaq üçün, əvvəlcə qorxularımızı sevməliyik.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.01.2025)

Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bir zamanlar insan övladı ilə tanrıların arasını ayıran incə bir sərhəd vardı. Bu sərhədi qoruyan isə Qədim Şura idi – dünyaların taleyini yazan, insan ömrünü və ölümünü möhürləyən əbədi varlıqlar məclisi. 

Onlar insanın həyatını elə doğulmazdan əvvəl doqquz ay ərzində yazıb tamamlayırdılar. Lakin bu sirri heç bir fani bilmirdi.

Ancaq bir gün bu qadağan olunmuş biliyə yaxınlaşan gənc bir qadın ortaya çıxdı. Onun adı Zahara idi – adı “şərqin işığı” anlamına gəlirdi. O, qədim biliklərə və itirilmiş sirlərə olan sonsuz marağı ilə tanınırdı. Zahara ulduzlardan gələn mesajları oxumağı bacarırdı, amma hər dəfə oxuduğu hərflər arasında sirli bir ifadə ilə qarşılaşırdı: “Sonun başlanğıcı: Doqquz ay.”

 Zahara bu sözlərin mənasını öyrənmək üçün öz müəllimi, qədim müdriklərdən biri olan Ahrimanın yanına getdi. Ahriman sirrləri bilən, lakin onları qorumaq üçün ömrünü tənha dağlarda keçirmiş bir varlıq idi.

“Ahriman, mən hər yerdə eyni sözü oxuyuram: Doqquz ay. Bu nə deməkdir? Mənə anlat!” – Zahara həyəcanla soruşdu.

Ahriman uzun ağ saqqalını sığalladı, gözlərini ulduzlara dikdi və dedi:

– Doqquz ay… Bu, həyatla ölümün bağlandığı döngənin sirridir. İnsan doğulmazdan əvvəl onun ruhu Qədim Şuraya çağırılır. Orada ruhuna bir həyat və ölüm planı verilir. Amma ölüm başlamazdan doqquz ay əvvəl, insanın ruhu yavaş-yavaş öz bədənindən ayrılmağa başlayır. Bu, hər kəsdən gizlədilən sirrdir.

Zahara susmadı. Onun ürəyində bu sirri tam açmaq üçün qətiyyət vardı. Qədim əfsanələrdə deyirdilər ki, Şuranın möhürlənmiş kitabı – “Anuniyat” – yalnız Yer ilə Göyün qovuşduğu İlkqapı adlı bir məkanda gizlənib. Anuniyatı tapan insan həm öz taleyini, həm də başqalarının ölümünü idarə edə bilərdi.

Zahara bu kitabı tapmaq üçün yola çıxdı. Yol yoldaşı isə özünü daim kölgədə saxlayan və əsrarəngiz gücə sahib olan bir şəxs – Dariman idi. Dariman- əfsanələrə görə, bir zamanlar Şuranın keşikçilərindən biri olmuş, lakin insanlara mərhəmət göstərdiyi üçün qovulmuşdu.

– Dariman, sən niyə mənə kömək edirsən?, -Zahara bir gecə ona baxaraq soruşdu.

– Çünki mən bir vaxtlar Qədim Şuranın ən böyük səhvinin şahidi oldum. Sənin axtardığın Anuniyat insanlığın həqiqətini açacaq. Mən isə onların səhvlərini düzəltmək istəyirəm.

Gecələr və gündüzlər bir-birini qovaladı. Onlar İlkqapıya çatdılar. İlkqapı ucsuz-bucaqsız bir çayın ortasında, sanki göydən asılmış böyük qızıl tağlar kimi idi. Qapının qarşısında isə Şuranın keşikçiləri – Muraglar dayanmışdılar. Onlar həyatla ölüm arasındakı sərhədi qoruyan ruhlardı.

 – Buradan yalnız ölümə hazır olanlar keçə bilər, – deyə Muragların başçısı Kaora dedi.

Zahara cəsarətlə irəli addımladı:

– Mən həqiqəti bilmək istəyirəm. Bu sirri açmaq üçün hər şeyə hazıram.

Kaora bir anlıq gözlərini yumdu, sanki Zaharanın ruhunu oxuyurdu. Sonra tağlar titrədi və Anuniyat ortaya çıxdı. Zahara kitabı əlinə alanda hər şey birdən-birə dəyişdi.

 O, doqquz ay əvvəl başlayan bir ölümün şahidi oldu – özünün ölümünün. Onun bu kitabı tapması və sirri öyrənməsi onun həyatının sonunu gətirəcəkdi. Anuniyat bir qurban tələb edirdi, çünki həqiqəti bilmək həyatın özündən daha ağır idi.

Zahara susdu. O, kitabı bağladı və Darimana baxdı.

– Mən taleyimi bilirəm. Amma indi anlayıram ki, bəzən bilməmək daha gözəldir. İnsanların bu sirri bilməməsi onların yaşamaq arzularını qoruyur.

Anuniyat qapının arxasına çəkildi. Zahara və Dariman geri döndülər. 

Zahara və Dariman geri dönərkən hər şey dəyişmişdi. Zahara kitabın əsl mahiyyətini anladıqca özündə qəribə bir sakitlik hiss etdi. Həqiqətin ağırlığı onun ruhunu yorsa da, bu biliklə yaşamağı qəbul etdi. Amma Darimanın gözlərində narahatlıq vardı.

 – Zahara, sən kitabı görüb onun sirrini açdın. Bəs indi nə edəcəksən? Bu bilik səni rahat buraxmayacaq, -Dariman dedi.

Zahara sanki Darimanın sözlərini eşitmədi. Gözlərini üfüqə dikib asta səslə danışdı:

– Mən artıq öz ölümümü gördüm. Amma insan yalnız ölməyi gözləməklə yaşamamalıdır. Bu mənim sınağımdır. Bəlkə də Anuniyat məni bu həqiqəti öyrətmək üçün seçib.

Onlar dağların arxasından doğan ay işığında sükutla yollarına davam etdilər. Amma Zahara hər gecə yuxusunda eyni səhnəni görürdü: bir çay, çayın sahilində əyilən ağaclar və onun ruhunun bədənindən ayrıldığı an. Çayda onun əksi görünür, lakin əksindəki Zahara gülümsəyirdi. Bu, doqquz ay sonra baş verəcək olanın xəbərdarlığı idi.

 Bir gün Zahara Darimana tərəf çevrilib dedi:

– Mən yalnız ölümlə barışmaq istəyirəm. Amma bəzən düşünürəm, bu bilik məni dəyişdi. İnsan bu qədər həqiqəti biləndə necə adi bir həyat yaşaya bilər?

Dariman dərindən nəfəs aldı:

– Zahara, sən əfsanələrdə adı çəkilən çox az insandan birisən. Sən ölümün başlanğıcını görmüsən. Amma unutma. Qədim Şura yalnız öz məqsədini güdür. Onlar sənə bu biliyi bəxş etdilərsə, sənin həyatında daha böyük bir missiya var. Bu missiyanı tapmaq sənə bağlıdır.

Zahara bundan sonra özünü insanların taleyinə həsr etməyə qərar verdi. O, kəndləri dolaşaraq ölümü qəbul etməkdən qorxanlara yardım edir, onları sakitləşdirirdi. İnsanların qəlbinə toxunaraq həyatın son dövrəsini necə dinc və mənalı keçirə biləcəklərini öyrədirdi.

Lakin doqquzuncu ay yaxınlaşırdı. Zahara hər gün öz bədəninin zəiflədiyini hiss edirdi. Gecələr onun ruhu yuxularında çaya doğru gedirdi. Bu, yaxınlaşan sonun əlaməti idi.

 Bir gecə Dariman Zaharanın yanına gəldi. Onun gözlərində hüzün var idi.

– Bu səfər burada bitməməlidir. Mən səni itirmək istəmirəm, – dedi.

Zahara isə gülümsədi:

– Dariman, hər bir ruhun bir yolçuluğu var. Mənim yolum burada tamamlanır. Amma mən narahat deyiləm. Həqiqəti bilmək və qəbul etmək məni qorxusuz etdi. Sən də mənim üçün narahat olma. Hər son yeni bir başlanğıcın xəbərçisidir.

Sonuncu gecə gəlib çatdı. Zahara çayın sahilində oturdu, Dariman isə uzaqdan onu izlədi. Zahara sakitcə gözlərini yumdu. Hər şey bir anlıq susdu. Ay işığı çaya düşəndə Zaharanın ruhu bədənindən ayrılaraq çayın sularına qarışdı. Amma o, Darimana tərəf çevrilib son dəfə gülümsədi.

Zahara yox oldu, lakin çayın sahilində onun addımları qaldı – insanlıq üçün qoyub getdiyi izlər kimi. Dariman səmaya baxıb sakitcə pıçıldadı:

– Zahara, sən sadəcə ölümü deyil, həyatı da öyrətdin. Sənin nağılın bu dünyada heç vaxt unudulmayacaq.

Zahara Qədim Şuranın döngəsinə geri qayıtdı. Anuniyatın səhifələrinə onun adını yenidən yazdılar, amma bu dəfə yanında bir söz əlavə edildi: “Ölümsüz.”

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.01.2025)

Leyla Səfərova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bir qədəh şərab alıb keçdim masamın arxasına, aldım qələmimi əlimə. Pəncərədən baxıram meşəyə baxan mənzərəmə. Məktubuma necə başlayım, haradan başlayım, planlamamışdım əslində. Amma qəlbim o qədər doluydu ki, qələm sanki özü-özünə tərpənərək qəlbimdən keçənləri köçürdü yazıya.

"Salam, necəsən? Yaxşısan deyə ümid edirəm. Mən yaxşıyam. Sənsiz hər gün biraz daha yaxşıyam. Səs-küyün yox, içkin yox,  sözlərin yox. Əlbəttə ki yaxşıyam.

Vərdişlərimi dəyişmişəm. Daha əvvəlki kimi kitablar marağımı çəkmir. Sənlə nə çox oxuyardıq halbu ki... O kitabxananı yandırmaq belə keçdi ağlımdan, axı səndən geriyə qalan kitablar nəyimə lazım? Elə bil yadlaşıb səhifələr mənə. Sonra vaz keçdim, camaatın əziyyətini sənə görə niyə yandırım axı?

Piano çalmağı buraxmışam. Amma "Vals" çalanda xoşbəxt oluram. Sən sevərdin dinləsəydin o melodiyanı. Bir gəlib mənim ifamda dinləyəsən hələ, öz aramızdı, elə bil bəstəkarı mənəm, o qədər ruh verirəm mahnıya. 

Qidalanmağıma da diqqət edirəm. Hər şey yaxşıdı. Ordakılara salam de. Bir gün görüşsək əgər bol-bol dərdləşərik."

Qoydum qələmi yerə. Yenə bir ton yalan. Yenə bir ton gözyaşıyıa islanmış bir kağız parçası. Aldım əlimə kağızı, çıxdım evdən. Budur, qapındayam. Qapının ağzındayam, amma yanına gələ bilmirəm, qorxuram, ayaqlarım tərpənmir. 

Bu sənə yazdığım, amma sənin heç vaxt oxumayacağın 12-ci məktubdur. Gözyaşlarım o qədər isladıb ki vərəqi. Yazılar da oxunmayacaq birazdan. 

Sənsiz yaxşı deyiləm. Kitabxanadan çıxmıram. Sənin qoxun gəlir oradan. Yeni kitablar oxumaq gəlmir içimdən. Ancaq sonunu bildiyim, əzbər bildiyim o yeganə kitabi artıq 3-cü dəfədir bitirdim sən gedəndən.

Piano yaxşı çala bilmirəm, yalan dedim. Sən bəlkə dönərsən deyə. Bəlkə gələrsən deyə... Amma öyrənərəm. Sən istəsən, öyrənərəm. 

Yemək-içmək heç yadıma da düşmür. Bax, necə arıqlamışam, halbuki sən nə çox sevərdin yanaqlarımı. Yoxdular artıq. 

Artıq ayaqda duracaq gücüm yoxdur, çökürəm sənin həyətində yerə. 

Oyan, qalx o soyuq məzardan. Bax yenə sənə məktub gətirmişəm. Bir dəfə saçımı sığallasan, hər şey düzələr əslində.

Üşüyürəm... 

Yağış altında səni gözləyirəm, adam da heç yağışın altında yatar?

Qızın çox darıxıb sənsiz. Şərab başımı döndürür. Mənə bir cavab ver. Hər şey yaxşı olacaq de. Düzələcək de. Ya da, əl çək daha məndən de. Ümidini kəs de. Hamı mənə qəribə baxır. Sanki mən təkmişəm, heç kimim yoxmuş kimi. Əslində, sən varkən də mən tək idim, ata. Onda səni yaxşı bilsinlər deyə hər yerdə nağıllar danışırdım. Bəs indi? İndi...

Nəysə. Bu vərəq də islandı, məhv oldu getdi. Bəlkə gələn məktubu oxuyaram sənə. İslatmadan gətirə bilsəm, hökmən oxuyaram. 

Sən yenə öpmədən yola salırsan məni... 

Sağ ol, ata. Sağ ol...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.01.2025)

Heyran Zöhrabova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bir gün Simurqun gözlərindən bir damla yaş düşdü ovuclarıma

Allah bir para xoşbəxtlik ithaf etdi mənə..

Balaca bir uşağın qoparıb sənə uzatdığı çiçək kimi saf, məsum, bahabiçilməz, qıtlıq zamanlarında süfrəyə qoyulan bir parça isti çörək, əsrlərlə suya həsrət qalmış, susuzluqdan dodaqları çatlamış səhraya düşən bir damla yağış kimi bir xoşbəxtlik.

Nağılların başlanğıcı kimiydi xoşbəxtliyim, yarısı vardı, yarısı yox..

İsidirdi, amma eyni zamanda da günəş kimi uzaq idi, nə çox yaxınlaşmaq olurdu ona, nə də çox uzaqlaşmaq olurdu ondan. Aydınladırdı, amma ay qədər də əlçatmaz idi. Nə baxmağa doyulurdu, nə də toxunmaq olurdu ona..

Arazın ikiyə böldüyü Azərbaycan, bir tayı itmiş bir cüt sırğa, oxsuz kaman, açarsız qıfıl, simsiz kaman, əqrəbsiz saat, son səhifəsi cırılmış kitab kimi yarım bir xoşbəxtlik.

Yazın ilk yağışı və onun sonrasında, narın yağış damlaları, buludların arxasından boylanan günəşin zərif şəfəqləri ilə göz-gözə gələndə üfüqdə ortaya çıxan o möhtəşəm göy qurşağı kimi misilsiz bir xoşbəxtlik.

O günə qədər heç vaxt bu qədər böyük bir hədiyyə bağışlanılmamış, o günə qədər heç vaxt bu qədər böyük xoşbəxtliyi olmamış balaca bir uşaq kimiydim, qınama, bəzən əlimdən salırdım onu. 

Fəqət, yerə düşən kimi tez götürüb təmizləyər, öpüb gözümün üstünə qoyardım, müqəddəsdi, qiyməti ölçüyəgəlməzdi mənim üçün..

Təqdis etmişdim o para xoşbəxtliyimi.

Bir dilənçinin ömrü boyu aldığı ən böyük sədəqə, bir ofisiantın aldığı ən böyük bəxşiş, bir şagirdin aldığı ilk ən yüksək qiymət, işçinin aldığı ilk maaş, uşağın aldığı ən gözəl hədiyyə, gözü yol çəkənin aldığı ən gözəl müjdə, xəstənin şəfasına vəsilə olan ən yaxşı həkim, ən yaxşı dərman, bitmək bilməyən zülmət gecənin ardından açılan al səhər, şaxtalı, qarlı- çovğunlu qışın ardından gələn ilk bahar, valideynlərinə təbəssüm edən körpənin ilk gülüşü, atdığı ilk addımı, tələffüz etdiyi ilk sözü, öz əllərinlə əkdiyin fidanın ilk barı, çiçəyin ilk qönçəsi, yüzillər sürən intizarın, həsrətin sonundakı vüsal kimi bir xoşbəxtlik…

Ən əziz dostun bağışladığı və hər baxarkən onu xatırladan ən xüsusi hədiyyə kimi bir xoşbəxtlik…

Qəbul olunmuş dua kimi bir xoşbəxtlik…

Boyunbağı kimi boynumdan asıb həmişə ürəyimin başında gəzdirirdim o yarıxoşbəxtliyimi.

Mən o günə qədər onu diləndirən adam tərəfindən hər gün döyülən yetim bir uşaq kimiydim. O bir para xoşbəxtlik simurqun lələyi kimi ələdüşməz və onun göz yaşları qədər şəfalıydı. 

Sağaldırdı o balaca dilənçi uşağın bədənindəki yaraları.

Hər dəfə həyatdan kötək yeyəndə boynumdakı o xoşbəxtliyə toxunar, təskinlik tapardım. Dəmir zirehə çevrilər, qoruyardı məni aldığım zərbələrdən.

Kimsə görməsin, kimsə əlimdən almasın deyə bərk-bərk gizlətməyə çalışırdım onu hamıdan..

Fəqət bir zaman sonra mənim dəmir zirehim zəifləməyə başladı, artıq yenə canımı yandırırdı aldığım zərbələr. 

Hətta bu dəfə daha çox yandırırdı, onun məni qorumasına alışmışdım, onun varlığına bağlanmışdım deyə.

Mənim yarım xoşbəxtliyim hər gün günəş görməsə, su verilməsə solacaq bir çiçək, hər gün ana şəfqəti duymağa möhtac körpə uşaq kimiydi. 

O susayırdı, mənsə quraq səhraydım, o şəfqət gözləyirdi, mənsə yetim-yesir uşaqdım.

Və gün keçdikcə, sulanmadıqca, şəfqət görmədikcə o yarımxoşbəxtliyin azalaraq yoxa çıxdığının fərqinə vardım. 

Suyu süfrəyə dağıdıb deyə, elə süfrə arxasındaca döyülən, ağzına qoyduğu loxması daha boğazından keçməmiş ağladılan, qarşısına qoyduqları yeməyi burnundan gətirilən balaca uşaq kimi, həyat mənim xoşbəxtliyimi də çox keçməmiş əlimdən aldı.

Allahın bəxş etdiyi o yarımxoşbəxtliyi belə çox gördü mənə.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.01.2025)

Kübra Quliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Hər gün müxtəlif insanlarla qarşılaşırıq – işdə, ictimai nəqliyyatda, marketdə və ya bir kafedə. Qarşımızdakı insanın əhvalını, yaşadığı vəziyyəti və ya ona təsir edən səbəbləri bilmədən, çox vaxt onu yalnız davranışı ilə qiymətləndiririk. Amma düşünürükmü ki, hər davranışın arxasında gizli bir hekayə dayanır?

Xüsusilə, xidmət sektorunda çalışanlar bu məsələdə ən çox çətinlik çəkənlərdir. Gündə yüzlərlə, bəlkə də minlərlə insanın şikayətlərini, sorğularını və tələblərini qarşılayan bu şəxslər, çox vaxt hədəf halına gəlirlər. Bir cihazın texniki problemi və ya bir sistemin gecikməsi, xidmət nümayəndəsinin şəxsi məsuliyyəti olmadığı halda, səbirsizliklə qarşılanır. İnsanlar çox vaxt anlayış göstərmək əvəzinə, qarşılarındakı şəxsi qınamaq yolunu seçirlər.

Statistikalar göstərir ki, şikayətlərinin haqlı və ya haqsız olmasından asılı olmayaraq, müştərilərin böyük bir hissəsi emosional olaraq nəzarətini itirir. Xüsusilə 35 yaşdan yuxarı qruplar, kiçik məsələlərdə belə xidmət sektorundakı şəxsləri təhqir etməyə meyllidirlər. Halbuki, həmin insanlar da eyni çətinliklərlə üzləşir, iş vaxtından sonra evlərinə gedir və ailələrini dolandırmaq üçün zəhmət çəkirlər.

Bir xidmət işçisinin sözləri bu vəziyyəti aydın şəkildə ifadə edir:

"Bəzən bir gün ərzində o qədər əsassız şikayət eşidirik ki, axşam evə gəldiyimizdə özümüz özümüzə sual veririk: mən bu qədər səbri hardan tapıram? Amma həqiqətən hər birimiz bir az empatiya göstərsək, həyat daha asan olar."

Empatiya nədir və niyə bu qədər vacibdir? Empatiya, sadəcə bir insanın hisslərini anlamaq deyil, onunla birlikdə o hissləri yaşamağa çalışmaqdır. Empatiya göstərmək üçün böyük addımlara ehtiyac yoxdur. Gülərüz bir söz, anlayışla yanaşmaq və səbirsiz olmamaq kifayət edir.

Məsələn, düşünün ki, nəqliyyatda, mağazada və ya dövlət qurumunda bir xidmət nümayəndəsi ilə qarşılaşırsınız. Siz öz probleminizi həll etməyə çalışarkən, onun da yüzlərlə insanın problemini həll etmək üçün çalışdığını unutmayın. Sadəcə "sizi anlayıram, təşəkkür edirəm" demək belə, həmin insanın gününü dəyişə bilər.

Psixoloqlar empatiyanın yalnız qarşı tərəfə deyil, insanın özü üçün də müsbət təsir etdiyini vurğulayırlar. Qarşı tərəfi anlamağa çalışmaq, həm mənəvi yükümüzü azaldır, həm də bizi daha müsbət bir insan halına gətirir.

Əgər hər birimiz bir az da olsa anlayış göstərsək, dünya daha mərhəmətli və yaşanılacaq bir yer olar. İnsanlara davranışlarına görə deyil, onların insan olaraq daşıdıqları yükə görə qiymət verməyə çalışmalıyıq. Unutmayaq ki, hər birimizin çətin günləri olur və heç kim başqalarının həyatında hansı fırtınalar yaşadığını tam olaraq bilə bilməz.

Nəticə olaraq, empatiya göstərmək nə zəiflik, nə də vaxt itkisi deyil. Bu, insanlıq borcumuzdur. Xidmət sektorunda çalışanları, eləcə də gündəlik həyatımızda qarşılaşdığımız hər bir insanı bir az daha yaxşı anlamaq üçün çalışaq. Axı bir neçə mehriban söz, bir az səbirlə yanaşma heç vaxt heç kimə zərər verməyib.

Sizin fikriniz: Empatiya göstərmək gündəlik həyatımızı nə qədər dəyişə bilər? Sizin bu mövzuda yaşadığınız təcrübələr nələrdir? Fikirlərinizi bölüşün!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.01.2025)

Xədicə Əliyeva, " Ədəbiyyat və İncəsənət"

"Evim" yanır! 

Qaçın, qaçın! Hər kəs uzaqlaşsın, alovlar çoxalıb, başqa yerlərə zərər vermədən, cəld olun, zəng edin! İçəridə qalan olmadı ki? 

Hər kəs çöldədir? 

Zəng etdiniz? 

Gəlib çıxmayıblar hələ?! 

-Nə dayanmısan burada?!

-Dəymə, yəqin şokdadır.

-Baxma, qızım, gəl bura.

Şokda idim? Yoxsa, fərqindəliyin fərqindəliyini yaşadığım sona baxırdım? 

-Soyuqdur! Sənə soyuq olacaq. Su verin. Gəl, gəl ailənin yanına, dayanma burada. İndi yanğınsöndürənlər harada olsa, gələcək! 

-Düzü, artıq gəlsələr, nə edəcəklər, güya. Ev tamamilə yandı onsuz. 

Şaxta vurmuş dodaqlarımdan, "soyuq, ailə" sözləri süzüldü.

Məgər, 4 divar arasında toplanan insanlara, "ailə" adı verilirdi və hər bacasından tüstü çıxan evlərdə istilik tapmaq mümkün idi, isti evdə üşüyə bilməzdimi bir insan? 

"Mən illərdir isti evimdə üşüyürəm" dedim.

Mənasız baxışlarla dediyim cümlədə məna axtarmağa çalışırdılar. 

Fərqli insanlar, fərqli ağızlar və o ağızlardan məcburi şəkildə ötürülən canyandıran canayaxın sözləri.

Mən evimi yandırdım! - dedim qışqıraraq.

Bir anlıq sükut çökdü və hər kəs axmaq baxışlarını mənə çevirdi.

-Deyəsən, sizlər hər zaman danışılanlara qulaq çevirirsiniz. Danışılmayan hər şeyə kar olursunuz! Halbuki, eşitmək sadəcə danışanı dinləmək deyil, tək kəlmə etməyəni duymaqdır və görmək sadəcə iki gözün gördüyü deyildir. Qəlb ilə görmür, duymursansa, nə qədər insansan ki sən?! 

“Vay, vay. Ev yandı, yazıq "ailə" üzvləri didərgin düşdü” dediyinizi eşidirəm. Qəlblər, hisslər bir-birini tərk etdikdən sonra, eyni dam altında yaşamaqmı ailə edir bizi? Ev- insanın özünü fiziki deyil, ruhən aid hiss etdiyi, tapdığı yerdir. Məcburi bir dam altında toplanmış insanların yaşadığı mühit ev deyildi, ola da bilməzdi! 

Eşidirsiniz məni? Neçə dəfə mənə can verilən bu evdə canımdan oldum, qəlbim körpə uşaqtək dərdini başa salmaq üçün çırpındı, amma səsinə gəlmədi heç kəs, bilirsiniz?! 

Bilmirsiniz! Axı siz nəyi bilirsiniz?  Susdurulduğum cümlələrdə yandım, neçə dəfə ruhum susuz qaldı, verdinizmi su? 

Yanğınsöndürənlər gəlmiş, yanmağa davam edən evi söndürməyə çalışırdılar.

Tamamilə yanmış evi söndürməyə çalışmaq kimi mənasızdır, insan ruhu öldükdən sonra yaşamağa çalışmaq. Görürsünüz? Hə, mən illərdir, hər gün  istəklərimin, mənliyimin, ruhumun özgə insanların, "ailəm" adı ilə yandırdıqları evdə, bu gün kiçik kibrit ilə evimi yandırdım. Yanan evi görürsünüz, lakin ruhumun yanğını bundan da şiddətlidir! Onu görməyinizi tövsiyə etmirəm və söndürməyə çalışmağınızı da! Hə, dəfələrlə alovlara atılıb, hayqırışlarıma kar olan ruhumun, cismən yaşadığı yeri, bu dəfə mən yandırdım deyib, son dəfə nəfəsimi qoydum dünyaya və arxamda buraxdığım küllərlə bərabər, ruhumu da alıb, tərk etdim heç vaxt aid olmadığım "dünyanı”.

Ev - insanın fizikən yaşadığı yeri deyil də, ruhən sığınacağı olan yeridir və o evi isidən, ruhların biri-birinə sarılması nəticəsində yaranan hisslərin gerçəklik alğısıdır. 

Cismən yaxın olub ruhları bir-birindən ayrı düşənlərin yaşadığı mühit deyildir ev.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.01.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı PORTAL AKADEMİYASInda növbəti, üçüncü abituriyent kurslarına davam edir. Həyatda necə uğur qazanmalı, hədəfi necə seçməli, hədəfə doğru necə irəliləməli, necə lider olmalı – bu sayaq suallar hər birinizi düşündürür, bilirik. Onlara PORTAL AKADEMİYASI məşğələlərinə qatılmaqla çavab tapacaqsınız. Rubrikanı millət vəkili, motivasiya spikeri, yazıçı Əlibala Məhərrəmzadə aparır.                           

Əslində, uğur formulası ümumi olduğu qədər də spesifikdir, yəni bir xalq üçün lazım olan uğur qazanmaq keyfiyyətləri başqa bir xalq üçün aparıcı olmaya da bilər. Məsələn, Azərbaycanda (ümumən Şərqdə) uğur formulasında mental qayda-qanunlara, davranış tərzinə istinadı, möhkəm ailə faktorunun, nümunəvi tərbiyənin rolunun hegemonluğunu, milli kökə və dini mənsubiyyətə bağlılıq faktorunu spesifikliyə aid edə bilərik.

Mən öz şəxsi təcrübəm, eləcə də illərdir ki, davam edən müşahidələrim nəticəsində uğurun qazanılmasında aşağıdakı 15 parametrləri xüsusi olaraq qabardardım:

7) Bol mütaliə, qabaqcıl təcrübənin mənimsənilməsi üstünlüyü.

Bol mütaliəli olmaq, təbii ki, insanı kamilləşdirməkdə, onun nitq və qabiliyyətlərinin inkişafında, bilikli, ünsiyyətcil, hazırcavab olmağında əvəzsiz rol oynayır. Kitab həyat müəllimidir, ondan yalnız öyrənmək, bəhrələnmək mümkündür.

Hazırkı İnformasiya Kommunikasiya Texnologiyalarının hədsiz inkişafı dövründə bol informasiya almağın zəruriliyi hər kəsə bəllidir. Bilik və informasiya, haradasa, uğur qazanmaq istəyən müasir insanın iki qolu anlamındadır, iki qanadı anlamındadır.

Mütaliənin ikili xarakterini də nəzərə almaq yerinə düşərdi. Ümumi biliklər almaqla, dünya və təbiət, insan münasibətləri barədə bilgilər alıb kamilləşməklə yanaşı uğura doğru gedən insan spesifik biliklər almaqla məhz seçdiyi sənət, peşə yolu barədə zəruri bilgilər əldə edə bilir ki, bu da onun uğura doğru yolunu xeyli sürətləndirir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.01.2025)

İbrahim İlyaslı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bir ilə yaxındır ki, stolüstü kitablarımın sırasında öz yerini almış “Haqqın Harayı” ilə bağlı duyğularımı, düşüncələrimi qələmə almaq fikri heç vaxt məni tərk etmirdi. “Haqqın Harayı”na hay vermək istəyim içimdə günü-gündən daha da alovlanırdı. Amma kimə deyirsən... Gündəlik iş qayğıları – tərcümə, redaktə və daha nələr, nələr məni öz ağuşuna alıb aparır, bu mübarək işin öhdəsindən gəlməyə aman vermirdi. Nəhayət, Yaradanın lütfü ilə buna da macal tapa bildim. İlk dəfə əlimə keçəndən dönə-dönə oxuduğum şeirlərə bir daha göz gəzdirdim, ədəbi camiələrdən uzaqlarda gəzib dolaşsa da, sözdən bircə addım da kənara atmayan şair Rövşən Nəsiboğlunun duyğular dəryasına bir daha baş vurdum.

Oxuduqca arındım, duruldum, könlümü sazın Ulu Borçalı kökünə kökləyən qoşmaları, gəraylıları öz-özümə saz havaları üstündə oxumağa başladım:

Bir yana könülsüz ayaq basmaram,

Gedəndə ürəyi dolu gedirəm.

Bilmirəm yaxındı, bilmirəm uzaq,

Bir gündə beş günlük yolu gedirəm.

“Alma budağından düşməz uzağa”,

Anlayan kəslərə canım sadağa.

Arxamca söylənib-söysə də ağa,

Bağrıma basıram qulu, gedirəm.

Tanrıdan dilədim tabı-dözümü,

Nəfsdən, tamahdan çəkdim özümü.

Bir yoldu; – tutmuşam haqqa üzümü,

Haqqa sarı üzüsulu gedirəm.

Mən Rövşən Nəsiboğlunu zatən hər zaman ürəyi dolu görsəm də bu doluluq başqa doluluğuydu. Çünki bu doluluğun ardınca Hələbdən Qarsa, Qarsdan Tiflisə yol gələn bir QƏRİB yolçuluğu başlayırdı. Bu misraların ardından Sənan dağının yelləri əsirdi. Bu misralarda ulularına sədaqət andı varıydı Rövşən Nəsiboğlunun. Bunu duymamaq tərəfimdən ən azı naşılıq olardı...

İkinci xanədə “Anlayan kəslərə canım sadağa” deyib də mətləbini qandırmaq istədiyi kəslərin yerini nişan verir. Ağanı da, qulu da yaxşı tanıdığını və kimsənin məsləhətinə ehtiyacı olmadığını bildirir. Əsas mətləbini üsə üçüncü xanəyə saxlayır. “Haqqa sarı üzüsulu getməyin” mübarək düsturunu göstərir: “Nəfsdən, tamahdan çəkdim özümü...” Bu məqamda Rövşən Nəsiboğlunun irfan qatını duymamaq sadəcə mümkünsüz! Bu konuya baş vurub da oradan alnıaçıq çıxmağın zor bir iş olduğundan dolayı(bunun üçün gərək adam özündə mürid haqqı və gücü hiss eləsin) hələlik mətləbimə nöqtə qoyub, Nəsiboğlunun şeirlərinin başqa yönündən söz açmaq istəyirəm.

Mən şeir yazanda üfürüb gözə,

Haqqı dana-dana şeir yazmıram.

Yazıram gerçəyə, doğruya, düzə,

Şübhəyə, gumana şeir yazmıram.

Bax elə buna görədir ki, biz də sənin şeirlərini sevə-sevə, öyünə-öyünə, qürurlu-qürurlu oxuyuruq, Nəsiboğlu! Hətta bu şeiri yazmağa səni nəyin vadar elədiyini də gözəl anlayıram. Bu da doğrudur ki, görünür sən bunu bizlərdən gözəl anlayırsan. Bu addımı ərənlər göstərən yola talib olanlar atırlar – Sənin kimi!

Bu yolu ərənlər göstərib bizə,

Dönmərik süngülər dirənsə dizə.

Sürçək qadın kimi hər şərəfsizə

İrişən zamana şeir yazmıram!

Bu yerdə deyirlər: “Di gəl ölünü qoy, dirini ağla!” Nə qədər ağlanası dirilərimiz var, Nəsiboğlu, nə qədər? Xəzərin biz tərəfi sel-su ha deyil - Sabirin, Hadinin, Cavidin, Vurğunun, Müşfiqin, Cavadın, Ağamalının, Akifin göz yaşlarıdı. “Dərya hicran dəryasıdı...” Sənin bu şeirin həmin göz yaşlarından əmələ gəlmiş dəryaya tutulan ayna misallıdı. Sənin içində hansı təlatümlərin baş verdiyindən, hansı qasırğalara sinə gərdiyindən xəbərdaram. Məclisdə-mərəkədə belə sakit-sakit hərlənməyimə baxma. O qasırğaların yelləri məni də vurur hərdən. İntəhası yaşamaq da lazımdı. Amma necə:

Bizim zamanada ixtiyarını

Hamının əlindən alıb yaşamaq.

Zirvə həsrətiylə yaşayanları

Dərənin dibinə salıb yaşamaq.

Kimlər qoydusa da qızıldan tacı,

Toxudu tərsinə əriş-arğacı.

“Olma ofgə acı, ol quyruq acı,”

Var “Məğlub yaşamaq”, “Qalib yaşamaq”.

Savabdır yetimin yaşını silmək,

Qudurma əlinə keçəndə ilmək.

Bir var gün ərzində neçə yol ölmək,

Bir var könüllərdə qalıb-yaşamaq!

YAŞAMAQ! Min illərin, milyon illərin qovğasıdı bu, əfəndim! İndilərdə “könüllərdə qalıb yaşamaq” istəyənlərin sayı azalıb, “Qalib yaşamaq” istəyənlər seyrəlib, nə dersən?! Məğribdən Məşriqə atını oynadan şah babalarımızdan bizə qalan bu param-parça məmləkətdimi? Səni dindirən də, göynədən də bu qəmlərdi. Yaxşı bilirəm.

Mən vüsalı soraqlaram,

Hicran daim güdər məni.

Asta-asta, aram-aram

Dimdikləyər, didər məni.

Sevindirməz bircə kərə,

Sürüklər böhtana-şərə.

Qucağından qoymaz yerə

Qüssə məni, kədər məni.

Göylər bulud, dərələr çən,

Karvan-karvan gələn-gedən.

Dönərəmmi dediyimdən –

Dansıtmayın hədər məni!

Əhvalını oxucuya bu cür çatdırmaq hər şairin işi deyil, Nəsiboğlu: “Qucağından qoymaz yerə, Qüssə məni, kədər məni”! Bu misraları dilə gətirmək üçün adamın gərək Uca Tanrıdan izni ola, adam gərək Türkün qannı bağrından qopa, diliylə duyğusu bir-birini oxuya. Bu yerdə kimsənin səni dansıtmaq haqqı yoxdur. Bu zamanacan dediyindən dönməmisən, indən sonra da dönmə...

Kimsə bilməsə də mən yaxşı bilirəm ki, sənin şair kimi populyar olmamağıyın səbəbi nədir. Bu istək sənin ürəyinə yol tapsaydı sən hamımızdan çox oxunar, hamımızdan çox tanınardın. Bir çoxları kimi Yazıçılar Birliyində kitab təqdimatı keçirmirsən, böyük saraylarda yubileyini qeyd elətdirməyə can atmırsan, aşıqlara “mənim də bir qoşmamı, gəraylımı oxu” deməyi özünə sığışdırmırsan... Halbuki sənin yazdıqların da, filoloq olaraq klassik və çağdaş ədəbiyyata münasibətdə bilgilərin də, ədəbi şəxsiyyət kimi statusun da buna daha çox imkan verir. Bu təvazökarlığın arxasında nələrin dayandığını uzun illərdir dostluq etməyimizdən dolayı yaxşı bilirəm. Hər ikimizin əziz dostu, özümüzə böyük qardaş bildiyimiz görkəmli memar və alim, gözəl şair və publisist, nasir, folklorumuzun bilgini və araşdırıcısı, bir sözlə əsl və əsil türk aydını Ömər əfəndi – Ömər Qoçulu ilə guşənişin olub qurduğumuz məclislərdə sənə çox diqqət yetirmişəm, çox mətləbləri götür-qoy etmişəm. İndi isə sözümü demək zamanıdı. Bu məclislərdə türkün ruhunun tərcümanı olan SAZın sənin üçün nə yox, kim olduğunu özüm üçün ayırd etmişəm. Əlbəttə, ədəbiyyata Dədə Əmrahın, Dastan Saraclının, Xan Kamandarın dizinin dibindən, nəqşibəndi müridlərinin cezv məqamının şahidliyindən gələn şairin mayası halallıqdan tutulmalı, şeirləri ulu sazımızın havacatları üstə köklənməliydi. Odur ki, indilərdə “zorən şairlər”in söz cütləmələrinin fonunda sənin sadə və canlı, ana dilimizin şəhdi-şirəsi ilə yoğrulmuş şeirlərin bütün parlaqlığıyla anındaca gözə çarpır.

Bu məqamda daha bir gəraylına diqqət yetirmədən ötüşə bilməyəcəm. Poeziyamızın əzəli-əbədi mövzusu olan SEVGİni bu cür – sadə və sanballı bir şəkildə vəsf etməyin məni yerimdən tərpətdi:

Mən onu görəndən bəri

Gözümdə hamı dəyişir.

Ürəyimin döyüntüsü,

Ağzımın tamı dəyişir.

Heç bilmirəm nədir adı,

Yurdu-yuvası haradı?..

Könlümün arzu-muradı,

İstəyi, kamı dəyişir.

Rövşən, dolan dünyanı gəz,

Doğma yurda yoxdu əvəz.

Nadan bunu duya bilməz;

Sevgi adamı dəyişir.

“Sevgi adamı dəyişir” – vurğunluğun əlamətlərinin cəmini bundan gözəl necə demək olardı? Yoxsa, “ay yandım, öldüm, ağlamaqdan gözüm kor oldu, çağırmaqdan dilim ləbbey oldu...” Var olsun sənin gözlərində “hamını dəyişən” sevgi də, ürəyindəki bu mübarək yaşantı da, bu yaşantını bu cür qələmə alan barmaqların da!

İthaf şeirlərin haqqında isə ayrıca danışmaq istəyirəm. Bəzən kitabda ithaf şeirlərinin çox yer almasından narazı qalan adamlarla rastlaşıram. Bir dəfə yazarların çoxluq təşkil elədiyi bir məclisdə ithaf şeirləri müzakirə mövzusu idi. Dostlar bu mövzuya o qədər primitiv və biganə yanaşdılar ki, əsəblərimi cilovlaya bilməyib dedim: “A kişilər, söhbət şeirin özündən gedir, onun kimə ünvanlanmağından yox. Adam var ki, Allaha, padşaha üz tutub şeir yazır, yazdığı şeir olmur. Adam da var ki, lap elə bacanağına bir şeir ithaf eləyir və oxuyursan ayağıyın altından yer qaçır. Şeirin kimə ünvanlanmağının mətləbə nə dəxli var? Sən qarşındakı mətndən çıxış elə... ” Bunları deyib ayrı-ayrı ünlü şairlərin ithaf şeirlərindən misallar gətirdim və dosatlar mənim fikrimlə razılaşmağa məcbur oldular. Düşünürəm ki, ithaf şeirlərində də yenə hər bir şair öz istedadını ortaya qoyur. Burda, sadəcə dərdini göyə üz tutub demirsən, sənə həmdərd ola biləcək bir kəsə söyləyirsən. Oxuyanlar, dinləyənlər də burdan bir mətləb anlayır, bir yaşantının şahidinə çevrilirlər.

Maraqlı burasıdır ki, sənin üz tutub şeir ithaf elədiyin insanlar da sıradan biri deyillər. Əqrəbadan, eloğludan tutmuş ünlü şairlərimizə qədər hər biri özlüyündə bir aləmdi, bir dünyadı. Rövşən Nəsiboğlunun üz tutub şeir ithaf elədiyi, dərdini danışdığı insanlar kimlərdir: Osman Sarıvəlli, Şəhriyar, Məmməd Araz, Əbülfəz Elçibəy, Bəxtiyar Vahabzadə, İsmixan, Məmməd Aslan, Ağamalı Sadiq Əfəndi, Aşıq Ədalət, Ramiz Rövşən, Zəlimxan Yaqub, Akif Səməd, Rüstəm Behrudi, Həmid Babayev, Aşıq Əli Quliyev, Ömər Qoçulu, Elxan Məmmədli, Aşıq Əmrah, Aşıq Hüseyin Saraclı, Aşıq Kamandar, Məmməd Dəmirçoğlu, Dünyamalı Kərəm, Dilənçi Xıdırov, Məmməd İlqar, Ziyad Yusifov, Cavanşir Əfəndiyev... Hər biri türk millətinin bağrından qopan, milləti və məmləkəti yolunda canını fəda eləyən aydınlarımız! Bu kişilərə də üz tutmayıb bə kimə üz tutub dərdini söyləyəsən?... Nə xoş ki, bu böyük insanlara ünvanlanmış şeirlər də elə onların sanbalına, adına, ünvanına layiq poeziya nümunələridir. Bu şeirlərdə ithaf xətrinə yazılmış bir misraya da rast gəlmək mümkün deyil. 

Təəssüf ki, mən ixtisasca filoloq, peşəcə tənqidçi deyiləm. Yoxsa Sənin bu kitabın haqqında daha əhatəli bir yazı yazar, çox mətləbləri incələyərdim. Neynək, hələ ki, heç də gec deyil, qoy mənim bu yazım tənqidçi dostlara, peşəkarlara bir mesaj olsun. Yəqin ki, onlar da sənin kitabını diqqətlə oxuyub öz sözlərini deyərlər...

P.S. Burda sözümü sonuclamaq istəyirdim ki, yadına bir dəfə sənə dediyim bir söz düşdü:  “Türk qövmü atdan düşəndə itirdi çox şeyini...”

Amma yenə də mənə nə deyirsən de: Türkün qurdunun ulayan, atının kişnəyən zamanı gələcək. Bax elə bu yazını yaza-yaza mən o ulartını da, o kişnərtini də çox uzaqlardan da olsa duyuram. O SƏS özünü yetirəcək bu məmləkətə. Geci-tezi var... Buna adın Rövşənə inandığın qədər inan!!!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.01.2025)

Sizləri bilgiləndirmişdik ki, Yeni ildə poçtumuza gələn ilk məktub Cavidan Hacıyevin şeirlərindən ibarət olub. Cavidan fərqli yazır, heç kəsi təqlid etmir. Mövzuları da özünəməxsusdur. Məsələn, indi süjetli şeir demək olar ki, yazılmır. Amma onun “Sansara” şeiri məhz süjetlidir. Oxudun, sanki qısametrajlı bir filmə baxdın.

Şeirlərinin bir hissəsini diqqətinizə çatdırmışdıq, indi də digərlərini ixtiyarınıza veririk.

GETDİ

“Sevgi Haqqdan gəlir, pakdır əzəldən"-

Deyərək, dastanlar var oldu getdi.

Neçə Qeys olubdur dəli eşqindən:

Leylalar özgəyə yar oldu getdi.

Dedilər: ədalət — tərəzi gözü,

Guya göstərirmiş əyrini, düzü.

Dünyada var ikən, dünyanın özü,

Öləndə — yerimiz dar oldu getdi.

«Gülümsə, dərd bitsin, dayan» dedilər.

Neçə dost dərdimə hayan dedilər.

Dərddən dərdə düşdüm, «oyan» dedilər.

Üzümdə təbəssüm yoruldu getdi.

Həqiqət işıqdır, həqiqət günəş.

Parlasın, yayılsın hər yana atəş.

«Onu gör» -dedilər- «həyatla dirəş».

Baxanda gözlərim kor oldu getdi.

Cənnətdən gəlmişik, uşaqtək pakıq.

Saf olub, savablar qazanmalıyıq.

Ümid var- Tanrının dərgahındayıq.

Yaşadım, o ümid gor oldu getdi.

SANSARA

Səhər erkən oyanıb, təraş etdi üzünü,
Güzgüylə söhbətləşib, ruhlandırır özünü:
Həyəcanlanmağa nə var? Hər şey yaxşı olacaq.
Bir qız bir oğlanındır — çaya qənd atılacaq.
Bir də ki, təhsillidir, özü hələ novbahar,
Bir — iki kitab yazıb — bir az şairliyi var.
Güzgüdə gülümsəyib, ürəyində sevgiylə
Yazdığı bir şeirdən dedi bir-iki cümlə:
«Sevgi, bəlkə həyatda ilahi bir sınaqdır.
Sevgi ONUN eşqiylə səhrada yaşamaqdır.
Sevgi həyata qüvvət, sevgi elə həyatdır - 
Yox, həyat fani olur, sevgi — əbədiyyatdır...» 

… Bağlamaq istəsə də, suyu təraşdan sonra,
Birdən ağrı hiss etdi, əli çatmadı ora.
Çırpınsa da dəniz tək, sakitləşdi ürəyi:
Yenə geyindiriblər əyninə dar köynəyi.
Səsə otağa gəldi ağ xalatlı birisi,
Dedi: «Halı pisləşir, qohumları tez gəlsin.»
İkinci ağ xalatlı dedi üçüncü şəxsə:
«Tez zəng edin qəribə adı olan kişiyə.»
İcrası da tez oldu qəfil verilmiş əmrin:
"-Alo, Dispanserdəndir. Müləvvəh bəy tez gəlin."

… Yazıq Müləvvəh kişi yanmağa dərdi nə çox.
Qırx yaşlı xəstə oğlu, qayğıya qalanı yox.
Oğlu çox tez-tez olur konfabulasiyada.
Çox çətindi yaşamaq Adel sindromunda...

Xəstə indi sakitdi, xatırlayır keçmişi:
Neçə il əvvəl bugün olmalı xeyir işi:
Səhər erkən oyanıb, təraş etdi üzünü,
Güzgüylə söhbətləşib, ruhlandırır özünü:
Həyəcanlanmağa nə var? Hər şey yaxşı olacaq.
Bir qız bir oğlanındır — çaya qənd atılacaq.
Bir də ki, təhsillidir, özü hələ novbahar,
Bir — iki kitab yazıb — bir az şairliyi var.
Güzgüdə gülümsəyib, ürəyində sevgiylə
Yazdığı bir şeirdən dedi bir-iki cümlə:
«Sevgi, bəlkə həyatda ilahi bir sınaqdır.
Sevgi ONUN eşqiylə səhrada yaşamaqdır.
Sevgi həyata qüvvət, sevgi elə həyatdır - 
Yox, həyat fani olur, sevgi — əbədiyyatdır...» 
Şeiri tam demədi, şeir yarımçıq qaldı:
Telefona zəng gəldi, sevdiyi ağlayırdı:
«Heç nə demə, qulaq as, bil ki, səni sevirəm.
Mənim atam „hə“ dedi. Artıq özgəsininəm.»
Yüzlərlə şeir yazan, indi tutuldu qaldı:
Sevgi intihar etdi, xəttən asıldı qaldı.

...Üzünü saqqal basmış qırx yaşı olan biri
Əli bağlı köynəkdə ad gününü qeyd edir.

 QURBAN

Yığıb son parasını kişi gedir bazara:
Oğlu döyüşdən gəlir — qurbanlıq qoç almağa.
Bir vaxt yurda gələndən qara donlu kafirlər,
Bir ata qurban deyib, oğul yolunu gözlər.

Döyüşsə çoxdan bitib, keçib üstündən illər:
O vaxtın gənclərinə indi "əmi" deyirlər.
Ata üçünsə zaman donub oğlu gedəli.
Ata ayırd eləmir fəsilləri, günləri.

Oğul gedəndə dedi: "İndi Vətən vəsfiyik.
Düşmən kimdir, ay ata? — Qoç Koroğlu nəsliyik!"
Bir ata qurban deyib, indi əməl etməli.
Bir ata qurban deyib İbrahimtək, kəsməli.

Ata kəsdi ağ qoçu oğlunun qədəminə,
Qoç qanından xal qoydu şəhidin kəfəninə.
Qəribə dinclik tapdı ata oğlu gələli: 
Qucaqlamaq çətindir axı boş qəbirləri.
Boş qəbirdə həsrət var, boş qəbirdə ümid var.
Vətənin şəhidinə Vətən özü darıxar.

Bir ata hüzur tapdı, bir kənddə qəbir artdı.
Bir qadın ruhundasa qız yenidən ağladı.
Qız qəlbi ümid dolu — sevgilisi qayıdar.
Qız qəlbi ümid dolu — alnı isə qırışlar.
Qızın alnı qırışlı, qızın saçı ağappaq:
Qız illərlə yığılan həsrəti edib duvaq.
Müharibə başladı, edənmədi toyunu.
Elçilər gəlib gedir — qızsa gözləyir onu.
Artıq şıltaq qız deyil, alnında qırış çoxlu.
«Nənə» deyilən vaxtda «ana» deyəni yoxdur.
Amma ümidi vardı, bəsləyirdi oğlutək:
Döyüş bitsin, ağ atlı o şahzadə gələcək.
Ağ atda gözləyirdi, ağ kəfəndə qayıtdı:
Qız otuz il gözləyib, bircə anda qocaldı.

Oğul təkçə atanın, şəhid — bütün elindir.
Şəhid nəşi tapılıb — bir kənd yas içindədir.
Geçikmiş məktub kimi, bəlkə, bir-bir gəlirlər
Koroğlu əqidəli itkin düşmüş şəhidlər. 

SÜPÜRGƏLİ NƏNƏ

Hər sübh günəşdən əvvəl, günəş yatarkən hələ,
Çıxırlar küçələrə Süpürgəli Nənələr.
Hər sübh azandan əvvəl, təkcə Tanrı oyaqkən,
Zibildən təmizlənər yuxulamış küçələr.

Təmizlənir sübhçağı- kirlənir axşamadək.
Kirlənsin da, uzağı nənələr süpürəcək.
Görən süpürərdimi yenə nənə sübhçağı?
Nazını çəkən olsa, olsa isti ocağı?

Yığardı o nənə də başına nəvələri,
Heç Şəhrizad bilməyən nağıllardan deyərdi.
Amma küçə süpürür — olmadı naz çəkəni:
Qarı həmdərd eləyib bir darı süpürgəni.

Nənə bir də Tanrı var, ətrafdasa gecədi:
Deyəsən, Tanrının da yuxusuzluqdu dərdi.
Süpürgəli nənələr nə qədərdi küçədə:
Süpürgənin səsindən heç yatanmır gecə də.

Rəhm gözləmə bizdən, süpür hər gün sübhədək,
İsanı öldürənlər sənəmi rəhm edəcək?
Süpürgədi ən sadiq, dürüst yoldaş nənəyə:
Nənələr də darıyla bəlkə çıxır təpəyə?
Darı dar ağacıdı bəlkə elə nənənin?
Bəlkə nənə İsadır — dəyişib qiyafəsin?

Amma biz kor olmuşuq, görənimiz də yoxdu:
«Hara gedirsən Tanrı?» soranımız da yoxdu.
Görən, nə qədər Tanrı gəlib gedib beləcə?
Sadəcə bir nənə var, bir küçə var, bir gecə.

Kir süpürürsən nənə, kirdən təmiz küçələr.
Bəs bu küçələrdəki günahlar hara gedər?
Neyləyək ki, ay nənə, görək biz də təmizlik?
— Günah artıq kir deyil, günah — biz özümüzük?!

NƏFƏS

«Nəfəsim ol» söyləyir sevgidən yazan şair.
«Nəfəsimsən» yazılır namələr sətir-sətir.
Nəfəslə həyat gəlir...
                               Gedir həyat nəfəslə. 
Nəfəs özü də bitir- yenisi gəlsin deyə.
Yeni nəfəs gələcək — arxayındır insanlar:
Yaman çoxdur unudan — nəfəs sayılı olar.

Nəfəs həyat rəmzidir, nəfəs həyata nədən:
İnsan da ruhun alıb Tanrının nəfəsindən.
Tanrıdan ruhun alıb, ancaq satdı İblisə - 
Nə fərqi var? Bir milyon, ya da otuz qəpiyə?
Əsas odur satıldı. Alan da tapıldı tez.
Görən ruhu satanlar ya alan olur İblis?
Bu suala cavabı, görən heç Şeytan bilər?
Nə fərqi var? Onsuz da çoxdur ruha tacirlər.
Tacirlər ki çoxalıb, açılıb ruh bazarı:
Ruhlar da çeşid-çeşid, təzəsi, saxtaları.
Orda nə pak bir ruh var, sanki satılıq deyil-
"Əşi ruhu ver bura, hər şey puluyla deyil?"
Satdın ya yox, nə farqi lap güc ilə alırlar -
Sonda İsaya dönür «birdəfəlik» qadınlar?
Görəsən göyə qalxıb onların da ruhları
Deyirlərmi Allaha «Bağışla insanları»?

Axı Tanrı neyləsin bizi əfv etmək üçün? 
Axı günah günahın dalıyca olur hər gün.

Aldığı hər nəfəsdə insan yıxır insanı.
Bəlkə Tanrı lütfüdü? Bəlkə rəhm edib Tanrı -
Yığmasın deyə bəndə daha çox günahları,
Sayılı bir nəfəslə yaratdı insanları?

 AĞAC ƏK

Ağac əkir bir qoca — öləcəyini bilir.
Nə bayağı mövzudur. Buna yazılmır şeir.
Yazıldı yazılmadı — qoca üçün nə fərqi?
Ağac əkir bir qoca — yeri gəldi gəlmədi.

Balaca koma dikib, bir oğul da böyütdü.
Yerinə tam yetirib məsəldəki öyüdü.
İndiysə ağac əkir çuxur qazıbdır yenə:
Ağac əkir bir qoca...
                                 … baş daşı əvəzinə.

Savaş cəngi vuruldu illər öncə bu yerdə
Torpaq ehtiyac duyur indi qəhrəman mərdə.
Bayağı şeirlərdə bayağı mövzulartək:
Qoca bilirdi onun övladı dönməyəcək.

Yola salıb oğlunu o, örtmədi qapını
«Qayıdıb özü örtsün» — beynindəki xəyalı.
Bir dəfəlik getmir ki, qayıdar üç-beş fəslə.
Sonra yenə də başlar, «ağac — yeni ev — nəvə».


Pafoslu cümlələrlə bəzəməyək buranı
Onsuz da hamı bilir savaşlarda olanı:
Ürəyi arzu dolu hansısa iki cavan
Edirlər bir-birini al qanlarına qəltan.


Maşınla yola saldı oğlu — dəmir qutuda:
Taxta qutuda aldı təhvil ata — tabutda.
Qoyub tabutu yerə — sadəcə quyu qazdı.
Nə fəryadlar qopardı, nə də gözü yaşardı.

Ölənə ağlayanlar, qayıdana sevinər:
Ata dedi «nə fərqi? — ölənlə ölməyirlər»
Belə də olmalıymış sonda hər şey elə bil.
Dərin bir quyu qazıb bir qoca ağac əkir.


Bu nə təhər həyatdı? — dəyişin bu həyatı:
Yaşamaq da bayağı, ölümlər də bayağı
Düşmən sayılanlara ölüm hökm edildi -
Ölənəsə deyirik «Tanrı lütfünə getdi».

Bu qədər çoxmu insan sevir öz yağısını? -
Onunçün özü açır Cənnətin qapısını.
Ölən balalar üçün analar fəryad edir.
Bəs onda öldürməyə bu eşq haradan gəlir?

O da balaydı axı, istəmirdi savaşı,
Onun da çatmamışdı ölməkçün hələ yaşı.
Axı yaratmayıbdir Tanrı bu cürə bizi?
Hansı məqamda görən həmkar bildik iblisi?


Həyata keçməsə də bayağı ifadə var:
«Beşikdən məzaracan insan qala insanlar»
Sadəcə ev düzəltsin, övladını böyütsün.
Əsas əkilən ağac — çarmıxlara dönməsin.

(davamı olacaq)

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.01.2024)

Dünyaşöhrətli investor, filantrop Uorren Baffet həm də uğur nəzəriyyəsinin banisidir. Onun 13 qaydadan ibarət “Uğur qazanmaq qaydası” təlimindən danışırıq. Bu gün sizlərə növbəti bəndi təqdim edəcəyik.

Əminik ki, sizlərə bu dahi şəxs çox faydalı olacaq.

Qayda 12

Həmişə hər şeyin perspektivinə diqqət edin

«Həmişə öz növbəti gedişinizi və ondan sonrakını qiymətləndirin. Ətrafınızda baş verən şeylərə adekvat baxmağa çalışın. Belədə çox şey əldə edəcəksiniz».

Əvvəlki günlərdə isə bunları təqdim etmişdik:

Qayda 1

 Unutmayın – həmişə  özünə investisiya qoymaq lazımdır!

«Hər gün öz xarakterinzin zəif cəhətləri üzərində çalışın, onları daha yaxşı edin, öz qabiliyyət və bacarıqlarınızı inkişaf etdirin. Özünə investisiya qoymaq həmişə universitetlərə təhsil haqqı ödəmək anlamında deyil. Mənim iki diplomum var, amma mən onları çərçivəyə salıb divardan asmıram. Mən hətta bilmirəm ki, onları hara qoymuşam».

Qayda 2

«Yox!» deməyi öyrənin

«Siz «yox» deməyi öyrənməsəniz, heç vaxt öz zamanınızı tam olaraq idarə edə, ona nəzarət edə bilməyəcəksiniz».

Qayda 3

Heç vaxt başqalarına qulaq asmayın

«Çalışın, başqalarının düşüncəsinə əsaslanan qərar qəbul etməyəsiniz. Karyeramın əvvəlində mənə yalnız uğursuzluq vəd edirdilər. Hətta mən investorlardan 100 min dollar toplamağı bacaranda da həmin şəxslərin  fikirləri dəyişməmişdi. Təsəvvür edin, 10 ildən sonra bu pullar mənə 100 milyon dollar gətirəndə onların sifətlərinin ifadələri nə cür oldu.

Özünüzə yalnız öz daxili şkalanız ilə qiymət verin!»

Qayda 4

Cəld və məhsuldar hərəkət edin

«Qərarı çox uzadıb çox düşünməyin. Həmişə çalışın, hər şeyin məğzini cəld, zamanında anlayasınız. Sonradan başa düşəcəksiniz ki, bu, pul qazanmağın yeganə vasitəsidir».

Qayda 5

Çalışın, öz gəlirlərinizi təkrar investisiyaya qoyasınız

«Öz ilk biznesinizlə qazandığınız pulu çalışın xərcləməyəsiniz, işin inkişafına qoyasınız. Haçansa mən dostumla bərbərxanada oyun avtomatı quraşdırıb bir qədər pul qazanmışdım. Amma bu pulu digər yeniyetmələr kimi xərcləmədik, dövriyyəyə buraxdıq. Nəticədə, 26 yaşda artıq mənim 1,4 milyon dollarım var idi».

Qayda 6

Hər şey barədə əvvəlcədən razılaşın

«İstənilən işi başlayanda dərhal  maliyyə məsələsində razılaşın. Bunu etməsəniz, böyük ehtimalla siz aldadılacaqsınız. Bu dərsi mən yeniyetməlik vaxtımda əxz eləmişəm. Necəsə, mənim babam məndən və dostumdan mağazasını təmizləməyi xahiş etmişdi. Biz 5 saat ərzində süpürgələrlə işlədik, yeşikləri daşıdıq. İş qurtaranda babam bizim ikimizə cəmi 90 sent ödədi. Həmin anda şəraitin ədalətsizliyindən mən çox sarsılmışdım».

Qayda 7

Ən xırda şeylərə belə diqqət edin və onlardan öz maraqlarınız üçün istifadə eləyin

«Həmişə xırda şeylərə diqqət etsəniz yaxşıca qənaət etmiş olacaqsınız. Bir yaxşı nümunə gətirim: Mənim bir tanışım evinin küçə divarlarını rəngləmək qərarına gəlmişdi, o bunu çox ağılla etdi. 4 divarın hamısını yox, yalnız əsas küçəyə baxan divarı rənglədi».

Qayda 8

Öz pullarınızdan düzgün istifadə edin

«Birinci qayda: heç vaxt pulunuzu itirməyin. İkinci qayda: heç vaxit birinci qaydanı unutmayın.

Foreks bazarında ticarətlə məşğulsunuzsa həmişə məntiqsiz risklərdən qaçın. Ticarətlə necəgəldi məşğul olmayın. Həmişə pula qənaət metodundan yararlanın ki, nəticədə kapitalınız qorunsun və artsın».

Qayda 9

Öz vəsaitinizlə yaşayın!

«Çalışın, heç vaxit borca pul göitürməyin. Götürsəniz, heç cür inkişaf edə bilməyəcək, bütün həyatınızı yoxsulluq içində keçirəcəksiniz. Cəld borclarınızı qaytarın və dövriyyəyə buraxmaq üçün azacıq kapital  toplayın».

Qayda  10

Qətiyyətli olun!

«Qətiyyətsizliklə siz heç nəyə nail ola bilməyəcəksiniz. 1984-cü ildə mən bir kompaniya almışdım. Bu kompaniyada bir qadından – kompaniyanın qurucusundan çox xoşum gəlirdi. İş onda idi ki, böyük maliyyəsi olmayan və olduqca qətiyyətli olan bu xanım yalnız qətiyyəti hesabına mebel satışı ilə məşğul olan böyük bir mağazalar şəbəkəsi aça bilmişdi».

Qayda 11

Çökən müəssisədən vaxtında çıxmağa çalışın!

«Gəncliyimdə mən bir dəfə qaçış yarışlarına pul qoymuşdum, uduzdum, pulumu qaytarmaqçün yenə qoydum, yenə uduzdum. Bundan sonra mən fikrimi toplamağı bacardım. Sonralar mənə yalnız ziyan gətirən biznesdən dərhal çıxmağa başladım».

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.01.2025)