Pərvanə Bayram yazır

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Azərbaycan sufizminin, teologiyasının, eləcə də 19-cu əsr ədəbiyyatımızın görkəmli nümayındəsi Seyid Mir Həmzə Nigarini “Tanıdaq” rubrikasında Pərvanə Bayramın imzası ilə oxuculara təqdim edir. 

Bu gün dahi şəxsin müraciət etdiyi əsas mövzular barədə danışılacaq.

 

Seyid Nigarinin müraciət etdiyi əsas mövzular

 

Seyid Nigari, yuxarıda da qeyd etdiyimiz kimi XIX əsrdə iki dildə iki Divan tərtib edən məşhur şairlərdəndir. O, eyni zamanda bu əsrdə Qafqaz, Azərbaycan və Şərqi Anadoluda Ruslara qarşı mübarizə aparan Nəqşibəndiyyə təriqətinin nüfuzlu şeyxlərindən biri kimi də tanınır. Şair Çar Rusyasının mənfur siyasətlərindən biri olan Azərbaycan Türklərini, eyni zamanda Qarabağ əhlini bir- birinə düşmən edərək aralarına sünni-şiə ədavəti salmasının qarşısını almaq üçün mistik duyğuları gücləndirməyə səy edərək bu mövzuda coşqun ruhlu əsərlər yazmışdır. 

Nigari, zikr məclislərində müridləriylə dairəvi şəkildə oturaraq xəfif ritmlə söylədiyi qəzəlləri ilə dinləyicilərdə mistik duyğular oyandıran bir şeyx kimi də şöhrət qazanmışdır. Haqqında söylənən mənqibələr bu gün də Azərbaycanın bir çox bölgəsində və Şərqi Anadoluda dildən-dilə dolaşmaqdadır.

Mənbələrin verdiyi məlumata görə Nigari, təriqətə girənə qədər şeir yazmamışdır. Nəqşibəndiyyə təriqətinə girəndən sonra o, həm klassik tərzdə əruz vəzniylə, həm də heca vəzniylə şeirlər yazmağa başlamışdır. Nigarinin şeirlərindəki coşqunluq və lirizm onu qısa vaxtda məşhurlaşdırmış, qəzəlləri, heca vəzniylə yazdığı şeirlər təkcə müridləri arasında deyil, geniş xalq kütlələri arasında da çox bəyənilib əzbərlənmişdir.

Şair, Azərbaycanda qaldığı vaxt minlərcə mürid yetişdirmişdir. Bu müridlərin bir çoxu onun özü kimi şair olmuşdur. Ağa Rəhim Ağa Dilbazi, Şahnigar Xanım Rəncur, Sədi Sani Qarabaği, Hacı Məcid Əfəndi, Hacı Mahmud Əfəndi Aslanbəyli, oğlu Siraci və Amasyada yaşamış bəzi qohumları da bu şairlər arasında yer alırlar.

Şeirlərində daha çox Füzuli və Nəbatinin təsiri hiss edilir. Şair, dərin bir lirizmlə ilahi eşqi özünə xas bir ustalıqla ifadə edir. Şeirlərinin bir çoxu musiqiyə uyğun ritmlə yazılmışdır.

Nigari, XIX əsr həm Azərbaycan həm də Anadolu sahəsi Türk ədəbiyyatının mütəsəvvüf şairlərdəndir. Nigarinin heca vəzniylə yazdığı şeirlərinin bəziləri xalq dilinə yaxın olmaqla bərabər əruz vəzniylə yazdığı şeirlri daha çox təsəvvüfi termin və məzmunlarla zəngindir. Özündən gerçək bir Haqq aşiqi olaraq bəhs edən şair, şeirlərində XVI əsrin məşhur şairi Füzulinin üslubundan istifadə etmişdir. O, şeirlərində “pir-i muğan”, “bəzmi-ələst”, “aşiq”, “məşuq”, “Kəbə”, “Həllac Mənsur”, “duxtəri-rəz” və başqa təsəvvüfi ifadələrdən çox istifadə edir. Nigari, Divanını tərtib edərkən özünə qədərki klassik ədəbiyyatda mövcud Divan tərtib ənənəsinə müəyyən yeniliklər gətirmişdir.

Nigari Divanında rübai, qəzəl, qəsidə, qitə, tərkibbənd, tərcibənd, məktub, məsnəvi kimi klasik şəkillərdə yazılmış şeirlərlə bərabər heca vəzni ilə yazılmış şeirlər də çoxdur. Divanda 642 qəzəl vardır. Təsəvvüfi məzmun şairin qəsidələri, tərkibbənd və tərcibəndlərində, məsnəvisində daha qabarıq şəkildə özünü göstərir. Şairin şeirlərinin mözusuna baxanda eşq, xüsusən də ilahi eşq, dini-təsəvvüfi mövzular, insan və cəmiyyət haqqındakı düşüncələrin əsas yer tutduğunu görürük.

Nigarinin şeirlərində ümumiyyətlə ilahi eşqdən bəhs edilir. Amma şairin, bəşəri eşqdən, bəşəri sevgilidən bəhs edən şeirləri də diqqəti cəlb edir. Aşağıdakı şeir şairin bu səpkili şeirlərinə gözəl bir nümunədir:

 

Bağ-ı melahatin gül-ızarısın

Emir-i Hamzenin şeh-nigarısın

Gün gibi hüveyda vü aşkar eder Seyyid-i şeydanın şirinkarısın Meydan-ı hüsünde sürmesin semend Arsa-i zibanın şehsüvarısın

Yusuf-ı ziba tek kulların çokdur

Mülk-i melahatın şehriyarısın

Mülk-i melahata virmişsin revac

İklim-i zibanın hükümdarısın

 

Şair şeirlərində bəzən özünü məlamilər kimi xor görür, tez tez qınayır, bəzən də arsız, bi-ar vs. adlandırır.

Şair Nəqşibəndiyyə təriqətinin təmsilçisi olduğu üçün şeirlərində bu təriqətin ədəb ərkanından, qurucularından da tez-tez söz açır, bunlara münasibətini bildirir.

Gənc yaşında vətənindən ayrılmağa, doğma yurdunu tərk etməyə məcbur olan şair, şeirlərində vətən mövzusu, ana yurda sevgi duyguları qabarıq nəzərə çarpır. Şair, qürbət ağrısından, rusların zülmündən də bəhs edərək vətənini, onun gözəlliklərini, doğma kəndini, gözəl Qarabağını, buradaki çayları, dağları, xülasə hər şeyi məhəbbətlə yad edir.

Bir sufi, bir təriqət şeyxi olaraq tanıdığımız Nigarinin yaradıcılığında bəzi təzadlarla da qarşılaşırıq. Şair, şeirlərində özünü rind, sufi, masivadan, əhli vəradan keçmiş, Haqqı bulmuş bir insan olaraq göstərsə də; demək olar ki bütün qəzəllərində şairliyini ön plana çəkir, hər qəzəlin axırıncı beytində özünün şeir-sənət aləmindəki qüdrətini tərifləyir. Aşağıdakı beytdə şair, özünü zariflər məclisndə gönül əyləndirən xoş, gözəl kəlamlı rində oxşadır.

 

Gördim zurafa içre Nigari-yi nedimi

Bir rindi-i dil-baz sözi pakize edadır

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.11.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qiraət saatında Adəm İsmayıl Bakuvinin “Məhşər divanı, yaxud yalanın 17 anı” sənədli romanının dərci davam edir. Roman erməni millətindən olan bəşəriyyət canilərinin utopik məhkəməsindən bəhs edir. Onu nəinki oxumaq, hətta ən maraqlı faktları yaymaq, təbliğ etmək lazımdır.

 

 

 

61-Cİ DƏRC

 

Söz yenidən birinci xanıma adladı:

-1990-cı ildə Melkonyan Ermənistana gəlmiş və Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ ərazisinə getmişdir. Azərbaycanın Xocavənd rayonunun işğalı zamanı Ermənistanın ön cəbhə dəstələrinin birinin komandiri olmuşdur. Xocavənd rayonunun işğalı zamanı Melkonyan və dəstəsi misligörünməz vəhşətlər həyata keçirmişlər. Təkzibedilməz faktlar var: Melkonyan şəxsən özü insanların qətlə yetirilməsində, onlara işgəncə verilməsində iştirak edib. Ardınca isə Melkonyan Xocalı qətliamının əsas fiqurlarından biri olub.

Divan Hakimi mikrofonunu işə salıb söylədi:

-Bu yerdə mütləq Azərbaycanın işğal edilmiş Xocavənd rayonu barədə ekspertlərin rəyini dinləməyimiz yerinə düşər. Buyursunlar ekspertlər.

Yaşlı ekspert eynəyini düzəldib mətni oxumağa başladı:

-1992-ci il oktyabr ayının 2-də Ermənistan silahlı qüvvələri Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ bölgəsinin 1458 km² sahəsi, 10 min nəfərdən çox azərbaycanlı əhalisi, 1 şəhər, 2 qəsəbə və 81 kənddən ibarət olan qədim Xocavənd rayonunu işğal etdilər. Hazırda Dağlıq Qarabağ bölgəsinin Xocavənd rayonunun yalnız Nərgiztəpə adlanan hissəsi (114 min m²) Azərbaycanın nəzarətindədir və rayonunun 13 minə yaxın əhalisi Azərbaycanın əsasən Beyləqan rayonu, eləcə də müxtəlif bölgələrində məcburi köçkün kimi məskunlaşıblar. 1988-ci ilin fevralından başlayan Ermənistanın Azərbaycana təcavüzü zamanı Xocavənd rayonu 145 şəhid (onların 13 nəfəri qadın, 13 nəfəri uşaqdır) verib. 43 uşaq valideynlərindən birini, 68 qadın həyat yoldaşını itirib. Müxtəlif dövrlərdə girov götürülmüş 110 nəfər dinc sakinlərdən 49 nəfəri əsir və girovluqda olarkən erməni terroru və vəhşiliyinin qurbanı olmub, bir ailədən olan 3 uşaq hər iki valideynini itirib. İşğaldan əvvəl Xocavənd rayonunun azərbaycanlılar yaşayan 10 kəndində 1723 yaşayış evi Mento Melkonyanın başçılığı altında  yandırılaraq əmlakları talan edilib, 47 sənaye, 144 kənd təsərrüfatı obyekti dağıdılıb. Bu vandallar tərəfindən 17 təhsil müəssisəsi, 4 məktəbəqədər tərbiyə ocağı, 32 səhiyyə məssisəsi, 59 mədəniyyət obyekti, 10 tarixi abidə, eləcə də rayonun infrastrukturuna aid olan 12 rabitə qovşağı, 341 km avtomobil yolları, 32 körpü, 42 su anbarı və 316 km su kəməri xətti dağıdılıb, talan edilib və yararsız hala salınıb.

Divan Hakimi yenidən söz sahibi oldu:

-Mən cənab ekspertlərdən xahiş edərdim ki, Monte Melkonyanın və dəstəsinin fərman verdikləri və icra etdikləri vəhşiliklərlə, insan qətlləri ilə yanaşı onların tarixin izlərinə vurduqları ziyan, tarixi abidələrin məhvi ilə bağlı dağıdıcı fəaliyyətlərinə də toxunulsun. Bizim Divan ədalət divanıdır, insanlarla yanaşı, tarixin, mədəniyyətin də məhvinə fərman verənlərə hökm kəsir. Hörmətli Divan tamaşaçıları, bu yerdə mən ürək ağrısı ilə bildirmək istəyirəm ki, Monte Melkonyanın ən böyük cinayətlərindən biri də dünya mədəniyyəti irsi siyahısına salınan, bir milyon yaşı olan Azıx mağarasına vurduğu ziyandır. Buyursunlar, ekspertlər bu xüsusda danışsınlar.

Yaşlı ekspert estafeti gənc ekspertə ötürdü. O, təmkinlə mətni oxumağa başladı:

-Xocavənd ərazisində 72 adda dünya və respublika əhəmiyyətli tarixi-memarlıq və mədəniyyət abidələri vardır. Bunlar Azərbaycan xalqının tarixinin, mədəniyyətinin nümunəsi olan abidələrdir. Daha önəmlisi isə, onların arasında bəşər tarixinə şahidlik edən çox qiymətli xəzinələr də var. Bunların sırasında Salakətin kəndinin yaxınlığında, Quruçay vadisində 1,5 milyon il yaşı olan Azıx mağarasını birinci olaraq göstərməliyik, həmçinin qədim tarixə malik Tağlar mağarası, Tuğ kəndi ərazisində yerləşən V-VIII əsrlərə aid “Ritiş” qalası, Ərgünəş dağının yamacında sıldırım qayalar üzərində yerləşən “Ərgünəş” qalası, Düdükçü kəndi ətrafında XIII əsrə aid “Rzaqulu Bəy” türbəsi, Xocavənd kəndi yaxınlığında “Aşıqlı Qoşa” günbəzi, Böyük Tağlar kəndində 1241-ci ilə aid Alban məbədi, Tuğ kəndindəki “Qırmızı” məbəd adlı X əsrə aid tarixi memarlıq və incəsənət abidələrini göstərmək olar. Bu abidələr müəyyən zərər çəkərək işğalçıların əlinə keçmişdir. Ermənistanın hərbi təcavüzü nəticəsində rayonun tam olaraq  dağıntıya məruz qalmış mədəni və dini abidələri də vardır, bunlardan Tuğ kəndinin 5 kilometrliyindəki V əsrə aid Alban kilsəsini, I-V əsrlərə aid Alban qəbiristanlıqlarını, Salakətin kəndi ərazisindəki Dəmirov və Dağdağan ocaqlarını, Xocavənd kəndi ərazisində yerləşən Cicim ocağını, Qaradağlı kəndinin ərazisində qeydə alınan, III-VI əsrlərə aid olan Alban qəbiristanlıqlarını, Əmirallar kəndi yaxınlığındakı Bəhrəmli pirini, Muğanlı kəndində yerləşən Seyid Rza günbəzini, Qaradağlı kəndi ərazisindəki Yel pirini və digər qiymətli tarixi abidələri göstərmək olar.

Baş Hakim çıxışçılara minnətdarlığını bildirib söylədi ki, bugünkü proses əvvəlkilərdən bir qədər fərqlidir, biz burda musiqi və filmə də yer verməyi planlaşdırmışıq.

O dedi:

-Mən səhnəyə fransız bəstəkarı Pyer Tilloyu dəvət edirəm. O, “Xocalı 613” musiqi pyesinin müəllifidir. Əsər Azərbaycanın Xocalı şəhərində erməni silahlı birləşmələri tərəfindən dinc əhaliyə qarşı törədilmiş soyqırımı qurbanlarının xatırəsinə həsr olunmuşdur. Pyesin premyerası 21 fevral 2013-cü ildə Parisin Müqəddıs Roş kilsəsində keçirilmişdir. Konsertdə 350 senator, Fransa Milli Assambleyası üzvləri və musiqi həvəskarları iştirak etmişlər. Konsert proqramı dirijor və bəstəkar Loran Petijerarın rəhbərliyi, Londonun "Orion" orkestrinin iştirakı ilə baş tutmuşdur. Əsərdə balaban partiyasını musiqiçi Şirzad Fətəliyev, skripka partiyasını isə Nyu-Yorkun Culyard məktəbinin ilk azərbaycanlı məzunu, AAC-nin mədəniyyət məsələləri üzrə məsləhətçisi Səbinə Rakçeyeva ifa etmişdir. Pyer Tilloyon “Xocalı 613” musiqi pyesinin Böyük Britaniya premyerası isə 26 fevral 2013-cü ildə Londonda, Parlament binası yanında yerləşən Müqəddəs Con Smit meydanında, Xocalı soyqırımı qurbanlarının xatirəsinə təşkil olunmuş konsert çərçivəsində keçirilmişdir. 500-dən çox lord, parlament üzvləri, diplomatlar və musiqi həvəskarlarının iştirak etdiyi konsertdə əsər drijor və bəstəkar Loran Petijerarın rəhbərliyi, Londonun "Orion" orkestrinin iştirakı ilə ifa edilmişdir.

Bəstəkar Pyer Tilloy alqış sədaları altında səhnəyə çıxdı, skripka, balaban, zərb alətləri və simli alətlər orkestri də səhnədə yer aldı.

Pyer Tilloy söylədi:

-Xocalı qırğını Azərbaycan xalqının yaddaşında ən həssas və kədərli hadisələrdən biri kimi qalmışdır, bu hadisə bütöv bir xalqın hələ də əziyyət çəkdiyi uzun sürən Qarabağ münaqişəsi ilə əlaqəlidir. Adətən "yaddaş" adlandırılan bir mexanizm mövcuddur ki, o, vulqar pafosdan uzaq formada insanlığı unutmadan qorunur və onun ləyaqətinin keşiyində durur. "Yaddaş" həmişə, siyasi və inqlabi kontekst çərçivəsindən çıxaraq insanlara onların qəlbinin dərinliklərinə toxunacaq əsas dövrlər, çətin anlar və dramları xatırladan musiqiçilər və digər sənətkarlar üçün yaradıcılıq bayrağı olmuşdur. Marş və konflikt ritmləri fonunda "Laçın" və "Sarı gəlin" xalq mahnılarının musiqisindən istifadə olunaraq ərsəyə gəlmiş bu musiqini dinləyin, sülh arzulayaraq, qan tökən cəlladlara nifrət edərək dinləyin!

Tamaşaşılar alovlu nitqi alqışlaya-alqışlaya ecazkar musiqinin təsirinə düşdülər. Bu müsiqi o dəhşətli qarlı günü, əli avtomatlı acımasız saqqallı qatılləri və güllələrə qurban gedən qadınları, qocaları uşaqları göz önünə düzdü.

Ardınca daha bir neçə saat ərzində “26.02.92” və “Düşmən laylası” qısametrajlı filmləri nümayiş olundu. Sonra səhnəyə litvalı rejissor Andreas Brokas dəvət edildi. Xocalı faciəsindən bəhs edən, 2015-ci ildə çəkilmiş “Sonsuz dəhliz” filmini bu litvalı rejissor çəkmişdir. Xocalı qırğınından söz açan bu sənədli film Azərbaycanın Heydər Əliyev Fondunun təşəbbüsü ilə “Xocalıya ədalət!” təbliğat kampaniyası çərçivəsində hazırlanmışdır. Film litvalı jurnalist Riçard Lapaitisin Xocalıya səyahəti kimi təqdim olunur. 23 il əvvəl hərbi müxbir olan R.Lapaitis Dağlıq Qarabağ münaqişəsini və qanlı soyqırımı aktını işıqlandırıb. O, Xocalıda kütləvi qətliamdan sağ çıxmış insanlarla görüşüb. Ermənilərin atəşi altındakı “sonsuz dəhliz”də özünə nicat yolu axtararkən yaxınlarını itirənlərin ürəkdağlayan hekayətlərini dinləyib. Filmin müəllifi bu soyqırımının təşkilatçıları və icraçıları – erməni hərbi komandirləri ilə də söhbət edib. Onlar qəddar hücum strategiyalarından danışaraq, mülahizələrini bölüşüblər. Filmin süjeti real hadisələr, bu cəhənnəm əzabını yaşamış, kütləvi qırğını öz gözü ilə görmüş insanların xatirələri əsasında qurulub. Onların bir çoxları erməni terrorçuları və başkəsənləri tərəfindən öldürülüb, bəziləri isə Ermənistan rəhbərliyinin yaratdığı əsir düşərgələrinin qeyri-insani şəraitinə baxmayaraq salamat qalıblar. Filmin primyerası 2014-cü il iyulun 1-də Londonda Britaniya Film və Televiziya İncəsənəti Akademiyasında (BAFTA) keçirilmişdir. “Sonsuz dəhliz” sənədli filminin prodüserləri Aleksandras Brokas (Litva) və nüfuzlu “Grammy Award” mükafatçısı Cerald Rafşundur (ABŞ). Film britaniyalı aktyor, BAFTA mükafatçısı Ceremi Ayronz tərəfindən səsləndirilib. İngilis dilində çəkilmiş filmin subtitrləri Çin, türk, fransız, italyan və alman dillərinə tərcümə olunub.

“Sonsuz dəhliz” filmindən sonra Xocalı soyqırımından bəhs edən, ABŞ-da Xocalı soyqırımı mövzusunda çəkilmiş ilk sənədli ekran əsəri olan  “Zülmətdən qaçarkən” sənədli filmi nümayiş olundu. ABŞ Los-Anceles istehsalı olan və burada fəaliyyət göstərən yəhudi kinematoqrafçıları tərəfindən çəkilmiş bu sənədli film Xocalı soyqırımının canlı şahidlərinin müsahibələri və onların tükürpədici ifadələri vasitəsilə 1992-ci ilin fevralında Azərbaycanın Xocalı şəhərində Ermənistan silahlı qüvvələrinin azərbaycanlı dinc əhaliyə qarşı törətdiyi vəhşilikləri diqqətə çatdırdı. Filmdə həmçinin ABŞ-ın ştat qanunvericilərinin və tanınmış din xadimlərinin bu soyqırımı pisləyən açıqlamalarına, tədqiqatçı alim və jurnalist rəylərinə, eləcə də erməni hüquq müdafiəçisi Vahan Martirosyanın Xocalı faciəsinə görə Ermənistan rəhbərliyini sərt şəkildə tənqid edən fikirlərinə yer verilməsi Divan tamaşaçılarında böyük maraq oyatdı..

Elan edilmiş fasilədən sonra Xocalı soyqırımı hadisələrindən bəhs edən daha iki sənədli film --“Müharibə uşaqları” və “Biz qayıdacağıq”  nümayiş olundu. “Müharibə uşaqları” filmində faciə zamanı valideynlərini itirmiş yeddi uşağın taleyindən ağrılı notlarla bəhs edilirdi. “Biz qayıdacağıq” adlı ikinci filmdə isə Milli Qəhrəman Hikmət Nəzərlinin keçdiyi döyüş yolu barədə söhbət açılırdı.

Ardınca tammetrajlı film – “Haray” filmi nümayiş olundu. Azərbaycanfilmin istehsalı olan bu filmdə Xocalıda insanlığa qarşı törədilmiş tükürpədici qətliam öz əksini tapmışdır. Ermənilərin azərbaycanlı əsirlərə verdikləri işgəncələrə şahid olan iki yeniyetmənin baş qəhrəman kimi təqdim edildiyi filmin sonunda bacı və qardaşın intiharı ekran əsərinin finalını çox təsirli etmişdir. Xüsusən aktyor Ceyhun Mirzəyevin ifası tamaşaçıları məftun etdi.

 Ardınca göstərilən digər filmi - “Qırmızı qar”ı da həyəcansız seyr etmək mümkün deyildı.

Diktorlar elan etdilər ki, Xocalı mövzusunda kifayət qədər film çəkilmişdir. Onlardan bu faciə haqqında dünya xalqlarına real məlumatlar vermək üçün istifadə olunur. Bu filmlər Xocalı dəhşətlərini dünyaya çatdıran ən əhəmiyyətli təbliğat vasitəsidir. Və prosesin mədəniyyət tədbirləri hissəsinin sonunda azərbaycanlı yazıçı Varis Yolçiyevin Xocalıda erməni işğalçıları ilə mübarizədə qəhrəmanlıq göstərərək şəhid olmuş Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Əlif Hacıyevdən bəhs edən“Qırmızı Ləçəklər” romanından fraqmentlər oxundu...

 

(Davamı var)

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.11.2023)

Leyla Səfərova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Kitab bələdçisində yenə xoş gördük. Ədəbiyyatımızın çox dəyərli əsərlərindən biri də mənə görə Əbdürrəhim bəy Haqverdiyevin “Xortdanın cəhənnəm məktubları” povestidir. Olduqca zəngin ədəbi irsə malik Haqverdiyevin bəlkə də şah əsəridir mənə görə bu povest. 

 

Dövrün aktual problemləri, ifşalar, tənqidlər... Hətta illər də keçsə hələ də dərs çıxarmalı olduğumuz bir əsərdir. Povestdə əsas ideya xalqın inkişafına mane olan amillərin ifşası, zülmkarların tənqidi kimi göstərilsə də, bununla da iş bitmir. Xortdan, iblis deyəndə hər birimiz mənfi, buynuzları olan, qara-qırmızı bir məxluq təsvir edirik. Lakin Haqverdiyev əslində bizə göstərir ki, mənfiliklər sandığımız kimi əcaib yaratıqlarda olmur. Hətta insan oğlu o qədər murdarlaşır ki, bəzən xortdanlar belə buna tab gətirə bilmir...

Əsər 1906-cı ildə “Molla Nəsrəddin” jurnalında çap olunmuş, 1930-da ona Odabaşının hekayəsi qismi əlavə olunmuşdur və kitab halına salınmışdır. 

Povestin mövzusu dediyimiz kimi, "mənfi xarakterlərin cəmiyyətdə göstərilməsi" ilə əlaqədardır. Burada fırıldaqçı din xadimləri, mülkədarlar, zülmkar rəhbərlər, savadsız, avam xalq göz önünə sərilir. Haqverdiyev insanları ayıltmaq üçün ən böyük qorxuları, inamları olan dindən istifadə edir. O, dələduzları, fırıldaqları layiq olduqları yerə - cəhənnəmə toplayır və Xortdanın simasında onların prototiplərini açır. Buradakı ağılasığmaz hadisələr, cəzalar, insanların başına gələnlərlə də cəmiyyəti pisliklərdən çəkindirməyə çalışır. 

Necə də acınacaqlı vəziyyətdir ki, cəhənnəmdən qorxan insanlar cəhənnəmdən qurtulmaq üçün heç nə etmir, tam tərsi - oranı özlərinə məskən halına gətirir, ədəbiyyatçılarsa onların xilasına çağırır. 

Bədii dil xüsusiyyətlərinə görə də olduqca usta formada yazılmış əsər hər bir şəxsiyyətini tapmaq istəyən insan tərəfindən oxunulmalı əsərdir. Əsəri oxuyarkən birbaşa ağlıma Hüseyn Cavidin “İblis” əsəri gəldi. Düzdür, İblis və Xortdan tamamilə fərqli obrazlar idi. Amma insanlar eyni deyildimi? İblis məşhur monoloqunda əslində onun yox, insanların iblis olduğunu vurğulayır. Heç nəyin günahkarı olmadığını, insanların öz nəfislərinə qurban getməyini istehzayla bildirir. Xortdansa qismən daha məsum obraz kimi təqdim olunur və o, mənfi, pis qəlbli insanlarla birbaşa cəhənnəmdə rastlaşır. Bu da İblisi haqlı çıxarır...

Əziz “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının oxucuları. Xortdandan sizə bir mesaj gətirmişəm:

“Ey Adəm oğlu. Cəhənnəm sandığından daha qorxuludur. Ey, insan evladı, digər dünyanı xəfifə alma. Hələ də vaxtın varkən doğru insan olma yolunda çabala... Çünki buradakı alovlar nə qızmar yay günlərinə bənzəyir, nə də acı bibər yeməyə...”

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.11.2023)

Üiviyyə Əbülfəzqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

 

Bu dəfə " Cümə günü Əbülfəzqızının 10 sualı ilə" rubrikasının qonağı BDU- nun SEP- fakültəsinin Fəlsəfə ixtisasının məzunu, AYB-nin üzvü, " Sükutdan asılmış ruh", "Qəfəs darlığı", “Bir sərbəst şeir, iki qafiyə kədər", Türkiyədə dərc olunan  "Günüm gecəylə başlar" şeir kitablarının müəllifi , “Zərif kölgələr" antologiyasının və "Vətən mücahidləri" kitabının həmrəhbəri sevimli xanım Yaradıcımız Aysel Nəsirzadədir.

 

-Xoş gördük, zərifqəlbli xanım  Yaradıcımız. Suallarımızın " səbirsizliyini" nəzərə alaraq birinci sırada "mənəm- mənəm deyən" sualımızı səsləyirəm.

Qurudulmuş çiçəklərdən gül ətri gəlməz, bəlkə,

Ancaq xatirə qoxusu var ruhu saran.

Hər kəsi bir gün keçirəcək,

Həyat ağır sınağından. ( Aysel Nəsirzadə)

Aysel xanım, sınaq adlanan ömürdəki "acı günləri" "şirin günlərin"  xatirəsi təsəlli edə bilirmi?

 

-Qətiyyən! Əksinə, ən şirin xatirə belə ürəkdəki acının şiddətini artırır. Acı gün yaşamış insan əgər həyata tutunmaq istəyirsə, şirin günlərin xatirəsin atır yaddaşın yad yerinə və çətin də olsa, verilən ömrü yaşamağa çalışır.

 

-Atalar sözü- qədim fəlsəfənin sağ qalmış parçasıdır. ( Aristotel)

Aysel xanımın tez- tez işlətdiyi atalar sözü hansıdır və elə atalar sözü varmıdır ki, onunla razılaşmırsınız?

 

-Razılaşmadığım demək olar yoxdur və yaxud da hal-hazırda xatırlamıram. Ancaq məktəbdə oxuduğum müddətdə Rəsul Rzanın şeirindən iki misra demək olar həyat devizimə çevrilmişdi və bütün ( hazırlıq üçün istifadə etdiyim) dəftərlərimin ilk səhifəsində yazmışdım:                                          “Mübarizə bu gün də var, yarın da

Mən də onun ən ön sıralarında.

Hal -hazırda isə öz özümə xatırlatdığım Demokritin “Güclü iradə insan üçün dəyərli keyfiyyətdir” fikridir. Təvazökarlıqdan uzaq olsa da, mən öz iradəmin gücünə inananlardanam

 

-Dünyaya gələn hər körpə,

Sevgidən doğulmur.

Sevgisizlikdən yaranan uşaqlar tamamlayır- körpələr evinin siyahısını.

Ana sevgisi, ata zəhmətiylə böyümür onlar.

O körpələrin ahıdır göydəki qara buludlar, lənətlənir yer üzü. ( Aysel Nəsirzadə)

Aysel xanım, bir ana üçün öz körpəsindən imtina etmək analıq hissindən imtina etməkdir.  Analıq hissi güclü və düşünmədən övladı üçün canını fəda etməkdir. Maddi çətinlik öz körpəsindən imtina etmək üçün əsaslı səbəbdirmi, yoxsa, analıq hər cür zülmlərlə öz övladına  əsl ana olmaqdır? 

 

-Əslində, bu sual geniş cavab tələb edir. Ancaq fikrimi qısa cavablandırmağa çalışacağam. Hər dünyaya uşaq gətirən Ana sayılmır. Ana olmaq ilk öncə məsuliyyətli olmaqdır. Robin Şarmanın “Ailə müdrikliyi” əsərindən belə bir fikir var deyir:  “Təsadüflərə ümid edərək, uşaqların özbaşına ləyaqətli insan kimi böyüyəcəklərinə inanmaq rus ruleti oynamağa bərabərdir, onun kimi təhlükəlidir." Ona görə ölümdən başqa heç bir səbəb əsl Ananı övladdan ayrı sala bilməz və ya salmamalıdır. Övlad anadan uzaqda natamamdır.

 

-Dünyanı dərk etmək üçün elm, dünyanı duymaq üçün poeziya var. Fəlsəfə isə duyğulu idrak və poetik səviyyəyə qalxmış elmdir. ( Əbu Turxan)

Aysel xanım üçün nədir fəlsəfə?

 

-Fəlsəfə- dünyanı mənalandıran hikmət sevgisi.

Məni məndən sorma, məndə deyiləm,

Bir mən vardır məndə məndən içəri.

(Yunus Emre)

 

-Kimə gileylənim, kimə dərd yanım,

Bilməm kimi düşmən, kimi dost sanım.

Ay məni hamıdan tez anlayanım,

Nə tez unutdun məni?   ( Aysel Nəsirzadə)

Aysel xanım, qarşı tərəf unudursa, deməli, biz heç onun üçün var olmamışıq. Varlığı ilə varlığımızı var edənlər bizi yox biləndə yoxluğumuza matəm tutmalıyıq, yoxsa, beynin sözünü dinləyib qəlbə anlatmaq lazımdır ki: " Anla, öz dəyərini bil, özünü çırpma sinədəki qəfəsinə, ritmlərini qaydaya sal."

 

-Mənə elə gəlir, heç bir insan unudulmağa məhkum edildiyini hiss edib unudulmamaq üçün əlindən gələni etməyə cəhd etməməlidir. Biz varıq! Kimsə bizi varlığıyla var edə bilməz, sadəcə, varlığımıza yoldaşlıq edə bilər sevgisiylə. Sevgi bitəndən sonra artıq o insanın varlığı, yoxluğu sənə maraqlı gəlmir, nə də sən ona maraqlı gəlirsən.

 

-Aysel xanım, Ədəbiyyat mücərrəddir.  Fəlsəfə və Ədəbiyyatı birləşdirən nələrdir?

 

-Ədəbiyyat və Fəlsəfə bir-birini tamamlayır. Ədəbiyyat fəlsəfənin anlayışlarını və fikirlərini vizuallaşdırır. Fəlsəfə isə ədəbiyyatın yaratdığı obrazları daha dərindən dərk etməyimizə kömək edir.

 

-Gedən karvanımı kim çəkib əylər?

Həyat nə eləsə, tək mənə eylər.

Deyin, sahib çıxsın ruhuma göylər,

Cismimi torpaqlar, daşlar apardı.  (Aysel Nəsirzadə)

Aysel xanımın həyat fəlsəfəsində ölüm nə deməkdir?

 

-Ölüm bizi arzularımıza çatmağa təşviq edən, sevdiklərimizin qədrini bilməmizi bizə xatırladan və baş rolunu oynadığımız hekayəmizin sonunu gətirən şeydir. Ölüm həyatın gerçək üzüdür

 

-" Fəlsəfə - ruhun özünədərkidir." (Əbu Turxan)

Aysel xanım, çox təəssüf ki, çoxlarımızın özünədərki ya yoxdur, ya da çox az faizdədir. Sizcə, bütün bəlaların kökündə bu dayanırmı?

 

-İndi çox eşidirik "Fərqindəlik" sözünü. Fərqindəlik insanın özünü yaxından tanımasıdır. İnsan öz gücünün fərqinə varır və həyatını dəyişir. Əsas istəməkdir. Şüurlu şəkildə düşünərək nə istədiyini bilməkdir. Din də deyir, elm də deyir ki istə, istəyinə nail olacaqsan. Əsas məqsədli olmaqdır. Arzulamaq, arzunun xəyalını qurmaq və istəyə çatmaq üçün çalışmaq. Yəni, nə istədiyini şüurlu şəkildə bilmək əsasdır. İnsan düşündüyü zaman insandır.

 

-İkimizə bir dilək tut,

Arzularda ən başa at.

Yaradandan səbrimizə,

Bu eşq gecikmiş mükafat. ( Aysel Nəsirzadə)

Dəyərli Yaradıcımız, nə üçün söyləyirlər ki, evlilik sevgini öldürür? Deməli, bu sevgi deyilmiş, yoxsa insan elə varlıqdır ki, əlçatan nə varsa, ona adiləşir?

 

-İnsan çata bilmədiyi hər şeyin dəlisi, çata bildiyi hər şeyin nankorudur deyiblər, haqlısan. Ancaq sevgi ölmür, şəkil dəyişdirir. Ailə qurursan, övlad gəlir dünyaya, istər- istəməz qayğılar artır, o sevgi dediyimiz duyğu ailəni ayaqda tutmaq üçün var olur.

 

-“Uzun bir mübahisə hər iki tərəfin haqsız olduğunun dəlilidir." ( Volter)

Əziz Yaradıcımız, opponentiniz mübahisəyə meyilli olanda Aysel xanım şair kimi cümlələr qurur, yoxsa qarşı tərəf hiss edir ki, fəlsəfə elmindən anlayışsızdır?

 

-Ümumiyyətlə, mübahisələrdən qaçanam. Hələ mübahisəyə səbəb olmuş mövzu haqqında anlayışı olmayan insanla da heç mübahisəyə girmərəm. Bir şeyə də əminəm ki, əmin olmadığım mövzu haqqında fikir bildirməyə yalandan can atmıram, qarşı tərəf bilgilidirsə sevə-sevə dinləyib ondan nəsə öyrənməyə üstünlük verirəm. Əgər bildiyim bir mövzu haqqında danışmaq gərəyi duyuramsa da, deməli, düz danışdığıma özüm əmin olub danışıram və qarşımdakına haqlı olduğum duyğusunu ötürməyi bacarıram.

 

-Dəyərli Aysel xanım, rubrikamızın qonağı olduğunuz üçün minnətdarıq, yaradıcılığınızda uğurlar arzu edirik, yeri gəlmişkən, Türkiyədə işıq üzü görən "Günüm Gecəylə Başlar" adlı şeirlər kitabınız uğurlu olsun. Hansı sualımızı daha çox bəyəndiniz?

 

-Çox təşəkkür edirəm. Hamısını bəyəndim və sualınızı əhatə edə biləcək cavablar verməyə çalışdım.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.11.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə Biri ikisində layihəsində yaşı 35-ədək olan şairlərin şeirlərinin dərcini davam etdiririk. Bu gün növbə Nadir Yalçınındır.

 

Nadir YALÇIN

 

 NİKİTA

 

(50-ci illərdə Ukraynada hərbi xidmətdə olan təqaüdçünün dilindən)

 

 Eşidirəm Bakıda Kiyevin iniltisin,

Gözümü qıyan zaman ulduzlar alovlanır.

Deyin yaşıl geyimli zabitlərə, bağırın –

Tankların nəriltisi baharı yubandırır.

Yolları dağıtmayın, qayıtsam, karıxaram,

Küçələrin adları barı yerində qalsın.

Mənim xatirələrim o adlarda gizlənib,

O adların ünvanı mənlə buxarlanmasın.

 

Nikita, nolar, ölmə...

 

Ürəyin səksənəndə həyəcan siqnalından,

Gurultu ələyəndə bacadan təyyarələr

Bombalaların səsinə tab edən pəncərətək

Sən də sınma, mətin ol, hərdən məni xatırla.

Müharibənin ən qızğın, ən alovlu anında

Yada sal sevgimizi, yada sal o günləri.

Gülümsə, gülüşlərin əridər silahları.

 

Nikita, nolar, ölmə...

 

Yadına sal, o qarlı-şaxtalı havalarda

Boqdanın pay verdiyi çaxırın xumarını.

Mən, sən, qoca nənənin uçuq-sökük daxması,

Atan alan gəlincik, çarıqlar və sairə…

O zəmi saçlarının içində boğulaydım!

Sənin məmləkətinə yeni nəfəs verəydim!

Sənin sünbül saçına səma ola bilərdim

Ukrayna bayrağıtək!

 

Nikita, nolar, ölmə...

 

Gürcü nənnilərilə daxmamız eşqlənirdi,

Sevdalandır yurdunu nənnin ilə, Nikita.

Batır nənnilərinlə o silah səslərini,

Mənim nağıllarımdan danış övladlarına,

İndi nəvaziş gərək, şəfqət gərək hamıya.

Mənə də… ən çox mənə, ən çox mənə, Nikita.

Nikita, nolar, ölmə...

 

  

***

 

“Qəzetçi”, səsləyərək dilləndi Məsmə nənə,

– “Təzə nə xəbərlər var, nə deyirlər bu günə?”

– “Filan yerdə, filan vaxt zəlzələ baş veribmiş.

Filankəsin evinə gecə oğru giribmiş.

Sabah hava yağışlı, gecə isti olacaq,

Turistlər axın edir, Bakı yaman dolacaq”.

Qayıdanda hər axşam qəzetçi öz evinə,

Məsmə nənə yüyürür tez sevinə-sevinə.

Televizor da danışır, radio da səslənir,

Nənə tək xəbərləri qəzetçidən dinləyir.

Hərdən 1-2 dənə qəzet istəyir nənə,

Sərir dibçək altına su tökəndə güllərə.

Hərdən büküb tıxayır qapının arasına,

Hərdən məzəmmət edir gözünün qarasına:

“Kaş özüm oxuyardım, görəydim nə var, nə yox,

Bircə görməyimi də Tanrı mənə gördü çox”.

Şuşadakı evinin sənədini gizlicə

Açır yenidən bükür qəzetlərə hər gecə.

Yağışlı payız günü qəzetçi tez sevincək

Məsmə nənə yaşayan küçəyə tələsərək

İstədi xəbər versin, “Nənə, yazır ki, qəzet

Şuşa artıq qayıdıb, sən də muradına yet!”

Qapını döydü, durdu, səs gəlmədi səsinə,

Heç kimi tanımır ki,  səslənsin bir kəsinə.

Qəzetçi tez-tələsik qırdı qapı-bacanı,

Gördü gözü yumulu həmişə nur saçanı.

Gözünün yaşın tökdü qəzet tutan əlinə,

Yavaşca pıçıldadı: “Şuşa qayıdıb, nənə...”

Nənənin son laylası Şuşanın müjdəsiydi,

Qəzetlər də nənənin yeganə kimsəsiydi...

 

 

 

ATLAR SU İÇƏNDƏ GÜLLƏLƏNDİLƏR

 

 Yalman tərə batdı, çəmənlik qana,

Göynədi qamçının, tumarın yeri.

Atların ahından qılınc tərlədi,

Qınlar öz içinə – boşluğa düşdü,

Sağ ayaq titrədi, sola dolaşdı.

İnilti atların od nəfəsinə,

Atların gözləri közə qarışdı.

 

Atlar apardılar çatmaqaşları,

Gözü açıq qalan cansız başları.

Qoşa gedənləri, tək gələnləri,

Alovlu, tüfəngli təklənənləri.

Tək qayıdan atlar qarğış yedilər...

Atlar, qıpqırmızı qızarmış atlar,

Ağarmış, qaralmış, bozarmış atlar,

Dürrətək dul atlar, talehsiz atlar...

 

Atlar qaça-qaça hələk idilər,

Atlar arzulara kələk idilər.

Dul qalan Dürrəni qaçıran atın

Nalının çınqısı taya yandırdı.

Ər ola bilmədi atı çapanlar,

ər ola bilmədi dul qaçıranlar

əridi Dürrənin dürrəliyi də...

 

Gözləri qan idi, yorulmuşdular,

Tər töküb, tər töküb kor olmuşdular.

Güllə gələn səmti nə biləydilər,

Onlar çoxdan ölüb dirilmişdilər.

Nallar ayaqlarda laxladı diştək,

Yorğa addımları ölümdən gödək...

Atlar su içəndə güllələndilər....

 

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

 

(17.11.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güneydən gələn səslər rubrikasında portalımızın Güney Azərbaycan təmsilçisi Əli Çağla bu gün sizləri Rəsul Qədiri ilə görüşdürür. 

 

Rəsul Qədiri 1969-cu il fevralın 7-də Təbrizdə dünyaya göz açmışdır. Dörd yaşındakən ailəsi ilə birlikdə Miyana şəhərinə köçüb ilk və orta məktəb dərslərini o şəhərdə oxumuşdur. 1989-cu il Tehran Tibb elmləri universitetinin Laboratoriya  elmləri sahəsinə alınıb təhsilinin ardını tutmaq üçün oraya gedibdir. Tehranda yaşadığı illərdə, Laboratpriya elmlərinə özəl dərsləri oxumaqla yanaşı, Tehran universitetində proffesor doktor “Hüseyn Məhəmmədzadə Sədiq”in ustadlığı ilə qurulan “Aazərbaycan türkcəsi dil və ədəbiyyat” kursuna fəal qatılaraq, ana dilini öyrənib mənimsəməyə başlayıbdır.  

O 1991-ci ildən şeir formasında yazıb yaratmağa başlasa da, üç ildən sonra yaradıcılığına uzun bir müddət ara verərək, daha çox ailə məişətinə və vaxt ayıra bildiyi çağlar isə oxumağa üstünlük veribdir. 2014-cü il bir daha qələmini əlinə alıb həm şeir, həm də düzyazı (nəsr) formalarında əsərlər yaratmağa başlayıbdır.  

Şair-yazardan bu günə kimi çeşidli dərgilərdə çap olan söyləşi, hekayə, şeir və məqalələrdən əlavə, üç ünvan hekayə kitabı (“Gül axıtdı” 2015, Təbriz-Əxtər, “Dilmanc” 2017, Təbriz-Bahardoxt, “Ölməzlik” 2018, Kərəc, Şani) da yayılıbdır. 2019-cu il onun iki ünvan uşaq ədəbiyyatı içərikli kitabı da çap olubdur (“Bubbular, kirpilər və ilan” və “Yalqız yarpaq”, hər ikisi Təbriz- Nizami gənceyi yayın evi).  

Bunlara Rəsul Qədirinin 2018-ci ildə, latın əlifbası ilə Bakı şəhərində “Elm və təhsil” intişaratı tərəfindən çap olmuş “Tanrı bilsin bir də könül” ünvanlı şeir toplusunu da artırmaq olar. Həmin il (2018) Güney Azərbaycanın 114 şairindən əsərlər içərməkdə olaraq Bakıda, “Mirzə İbrahimov” fondunun yardımı ilə çap olub yayılan “Günümüzün Güney Ədəbiyyatı Antologiyası-poeziya” kitabının çapında əmkdaşlıq edib, baş məsləhətçisi və editoru kimi iştirak edibdir.  

2020-ci il isə Bakı şəhərində həmin fondun yardımı ilə uşaq ədəbiyyatına özəl, “Güney Azərbaycan Uşaq Ədəbiyyatı Antologiyası” kitabının çapında da əməkdaşlıq edərək, kitabın baş məsləhətçisi və editoru olmuşdur.

2023-cü il “Yoluxma” adlı ilk romanı “Həkim Nizami Gənceyi" yayın evində çap olub oxucularına sunulmuşdur.

Rəsul Qədiri bu gün Təbrizdə yaşayır.

 

 

AZADLIQ

 

Gələrkən yolunu meşəyə çevir

Orada yüksələn ağlacları gör

Onlara yurdumun sonalarından,

Haqqına dirənən qızından danış

Tarixə yonulan ölməz, pozulmaz,

Qızların əbədi izindən danış  

 

 

Gələrkən yolunu qayalığa sal

Orada dik duran qayalara bax

Onlara buranın igidlərini,

Sarsılmaz, əyilməz mərdini anlat

Vətənin qəhrəman oğullarını

Yüz illik ağrıyan dərdini anlat  

 

Gələrkən üzünü buludlara tut

Buluddan tökülən damcıları gör

Deginən ey bulud mən gedən yerin

Oğulu, qızları səndən süzülən,

Dumduru, ləkəsiz damcı kimidir

Əl-ələ verərək el olacaqlar

Zalımın bəndini sındırmaq üçün,

Gur axan, kükrəyən sel olacaqlar  

 

Azadlıq  

Azadlıq  

Aman Azadlıq!

Harada qalmısan, niyə yubandın?!

Yüz ildir bu millət səni gözləyir

Hər ögey uşaqtək təpki görəndə,

Səni arzulayır, səni özləyir

Gəl daha!

Özünü pay gətir bizə

Yüz illik şaxtada dondu bu torpaq

Ay canım!

İlk bahar, yay gətir bizə

Gəl! Qumral saçını özüm hörərəm

Nə bilim, arzudur, ömrüm olarsa

Səni bir görümlük mən də görərəm...

 

 

GÖRƏSƏN VARMI BİR DADI SÖZÜMÜN?!

 

Payımın yay-yazı ötüb keçmiş, tökülür yarpağı yerə güzümün

Üç fəsil məndə pırtlaşıq düşdü, bəlkə Tanrı qatıb fəsil düzümün?!

 

Geri qalmış bahar qarı yağdı, şaxta yandırdı tər budaqlarımı

Mən ağaclar içində zeytunudum, dolu vurdu çiçəklərin üzümün

 

Qayıdıb arxaya baxıb görürəm, ömrümün bir çoxu gedib hədərə

Günlərim yel kimi əsib keçdi, səpilibdir yola külü közümün

 

Bəlkə də möv kimi bahar fəsli, kəsiləndə tağ üstə qol-budağım

Onda heç yarpağım inan yoxudu, süzülürdü yerə yaşı gözümün

 

Ağlaya-ağlaya çiçəkləndim, hər əlimdə beş-on dolu salxım

Kəpənəklər dönürdülər başıma, dedilər: döz ki bar verər dözümün

 

Mən elə tarlada göyərdim ki, ağacın qədri, qiyməti yoxudu

Bişdi yarpaqlarım ocaqlarda, qoralar olmadı mənim özümün

 

İndi güzdür olub qalan gilələr, bir qazanda ayaqlanıb, əzilib

Əlli illik şərab dadan deyəcək: -nə də dadlı şərab verib üzümün!

 

Baharın şaxtalı ötüb keçdi, susuz oldun bütün yayı “Yalnız”

Sonbaharda çiçəklənib könlüm, görəsən varmı bir dadı sözümün?!

 

 

HƏYAT GEDİLƏSİ YOLLARDIR

 

Nə ilki düşün, nə sonu!

Düşünsən belə sonucsuzdur

Yolu düşün yalnız

Həyat gediləsi yollardır

Ya sən seçirsən yolunu

Ya da yol seçər səni

Yol seçərsə,

Bəlkə cığırdan artığı düşməz payına!

 

Nə ilki düşün, nə sonu!

Düşünsən belə yararsızdır

Həyat təkcə yoldur

Bütün yolların,  

Enişi var

Yoxuşu var,

Aranı var

Dağı var

Meşəsi var  

Bayırı vardır!

Hərəsinin öz gözəlliyi,

Öz özəlliyi,

Öz çətinlikləri də vardır

Açıq gözlə yürü

Dadını çıxart getdiyin yolun

 

“Vaxtlı-vaxtsız od qala

Odunu düz manqala

Sabah bəlli deyil ki,

Kimi köçə, kim qala”…

 

Sağına bax

Soluna bax

Gölündə üz

Çölündə bir od qala

Getdiyin yol təkyöndür!

 

Nə ilki düşün, nə sonu!

Düşünsən belə vaxt itirirsən

Yolunu seç və yürü

Getsən də gedirsən, getməsən də!

Getdiyin yol bütün yollarla fərqlidir!

Getməyənlər tez yetişir

Gedənlərsə gec!

Yalnız gedənlər yaşayır...

 

 

QADIN

 

Sən gözəlsən

Səni qara çadralar altında gizlətdikləri

Din deyilən zorakılığa izlətdikləri

Və qəlbıqara eşinin düşündükləri

Dəyişdirəməz bu gerçəyi!

 

Sən gözəlsən

Allah da gözəldir deyirlər

Və gözəllikləri sevir

Hahaha....ha!

Bəs nədəndir onun adını saqqız edənlərin  

Onun arxasında gizlənənlərin

Onun zadından çörək yeyənlərin

Görər gözləri yoxdur bunca gözəlliyi görməyə?!

 

Sən gözəlsən

Kirpiklərinin hər biri

Ox olsun kor olmuş gözlərinə

Qaşların

Dar çəkilmiş iki yay olsun oxlara

Uzun saçların  

İp olsun dolaşsın boyunlarına

Yox-yox!  

Heyifdir o cənnət qoxulu saçlara!

Hörülsün əski nağıllardakı kimi  

Yol olsun könül evinə varmaq istəyənlərə

Dodaqların

Ah!  

O çiçəklənməmiş qönçəyə bənzəyən dodaqların

Çiçəklənsin

Güllənsin varlığını bağırmağa  

Gözəlliyin qoxusunu yaymağa

Düzülsün sözcüklər ard-arda

Yanğıdan çatlamış çöllərə şıdırğı yağmurlar yağdırmağa!

 

Sən gözəlsən  

Və biz gülsüz

Çiçəksiz

Gözəlliksiz qışlardan bezmişik artıq

Gəl novruzgülü ol bahar muştuluğunu gətir  

Rəngbərəng geyimlərə bürün yay bolluğunu yetir

Varlığımız səndən asılıdır inan!

 

Sən gözəlsən  

Və mən adını belə bilmirdim

Mat qamışdım anlayan gündən gözəlliyinə çünkü

Sonunda bir gün topladım bütün qorxmazlığımı  

Saldım aşağı başımı  

Və sordum:  

Ay gözəl nədir adın?

Söylədin:

«QADIN»!...

 

 

YEMİŞAN AĞACI

 

Bilmirəm külək gətirib

Yoxsa bir dağçı

Bəlkə də otlağa çıxan davarın,

Dırnağına ilişib buraya gəlib ondan göyərdiyim çəyirdək!

Dağ döşündə bitmiş yalqız Yemişan ağacıyam

Nə günlər gördüm bu boya çatınca!

İlk ildə,

Dəfələrlə ayaqlandım sürülərə

Ayağa qalxdım yenidən ancaq

Sonrakı neçə ildə,

Oradan keçən qoyun-quzu,

Bircə yarpaq qoymayırdı qalsın budaqlarımda

Amma təslim olmadım əsla

İllər ötdükcə kötüyüm gücləndi

Gövdəm yoğunladı

Boyum ucaldı

Yarpaqlarım əl çatılmaz oldu sürülərə

Boyum ucaldıqca,

Daha uzaqları gördü gözlərim

Uzaqda bir orman vardır Quzeydə

Oranı özləyirəm hər gün

Nə bilim,

Bəlkə çəyirdəyim oradan gəlmədir…

 

İllərdir bar verirəm son baharımda

Yetişən yemişanlarımı səpirəm çevrəmə

Və qorumağa çalışıram fidanlarımı sürülərdən

Bir gün orman olmağımız arzumdur

Bir gün,

İndi daha yaxın görünən ormana qovuşacağımız inancımdır

Daha yalqız deyiləm

Bu gün bir dağ var arxamda

Və yarın nəhəng bir orman yaranacaq qarşımda…

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.11.2023)

Heyran Zöhrabova, "Ədəbiyyat və incəsənət" 

 

Salam!

Bilirəm indi sənə çox maraqlıdır ki, görəsən mən kiməm və bu məktubu sənə haradan və niyə yazıram. 

Kim olduğumu məktubu yazdıqca anladacağam. 

 

Haradan yazdığıma gəlincə isə bu məktubu sənə bir ünvandan yazmıram. Çünki mən eyni anda dünyanın bir çox yerindəyəm. Və mən dünyanın hər yerində eyniyəm. Mən dünyanın hər bucağında günahsız, hər qarışında məsumam. 

Mən hər bir insanın ruhunda bir az varam əslində. Doğrudur, ola bilər, hər insan içindəki məni hələ kəşf etməyib. Elə insanlar var ki, onlar içindəki mənin varlığından xəbərsizdirlər. Elə insanlar var ki, onlar içindəki məni daima ruhlarında yaşadırlar. Və elə insanlar da var ki, onlar içindəki məni çoxdan öldürüblər və yaxud da kimsə onların içindəki mənin ölümünə səbəb olub. 

Amma ümid edirəm ki, sən içindəki məni tapmısan və onu daim yaşadırsan, yox əgər tapmamısansa da inanıram ki, bu məktub vasitəsi ilə tapacaq və hər zaman yaşadacaqsan. 

Onu deyim ki, dünyanın heç bir yerində mənim nə milliyyətim nə də cinsiyyətim olmaz. Mən hər yerdə eyni olaram. 

Müdafiəsiz və silahsız. Kinsiz və plansız.

Fəqət mən bir tarla torpağı kimiyəm ki, mənə nifrət əksələr kin biçəcəklər, çiçək əksələr gülşən olaram.

Halbuki mən kin bitirmək istəmirəm, mənə nifrət əkməyin. Mən çiçək bağçası olmaq istəyirəm, mənə qanqal toxumu səpməyin.

Elə çox istəyim də  yoxdur əslində.

Mən dünyanın bir bucağında kimsəsizəm və bir ailəm olsun istəyirəm.

Dünaynın başqa bir bucağında isə mən var olan ailəmin həmişə mənim yanımda qalmasını istəyirəm.

Afrikada, Yəməndə mən sadəcə bir parça çörək və su istəyirəm.

Suriyada, Fələstində, Ukraynada,Türkiyədə, Azərbaycanda, İranda, İraqda mən müharibələrin bitməsini istəyirəm.

Bir çox yerlərdə isə mən sadəcə oxumaq və təhsil almaq istəyirəm.

Deyirlər ki, bir gün müharibələr uşaqlara uduzacaqmış, elə eşitmişəm.

Mən o günü görməyi elə çox istəyirəm ki.

Amma təssüf ki, mənim vaxtım azdır.

O günü görmək üçün mənim zamanım yetməyə bilər.

Axı mən bir çox yerdə ac, bir çox yerdə isə xəstəyəm.

Bir çox yerdə mənə soyuqdur, mən üşüyürəm.

Mənə qida və dərman lazımdır.

Mən bir çox yerdə yalın ayaq gəzirəm, çünki mənim ayaqqabılarım yoxdur.

Bir çox yerlərdə isə mən istismar olunur, şiddət görürəm.

Mən dünyanın bir çox yerində atılmış, bir çox yerində isə heç doğulmamış məhv edilmişəm və bir çox yerdə yaşam mücadələsi verirəm.

Kirli olsa da gəl tut bu balaca əllərimdən. Bu kir bir çox insanın qəlb evindəki kirdən ki daha iyrənc deyil.

Mənə hərf öyrət, mənə rəngləri, mənə azadlığı, mənə toxluğu öyrət. 

Əgər bəşər daha gözəl bir gələcək istəyirsə öncə mənim qayğıma qalmalıdır.

Bəşəriyyət isə məni görməzdən gəlir, məni düşünmür. Məni unudub ehmal edir.

Mən dünyanı gözəlləşdirə bilərəm əslində. Çünki dünyanın daha gözəl, daha yaşanıla biləcək bir yer olması ümidi məndə gizlidir.

İnsanlıq öz nəfsinin, hərisliyinin diqtəsinə elə kölə olub ki, bu nəfs və hərisliyin apardığı mübarizənin ortasında müdafiəsiz qalıb əzilən, məhv olan məni görmür.

Gəl başıma sığal çək, bəlkə sən də bu yolla ərp bağlamış, buz tutmuş ruhundan arınasan..

Gəl nəfsinin səsini bir neçə dəqiqəlik susdurub mənim xitabımı dinlə..

Tez-tələsik, təlaşlı, sanki harasa gecikirmişcəsinə, sanki kimdənsə geridə qalmışcasına, sanki daha çox dünya neməti taplamalıymışcasına addımladığın bu yolda bir anlıq durub nəfəsini dər. 

Bax ətrafına hardasan, nə edirsən? Düşün bir az mövqeyin, etdiklərin doğrudurmu, dəyərmi?

Tez tələsik addımlayıb keçmə, addımlayarkən ayaqlarının altına bax, sən bu addımlarınla kimləri, nələri tapdalayırsan?

Mən qışqırıram, həm də var gücümlə bərkdən qışqırıram, mən kömək istəyirəm, mən çox şey anlatmaq istəyirəm. Mən pisi yaxşıdan ayıra bilmirəm sanma. 

Amma heç kim mənim səsimi eşitmir, ya eşitmək, dinləmək istəmir. Bəlkə də bu mərmilər boğur səsimi? Sən də onların səsini eşidirsənmi?

Mən burdayam, mən ordayam. Mən hər yerdəyəm əslində, amma heç kim məni görmür. Bilmirəm, bəlkə də görmək istəmir.

Bəlkə də boyum balacadır, ona görə görünmürəm, kim bilir..

Bəli.. bəli,  mən uşağam.. Balaca körpə bir uşaq..

Beşikdə və ya müharibənin, ya da aclığın, kimsəsizliyin, səfalətin tam ortasında.

O uşaq ki, onun nə milliyyəti, nə də cinsiyyəti olmaz.

O uşaq ki, o hər yerdə eynidir. O dünyanın hər bucağında günahsız, hər qarışında məsumdur.

O uşaq ki, o müdafiəsiz və silahsız,  o riyasız və plansızdır.

O uşaq ki, o bir tarla kimidir, ona nifrət əksən kin biçəcəksən, gül toxumu səpsən gülşən olacaq.

O uşaq ki, o, kin yox sevgi bəsləyir. 

O uşaq ki, o, qanqal yox çiçək istəyir.

O uşaq ki, o, Afrikada ac və susuzdur.

O uşaq ki, o, müharibənin ortasında silahsız, müdafiəsiz, o, əsir və yaralıdır.

O uşaq ki, o, istismar olunur, şiddətə, zorakılığa, təcavüzə məruz qalır

O uşaq ki, o, xəstədir. Bəlkə də sən bu məktubu oxuyanda o, artıq donur..

O uşaq ki, o, şokolad, oyuncaq, ya da yelləncək istəmir..

O, sadəcə ailə istəyir. O, sadəcə qarın toxluğu, o, sadəcə dərman istəyir.

O, insanların gərəksiz savaşlarının ortasında qalıb əzilmək, məhv olmaq istəmir.

O, daha gözəl bir gələcəyə bəslənilən ümididir...

O silahlar tanklar ya avtomatlar yox, qələm və təhsil olsun istəyir. 

O, mərmi səsi duymaq yox, o, şən nəğmələr oxumaq istəyir.

O, müharibələrin uşaqlara uduzacağı o günü görmək istəyir.

Amma onun vaxtı azdır, lap az..

Uşaq gələcəkdir. 

O isə sağlam deyil, o xəstə və acdı, o əsirdi.

Onun vaxtı isə azdı, lap az..

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.11.2023)

Uraqan Abdullayev, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

 

Güzgü Simurqun ruhunu doğradığı üçün qaçaraq uzaqlaşdı. Özünü bir az daha qorudu hər kəsdən. Qoruduqca kimsəsizləşdi, bir az da səssizləşdi. Onun səssizliyini duyan kəslər ilk başda sevindi, o qədər sevindilər ki, zəfər çaldıqlarından əmin oldular. Lakin zaman ötdükcə onların sevincləri çox çəkmədi. Onlar təkrar Simurqu öz aralarında görmək istədilər. Amma daha Simurq yox idi. 

İnsanlar Simurqu səsləyir, ondan cavab gəlməyəndə ona olan inamları bir az daha qırılırdı. Onun varlığına belə şübhə duymağa başlayan insanlar onu çox axtardı. Lakin onlar nə qədər Simurqu səsləsələr də, Simurq çıxmaq bilmirdi insanların qarşısına.

Sanki özünü öldürmüş, öz küllərindən yenidən doğulmuşdu. Bu dəfə daha ali bir mərtəbədən insanları izləyir, lakin onların işlərinə qarışmırdı. Onları müşahidə edir, lakin daha onlara canı yanmırdı. Sevir, lakin sevdiyini bəlli etmirdi. Sanki bir maska taxmışdı və indi o maskanın altında öz kimliyini unudurdu.

Bəlkə də, öz kimliyi ilə üzləşib təkliyi seçirdi. Təklik insanı öz ruhuna yaxınlaşdıracaq ən böyük məbəd, eyni zamanda ən böyük zindan idi. Zindan idi, çünki sən tək qalanda öz səhvlərinlə üzləşir, ya onlardan qaçıb insanların arasına soxulur, ya da ağrıları bir məlhəm tək sinənə çəkib dərmanın özündə olduğunu anlayırdın.

Məbəddir, ona görə ki, sən o dərmanla həkim ola bilərdin. Ruhlar aləmində cismə ehtiyac yox idi, onlar fikirlərdən ibarət idi. Ruhları görə bilməzsən, lakin içində bir yerlərdə hər kəsin ruhu olduğunu anlaya bilərsən diqqətlə baxa bilsəydin.

Simurq gözlərini açıb ətrafına baxır, sonra təkrar gözlərini qapadırdı. Gözlərini yumduqca ağrılar onu yalnız buraxmırdı. Alovun içində ya külə çevrilməli, ya da alovun özünə dönüşməliydi. O isə hər ikisini seçirdi. Külə döndükcə alovun öz ruhunda olduğunu anlayırdı. Alov ruhunu yandıranda çöldə bahar olurdu fəsil. Payızın xoş sorağı onun nəfəsinə o qədər doğmaydı ki, o, qışın varlığında belə üşüməmişdi. Buz bağlamışdı hisləri, öz küllərindən ayıra bilmirdi digər hissləri. 

Yay fəslində günəş hər tərəfi yandırdıqda o istiliyi belə hiss edə bilmirdi. Sanki artıq Günəşin özünə çevrilmişdi. Sanki artıq o qaranlıqları aydınladacaq gücə gəlib çatmışdı. Və indi onu bura yollayan Günəşin özünü çox gözəl başa düşürdü, niyə məhz onu yollamışdı insanların yaşadığı dünyanın çirkabına...

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.11.2023)