Sərtyel, “Ədəbiyyat və incəsənət”

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı ölkəmizdəki şeir bumunu nəzərə alaraq daim öz səhifələrində şeirə yer verir. Həm beləsinə, həm eləsinə. 

Şakir Şaqrak 4 sinif təhsil alıb, latın qrafikalı əlifbanı bilmir, şeirlərini qızına yazdırır. 

Onun şair həmkarlarından fərqi odur ki, ruskoyazıçnı poeziya istehsal edir. 

Bu gün sizlərə Şakir Şaqrakın “Kuxnada” (yəni mətbəxdə) adlı şeirini təqdim edirik. 

Bozbaşlarla dolub efir

Hər axşam içirəm kefir

Sənin bizdə var smetan

Gözəl ərzaqdır smetan

Gəl oturaq biz tetatet

Yeyək kartof, bir də kotlet

Pəncərəyə, eyvana qon

Urusdan al, vur samaqon

Biri topal, biri də şil

Sən makaron, mən vərməşil

Gah təriflə, gah da ki söy

Süfrədə var duz və pəsöy. 

Kaş olaydı gözəl lodka

Üzəydik biz, vurub vodka

Bu şeiri kuxnada yazdım. 

Kastrulyaya düşüb azdım. 

Arvad da bişirdi kaşa. 

İnan nifrət etdim aşa. 

Hamı quru, mən isə yaş. 

Beşinci kalonam, qardaş. 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.09.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı yazıçı-publisist Ulduz Qasim İmanovanın yaradıcılığından bir nümunəni diqqətinizə çatdırır. 

Sevgi hansısa əyləncə deyil, keçiçi həvəs də deyil. Kimdənsə xoşlanmaq da deyil. Belə hissləri sevgi adlandırmayın. Sevgi dözüm və səbir istəyən, əziyyətə qatlaşan və mübarizə tələb edən bir hissdir. 

Hər insan sevə bilməz. Sevmək çirkini də gözəl gözlə görməkdi. Onu qəlbinin ən dərinliklərində qoruyub saxlamaqdı. İncə və şüşə kimidi. Onu qırmamaq, itirməmək üçün çox ehtiyyatlı olmalısan. Üstündə əsməlisən. Ona çatmaq üçün qarlı, çovğunlu dağlar aşmalısan. Susuz səhralar, dənizlər, çaylar keçməlisən... Yorulub, yolda qalanları sevməz o hiss. O canlıdı, o ancaq yaşatmağı, yaşamağı sevir. 

Qışda qarları əridir, hər yeri yamyaşıl edir. Çiçəklər açır hər yerdə. Tək bahar fəsli olur həyatında. Qurumuş ağaclar cana gəlir. Yarpaqlayır, çiçək açır. Dərmanı tapılmayan xəstələr sevgiylə sağalır. 

Sevgi mövcuzələr yaradır. Əgər belə deyilsə kimsəyə “sevirəm” demə. Deyib qəlbini qırma, incitmə, yaralama. Yarı yolda qoyub qaçma... 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.09.2023)

Kubra Quliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Məktəb tam savad verə bilirmi ?

İnsanın bilgi əldə etməsi üçün əsas mənbə məktəbdirmi ?

Hamımız bilirik ki, məktəb ilkin biliklərin təməlinin qoyulması üçün önəmlidir. Lakin günümüzdə məktəbin və ya ali təhsilin savadlı olmaq üçün əvəzedilməz dərəcədə əhəmiyyət kəsb etməsi ilə razılaşmıram. Hətta bəzi ailələrdə valideynlərin övladlarını təhsil almaq, universitetə yüksək balla qəbul olmaq barədə məcburiyyətlərini anlaya bilmirəm. Zənnimcə ailədən və çevrəsindən oxumaqla bağlı basqı alan gənclər psixoloji cəhətdən daha çox çökür və onlar kiçicik zəifliklərində ümidsizliyə qapılıb asanlıqla depresiyaya düşə bilirlər.

Hal hazırkı şəraitə əsaslanaraq özümün şahid olduğum istər yaxın dost çevrəsi, istər kənar tanışlarımdan misallar gətirib məktəbin, universitetin savadın təməli olmasına rəğmən savadlı insan olmağın tək çarəsi olmadığını əsaslandıra bilərəm. Əksini düşünəsi olsaq, hər universitet bitirən, məktəb oxumuş şəxslərin hər biri öz həyatlarında uğurlu şəxslərə çevrilə bilərdilər. Bir çox ali təhsillilərə sadəcə nəzər salıb görürəm ki, heç də onların hər biri həyatlarından məmnun deyildir. Qətiyyən oxumayın, təhsil almayın demirəm. Yanlış anlaşılma olmasın deyə bir daha vurğulayıram, savadlı olmaq, özünü inkişaf etdirmək, xarakterini düzgün yetişdirmək və ən əsası düzgün bir insan kimi yaşamaq üçün diplom əsas şərt deyil. Önəmli olan hər kəsin öz daxilindəki qabiliyyətlərini üzə çıxartması üçün çalışmasıdır.

Hətta elmdə "who is deep me" deyə bir sual var. Yəni daxilimdəki mən kiməm? Bu sualın cavabını tapmağa çalışan hər kəs müəyyən bir yol qət etməli, müəyyən yazarların dünyasına daxil olmalı, cəmiyyətin əksər hissəsinin nə üçün istifadə etdiklərini düzgün anlamadığı sosial platformalardan yararlanmalı, ətrafda baş verənləri düzgün müşahidə və dərk etməlidir. Sizcə 11 il məktəb, 4il universitet oxuyan adam əlinə bir dəfə dərslikdən əlavə kitab almadan, araşdırma aparmadan,

insanlarla düşüncələrini azad şəkildə bölüşməkdən qaçaraq necə savad əldə edəcək? Hələ hər şagird/tələbəni pul mənbəyi kimi görüb yarım ağlı sovetdə qalan insanların bizə savad verəcəklərini düşünən müəllimlərin insafına qalmış savadımıza söz tapmıram. Amma sizə başqa bir örnək gətirə bilərəm,

atamın hüquqşünas dostunun xanımı var, bir neçə dəfə ünsiyyətdə olmaq şansım olub xanımla. Olduqca ədalətli və dünyagörüşlü bir xanımdır. Deməli xanım 4 dil bilir,

Allahın göndərdiyi hər 3 oxuyub və bunlardan əlavə hər kəsə lazım olan, lakin çoxumuzun işi sadəcə məhkəməyə düşəndə xatırladığı qanun məcəlləsinə üz tutan bəzi "cübbəli saxtakarlardan" daha çox bələddir. Amma ilk başda özüm də, xanımın 9 illik təhsildən sonra təhsilinə davam etmədiyini biləndə təəccüblənmişdim və bu qədər bilgini necə əldə etdiyini soruşanda gülümsəyərək sadəcə sosial mediadan düzgün istifadə etdiyini dedi.

-4 dil bilməyim mənə məndən əlavə 4 insan  qazandırdı, bu dilləri mükəmməl səviyyədə bilməsəm belə özümü ifadə edəcək dərəcədə bilməyimdə əsas kömək isə sadəcə telefonumda yüklədiyim dil proqramları və youtubedə olan online müəllimlərdir.

-İncili, Quranı, Tövratı isə öyrənməyimdə kömək sadəcə bu kitabları dəfələrlə mütaliə etməyim oldu.

-Hüquqi bilgiləri isə sadəcə həyat yoldaşımın işinə sevgisi qarşısında ona olan sevgimi artırmaq üçün əldə edirdim.

Sizə adicə bir insanın savad əldə etmək üçün nə qədər cəhd göstərib həmən "deep me" kimliyini necə ortaya çıxartdığını misal çəkdim. Bu, sadəcə günümüzün insanlarından birindən çəkdiyim misal idi, lakin tarixə nəzər salsaq hal-hazırda bizə bişeylər öyrədənlərin özlərinin əsas müəllimlərinin özləri olduğuna şahid ola bilərik.

Xülasə, bu mövzuda daha əhatəli danışa bilərəm, lakin fikrimi aydın şəkildə izah etdiyimi düşündüyümdən yazını burda dayandırıb son bir cümlə əlavə edirəm.

İnsanı insan edən onun sadəcə daxili mənəviyyatıdır, çalışın savad, bilgi, dünya görüşü əldə etmək üçün ilk addımı özünüz atasınız, nə məktəb, nə ali təhsil, nə də ki düzgün kariyera sizin daxilinizdəki gücünüzüm əsas göstəricisi deyildir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.09.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qiraət saatında Adəm İsmayıl Bakuvinin “Məhşər divanı, yaxud yalanın 17 anı” sənədli romanının dərci davam edir. Roman erməni millətindən olan bəşəriyyət canilərinin utopik məhkəməsindən bəhs edir. Onu nəinki oxumaq, hətta ən maraqlı faktları yaymaq, təbliğ etmək lazımdır.

22-Cİ DƏRC

Günəş xeyli yüksələndə evdən çıxdı, Baş meydanla onun evinin arası cəmi 30 metr idi, üzünə dəyən sərin mehdən məst ola-ola özünü prosesin başlamasına 12 dəqiqə qalmış Divan məkanına yetirdi. Bir neçə nəfər proses tamaşıçısı ilə qısaca fikir mübadiləsi apardı, kolleqaları ilə salamlaşıb hakimlərin masasında əyləşdi. Allaha dua etdi ki, bugünkü proses də qaydasında keçsin, heç bir ekstrim-filan yaşanmasın.

Kulisdən gələn səs öz yerlərini tutaraq prosesin başlanmasını səbirsizliklə gözləyən tamaşaçıları intizardan qurtardı. Portretlərdən birinin örpəyi açıldı, upuzun ağ saqqalı olan, başı yepiskop örtüklü, sinəsi xaçlı, ixtiyar yaşlı şəxs göründü.

Həmin görkəmdə və qiyafədə olan şəxsi mühafizəçilər müttəhimlər kürsüsünə gətirdilər, onu görən kimi həm müttəhimlər sırasında oturmuş ermənilər, həm də tamaşaçılar arasındakı erməni millətinin nümayəndələri hörmət əlaməti olaraq ayağa qalxdılar.

Kulisdən gələn səs adi səs idi, bu səs müttəhimi təqdim edirdi:

-Mkrtıç Birinci Xrimyan. Erməni xalqının dini və ictimai xadimi, yazıçı, Konstantinopol ermənilərinin patriarxı, Bütün ermənilərin katalikosu.

Amma bu səsə katalikosu alqışlayan ermənilərin “atamız”, “böyüyümüz”, “xilaskarımız” nidaları da qatılmışdı.

Xrimyan kürsüyə əyləşərkən ətrafına xitab etdi:

-Mən əzabkeş xalqımın xilaskarıyam. Şeytana uymayın. Şeytanı içinizə buraxmayın. O, içinizə girsə çox fəsadlar törədəcək. Mən sizin Divanı tanımıram, çünki bu Divan Allahdan gələn yox, Şeytandan gələn Divandır. Ona görə də sizlərin hökmünüz belə mənim tükümü tərpətməz. Mənə söz verməyin. Şeytanların hüzurunda danışmaq mənə suç olar.

Ermənilər Xrimyanı alqışladılar, özünü saxlaya bilməyən Baş Hakim diktor mətnini gözləmədən söz götürdü:

-Möhtərəm tamaşaçılar! Bu gün Müttəhimlər kürsüsündə əyləşmiş şəxs erməni tarixinin ən görkəmli din, kilsə xadimidir. 20-ci əsrin əvvəllərində bütün ermənilərin katolikosu olmuş Katolikos Mkrtıç Xrimyandır! Sabah isə ardıcıl daha bir erməni kilsə xadiminə Divan hökm çıxaracaq. Həmin kilsə xadimi konkret bir cinayətdə süçlanır, amma Mkrtıç Xrimyanın isə cinayətlərinin həddi-hüdudu yoxdur. Öz dövründəki və öz dövründən sonrakı bütün insan qətliamları, terror və müharibələrin– kilsənin fitvası ilə həyata keçirilən bütün bu antiinsan aksiyalarının ilk ideoloqu bu şəxs olmuşdur. Prosesə başlamazdan əvvəl mən mütləq bir sitat gətirmək istəyirəm. Amerika tədqiqatçısı Samuel Uims özünün “Ermənistan – terrorist dövlətin xristianlıq sirləri” adlanan olduqca dəyərli kitabında yazıb:” 20-ci əsrin lap əvvəllərində erməni kilsəsinin Daşnaksütun adlı terrorist siyası hərəkatla birləşməsi günümüzə kimi davam etməkdədir. Erməni kilsəsi terrorçuların qiyamlarının planlarını tutan və bunu həyata keçirən qərargah funksiyası daşıyıb və daşıyır. Belə ki, terrorçuların hamısı “başlama” əmrini kilsədən alır.”

Baş Hakimin gətirdiyi bu sitat həqiqətən də nurani görkəmli, sinəsi xaçlı, nüfuzlu din xadiminin müttəhimlər kürsüsündə əyləşməsini qavraya bilməyən xristian tamaşaçıları çaş-baş qalmaqdan qurtardı, onlar kilsənin terrorda, qətliamlarda rolunun ilk təsdiqini eşidib xeyli təəccübləndilər də.

Baş Hakim sözü diktora verdi, diktor ənənəyə uyğun olaraq müttəhimin dosyesini oxudu:

-Mkrtıç Birinci Xrimyan həm də Xrimyan Ayrik və Mkrtıç Birinci Vanetsi adları ilə tanınıb. 1820-ci ildə Osmanlı İmperiyasının Van əyalətində doğulub, 1907-ci ildə bəzi mənbələrə görə İsraildə - Qüdsdə, bəzilərində isə Qafqazda – Eçmiədzində  dünyasını dəyişib. İlkin təhsilini əmisi Xaçaturdan alıb, 1842-ci ildə ailəsi ilə birgə Vandan Konstantinopola köçüb. Orada erməni dili müəllimi işləyib, ardınca müxtəlif ölkələrə səfərlər edərək erməni icmalarına dini mövzuda, eləcə də erməni tarixinin, mədəniyyətinin təbliği mövzularında mühazirələr oxuyub. 1851-ci ildə Konstantinopol Patriarxı onu Kilikiyaya yollayıb ki, orada erməniləri maarifləndirsin, savadlandırsın. 1854-cü ildə Vanın Axtamar monastırında monax adına layiq görülüb. 1858-ci ildə Konstantinopolda şəxsi mətbəə alaraq “Artsvi Vaspurakan” adlı dərgi nəşr etməyə başlayıb. Bu jurnal Osmanlı ermənilərinin maariflənməsində böyük rol oynayıb. Eləcə də jurnal milli ruhu oyadıb. Tezliklə o, “türk və kürd əsarəti altında əzilən” erməni xalqının təşkilatlanması işinə start verib, diyar-diyar gəzib yoxsul ermənilərə köməklik göstərməklə yanaşı, onları antitürk əhval-ruhiyyədə kökləməyə də müvəffəq olub. Həmin illərdə xalq ona Xrimyan Ayrik deməyə başlayıb.

Maraqlarını heç vaxt boğa bilməyən Baş Hakim diktordan üzr istəyib üzünü Divan heyəti səmtə tutaraq soruşdu ki, “ayrik” sözünün tərcüməsi nədir? Erməni tərcüməçi dərhal “Ayrik – erməni dilində ata deməkdir” cavabını verdi. Baş Hakim diktordan mətnin davamının oxunmasını xahiş etdi.

 -1868-ci ildə Osmanlı Sultanının istəyinə zidd olaraq Xrimyan Konstantinopol ermənilərinin Patriarxı təyin olunub. O, ermənilərin mövcudiyyatının qorunması üçün Osmanlı ermənilərinin muxtariyyat qazanmasını zəruri elan etməklə Osmanlıda erməni millətçiliyinin, antitürk əhval-ruhiyyəsinin əsasını qoymuşdur. Osmanlı hakimiyyəti Xrimyanın millətçi xislətinin arzuolunmazlığını duyub 1873-cü ildə onun taxt-tacdan salınmasını təşkil edə bilmişdir. 1878-ci ildə Qərb Osmanlı imperiyasını süqut etdirmək üçün Berlin konqresində xüsusi “Erməni məsələsi” mövzusunu müzakirəyə qoyanda ermənilər Xrimyanı öz nümayəndələri kimi Berlinə göndəriblər, Xrimyan fürsətdən yararlanıb Avropanı gəzib, İtaliya qrafı Luidji Korti, Fransa xarici işlər naziri Viyam Vaddinqton, Britaniya xarici işlər naziri Robert Sesil ilə, səfirlərlə, kilsə xadimləri ilə görüşüb, onlara Osmanlı ermənilərinin bədbəxt halını izhar edərək kömək xahiş eləyib.

Diktor erməni müdafiəçinin qışqırtısı müqabilində mətn oxunuşunu dayandırası oldu. Müdafiəçi qışqırırdı ki, Divan tam yanlışlığa, fakt saxtakarlığına yol verir, 1878-ci ildə möhtərəm Mkrtıç Xrimyan vətəndən çıxaraq öncə Vyanaya gedib, niyə yalan danışırsınız?

Baş ekspert bu müdaxilənin müqabilində yerindən dik atılaraq öncə Divanı müdafiə etdi, Divanın ünvanına söylədiyi mənfi sözlərə görə erməni müdafiəçini qınadı, ardınca söylədi:

-Əziz Divan heyəti, əziz tamaşaçılar, bu şəxsin iradını eşitdinizmi? Deyir, Xrimyan evdən çıxıb Vyanaya gedib. Divansa onun Berlinə getdiyini deyir, deməli, Divan yalançıdır. Bunlar necə də iftiraçı, üzəduran, şərçidirlər. Demək, məsələ belə olub, 1878-ci ildə Xrimyan Konstantinopoldan Vyanaya, ordan da Berlinə gedib. Bizə yol təfərrüatı maraqlı deyil, bizə məhz Berlindəki fəaliyyət maraqlıdır. Bəlkə biz Xrimyanın yolda haralarda gecələməsini, nə yeyib-içməsini, lap, hansı ayaqyollarına təşrif buyurmasını da təfərrüatıyla söyləməliyik? Ayıbdır vallah. Suda batanın saman çöpündən yapışması deyilən bir anlayış var. Burada isə suda batan saman çöpü də deyil, köpükdən yapışır.

Auditoriyanın alqış sədaları altında Baş ekspert diktordan oxunuşu davam etməsini xahiş edib yerində əyləşdi. Diktor mətni davam etdirdi:

- Xrimyanın Avropada görüşlər keçirib Osmanlı ermənilərinin bədbəxt halını izhar edərək kömək xahiş etməsi faktları bir neçə mənbələrdə var. Amma o da var ki, onların soyuqqanlılığı, gözləmək tələbi Xrimyanı əndazədən çıxartmışdı, Avropadan qayıdıb Xrimyan xalqına silahlanmaq və öz müqəddəratını özü təyin etmək tövsiyəsi vermişdir. O, tezliklə Vanda “Sev Xaç”, eləcə də “Paştpan aireyants” adlı gizli milli-azadlıq hərəkatı təşkilatları yaratmışdır. Xrimyan Osmanlı İmperiyasına erməni muxtariyyatı barədə ultimatum vermək cəsarətinə də gəlmişdi, bunun müqabilində Sultan onu Qüdsə - şərəfli sürgünə yollamışdır. 1892-ci ildə Eçmiadzin Xrimyanı Erməni Apostol Kilsəsinin rəhbəri, bütün ermənilərin katolikosu təyin etmiş, bu təyinatı bir il sonra Rusiya imperatoru 3-cü Aleksandr qəbul etmişdir. Qüdsdə sürgündə olsa belə türk təəbəsi kimi izlənən Xrimyan gizli yolla Misirə, ordan da xidmətini keçirmək üçün Eçmiədzinə yollanmışdır.

Bu dəfə Xrimyan yerindən söz atdı:

-Şeytanlar, bəs Yunanıstan? Mən həmin dönəmdə Yunanıstana da getmişdim.

Auditoriya uğultu qopardı. Az öncə erməni müdafiəçisinin tutduğu yolu indi də təqsirləndirilən tutmaq istəyirdi.

Diktor bu gülünc müdaxiləyə gülümsəməklə reaksiya bildirib mətn oxunuşunu davam etdirdi:

-Xrimyana sığınacaq verən rusların özləri də tezliklə peşiman olmuşlar. Belə ki, Osmanlı imperiyasını erməni məsələsi ilə dalana dirəyən Xrimyan eyni şeyi ruslara qarşı da etməyə başlamışdır. 1903-1905-ci illərdə rus ziyalıları, siyasi və hərbi xadimləri  Xrimyan başda olmaqla erməni kilsəsindən dövlətə əsl təhlükə duyub ona  qarşı sanksiyalar həyata keçirilməsinə nail olmuşlar, erməni kilsəsinin varidatı müsadirə olunmuşdur. Buna cavab olaraq Xrimyan rus dövlət xadimlərinə qarşı sui-qəsdlər barədə tapşırıqlar vermişdir. 1905-ci ildə Xrimyanın təçkil etdiyi terrorlar Çar Rusiyasını geri çəkilməyə vadar etmişdir, Çar 2-ci Nikolay erməni kilsəsinin varidatlarını geri qaytarmaq əmri vermişdir. Üstəlik, Xrimyana Rusiya İmperiyası  Müqəddəs Apostol Andrey Pervozvannı, Müqəddəs Aleksandr Nevski, Müqəddəs Anna, Ağ Qartal ordenləri təqdim etmişdir. Çarın bu qətiyyətsizliyi, deyərdik ki, qorxaqlığı erməni millətçiliyini bir az da rişələndirmişdir.

Həyatının son günlərini də Xrimyan mübarizələrdə keçirmişdir, onun bütün erməniləri tarixi vətənlərinə qayıtmağa səsləməsi, Türkiyə və Rusiya imperialistlərindən müxtariyyat tələbi ömrünün son günlərinə kimi dilinin əzbər kəlmələri olmuşdur. 1907-ci ilin 29 oktyabrında 87 yaşlı Xrimyan Eçmiadzində (yaxud Qüdsdə) vəfat edərək öz mübarizə yolunu da dayandırmağa məcbur olmuşdur.

Baş Hakim çıxışını bitirən diktora minnətdarlıq bildirib sözə başladı...

 (Davamı var)

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.09.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə       Biri ikisində layihəsində bu gün Tərcümə saatıdır, sizlərə Barbara Uolkerin yaradıcılıq nümunəsi təqdim ediləcək. “Dişi canavar” hekayəsini dilimizə Alsu çevirib. Olsun ki, bu, 93 yaşlı yazıçının azərbaycanlı oxucularla ilk görüşüdür.

Barbara Uolker ruhanilik, feminizm və mifologiyaya dair kitabları ilə tanınan amerikalı yazıçıdır. 1930-cu il, iyulun 2-də dünyaya gələn B.Uolkerin həm də toxuculuğa və sənətkarlığa dair kitabları var. Doğulduğu Pensilvaniya ştatında jurnalistika üzrə təhsil alan yazıçı 1970-ci illərdə zorakılığa məruz qalan qadınlara  kömək edən yerli Qaynar xətdə xidmət edərkən  feminizmlə maraqlanıb. Uolker təhsilini bitirdikdən sonra dinlərin müqayisəsi, mifologiya və feminizmlə bağlı araşdırmasını davam etdirib və bu, onun ən məşhur əsərlərini – “Qadınların miflər və sirlər ensiklopediyası”, “Qadınların ritualları”, “Tarotun sirləri: mənşəyi, tarixi və simvolizmi”, “Tac: yaşlı, hikmətli və güclü Qadın”, “Feminist nağıllar”ı yazması ilə nəticələnib. Amerika Humanist Dərnəyi 1993-cü ildə onu “Humanist qəhrəman” adlandırıb və 1995-ci ildə  “Tarix yaradan qadınlar” mükafatını alıb.  

                                     DİŞİ CANAVAR

                                          hekayə

Canavarlara sitayiş  Avropanın bütpərəst qəbilələrinin dövründən, onlardan bəzilərinin qurda müqəddəs totem kimi pərəstiş etməsindən başlayıb. “Qurd”un nəsil adı olaraq günümüzə gəlib çıxması bunu sübut edir. Qurd totemli qəbilələrin üzvləri canavar dərisi geyinir və canavarı imitasiya (təqlid) edən rəqslərlə ritual olaraq özlərini heyvan ruhlarına çevirirdilər.

Yunan mifologiyasında tanrı Zevsin də canavar formasına çevrilməsi təsvir edilir. Xristian hakimiyyətləri tərəfindən “şeytanlaşdırılan” canavara inam orta əsrlərdə likantropiya (qurda çevrilən insan) haqqında xurafatlara səbəb olur. Bu da  canavarları mənfi obraz kimi əks etdirən nağılların yaranmasına gətirib çıxarır. Daha dəhşətli, qorxunc canavar təsviri böyük ehtimalla hər hansı canavardan daha çox, insanlarda uşaqlıqdan  yaranmış iri, dişləyən it xofundan qaynaqlanır... Uşaqlığımdan bəri itləri çox sevirəm, ona görə də nağıllarda canavarların dəhşətli təsvirlərinə baxmayaraq, onlara heç vaxt qorxuyla baxmamışam. Maraqlı və ecazkar bir canlını niyə pisləyirsiniz? Canavar totemli qədim qəbilələrin üzvləri, yəqin ki, likantropiyanın sehrli bir transformasiya (çevrilmə) vasitəsilə insanların kəskin qoxu və eşitmə hissini, canavarın çevikliyini, gücünü və cəldliyini bəyənmişdilər. Bir canlının – canavarın bu qeyri-adi xüsusiyyətlərinə müəyyən paxıllıq, demək olar ki, bütün insan cəmiyyətlərində özünü göstərir...

Biri vardı, biri yoxdu, qızı Lupa ilə  kiçik bir fermada, balaca daxmada yaşayan kasıb, dul kişi vardı. Torpaq, demək olar ki, onlara lazımi qədər yemək vermirdi, tək ümid yeri inəkləriydi –   onları süd, yağ, pendir kimi qidayla təmin edirdi. Bu kişinin həyatda yeganə sevinci qızıydı, ən böyük arzusu da onun böyüməsini görmək idi. Atasının göz bəbəyi olan Lupa isə ağıllı, həm də mehriban bir qızcığazıydı.

Bir gün fəlakət baş verdi: inək xəstələndi və öldü. Artıq nə süd vardı, nə də pendir, yağ.  Dul kişinin nəinki təzə inək, heç bir-iki toyuq almağa da pulu yox idi. O, ölmüş inəyi kəsdi, ətini  qızı ilə köməkləşib doğradı, bu ət onları bir müddət tox saxladı. Amma inəyin əti qurtarandan sonra onların yeni məhsul üçün əkilmiş toxumlardan başqa, demək olar ki, heç nəyi qalmamışdı.

Kişinin mərhum arvadı bacarıqlı dərziydi və onun bir neçə qobeleni hələ də evdə qalırdı.  Lupanın atası onları zirzəmidən çıxardı. “Bunları anandan yadigar olaraq saxlamağı düşünürdüm” –  o, kədərlə qızına dedi:

– İndi isə bu qobelenləri satmaqdan başqa çarəm yoxdur. Sabah mən yaz əkininə başlamalıyam. Sən də bu əl işlərini bazara aparmalı və bacardığın qədər ən yüksək qiymətə satmağa çalışmalısan.

Ertəsi gün səhər tezdən Lupa qobelenləri də götürüb yola düşdü. Evlərindən mərkəzi bazara yol uzaq olduğu üçün o, bir neçə kilometr yol getməliydi. Yolda ikən hava tutqunlaşdı və şiddətli tufan qopdu. O, daldalanmağa bir yer tapmadığına görə dayanmadı və yoluna davam etdi. Hava sakitləşəndə Lupa tamamilə islanmışdı… Qobelenləri sıxıb sudan təmizləmək üçün çantasından çıxaranda dəhşətə gəldi: bütün rənglər bir-birinə qarışmışdı!.. Anası solmayan, rəngi getməyən boyalardan istifadə etmədiyi üçün qobelenlərin üzərindəki təsvirlər islanıb dağılmış, gözəlliklərindən əsər-əlamət qalmamışdı...

Başına gələnlərdən məyus olan Lupa çarəsiz halda yolun kənarına çöküb ağlamağa başladı. Dolanmaq üçün son şanslarını itirməkdən əlavə, anasının əmanəti olan əl işləri də artıq yox idi… Atasının ən çox buna kövrələcəyini bilən Lupa nə olur-olsun, bazara getmək qərarına gəldi. Məqsədi ya qobelenin kətanını satmaq, ya da bir parça çörək üçün dilənmək idi. Yolunun üstündəki meşədən keçəndə o, həzin ulama səsi eşitdi. Bir o qədər də uzaqdan gəlməyən bu səs ona öz kədərinin izharı kimi göründü... Qorxu hissini kədərindən unutmuş bu qızcığaz səsin sahibini axtarmağa başladı və sağ qabaq ayağından tələyə düşmüş, ağrıdan acı-acı ulayan boz, iri, sarı gözlü dişi canavarla qarşılaşdı.

“Ah, yazıq canavar”, – dedi təmizürəkli Lupa, – “Sənə kömək edə bilərəmmi?”                                                                       

Onun çox heyrətləndiyini görən canavar “məni bu tələdən xilas elə” – deyə yalvardı:

– Yuvamda körpələrim var. Mənsiz onlar məhv olarlar.

         Lupa qalın çubuq götürüb tələnin ağzını açdı və canavarın ayağını ordan çıxartdı. Daha sonra paltarından bir az cırıb canavarın yarasını şəfqətlə  sarıdı. Canavar yardımına, həyatını qurtardığına görə qızcığaza təşəkkür etdi və “balalarımla mən borcundan çıxmaq üçün həmişə hazırıq”, – deməyi də unutmadı. Lupa isə “təəssüf ki, mən o qədər pis vəziyyətdəyəm, heç kim mənə kömək edə bilməz”, – pıçıldadı və başına gələnləri, inəklərinin ölümündən tutmuş, qobelenlerə qədər hər şeyi canavara danışdı. Canavar ona bazara getməyi deyil, evə qayıtmağı məsləhət gördü və əlavə etdi:

– Narahat olma, hər şey yaxşı olacaq. 

Bunu deyərək ana canavar axsaya-axsaya, amma sürətlə uzaqlaşdı. Lupa çox təəccüblənsə də,  düşündü ki, danışan sehrli bir canavara etibar eləmək lazımdır. Atasının qobelenləri pis halda görməsini istəməyən Lupa onları meşədə torpağa basdırdı və əliboş evə qayıtdı. Atasına qobelenləri satdığını, lakin pulunun yolda oğurlandığını deyərək ağ yalan danışdı. Atası bütün gün işləmişdi, qızı kimi həm yorğun, həm də ac idi. Lakin onların yeməyə bir neçə toxumdan başqa bir şeyləri olmadığından qarınları quruldaya-quruldaya yatmağa getdilər. Gecə boyu hər ikisi meşədə canavarların səsinə tez-tez oyanırdılar. Səhər açılanda Lupa özünü hələ də yorğun hiss etdiyindən yerindən qalxmaq istəmirdi, amma qəflətən atasının qışqırığını eşidib onun  yanına qaçdı. “Bir  bax!” – atası ağlayaraq deyirdi: “Budur, qapının astanasında!”

Burada təzəcə kəsilmiş, kənarları cırıq-cırıq olmuş, sanki cəmdəyindən vəhşicəsinə parçalanmış iri bir maral əti parçası varıydı. Sevincək olan ata-bala dərhal ətdən doğrayıb bir neçə tikə qızartdılar və uzun müddət sonra ilk dəfə yaxşıca yeyib qarınlarını doyurdular.

Ertəsi gün isə həmin qapının astanasında kralın mühafizəçilərini görüb mat-məəttəl qaldılar. Onların arasındakı kapitan əlindəki qılıncın sapı ilə qapını döyərək qışqırırdı: “Qapını açın, qanunsuz ovçular!”

Lupanın atası tələsik qapını açdı: “Mən sadəcə yoxsul bir kəndliyəm. Siz səhv adamın dalınca düşmüsünüz”, – deyə yalvarmağa başladı. Kapitan daha da hiddətləndi: “Sən kral meşəsində kralın maralını ovlamısan! Boynuna al! Biz meşədən qan izi ilə bu qapıya gəlib çatmışıq”. Kapitanın əmri ilə mühafizəçilər daxmanın qapısından içəri keçib mətbəxdə, tavandan asılmış  maral ətini gördülər. Kapitan içəri nəzər salıb bunu görən kimi dedi: “Hər ikiniz həbs olunursunuz”.  Lupayla atası çox dil tökdülər ki, günahları yoxdur. Əti onların qapılarına hansısa “naməlum” bir varlıq qoyub desələr də, heç bir faydası olmadı. Elə daxmadaca onları tutdular, əli-ayağı bağlı halda mühakimə üçün kral sarayına apardılar.

Zindanda iztirablı, acınacaqlı gecə keçirdikdən sonra səhərisi gün ata və qızını sürüyərək kral və kraliçanın saray əyanlarının əhatəsində taxtlarında əyləşdiyi zala gətirdilər. Hətta əkiz körpə şahzadələr də beşiklərində kraliçanın taxtının yanında idilər. Qızılla bəzənmiş qara məxmər geyimli məmur zaldakı bütün cinayətkarlara qarşı ittihamları oxuyub sübutları təqdim etdi. Növbə Lupanın atasına gələndə o, bütün ittihamları inkar etdi və kral qarşısında diz çökərək günahsızlığını bildirdi. O, hadisəni belə izah edirdi ki, əti gecə saatlarında naməlum şəxs və ya şəxslər onun qapısının ağzına qoyublar... Kişinin bu hadisəni təkrar-təkrar danışması kralı bezdirdi. Təqsirləndirilən şəxs də izahının nə qədər zəif, əsassız olduğunu başa düşdü və utanaraq susdu. Amma kralın əksinə olaraq, kraliça bu məsələyə daha maraqla, həvəslə yanaşır, qıza və atasına diqqətlə baxırdı.

Lupa kraliçanın gözlərinin qeyri-adi, sarı rəngdə olduğunun fərqinə vardı. “Sən bu ikisi haqqında heç bir hökm çıxarma”, – deyə qətiyyətlə kraliça dilləndi, – “onları öz yanıma işə götürəcəm”. “Ancaq əzizim, qeyri-qanuni ovçuluğun cəzası edamdır”, – deyərək kral etiraz elədi. Lakin kraliça “mən də deyirəm ki, bu ata-bala edam edilməyəcək”, – dedi və əminliklə: “mühafizəçilər, onları mənim otağıma aparın!” əmrini verdi.

Beləliklə, Lupa və atası kraliça gələnədək onun otağında mühafizəçilərlə birgə gözlədilər. Kraliça gələn kimi onların qandallarını çıxartdırdı və sonra hamını otaqdan qovub ata-bala ilə tək qaldı. Lupa və atası onun qarşısında diz çökərək göstərdiyi mərhəmətə görə təşəkkür elədilər, o isə cavabında “Mən mərhəmətli deyiləm, sadəcə dürüst və vicdanlıyam. Mən borclarımı geri ödəyirəm. Keçən dəfə bunu eləyəndə sizin başınıza əlavə iş açdım, indi isə hər şeyi yoluna qoymaq mənim öhdəmə düşür”, – dedi.

Lupa qorxa-qorxa dillənib heç nə başa düşmədiklərini bildirdi. “Bu, tanış gəlir?” – deyə kraliça soruşdu. O, sağ qolunu, dirsəyindəki qanlı sarğını göstərdi. Lupa diqqətlə baxaraq paltarının parçasını tanıdı. “Kraliçamız dişi canavardır?” – Lupa heyrətlə pıçıldadı. “Bir də heç vaxt bu haqda danışmayacağıq. Sən, Lupa, mənim qulluqçum olacaqsan, atan isə kral bağbanı. O da çoxlu qızıl qazanacaq və yaxşı dolanacaq, sən də. Acınacaqlı günləriniz bitdi”. 

Kraliçanın sözlərini eşidər-eşitməz ata-bala sevinclə onun əlini öpdülər və bir də heç vaxt o kasıb daxmalarına qayıtmadılar, kral sarayında məskunlaşdılar. Lupa illər uzunu kraliçaya sədaqətlə xidmət elədi. Atası da kralın bağına qayğıyla yanaşdı və günlərin bir günü də baş bağban təyin olundu. Lupa anasının qobelenlərini basdırdığı meşəyə gedib onları  qazaraq çıxartdı, ucuz boyalarını yuyaraq təmizlədi və yenidən tikilməsi üçün saray dərzilərinin ən yaxşısına təhvil verdi. Nəticədə ortaya çıxan əsər onun adı ilə bütün dünyada məşhurlaşdı. İllər keçsə də, bu əsərlər milli muzeylərin vitrinlərində göz oxşayır…

İnsanlar o vaxtlar deyirmişlər ki, bəzi aysız gecələrdə Lupa və atası qəribə bir dəyişiklik keçirir və sarı gözlü, sağ qabaq ayağı yaralı olan iri, boz dişi canavarın başçılıq etdiyi vəhşi canavar sürüləri ilə birgə meşə boyu qaçırlar...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.09.2023)