İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Son onilliklərdə insanlığın qarşılaşdığı ən ciddi və təhlükəli problemlərdən biri də qlobal istiləşmədir. Bu problem təkcə ekoloji deyil, eyni zamanda sosial, iqtisadi və siyasi fəsadlara səbəb olan çoxşaxəli bir böhrandır. Alimlər və beynəlxalq təşkilatlar bu mövzu ilə bağlı dəfələrlə xəbərdarlıq etsələr də, hələ də tam miqyaslı və effektiv tədbirlər görülmür. Bu yazıda qlobal istiləşmənin səbəbləri, nəticələri və onunla mübarizə yolları ətraflı şəkildə izah olunur.

Qlobal istiləşmə nədir?

Qlobal istiləşmə Yer səthində orta temperaturun zamanla artması deməkdir. Bu artım əsasən istixana effekti yaradan qazların — karbon dioksid (CO₂), metan (CH₄), azot oksidi (N₂O) və digərlərinin atmosferdə toplanması ilə bağlıdır. Bu qazlar günəş şüalarının yerə daxil olmasına icazə verir, lakin onların yenidən kosmosa qayıtmasını əngəlləyir. Nəticədə Yer səthində istilik qalır və temperatur yüksəlir.

*İstiləşməyə səbəb olan əsas amillər:*

1. Fosil yanacaqların istifadəsi — Neft, kömür və qaz kimi yanacaqların sənayedə və nəqliyyatda geniş istifadəsi atmosferə çoxlu miqdarda karbon qazı buraxır.

2. Meşələrin qırılması — Meşələr karbon qazını udaraq onu balansda saxlayır. Onların məhv edilməsi istixana qazlarının səviyyəsini artırır.

3. Sənaye fəaliyyəti və tullantılar — Fabriklər, zavodlar və digər sənaye obyektləri böyük miqdarda istixana qazı ifraz edir.

4. Əhalinin artması və urbanizasiya — Daha çox insan daha çox enerji, nəqliyyat və infrastruktur deməkdir — bu da daha çox karbon izi yaradır.

*Qlobal istiləşmənin fəsadları*

1. İqlim dəyişikliyi

Qlobal istiləşmə səbəbindən iqlim sistemi pozulur. Bəzi bölgələrdə uzunmüddətli quraqlıqlar, digərlərində isə intensiv yağıntılar müşahidə olunur. Bu, kənd təsərrüfatını, su ehtiyatlarını və ümumilikdə həyat şəraitini çətinləşdirir.

2. Qütb buzlaqlarının əriməsi

Arktika və Antarktidada buzlaqlar sürətlə əriyir. Bu, dəniz səviyyəsinin qalxmasına səbəb olur və sahilyanı şəhərlər üçün ciddi təhlükə yaradır. Misal üçün, Maldiv adaları və Banqladeş kimi ölkələr artıq bu təhlükəni hiss etməyə başlayıblar.

3. Ekosistemlərin pozulması

İstiləşmə heyvanların və bitkilərin təbii yaşayış mühitini məhv edir. Nəticədə, bir çox növ ya nəsli kəsilmə təhlükəsi ilə üz-üzə qalır, ya da başqa ərazilərə köç etməyə məcbur olur. Bu isə ekoloji balansın pozulmasına səbəb olur.

4. İnsan sağlamlığına təsiri

Artan temperatur, hava keyfiyyətinin pisləşməsi və su çatışmazlığı kimi amillər insan sağlamlığı üçün böyük risklər yaradır. Tropik bölgələrdə istilik dalğaları və yeni xəstəliklərin yayılması müşahidə olunur.

5. İqtisadi və sosial təsirlər

Təbii fəlakətlərin artması — sel, tufan, yanğınlar və quraqlıqlar — iqtisadiyyata böyük zərbə vurur. Əkin sahələrinin itirilməsi, qida qiymətlərinin artması və iqlim miqrantlarının yaranması kimi nəticələr cəmiyyətlərdə sosial narazılığa səbəb ola bilər.

*Qlobal istiləşməyə qarşı nə etmək olar?*

1. Bərpa olunan enerji mənbələrinə keçid

Günəş, külək və hidroenerji kimi təmiz enerji növlərinin istifadəsi karbon qazının azaldılmasına kömək edir.

2. Ağacəkmə və meşələrin qorunması

Yeni ağacların əkilməsi və mövcud meşələrin qorunması karbonun təbii şəkildə udulmasına şərait yaradır.

3. Sərfəli və davamlı nəqliyyat sistemləri

Kütləvi nəqliyyata üstünlük verilməsi, elektrik nəqliyyat vasitələrinin istifadəsi və velosiped infrastrukturu karbon emissiyalarını azaldır.

4. Təkrar emal və tullantıların azaldılması

Plastik və digər materialların təkrar istifadəsi istixana qazlarının azalmasına kömək edir.

5. Maarifləndirmə və beynəlxalq əməkdaşlıq

İnsanların bu məsələdə maariflənməsi və ölkələrin birgə hərəkət etməsi mühüm əhəmiyyət daşıyır. Paris İqlim Sazişi kimi beynəlxalq təşəbbüslər bu baxımdan önəmlidir.

Nəticə

Qlobal istiləşmə artıq gələcəyin deyil, bu günün problemidir. Onun təsirləri dünyanın hər yerində hiss olunur və bu proses getdikcə sürətlənir. Əgər bəşəriyyət bu məsələyə qarşı birgə və ciddi addımlar atmasa, gələcək nəsillər daha təhlükəli və yaşanmaz bir dünyada yaşamağa məcbur qalacaqlar. Hər bir fərd, cəmiyyət və dövlət bu prosesə qarşı məsuliyyətli olmalı və iqlimə dost yanaşmanı həyat tərzinə çevirməlidir. Çünki bu Yer bizim evimizdir və onu qorumaq hər kəsin borcudur.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.05.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağlanın növbəti təqdim etdiyi şair İstanbulda yaşayan Mustafa Şeyxpurdur.

Mustafa Şeyxpur

İstanbul

4.

Gecə qondu

Və biz kəpənəklər kimi işıqlara

Quşlar kimi dallara

Yalqız insanlar kimi divarlara

Sığındıq qaranlıq küçəyə.

Kölgəmizdə qaranlıq bir otaq

Kölgəmizdə itkin bir insan

Kölgəmizdə bir küçə.

Əllərimi tutarsansa

Bir lampanın işığı vardır kölgəmizdə

Sarı lampa

Kəpənəkləri gətirəcəkdir bizə

Sonra pəncərəsi olacaq

Sonra quşları çağıracağıq kölgəmizə

Birdən bir sərçə qonacaq barmaqlarıma

Yaxalıqlı qurqurlar yuxusu görəcəyik.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.05.2025)

Əkbər Qoşalı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Tarix yalnız keçmişin salnaməsi deyil, həm də bugünün kodlaşdırılmasıdır. Aprel - “Konstitusiya və Suverenlik İli”nin dördüncü ayı çərçivəsində Azərbaycan Respublikasının iç və dış gündəliyinin dinamik iç-içəliyi baxımından müstəsna önəm daşıyır. Prezident İlham Əliyevin liderliyi ilə həyata keçirilən hər bir tədbir, görüş, səfər və açılış, əslində Azərbaycanın geosiyasi və sosial-iqtisadi xəritəsində yeni suverenlik xətləri çəkir.

Aprel ayının simvolik ritmini “Böyük Qayıdış” proqramı diktə etdi. Hər gün (bəli, hər gün!) azad olunmuş torpaqlara ailələrin, həyatların qayıtdığına, oraların şen olduğuna tanıq oluruq. Bu, sadəcə köç deyil – mədəni dirçəliş, milli yaddaşın canlanması, əraziyə şad ruhun dönməsi sürəcidir. Ağalıdan Talışa, Laçından Xocalıya… uzanan bu sürəc, Azərbaycanın suveren iradəsinin əməli sübutudur. Üstəlik, ölkənin siyasi partiyalarının dünən Laçına səfəri təşkil olundu və bu da, ayrı bir məhəbbət doğurur.

Qarabağ və Gündoğar Zəngəzurdakı irimiqyaslı tikinti-quruculuq, abadlıq və “Böyük Qayıdış” proqramı respublikamızın digər bölgələrinin iqtisadi, sosial-mədəni inkişafı ilə bərabər aparılması ilə bir başqa məhəbbət yaradır. Prezidentin Sumqayıt və Qusar səfərləri çərçivəsində açılan yeni məktəblər, sənaye müəssisələri və sosial obyektlər, “dayanıqlı inkişaf” anlayışını sırf kağız üzərində deyil, konkret həyat səviyyəsində reallaşdırır. Bu, suverenlik təkcə ərazidə yox, təhsil, səhiyyə və rifah sistemlərində də bərqərar olur deməkdir.

Aprel diplomatik aktivlik baxımından da məhsuldar keçdi. Prezident İlham Əliyevin Çin Xalq Respublikasına möhtəşəm səfəri, 

Azərbaycanın Qlobal Güney – Gündoğar Asiya – Orta Dəhliz üçbucağında necə uslu davrandığını bir daha göstərdi. Bu səfər təkcə iqtisadi işbirliyinin yox, həm də sivilizasiya tərəfdaşlığının başlanğıcı yaxud yeni keyfiyyətidir. 

Çindən öncə baş tutan Antalya Diplomatik Forumu çərçivəsində Türkiyə ilə müttəfiqlik strategiyasının dərinləşməsi, KKTC-yə Azərbaycanın xəlqi məhəbbətinin və dövlət dəstəyinin təzələnməsi, başqa coğrafiyalara (necə deyərlər) yeni anlamlar qazandırılması və s. həm Türk dünyası, həm də NATO–Avrasiya geosiyasi bucağında Azərbaycanın yerini möhkəmləndirdi.

Rəisi-Cümhur Məsud Pezeşkianın Azərbaycan Respublikasına ilk və uğurlu səfəri, Tehran-Bakı gərginlik dönəminin arxada qaldığını, praqmatik və infrastruktur yönümlü yeni işbirliyi səhifəsinin açıldığını göstərdi. Arazın qıyısında deyil, xoş niyyətin sınırında yeni bir körpü salındı bu səfərlə. 

İsrailin Baş naziri Netanyahunun Azərbaycana gözlənilən səfəri isə sınırötəsi (cross-border) təhlükəsizlik, texnologiya və diplomatik şəbəkələrin daha da güclənəcəyinə işarədir. Azərbaycanın müxtəlif qütblərlə eyni vaxtda strateji bağlar qurması, onun dəngələşdirilmiş, amma prinsipial diplomatiyasının göstəricisidir.

Ayrıca, qarşı günlərdə, qardaş Türkiyənin Cümhurbaşqanı Ərdoğanın səfəri də gözlənilir və Netanyahu - Ərdoğan görüşü olacaqsa, o görüş üçün üçün ən uyğun ünvan Bakı olmayacaqsa, bəs hara olacaq?..

Bakıda keçirilmiş Qlobal Güney Forumu, Azərbaycanın artıq təkcə regional deyil, qlobal moderasiya mərkəzinə çevrildiyini sübut etdi. Bu Forum, inkişaf etməkdə olan ölkələrin səsini eşidən və onları platformaya çevirən dövlətçilik missiyasının bir formasıdır. Gündoğar-Günbatar qiyaslama, qarşıdurma və qovuşma, işbirliyi mövzularının yanında yeni geofəlsəfi baxış yüksəlir… Ayrıca, burada Qlobal Quzeyin diktəsi deyil, Güneyin təşəbbüsləri və dialoq bacarığı əsas səhnədə idi.

Beləliklə,

Aprel ayı göstərdi ki, müstəqil və qalib Azərbaycanın dövlətçiliyi artıq reaktiv yox, proaktiv və planlı strateji ardıcıllıq mərhələsindədir. Yəni, olaylar baş verdikdən sonra reaksiya verən, müdaxilə edən - təsirə cavab verən yanaşma yox, olaylar baş verməzdən öncə (qabaqlayıcı) tədbir görən, işi vaxtında planlayan və təşəbbüs göstərən yanaşma qüvvədə, yürülükdədir.

Konstitusiya ilə tənzimlənmiş bu suverenlik dövrü, özünü həm sosial yaşamın mikrosəviyyəsində, həm də dünya diplomatiyasının makrosəhnəsində təsdiqləyir.

Göründüyü kimi, 

Azərbaycanın gündəliyi – sadəcə təqvimdəki olayların ardıcıllığı deyil. Bu, milli iradənin, siyasi uzaqgörənliyin və dövlətçilik sinxronluğunun gündəlik ritmidir. Bu gündəliyi izləyənlər gələcəyin xəritəsini oxuyur… Yazanlarsa – onu qurur!

Başa çatmaqda olan ayın son günü həmçinin “ADNA terroru”nun növbəti ildönümü idi.

Həmin gün Azərbaycan Xüsusi Təyinatlı Qüvvələrinin (XTQ) yaradıldığı gün olaraq da əlamətdardır! Ondan 2 gün öncə isə Azərbaycanın bolşevik işğalının 125-ci ildönümüydü. - Gedib və bir daha gəlməyəcək! Şəhidlər ölmədi, Vətən bölünmədi!

Bütün dönəmlərdəki və hər yerdəki şəhidlərimizi dərin sayğılarla yad edir, ölkəmizə, ordumuza, xüsusi təyinatlılarımıza güc-qüvvət diləyirəm!

DÖVLƏTİMİZ ZAVAL GÖRMƏSİN!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.05.2025)

Füzuli Sabiroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

İrəvandakı "Ana Ermənistan" abidəsindəki "ana"nın uzun donunun altında nə gizlədildiyini bilirsinizmi? Bilmirsinizsə, mən ərz edim, siz də qulaq asın.

1950-ci ildə İrəvanda Stalinin şərəfinə "Qələbə" monumenti ucaldılmışdı.  Monumentin yuxarı hissəsini Stalinin 16-m-lik abidəsi tamamlayırdı. Sonradan abidənin ayağı Stalin üçün düşərli olmadı və o, o biri dünyaya gedəsi oldu. 1962-ci ildə SSRİ-də gedən məlum siyasi proseslərlə əlaqədar olaraq abidə söküldü. Amma…

Amma Stalinin ayaqqabıları monumentin postamentinə elə bərkidilmişdi ki, ayaqqabıları ayırmaq üçün tikilinin bir hissəsini sökmək lazım imiş. Ona görə də ayaqqabılar düz 5 il postamentin üzərində qaldı.  1965-ci ildə heykəlin yerinə "Ana Ermənistan" heykəli qoymaq qərara alındı. 1967-ci ildə heykəltəraş Ara Arutunyan heykəli tamamladı və ermənisayağı biclik işlədərək qərara aldı ki, Stalinin ayaqqabılarından 22 m-lik heykəli bərkitmək üçün istifadə edilsin.

Abidə elə hazırlanıb ki, Stalinin ayaqlarını "Ana Ermənistan"ın uzun donu və qarşısına bərkidilmiş qalxan gizlədib. 

Ancaq bu da son deyil...

Abidənin qoyulmasından 40 il sonra aydın olub ki, "Ana Ermənistan"ın obrazının yaradılmasında naturşitsa kimi iştirak edən 17 yaşlı Yevgeniya Muradyan 40 yaşlı heykəltəraşın məşuqəsi imiş... 

ÇOX RƏMZİ BİR ABİDƏDİR ELƏ DEYİLMİ... 

STALİNİN AYAQLARI ÜZƏRİNDƏ DAYANAN ANAİTKA- "ANA ERMƏNİSTAN"

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.05.2025)

Ülviyyə Əbülfəzqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

"Çeşmə" Ədəbi Məclisi ilə "Bəzmgah" təşkilatı birgə tədbir keçirdilər. Bu, növbəti bir əruz məclisi idi.

Tədbiri giriş sözü ilə "Çeşmə" Ədəbi Məclisinin sədri, Azərbacan Yazıçılar və Jurnalistlər Birliklərinin üzvü, tanınmış şair-qəzəlxan Lilpar Cəmşidqızı açdı. O, tədbirdə iştirak edən qonaqları salamladıqdan sonra ilk olaraq sözü Azərbaycan Yazıçılar Bilyinin üzvü, şair-qəzəlxan Gülarə Munisə verdi. Gülarə xanım, “Çeşmə” Ədəbi Məclisi ilə “Bəzmgah” təşkilatının birgə görüşlərinin tez-tez keçirilməsini alqışladı və təşkilatçılara, həmçinin iştirakçılara uğurlar dilədikdən sonra öz qəzəllərindən bir neçəsini səsləndirdi.

Məclisdə Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, şair Əhməd Haqsevərə söz verildi. O da məclis üzvlərini təbrik elədikdən sonra qəzəllərindən səsləndirdi.

Sonra məclisin üzvü AzərbaycanYazıçılar Birliyinin Xəzər Bölməsinin üzvü, ustad şair-qəzəlxan Əşrəf Pirşağılıya söz verildi. O, məclis iştirakçılarını salamladıqdan sonra özünün qələmə aldığı son qəzəllərindən bəzilərini səsləndirdi. Sonra Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, tanınmış şair- qəzəlxan Xatirə Xatuna söz verildi. Xatirə xanım da bu Ədəbi Məclisin Əruzun və gənc şairlərin inkişafında, formalaşmasında çox böyük əhəmiyyət daşıyacağını qeyd edib, məclisin sədrinə gələcək işlərində uğurlar arzuladı, tədbirə dəvət olunduğu üçün təşəkkürünü bildirdi və axırda qəzəllərindən bir neçəsini səsləndirdi.

Sonra növbə ilə digər şairlərə söz verildi və onlar da hər biri öz qəzəlini səsləndirdi. Məclisdə iştirak edən istedadlı şair Ceyhun Rəşidov, Nicat Nəsri, Əliyar Mərdiyev, əruzun bilicilərindən biri olan Rüstəm Hacıyev, gənc şairlər Həsən Lütfi, Əli Əkbər, Əlhəm Dəşti, İsa Salim, Xəzər Bölməsinin üzvü Araz Əfəndi, Murad Mahir, Azər Vahid qəzəllərindən nümunələr səsləndirdilər. Şairə Sevinc Murad və ağsaqqal şair Mirnəzər Mirkazımlı da öz şeirlərini səsləndirdikdən sonra böyük coşğuyla başlayan Ədəbi Məclis uğurla başa çatdırıldı.

Sonda "Çeşmə" Ədəbi Məclisinin sədri Lilpar Cəmşidqızı məclisin keçirilməsində göstərdiyi qayğı və dəstəyə görə “Şahənşah” restoranın rəhbəri Rəşid Süleymanova öz adından və iştirakçılar adından təşəkkürünü bildirdi.

Növbəti görüşü keçirmək ümidi ilə məclis iştirakçıları görüş yerindən ayrıldılar.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.05.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portal Cavid Aslanovun qeydlərini təqdim edir.

Federiko Fellini ölümündən iki gün əvvəl bu sözləri demişdi: “Kaş bir də aşiq olsaydım!”

Mən, açığı, heyrətə gəldim! Ölümün astanasında olan bir insan yenidən sevmək, yerdən ucalmaq, tabe olmaq istəyinə tabe olmaq, ruhunda orkestrin musiqisini eşitmək istəyirdi… O, qadından danışmırdı, demək istəyirdi ki, sevgi — həyatın sehrli anlarından biridir.

Aşiq olanda, sadəcə insan olmaqdan çıxırsan, bir ətirə çevrilirsən. Yerimirsən, sanki havada süzürsən. Bax, bu vurğunluq halı həyatın ən vacib halıdır. Və fərqi yoxdur, nəyə vurğunsan — qadına, işə, dünyaya, həyata…

Sevgi — nə sevinci, nə də kədəri, nə mükafatı, nə də sınağı ifadə edir, bu onların hamısının birləşməsidir — nağıllar aləminə səyahət, kəşf olunacaq sirrə aparan bir cığırdır. Sevgi həmişə keçib gedir, hər şeyin sonu olur. Amma bir hal digərinə çevrilir və bu yeni hal vurğunluqdan da güclü hiss ola bilər.

Bu gün evliliklər uzunömürlü deyil və keçmiş aşiq insanlar böyük bir kəşfdən məhrum qalırlar — birgə ölümə doğru əl-ələ getməyin necə gözəl olduğunu başa düşməkdən. Çoxlarına elə gəlir ki, yeni münasibətlər daha güclü hisslər gətirəcək. Bu belə deyil.

İtalyan dilində bir söz var, onu başqa dillərə tərcümə etmək mümkün deyil — “volere bene”. Sözbəsöz tərcüməsi “yaxşı istəmək”dir. “Amare” — sevgi deməkdir, amma “volere bene” — bir insana qarşı elə bir münasibətdir ki, sənin üçün ondan yaxın insan yoxdur. “Amare” fiziki həzz üzərində qurulub. Yer üzündəki ən güclü hiss — “amare”nin “volere bene”yə çevrilməsidir. Dünyada bundan daha güclü hiss yoxdur. Bu hiss yalnız birlikdə keçən illərlə yaranır və bu illər etibarı itirməməlidir. Belə uzun münasibətin itkisi sevginin və ya fiziki həzzin itkisindən daha faciəlidir.

“Volere bene”nin itkisi — əsl dərin tənhalıq, tam bir boşluqdur..

Böyük bir “volere bene” Federiko Fellini və Culietta Mazina arasında da vardı. Dünyadakı bütün qadınlar Fellinini sevirdi, amma onun son jesti Culiettaya olan sevgisinin həqiqi himni oldu — demək olar ki, iflic olmuş halda klinikadan qaçdı, çünki Culiettanın Romadakı xəstəxanada ölüm ayağında olduğunu eşitmişdi. Beş yüz kilometr yol qət etdi və onun yanına uzandı.

Fellini öldükdən sonra Culietta da yaşamadı.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.05.2025)

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Yazıçı” nəşriyyatında Xalq yazıçısı Anarın “2=3+4, yaxud iki ailədə üç Xalq yazıçısı, dörd Xalq şairi” adlı kitabı işıq üzü görüb. Nəfis tərtibatlı, illüstrasiyalı kitab Azərbaycan ədəbiyyatı irsinə böyük töhfələr vermiş iki nəsildən, onlar barədə həqiqətlərdən və onların ədəbi nümunələrindən ibarətdir.

608 səhifəlik bu unikal kitabı tərtib edən Xalq yazıçısı Anar uzun illər ərzində təkcə öz yazdıqlarını yox, qəhrəmanlarının – Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli, Vaqif Səmədoğlu, Ənvər Məmmədxanlı və Yusif Səmədoğlunun yazdıqlarını eyni ideya-estetik yaradıcılıq məcrasına qoşaraq, onları eyni axında birləşdirərək ən yeni ədəbiyyatın ən milli paradiqması olaraq təqdim edibdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı kitabdan hissələri oxucularına təqdim edir. Anar qəhrəmanlarının ən populyar əsərlərini bir daha yaddaşlarda təzələyir:

RƏSUL RZA

DÖRDÜMÜZÜN SÖHBƏTİ

Sığınmışıq qəlbimə:

Ümid,

Şübhə,

Kədər

və mən.

Xeyli keçib gecədən.

Yağış yağır,

külək əsir,

Ümid deyir:

–        Yağış kəsəcək,

külək kəsəcək.

Qaranlıq əriyib

sabah olacaq.

Günəş doğacaq,

qızıl telləri saçaq-saçaq.

Şübhə deyir:

– Haçaq?

Haçaq

Yağış qara çevrilə bilər,

külək tufana dönə bilər,

gecə uzana bilər?

Kədər deyir:

– Yağış qurusa da,

səhər olsa da,

külək kəssə də,

nə təsəlli var,

nə son var

içimdəki yetim səsə.

Ümid deyir...

Şübhə yeyir...

Şübhə deyir...

Kədər yeyir...

Mən dinləyirəm:

Ümidi,

Şübhəni,

Kədəri.

Gözləyirəm səhəri.

Doğsun günəş

qızıl telləri saçaq-saçaq.

Soruşmuram: "Haçaq?"

Danış, ümid!

Danış!

Köhnə tanış!

                  Moskva, iyul, 1960

“Ədəbiyyat və incəsənət”

Nigar Həsənzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Ötən gün – aprelin 30-da Bakı Dövlət Universitetində“BDU Könüllüləri” təşkilatının təşəbbüsü ilə “Fərqli Fərdlər” adlı himn əsasında çəkilən klipin təqdimat mərasimi keçirildi. Layihə Mədəniyyət Nazirliyinin dəstəyi, PAŞA Holdinq-in sponsorluğu və “Ümid Var” İnklüziv Yaradıcılıq Birliyi ilə “Uşaqların Xoşbəxt Gələcəyi” İctimai Birliyinin təşkilatçılığı əsasında reallaşıb.

Azərbaycanda ilk dəfə inklüziv cəmiyyətə həsr olunan himn geniş ictimaiyyətə təqdim olunurdu. Tədbir proqramına aşağıdakılar daxil idi: “Fərqli Fərdlər” klipinin nümayişi, Əlilliyi olan uşaqların bədii çıxışları, Qısa konsert proqramı. Tədbirin aparıcısı Nuranə Abiyeva açılış nitqində vurğuladı ki, bu layihə Azərbaycanda inklüziv cəmiyyət üçün yazılan ilk himnə əsaslanır: "Bu gün qarşımızda 15 nəfərlik bir heyət dayanır. Burada gəzə bilmə, görmə və eşitmə məhdudiyyəti olan gənclər, eləcə də onlara dəstək verən şəxslər yer alır. Onlar səhnəyə çıxaraq öz bacarıqlarını nümayiş etdirəcəklər."

Daha sonra söz Bakı Dövlət Universitetinin Humanitar məsələlər və gənclər siyasəti şöbəsinin müdiri Ramin Səmədova verildi. O, çıxışında universitetin sosial layihələrə verdiyi önəmdən danışdı: "BDU hər zaman sosial məsuliyyətli gənclərin formalaşmasına, onların cəmiyyətə faydalı vətəndaş kimi yetişməsinə dəstək verir. Bu gün keçirilən tədbir universitetin və 'BDU Könüllüləri' təşkilatının təşəbbüskarlığının cəmiyyətə verdiyi güclü mesajlardan biridir."

Tədbir çərçivəsində bir daha vurğulandı ki, fərqlilik əngəllilik deyil, cəmiyyət üçün bir zənginlik hesab olunmalıdır. Daha sonra layihənin rəhbərlərindən biri, “Ümid Var” İnklüziv Yaradıcılıq Birliyinin sədri və “Fərqli Fərdlər” layihəsinin rəhbəri Nazilə Məhərrəmova tədbir iştirakçılarına layihənin məqsədləri barədə məlumat verdi.

Qeyd edim ki, himnin musiqisini bəstəkar Tural Məmmədli, sözlərini isə Leyla Quliyeva yazıb. Klipin rejissoru Ülviyyə Könüldür. “Fərqli Fərdlər” himnində yalnız tədbirə qatılan 15 nəfər deyil, həmçinin Xalq artisti Alim Qasımov və Əməkdar artist Fərqanə Qasımova da ifaçı kimi yer alıb.

Tədbirdə autizm üzrə araşdırmaçı, ictimai spiker və autizmli övladın valideyni olan Əsmər Əskərova da çıxış etdi. O, inklüziv cəmiyyətin inkişafı və autizmli şəxslərin sosial həyata inteqrasiyası haqqında fikirlərini bölüşdü.

Sonda tədbirin bədii hissəsində “Fərqli Fərdlər” himninin canlı təqdimatı və autizmli uşaqların hazırladığı müxtəlif çıxışlar nümayiş olundu.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.05.2025)

Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Gözəl zəmanədir vallah. Allah interneti yaradanın atasına rəhmət eləsin! Evdən çölə çıxıb kimisə axtarmağa da ehtiyac qalmır. Nə məlumat istəyirsən burada var. Qarşımda bir stəkan pürrəngi çay, internetə qoşulu kompyuter və gözəl musiqi sədası. Oxuyur xalq artisti Zabit Nəbizadə. Bəli, bu dəfə sizə muğam ustası Zabit bəydən söhbət açmaq istəyirəm.

İnternetdə tapdığım müsahibələrindən birində deyir ki: “Bu sənətə uşaq vaxtından həvəsim olub. Gözümü açandan ailəmizdə musiqi səsi eşitmişəm. Dayım Musaxan Güləliyev zurna-balaban ifaçısı idi. Hərdən evdə züm-zümə də edərdi, rəhmətlik. Bir oğlu xanəndə, bir oğlu aşıq idi. Hətta onlar 1997-ci ildə Moskvada “Ailə” ansmablı ilə çıxış ediblər. Onların ən kiçik musiqisi mənim balaban ifaçım və həmyaşıdım Abuzər Güləliyev idi. Xatırlayıram, biz dərsdən çıxandan sonra onlara gedərdik. O balaban ifa edər, mən də onun üçün dəm saxlayardım. Belə-belə məndə bu sənətə həvəs yarandı. Amma bir nüansı qeyd etmək istəyirəm. Mənim ilk pedaqoji fəaliyyətim Uşaq Filarmoniyasında olub. Mən oraya öz övladlarını gətirən valideynlərə həsəd aparırdım. Çünki ailəm mənə bu məsələdə təkan vermirdi. Valideynlərim həmişə mənə deyirdilər ki, səndən oxuyan olmaz. Get, özünə sənət tap. O vaxtlar kəndimizin uşaq klubu var idi. 6-cı sinifdə oxuyarkən ilk dəfə həmin səhnədə mahnı ifa etmişəm. Özfəaliyyət dərnəyi həmin tədbiri 8 Mart Beynəlxalq Qadınlar Günü münasibətilə təşkil etmişdi. Mən isə “Anacan” adlı mahnı  oxumuşdum.”

17-18 yaşlarında bayağı musiqiyə çox həvəsli olub. Bir dəfə böyüdüyü kəndin toylarından birinə gələn Alim Qasımovun gözəl ifası onun bu həvəsini necə deyərlər, altüst eləyib. Alimi diqqətlə dinlədikdən sonra qərar verib ki, hökmən muğam ifaçısı olmalıdır. Və başlayıb Hacıbaba Hüseynova, Arif Babayevə, İslam Rzayevə, Yaqub Məmmədova qulaq asmağa. Beləliklə onları, xüsusən də Alim Qasımovu dinləyə-dinləyə bir neçə muğam öyrənib...

“O zamanlar Asəf Zeynallı adına Musiqi Məktəbində təhsil almaq üçün Bakıya qeydiyyatın olmalı idi. Bu da mənim üçün çətinlik törədirdi. Ona görə də mən çalışırdım ki, hansısa zavoda işə düzələrək Bakıya qeydiyyata düşüm. Lakin bu mənə ilk dəfədən qismət olmadı. Sonra Ələt qəsəbəsində yerləşən Ağac Emalı Kombinatında işə düzəldim və Bakıya qeydiyyata düşdüm. 2 il orada çalışdım. Həmin illər ərzində kombinatın nəzdində ansambl yaratdıq. Ayda bir dəfə kombinatın işçilərinə konsert verirdik.”- söyləyir.

Zabit Nəbizadə 1965-ci il may ayının 1-də Şamaxı rayonunun Şıxzahırlı kəndində anadan olub. 1991-1995-ci illərdə A.Zeynallı adına Azərbaycan Dövlət Musiqi Texnikumunun "Solo oxuma" (xanəndəlik) şöbəsində, 1996-2000-ci illərdə isə Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin "Teatr kollektivinin rejissoru" fakültəsində təhsil almıb. 2000-ci ildən Bakı Musiqi Kollecində müəllim kimi fəaliyyət göstərən muğam ustası, 2003-cü ildən Azərbaycan Milli Konservatoriyasının muğam şöbəsində pedaqoq kimi çalışır. 2005-ci ildə Əməkdar Artist fəxri adına layiq görüldükdən sonra, 2011-ci ildə Xalq artisti fəxri adına layiq görülüb. Bu yaxında Turan İbrahimovun onun haqqında tərtib etdiyi "Zabit Nəbizadə- 60, Azərbaycan muğamının zabiti" adlı kitab da nəşr olunub...

 Deyir ki:- “Mən uşaq olanda fikirləşirdim ki, görəsən müəllim çay içir, yemək yeyir? İndi isə müəllim şagirdinə müraciət edir ki, siqaretindən birini mənə də ver. Hərdən fikirləşirəm ki, səhv edib bu sənətə gəlmişəm. Çünki indi yaxşı bilən ilə bilməyənin, öyrədə bilənlə bilməyənin fərqi yoxdur...”

Bir dəfə xaricə səfərlərinin birində bayatı ifa edib, alqışlayıblar. Konsert bitdikdən sonra səfirliyin işçiləri ona yaxınlaşaraq şəkil çəkdirmək istəyibər. Söyləyib ki, digər həmyerlilərimiz də gəlsin çəkdirərik. Bu arada fürsət tapıb onlardan soruşub ki, əcnəbilər məni niyə musiqi bitməmiş alqışladılar? Onlar da cavab veriblər ki, tamaşaçılar dilimizi anlamasalar da gözəl ifanı duyurlar...

“Avropada çıxış etməyə nə var ki, dili anlamırlar deyə səhv də oxuyumaq olur. Amma öz millətimiz olan yerdə harada ki, dilimizi başa düşürlər, məsələn: Türkiyədə, İranda  səhv etməyə çəkinirsən. Fikirləşirsən ki, birdən tamaşaçı səhvini tutar.”- söyləyir.

Yaxşı adamdır, səmimiyyətini qoruyub saxlaya bilir. Yalan danışmağı xoşlamır. Sağlam ruhu var, hamıya, hər kəsə xoşbəxtlik arzulayır. Bəxtə, taleyə, bir sözlə alın yazısına çox inanır...

Deyir ki:- “Mənə elə gəlir ki, uğur qazanmaq üçün insani keyfiyyət deyil, bəxtin olmalıdır. İndiki zamanın tələbinə görə isə uğur qazanmaq üçün gedib kimlərinsə qapısını döyməlisən. Mən isə o cür xasiyyətə malik insan deyiləm. Belə bir atalar misalı var: “Ağlamayana pəpə yoxdur”. Amma düşünürəm ki, özümdən başqa düşmənim yoxdur. Özüm öz qədrimi bilmirəm. Bir dəfə maşında “AvtoFM”-ə qulaq asırdım. Orada belə bir mövzu müzakirə olunurdu. “Hansı xasiyyətinizi tərgidə bilmirsiniz?” Bir nəfər dinləyici mesaj yazmışdı ki, mən yayda da, qışda da qapını-bacanı soyuq su ilə yuyuram. Bu xasiyyətimi tərgidə bilmirəm. Mən də elə xasiyyətdəyəm. Mənə soyuq su qətiyyən olmaz. Səsimin düşmənidir. Bilirəm ki, ziyandır amma içirəm...”

Sənətdə ona heç kim təkan verməyib. Hətta hiss edib ki, onu hansısa festivallardan, konkurslardan bilərəkdən uzaqlaşdırırlar. O isə buna görə heç vaxt ruhdan düşməyib...

“Həmişə tələbələrimə deyirəm ki, mənim zirvəyə gedən yolda bir nəfər əlimdən tutmayıb. Necə deyərlər, iynə ilə gor qaza-qaza gəlib bu yerə çıxmışam. Mənə dəyən zərbələrdən yıxılmamışam, öz yerimi daha da möhkəmlətmişəm. Sizdə çalışın ki, özünüzə güvənin, əziyyət çəkib sənəti dərindən öyrənsəniz, uğur sizin də qapınızı döyəcək...”

 Bel yırtığı olduğu halda həkimlər ona səhvən xərçəng diaqnozu qoyub kimyəvi şüalar veriblər. Dörd dəfə əməliyyat da olunub. Hətta bir əməliyyatı narkozsuz, "novakain"lə ediblər. Ağrıları o dərəcədə güclü olub ki, çığırtısını aşağı mərtəbədə eşidənlər də olub. Amma şükür Allaha ki, sağdır, yaşayır və bu gün də öz məlahətli səsi ilə muğamlarımızı ifa edir.

Nə isə, bugün, mayın 1-ionundoğumgünüdür. Bu dəfə 60 yaşı tamam olur. Ona möhkəm can sağlığı, uzun ömür, yeni-yeni uğurlar arzulayırıq.

Çox yaşasın!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.05.2025)