“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı PORTAL AKADEMİYASInda növbəti, üçüncü abituriyent kurslarına davam edir. Həyatda necə uğur qazanmalı, hədəfi necə seçməli, hədəfə doğru necə irəliləməli, necə lider olmalı – bu sayaq suallar hər birinizi düşündürür, bilirik. Onlara PORTAL AKADEMİYASI məşğələlərinə qatılmaqla çavab tapacaqsınız.

Rubrikanı millət vəkili, motivasiya spikeri, yazıçı Əlibala Məhərrəmzadə aparır.   

Arzuları necə həyata keçirməyin Barbara Şer təlimatı

Barbara Şerin tam adı «Arzulamaq ziyanlı deyil. Doğrudan da, istədiyin şeyi necə əldə etməli» olan kitabın məğzi budur: «Arzuların həyata keçməsi üçün özünühipnozla məşğul olmaq, ekstrasens – falçı yanına getmək lazım deyil. Lazım olan arzuya çatmaq məsələsinin praktiki metodikasını işləyib hazırlamaq, planlaşdıra bilmək bacarığı, özünü yeniliklərə hazırlamaq xüsusiyyəti, lazımi material və informasiyalara yol tapmaq, yeni kontaktlar qazanmaqdır».

Barbara Şerin kitabında çox dəyərli bir hissə var: həyatdan nə istədiyinizi bilmək, özünüzə yaxın olan emosional obrazı tapmaq, öz arzularınızı daha yaxşı ifadə etmək üçün 5 sadə çalışma.

Birinci çalışma.

Sizdə müsbət emosiya yaradan rəngi seçin. Bu, vacib deyil ki, ən çox sevdiyiniz rəng olsun. Rəngi seçdikdən sonra təsəvvür edin ki, həmin rəng siz özünüzsünüz. Rəngin adından mətn yazmağa başlayın: «Mən göy rəngəm. Mən səmanın və dənizin rəngiyəm. Mən də bu iki varlıq kimi azad, güclü və üsyankaram».

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.06.2025)

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Yazıçı” nəşriyyatında Xalq yazıçısı Anarın “2=3+4, yaxud iki ailədə üç Xalq yazıçısı, dörd Xalq şairi” adlı kitabı işıq üzü görüb. Nəfis tərtibatlı, illüstrasiyalı kitab Azərbaycan ədəbiyyatı irsinə böyük töhfələr vermiş iki nəsildən, onlar barədə həqiqətlərdən və onların ədəbi nümunələrindən ibarətdir.

608 səhifəlik bu unikal kitabı tərtib edən Xalq yazıçısı Anar uzun illər ərzində təkcə öz yazdıqlarını yox, qəhrəmanlarının – Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli, Vaqif Səmədoğlu, Ənvər Məmmədxanlı və Yusif Səmədoğlunun yazdıqlarını eyni ideya-estetik yaradıcılıq məcrasına qoşaraq, onları eyni axında birləşdirərək ən yeni ədəbiyyatın ən milli paradiqması olaraq təqdim edibdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı kitabdan hissələri oxucularına təqdim edir. Anar qəhrəmanlarının ən populyar əsərlərini bir daha yaddaşlarda təzələyir:

Səməd Vurğunun xatirəsinə həsr olunmuş gecədə Rəsul Rzanın çıxışı

Azərbaycan Elmlər Akademiyası,

           May, 1958

Mənim yadımdadır, Azərbaycan Ali Sovetinin II sessiyasında Səməd Vurğunun bir çıxışı oldu. Mən bu çıxış haqqında demək istəyirəm. Bilirsiniz ki, o sessiyada bizim əlifba məsələsi müzakirə olunurdu. O dedi: “Yeni əlifba hər şeydən əvvəl bizim ana dilimizin inkişafına kömək etməlidir. Bu yeni əlifbanı qəbul etdikdəbiz hansı şərtləri irəli sürməliyik? Birinci şərt budur ki, – Səmədin sözləridir, – yeni tərtib edilmiş əlifba Azərbaycan milli dilinin bütün xüsusiyyətlərinə cavab verməlidir. Bizim dilimizin bir nöqtəsi, bir vergülü də zərər görməməlidir. Çünki dil əlifba əsasında deyil, əlifba dil əsasında yaranır”.

Yoldaşlar, mən təəssüflə deməliyəm ki, bu nitq Səmədin çap olunmuş əsərlərində yoxdur. Gərək onu şairin külliyyatına salaq. Bu nitqində Səməd Azərbaycan dili haqqında bilavasitə danışaraq deyirdi ki, bizim dilimiz hər hansı bir dil kimi sosializm dövründə də öz xəzinəsi əsasında zənginləşmişdir.

Biz xalq varını qoruyuruq. Onun müqəddəs var-dövləti isə xalqımızın dilidir. Dil xalqın namusu, tarixi, demək, onun vicdanıdır. Biz hər yerdə dilimizi göz bəbəyi kimi qorumalıyıq. Və mənə elə gəlir ki, bu gün biz əziz şairimizin xatirəsini əbədiləşdirmək üçün hər cür tədbir görürüksə, bunlar hamısı yaxşı, yerindədir. Ən böyük abidəmiz isə Səməd Vurğunun canından artıq sevdiyi Azərbaycan xalqının səadəti uğrunda mübarizədir. Onun üçün ən böyük abidə uzun illər uğrunda mübarizə elədiyi, sevdiyi və öz böyük qüdrəti ilə yaranmasında, inkişaf etməsində, zənginləşməsində böyük rol oynadığı gözəl, saf, təmiz Azərbaycan dilidir ki, onun keşiyində durmalı, onu Səməd Vurğun kimi sevməli, Səməd Vurğun kimi qorumalı, zənginləşdirməli və bununla da böyük şairimizin əbədi xatirəsini öz qəlbimizdə yaşatmalıyıq.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.06.2025)

Murad Vəlixanov, "Ədəbiyyat və incəsənət"

Rejissor Elçin Musaoğlu, “40-cı qapı” filmi.

Növbəti dəfə bu film barədə danışacağıq.

Hadisələr ötən əsrin sonunda yeniyetmə bir gəncin həyatından bəhs edir. 

14 yaşlı Rüstəmin (Həsən Səfərov) Moskvaya alver üçün getmiş atasının ölüm 

xəbəri gəlir. Həyata hazır olmayan yeniyetmə gənc və çıxılmaz vəziyyətdə qalan 

evdar anası adi məişət problemlərinn əlində aciz qalırlar.

Belə vəziyyətdə Rüstəm ailəyə qazanc gətirmək məqsədilə məktəbi atmağa məcburolur. Dolanışıq naminə hər cür əziyyətə qatlaşan bu yeniyetmənin maraqlı bir 

dünyası var. O, ruhunun ritminə uyğun olan musiqilərin avazı ilə xəyal qurur, mahir nağara 

ifaçısı olmağı arzulayır, bu musiqi alətini almaq üçün pul toplamağa çalışır. Lakin maşın yumaqla gündəlik yaşayışlarını güclə təmin edən yeniyetmə xəyallarının

gerçəkləşə bilməyəcəyini də başa düşür.

Ailənin ağırlığının azyaşlı oğlunun çiyinlərinə düşməsinə razı olmayan Rüstəmin 

anası ona kömək etmək istəsə də, həyatın sərtləşmiş qanunları və ətrafındakı 

bədniyyətli insanların olması ona bu imkanı vermir. O, susmağa, oğlunun qəmgin həyat tamaşasındakı “çaşqın qurban” obrazını seyr 

etməyə məcburdur.

Hadisələrin cərəyan etdiyi Bakıətrafı kiçik qəsəbədə (“40-cı qapı”da) belə 

yeniyetmələrin çoxluq təşkil etdiyini görürük. Məktəbi atıb, küçələrdə maşın 

yumaqla bir tikə çörək qazanmağa məcbur olan Rüstəm isə onların 

ümumiləşdirilmiş obrazıdır.

Rüstəm İbrahimbəyovun gözəl bir sözü var: “İncəsənətin əsas məqsədi insanda

insanlığı qorumaqdır”. 

“40-cı qapı” filmində də bu meyar əsas götürülüb. Həyatın sıxıntıları ilə dolu 

kadrların fonunda insanlara ünvanlanmış mərhəmət, səmimiyyət prinsipləri 

dayanır. 

Həyatın yazılmamış amansız qanunları dünya kinosunun həmişə aktual mövzusu 

olub.

Sürrealizm, neorealizm cərəyanlarına aid olaraq dünyanı heyrətə salan filmlər 

müxtəlif xalqların sakinlərinin daxili aləmlərinin, mənəvi dünyalarının mahiyyətinibədii dəyələrlə, vizual effektlərlə dəqiq şərh etdiyinə görə cəmiyyəti heyrətə 

gətirirdi.

Bizim kinoda isə hadisələrin mahiyyəti bəzən sovet rejiminin qadağalarına məruz 

qaldığına görə o qədər də qabarıq və emosional işlənmədiyindən bəzi dövrlərin 

kino təqdimatında həyat süni və yad təsir bağışlayıb. Bu gün isə vizual vasitələrin

 (televizor, kompyuter, telefon və s.) bolluğunda olan tükənməz tamaşaçı tələbatına cavab vermək çətindir. Filmlərin baxılmamağının səbəbini bu kimi amillərlə 

əsaslandırsaq da, kinosevərlərin arasında səmimi, sadə hadisələrin poetik və yaxud real təsvirlərinin seyrinə üstünlük verən düşüncəli tamaşaçılar da çoxdur.

Bu mənada kinoda tamaşaçıların gözlərini qamaşdıran köməkçi təsvir vasitələrinin (kompyuter qrafikası, ən son texniki təchizat və s.) rolu o qədər də həlledici deyil. Çünki, bədii mahiyyəti güclü olan ekran əsərlərinin dramaturji materialına bu kimi amillərin yoxluğu elə də xələl gətirmir.

Deməli, kinonun durmadan inkişaf edən imkanlarının labüdlüyü hər bir film üçün vacib deyil. Yetər ki, yaradıcı kollektivin fərdi keyfiyyətlərindəki peşəkarlıq aydın və qabarıq şəkildə özünü büruzə versin.

“40-cı qapı” filmindəki reallığa maksimum səviyyədə yaxın olan hadisələrin 

şablonsuz təsvirlərinin kamera dinamiksizliyi ilk baxışda sanki məziyyətlərin qəbul olunmasını ləngidir. Lakin hadisələrin məntiqi mənasını dəqiq diktə edən 

mizanlardakı personajların mövqeyi, aktyorların qabarıq ifaları bizi ekrandakı 

dramatik hadisələrə biganə qalmamağa məcbur edir. Reallıqların əksi olan bədii 

materialın ekran variantı daim tamaşaçılar üçün maraqlı olub. Köməkçi, 

gözqamaşdıran texniki vasitələr kinonun vizual effektlərini gücləndirsə də, maddi 

çətinliklər dövrundə bunlarsız da güclü kompozisiyaya malik ekran əsərləri uğur 

qazanır. Belə kinonu yoxsul, lakin zəngin mənəviyyatı olan bir canlıya bənzətmək olar.

“40-cı qapı”dakı hadisələrin mahiyyəti dərindir. Uşaq dünyasını, qadın zərifliyini 

həyat mübarizəsi zəminində qəddarlıq qanunlarına əsasən tapdalayan həyat 

amilləri, küçə qanunları əslində qlobal bəlaların başlanğıcıdır. Hamımız bilirik ki, kinonun tərbiyəvi cəhətlərindən biri də insanda mədəni, mənəvi keyfiyyətlərin 

yüksək olmasının labüdlüyünü vurğulamaqdır. Buna əngəl olan amillər isə ya 

müharibələr, ya da ki, insanın insan tərəfindən istismarına rəvac verən diktatorluq

iddiasıdır. Sən demə, küçədə bir tikə çörək qazanmaq üçün maşın yuyanların da 

qazandıqları qəpik-quruşdan haqq verəcəkləri “reketlər” var. Onların mövqeyi isə 

kütləvi şəkildə odlu və soyuq silahla silahlanmış cinayətkarlardan da təhlükəlidir. Ona görə ki, dünyanın sivil dövründə psixoloji istismara üstünlük verən bu 

cinayətkar dəstələrin əsas qurbanları məhz həyatın məngənəsində sıxılmaqla 

problemlərinə boyun əyən azyaşlı, çarəsiz uşaqlardır.

İnsanların fərdi xüsusiyyətləri kimi formalaşdırdığı küçə anlayışları 

kinematoqrafiyanın daim müraciət etdiyi bir mövzudur. Ta qədimdən insanların

kimliyini, mövqeyini müəyyənləşdirən məskənləri fərqlənib. Bu fərqliliyin 

fonunda isə yaşayan insanların həyat mövqeyini, düşüncələrini kino daha dəqiqi

səciyyələndirir.

“40-cı qapı”da yoxsullara dayaq durmağa çalışan çarəsiz oğru da var, əlacsız kasıb 

da, əxlaqsız varlı tacir də. Qəribədir ki, “40-cı qapı” balansı böyük olan həyat 

tərəzisinin ölçüsünə görə ən kiçik, orada məskunlaşan və imkansızlıqları daxilində əriyən sakinlərinin dərdlərinin çəkisinə görə isə ən ağır daşıdır.

“40-cı qapı” sirlərlə, təzadlarla dolu olan dünyanın bizi təəccübləndirən qaranlıq 

bir otağıdır. Bu otaq filmdən də göründüyü kimi, alınlarına yoxsulluğun əzab və

 iztirabları yazılmış nakam insanlara məxsusdur. Yoxsulluqdan, qazanc dalınca 

evindən didərgin düşən insanların (Rüstəmin atası, dayısı) da qaranlıq həyatlarının natamam sonluqlarını “40-cı qapı” özünə çəkir. 

Bir sözlə,“40-cı qapı” sözün əsl mənasında həyat məngənəsidir. Lakin burada 

yaşayan insanlar ümidlərini itirmirlər. Onların mənəvi zənginlikləri maddi 

yoxsulluqlarını üstələyir.

Deməli, dünyanı dəyərləndirən “kəşməkəşli rəngarəngliyi” yox, insanlığa dəyər 

verən, onları mədəniyyətə doğru səsləyən, güc verən zəngin mənəviyyatdır. Bu

mənəviyyatın keşiyində duranlar isə dədə-baba xalçasını, mirasını hər vəchlə 

qorumağa çalışan, dinamik həyat ritmlərini qəlblərində səsləndirməyə məcbur olanRüstəm kimi məğlubedilməzlərdir. O, hələ üzünə gülməyən həyat qapısının başlanğıcındadır. Sonu görünməyən 

yüzlərlə qaranlıq mənzillərin qapısını isə onun əqidəsi, cəsarəti açacaq. O əqidə ki, başqalarının da yoluna nur saça biləcək.

14 yaşlı Rüstəm obrazının ifaçısı Həsən Səfərov obrazın psixoloji cəhətlərini, 

mövcud xüsusiyyətlərini real canlandırıb. O, qaranlıq dünyanın “40-cı qapı”sının kiçik sakininin həyata baxış formalarını şablonsuz oynayıb. 

Hadisələrin bədii mahiyyətinin tamaşaçıya operativ çatdırılmasında Rüstəm 

obrazının xüsusi rolu var. 

Lakin tərəf müqabillərinin kamera qarşısındakı naşılığı onun da yaradıcılığına 

kölgə salır.

Məsələn, maşın yuyan uşağın donuq jestləri, Rüstəmin döydüyü “reket” oğlanın 

arxayın qaçışı, kor uşağın həyatı ilə razılaşmış mövqeyi və s.

Qaranlıq dünyalarına işıq ucu düşməyən qadınların ümumiləşdirilmiş obrazlarının dramaturji psixologiyasını açmaq isə Rüstəmin anası rolunu ifa edən Gülər 

Nəbiyevanın üzərinə düşüb. Bu obraz ərini dinc dövrdə deyil, müharibədə, 

cəbhədə itirən çarəsiz bir qadın təsiri bağışlayır. Yalnızlığın dəhşətini, 

imkansızlığın insanı səfilliyə, çarəsizliyə sürükləyən vəhşətinin dözülməzliyini

 Gülər bütün yaradıcılıq imkanları daxilində ifa etməklə, rejissor ideyalarını 

tamaşaçıya daha da yaxınlaşdırmış oldu. 

Bu film bizi 1990-cı illərdə ölkəmizdə yaşanmış gərginliklərlə dolu hadisələrə

 nəzər salmağa vadar edir.

Həyatımızın müəyyən mərhələlərini tərənnüm edən bu kimi filmlər insanlara yeni, gözəl həyat quruculuğu uğrunda apardıqları mübarizələrdə stimul verir, onları 

əyilməzlik naminə inkişafa, tərəqqiyə, maarifpərvərliyə çağırır.

Rejissor Elçin Musaoğlu həyata olan fərqli baxışlarını yaradıcılığı fonunda bizə 

pıçıldamaqla sənətdə olan prinsipiallığını göstərmiş oldu.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.06.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı “Evdə həkim” rubrikasında bu dəfə actual suala cavab verəcək. Fəsil dəyişikliyi zamanı hansı allergik əlamətlər müşahidə olunur? Axı yazdan yaya keçməyə hazırlaşırıq?

Rubrikanı Kənan Məmmədli aparır.

Baharın ilıq havasını hiss etdikcə park və açıq havada gəzmək istəyi baş qaldırır. Ancaq allergiyası olanlar həmin mövsümdə narahatlıqla üzləşirlər. Çiçək açmağa başlayan ağaclarda gedən tozlanma prosesi ağız, burun və ciyərlərə qıcıqlandırıcı təsir göstərir. Lakin allergiya təkcə tozlanma ilə əlaqədar olmur.

Həkim-allerqoloq Ramin Nəriman həssas insanların diqqət yetirməli olduğu məqamlara toxunub: "Yaz mövsümündə məişət tozu gənələri çoxalır və onlar istənilən yaşayış sahəsində var. Allergiyası olanların yatdığı otaqda yun əşyalar yığışdırılmalı, yorğan-döşək və yastıq dəyişdirilməldir. Yaxşı olar ki, onlar küləkli havada bayıra çıxmasınlar. Bayıra çıxarkən baş örtükləri, gün eynəkləri və qoruyucu maskalardan istifadə etmək lazımdır. Evə qayıdandan dərhal sonra duş qəbul olunmalı, üst geyimlərini yataq otağına aparmamalıdırlar".

Qidaların qəbulu zamanı kəskinləşən allergik reaksiyaların fəsil dəyişikliyi ilə bağlılığı yoxdur. Belə hal bəzi mövsümi qidaların - çiyələk, alça, böyürtkən və digər giləmeyvələrin həddindən artıq qəbulu zamanı baş verir. Fəsil dəyişikliyi olan ərəfədə allergik əlamətlər burun və boğazda da üzə çıxır.

Qulaq-burun-boğaz cərrahı Nuray Şükürova deyir ki, burundan selikli ifrazatın olması qaşınma və tələffüzün çətinləşməsi zamanı ilk olaraq cərraha yox, allerqoloqa müraciət edilməlidir: "Kimin allergiyasının nəyə olduğunu bilmək üçün xüsusi testlər var və onun aparılması allerqoloqlar tərəfindən idarə olunur. Xəstələri pandemiyadan əvvəlki və sonrakı dövrlərə bölsək, daha çox aşkarlanan udlaqda və sərt damaqda qaşınma hissi indi daha çoxdur. Şikayətlər daha da kəskinləşərsə, əsasən xəstəni burun tənəffüsünün pozulması narahat edirsə, onda xəstəyə cərrahiyyə əməliyyatı edilməsi məsləhət görülür".

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.06.2025)

İnci Məmmədzadə,  “Ədəbiyyat və İncəsənət” 

Haqqında danışacağım Kərəm Bursin 4 iyun 1987-ci ildə İstanbulda dünyaya göz açmışdır. Türk aktyoru və prodüseridir. Hollivudda çəkilən filmlərdə ingiliscə və türkcə rollar aparır.

Əlbəttə ki, Hollivudda möhkəmlənmək hər oğulun işi deyil. Dünyanın hər guşəsindən hər il minlərlə insan şöhrət və para dalınca Hollivuda üz tutur. Onlardan yalnız cüzi hissəsi uğur qazana bilir. Kərəm Bursin məhz həmin o cüzi hissəni təmsil edir.

Filmoqrafiya 

-  Unutursam Fısılda

- Palace of the Damned

- Sharktopus

-  Sharktopus

- Wendigo

- Strawberry Melancholy

-  Thursday

- Güneşi Beklerken

- Şeref meselesi 

- Bu şehir arkandan gelecek 

- Cesur

- Killian

- The Architect

Teatr tamaşaları

Harold's Fall

Mariner

The Music Man

Fiddler on The Roof

All out

Reklamlar

El Polo Loco (ABD)

LİNE (TR)

LİPTON (TR)

TÜRKCELL SÜPER ONLİNE (TR)

Musiqi Klipləri

Summer set-chelsea (2009)

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.06.2025)

İlqar İsmayılzadə

fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Cənub təmsilçisi

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı oxucularına "Qələm tutan incə əllər" layihəsində  Cəlilabad ədəbi mühitinin xanım yazarlarını təqdim edir. Həmin layihə çərçivəsində təqdim edəcəyim digər görkəmli nümayəndə Cəlilabad ədəbi mühitinin tanınmış nümayəndəsi, yazıçı-jurnalist Natəvan xanım Zahidqızıdır.

Qısa təqdimat:

Məlikova Natəvan Zahid qızı (Natəvan Zahidqızı): 1963-cü ildə Astraxanbazar (indiki Cəlilabad) rayonunda bir sadə və zəhmətkeş ailədə dünyaya göz açıb. 1970-ci ildə Cəlilabad şəhər Nizami adına orta məktəbə daxil olmuş, 1980-ci ildə isə orta məktəbi uğurla bitirərək orta təhsil haqqında Attestatını almışdır.

Orta məktəbdə (V sinifdə) oxuyarkən ədəbi sahədə yazmağa başlamış, əsasən müxtəlif mövzularda bir-birindən maraqlı hekayələri qələmə almışdır. Yazdığı hekayələrin sayı əllidən çoxdur. Lakin evdə olan müəyyən məhdudiyyətlərə görə yazıları gec işıq üzü görmüşdür.

İndiyədək onun sevgi, həyat, vətən, şəhidlər və s. mövzularda qələmə aldığı bir çox maraqlı hekayələri rayon və respublika səviyyəsində çap olunmuş, "Sözün işığı", "Yurd", "Kredo", "Bütöv Azərbaycan" və s. bu kimi müxtəlif qəzet, jurnal və internet portallarında yayımlanaraq oxucular tərəfindən rəğbətlə qarşılanmışdır.

Natəvan xanım yazıçı-publisist olaraq "Yurd" ədəbi-bədii, elmi-publisistik jurnalının xüsusi müxbiridir. Ədəbi-bədii və ictimai-mədəni sahələrdə göstərdiyi səmərəli fəaliyyətinə görə bir sıra təşkilat və mətbu orqanlar tərəfindən "Xarıbülbül", "Sənətkar", "Ədəbiyyat Adamı", "İlin vətənpərvər yazarı" və "Sənətkar yazar" media diplomları və təşəkkürnamələri ilə təltif olunmuşdur.

Ədəbiyyat sahəsində "Natəvan Zahidqızı" imzası ilə çıxış edən və tanınan bu dəyərli yazıçı həm də Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvüdür. Ailəlidir.

Məlumat üçün qeyd etmək lazımdır ki, Natəvan xanım Məlikovanın qələmi ilə yazılmış və əziz şəhidlərimizə həsr edilmiş 456 səhifəlik "Sonsuzadək yaşayanlar" adlı ilk kitabı da son illərdə işıq üzü görmüşdür. O, həmin kitabda Vətən Müharibəsi zamanı canını Vətən və Dövlətçilik uğrunda qurban vermiş şəhidlərdən bir qismi barədə məlumatlar toplayaraq təqdim etmişdir. Kitabda adları keçmiş 19 şəhiddən 9-u Cəlilabad rayonundandır.

Natəvan xanımın qələmə aldığı hekayələr bir-birindən maraqlı olsa da onun şəhidlərimiz barədə yazdığı həyat hekayələri olduqca təsirli və maraqlıdır. O, canını vətən uğurunda qurban vermiş əziz şəhidlərimizlə bağlı yazdığı hekayələri sanki öz doğma övladı barədə yazdığı kimi qələmə alır və ürəkdən yazdığı hekayələr də səmimi olan dinləyicinin qəlbinə yatır. Sözün həqiqi mənasında onun bu qəbil hekayələrini göz yaşları axmadan oxumaq olmur. Bununla bağlı onun "Arzusuna qovuşan Səyyad" adlı hekayəsini xüsusilə göstərmək olar.

Natəvan xanımın bu qəbil hekayələrinin digər önəmli xüsusiyyəti həmin hekayələrin qısa olmasına rəğmən sanki böyük bir roman və povestin yetirəcəyi məfhumu oxucuya çatdırmasından ibarətdir...

Son olaraq doğma elimizin tanınmış yazıçı-jurnalisti Natəvan xanıma uzun, sağlam, mənalı-məsud ömür, yaradıcılıq sahəsində yeni-yeni nailiyyətlər arzulayıram!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.06.2025)

Harun Soltanov, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Hadisələr vaqeə oldu günümüzdə. Əməkdaşımız Qoşqara Məcnun bir namə göndərdi ki, bəs, qadan alım, neynirsən elə, amma bu naməmi Leyliyə çatdır. Leylinin müasirləşməsi, yəni qoyma kiprikdə, linzalı gözdə, silikon dodaqdakı hazırkı halı Məcnunu bərk narahat edibmiş.

Bu üzdən Leyli də Məcnuna məktub yazıb onu Haruna göndəribmiş ki, başına dönüm, bu məktubu Məcnuna çatdır. Beləcə, hər iki məktub eyni vaxtda Qoşqara çatmışdı. Qoşqar səhra ilə gah bu, gah o biri səmtə getmək istəmiş, duruxub qalmışdı.

Gerisi bu yazıda.

Harun səhrada Qoşqarla rastlaşıb, onun əlindəki kağızları nəzakətsiz şəkildə əlindən aldı. Kağızlar saralmış, kənarları bir az yanmışdı. Sanki kiminsə əlindən alov keçib. Məktubların qoxusunda nəmişlik yox idi, susuzluq vardı. O açıb oxudu. Məcnun yazırdı. Və Harun oxuduqca… içində bir şey qırıldı.

 Məcnun sevgiyə güvənirdi, ona görə yazırdı. Amma eyni zamanda inciyirdi, dözə bilmirdi, dəyişimi qəbul edə bilmirdi. Qorxurdu, sevdiyinin artıq onu xatırlamamasından. Və Harun bunu oxuyarkən bir şeyi anladı. Məcnun sevməkdən çox xatırlamağa çalışırdı. Onun sevgisi canlı deyil, arxivlik idi. 

Sonra Harun Leylinin məktubunu gördü. Zərfi açmadı. Bir an dayandı. İçində “bunu oxumağa haqqım varmı?” sualı gəldi… Amma sonra bir şey dedi, “Bu artıq sevgi deyil, tarixdir.” Və tarix, oxunmalıdır. Leyli yazırdı. Göz yaşının tərkibində ənlik, dolğu, linza vardı. Amma o göz yaşı yenə də göz yaşının özüdür. Leyli dəyişmişdi, amma sevgi onu dəyişməz saxlamaq üçün çağırırdı. O isə çağırışa cavab vermək istəsə də, çox gec idi. Və Harun məktubları yerə qoyub, səssizcə pıçıltı ilə dedi:

“İkiniz də eyni şeyi itirmisiniz. Amma ikiniz də elə düşünürsünüz ki, qarşı tərəf dəyişdi.”

O an Harun bir qərara gəldi. Bu məktubları heçkimə verməyəcəkdi. Çünki məktubun məqsədi artıq çatmaq deyildi. Məqsəd, çatmadan oxunmaq idi.

 Bəlkə də, zamanı geriyə çəkə bilsəydi, hətta Harun Leyliyə çatmalı olan məktuba əlavə edərdi:

"Harun yazır..

   Leyli...

 Məcnunun yazdığı məktub əlimə keçdi. Çünki mən, Qoşqarı tanıyıram. Səhra Qeysi yox, sadəcə adını dəyişib. Hələ də safdır, hələ də təəccüblənir. Hələ də suallara cavab tapmağa çalışır. Məcnunun yazdıqları bir adamın təəssüfü deyil, artıq bir çox kişinin içindəki sükutun səssiz qışqırığıdır. 

 Bu Məcnun səni tanımayıb əvvəl. Çünki səni sənə oxşatmayan bir dəyişimin içindəsən. Əlində mikrofon, əynində bədənini qəlib kimi göstərən parıltılı parçalar... Amma itən səsin deyil, itən sənsən. Çünki gözəllik, dəyişməkdə deyil, qorumaqda gizlidir. Məcnun yazır ki, dodaqlarındakı dolğu dəvəyə bənzəyir. Sənsə bu sətirləri oxuyanda yəqin incimiş olacaqsan. Amma unutma ki, əvvəl səni sevən göz, indi səni tanımır. İnciklikdən əvvəl bir az güzgüyə bax. Qarşındakı güzgüyə yox, ruhundakına.

Bu nə mübarizədir ki, qadın öz bədənini oyuncağa çevirir, ağrını gözəlliyə qurban verir, amma içi boşalır? Sən indi seçilirsən, bəyənilirsən, izlənirsən amma sevilmirsən. Çünki sevgi bir dəfə gəlir, o da öz halınla olduğunda. Qəbilədəki o sakit qız, indi səhnədə qışqıraraq səsini sübut etməyə çalışır. Amma sevgini sübut etməzlər, Leyli. Sevgi görünməz, duyular. Sən indi görünürsən, amma duyulmursan artıq. Məcnun “hamınız eynisiniz” deyəndə, bəlkə bir az kobud danışır. Amma sən də anlamalısan ki, biz kişilər qadınlarda fərqlilik axtarırıq, Fərqlilik, çünki sevmək üçün birini seçmək lazımdır, bir “tip”i yox. Ənliklə, kirşanla, linzayla, dolğuyla tikilmiş gözəllik, qurulmuş səhnədir. Orda rol oynayarsan, amma yaşaya bilməzsən.

Məcnun sənə görə can verəcəkdi. İndi isə canı çıxır. Axı o səni tapa bilmir. Bax, mən buna yanıram.

Əgər bu məktub, Məcnunun kağızına yazılıb sənin əlinə çatarsa, bil ki, sən sadəcə bir kişinin yox, bir nəsil kişilərin içindəki Leyli obrazını da dəyişmisən. Və bu dəyişiklik, heç də sənə yaraşmır. Əgər hələ də bir parça o köhnə Leylidən qalıbsa içində, o səssiz, utancaq amma gözlərilə danışan qızdan, onda özünə qayıt. Çünki bu yolun sonu səhnənin sonundakı tənha pərdələrdir. Səni qınamaq üçün deyil, səni qurtarmaq üçün yazıram.

Səni yenidən xatırlamaq üçün...

Harun- sevgi hekayələrinə inanmayan, amma sevginin içində yaşayan səhranın kənarındakı adam"

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.06.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Ədəbiyyat tariximizdə həqiqətən də mükəmməl söz ustaları olub ki, sadəcə, dövrün dahilərinin adları onların adlarını kölgədə qoyub. Bu gün onlardan birinin - "Qızıl qələmlər" ədəbi cəmiyyətinin üzvü, şair Bayraməli Abbaszadənin anım günüdür.

Bayraməli Abbaszadə 1869-cu ildə Cənubi Azərbaycanın Sərab mahalının Dünni kəndində rəncbər ailəsində anadan olmuşdur. İbtidai təhsilini kənd mollaxanasında almış, ilk satirik şerini "Mirzə Gülzar", "Gülzari-Sərabi" imzaları ilə yazmışdır. Sərabdan Bakıya ilk gəlişi XX əsrin əvvəllərinə təsadüf edir. Burada "Qafqaz Merkurisi" körpüsündə liman fəhləsi işləmişdir. İlk publisistik yazısını "Molla Nəsrəddin" səhifələrində "Hambal" ləqəbi ilə çap etdirmişdir.

Cənubi Azərbaycanda başlayan milli azadlıq hərəkatında iştirak etmək üçün Təbrizə getmişdir. Səttar xanın məşrutə hərəkatına qoşulması onun bir şair kimi formalaşmasına ciddi təsir göstərmişdir. Təbriz dövri mətbuatında "Azərbaycan" (1906), "Əncümən" (1907), "Mücahid" (1907), "Azad" (1907), "İttihad" (1908), "Naleyi-millət" (1908), "Müsavat" (1908), "İstiqlal" (1909), "Buqələmun" (1909) və s. qəzet və jurnallarda cəsur səttarxançıları tərənnüm, məşrutə hərəkatını ləkələyən ikiüzlü, satqın, xarici və daxili düşmənləri ifşa edən şerlərini dərc etdirmişdir.

1909-cu ilin aprelində təqib edildiyindən yenidən Bakıya qayıtmış, ömrünün axırınadək burada İçəri şəhərdə yaşamışdır. "Tazə həyat", "İttifaq", "Zənbur", "Səda", "Məzəli", "Məşəl", 1920-ci ildən sonra isə "Kommunist", "Yeni yol", "Yeni fikir", "Kəndçi qəzetəsi", "Molla Nəsrəddin" səhifələrində "Hambal", "Rəncbər-hambal", "Hambal Azərbaycani", "Hambali-Gülzari Sərabi", "Bayraməli Abbaszadə Hambal" və b. imzalar ilə əsərlərini çap etdirmişdir. Ədəbi dərnəklərdə fəal çalışmışdır. "Qızıl qələmlər" cəmiyyətinin üzvü olmuşdur.

Zəngin ədəbi irs yaratmışdır.

1926-cı il iyunun 4-də uzun xəstəlikdən sonra Bakıda vəfat etmiş, köhnə Əhmədli qəbiristanlığında dəfn olunmuşdur. 1970-ci ilin payızında Azərbaycanda şairin anadan olmasının 100 illik yubileyi təntənə ilə keçirilmişdir. Tanınmış ədəbiyyatşünas-alim, filologiya elmləri doktoru, professor Asif Rüstəmli "Tufanlardan keçən ömür" (Bakı, "Sabah", 1995,132 səh.) monoqrafiyasını görkəmli Mollanəsrəddinçi şair, hürriyyət fədaisi Bayraməli Abbaszadənin həyat və yaradıcılığına həsr etmişdir.

Kitabları

- Seçilmiş əsərləri. Bakı: Azərnəşr, 1948, 104 səh.

- Seçilmiş şerlər. Bakı: Azərnəşr, 1964, 124 səh.

Şair 4 iyun 1926-cı ildə vəfat etmişdir. Ruhu şad olsun.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.056.2025)

Ruhəngiz Əşrəfqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

 “Əli və Nino” romanı  barəsində  bir  fioloq, yazıçı kimi fikir söyləməyi özümə mənəvi borc bildim. Əsər mənə o qədər təsir etdi ki, “dünya ədəbiyyatında vaxtında öz yerini tapmış, dahilərdən lazımi qiymətini almış “Əli və Nino” doğma vətənində də gərək dəyərli sənət nümunəsi kimi qiymətləndirilsin” düşüncəsi ilə öz söz atımı çapmağa qərar verdim və ..

.

“Sənin əməllərin unudulmazdır, amma nə üçün Ninonun məhəbbəti sənin ömründən uzun oldu?”—15-ci  fəslin ilk cümlələrindən olan bu fikirlə yazıma rəvac verməyim heç də təsadüfi deyi. Xeyir, bu romanın qəhrəmanlarına aid deyil. Aleksandr Qriboyedov  və onun arvadı Nino Çavçavadze haqqındadır. Tiflisdə məşhur şairin qəbir daşına həkk olunmuş bu yazı sonda bizim qəhrəmanlara da şamil ediləcək. Bunu müəllif oxucunun mühakiməsinə buraxaraq məzar daşının sözlərini əsərdə iki dəfə təkrarlayır. İnsanda ağır təsir oyadan, düşüncəsini, hisslərini alıb aparan qəbir daşının sözləri şübhə toxumu da əkir ürəklərə. Və oxucu əvvəlcədən duyur ki, onun da qəhrəmanını eyni aqibət gözləyir. Bəli, bir-birini ürəkdən sevən iki gəncin  taleyi Aleksandr Qriboyedov və onun gənc arvadı Nino Çavçavadzenin  qisməti ilə üst-üstə düşür. Xeyir, mən bu məhəbbəti başqa sevgilərə oxşatmaq, müqayisə etmək istəmirəm. Çünki bu, doğrudan da, fərqli, bənzərsiz, misli görünməmiş bir  məhəbbətdir. Amerikada “The Washinqton Post” qəzeti yazırdı: “Ölməz şedevr... Bədii ədəbiyyatda buna oxşar heç bir məhəbbət tarixini xatırlaya bilmirəm”. Sadəcə talelər eyniyyət yaşayır və...

Romanın qəhrəmanı gənc azərbaycanlı Əli xandır. Özünü əsl asiyalı sayan, ancaq Avropa mədəniyyətinə də bələd olan, qəbul edən Əli xan əsl vətənpərvər biridir. Əli xan rus təhsili alsa da, ingilis dilində danışmağı bacarsa da, onu avropalı saymaq olmaz. Çünki o  özü bunu tələb edir. Bütün roman boyu Əli xan asiyalı olaraq qalır. Onu Avropaya yaxınlşadıran yeganə bir səbəbi var: o da Ninodur, Ninonun sevgisidir. Lakin o, barbar asiyalılardan fərqli olaraq mütərəqqi fikirli şəxsdir. Naxararyan tərəfindən qaçırılan Ninonu xilas edərkən “dəmir qanunlar”a rəğmən sevgilisini öldürmür. Onu sevdiyi üçün, dəyər verdiyi üçün “qadını öldür” pıçıltılarına əhəmiyyət vermir. Axı Əli xan Ninonu ,həqiqətən, ülvi bir məhəbbətlə sevirdi. Amma bu məhəbbət Vətən segisini aşa bilmir. Əli xan Ninosunu , körpə qızını sevə-sevə Vətənin azadlığı uğrunda canını fəda verməkdən çəkinmir. Halbuki o bu azadlığın mümkünsüzlüyünü çox yaxşı bilirdi. Avropanın bütün qapıları bu milyonerin üzünə açıq olduğu halda, Əli xan qürbəti seçmədi. Çünki o, Vətənini sevirdi. Boz səhrada yerləşən, qumlu sahilləri olan köhnə və təzə Bakısını sevirdi. O  öz millətini sevirdi. Bu millətin yaxşısını da, pisini də sevirdi. 

“... Məni dərin və dəhşətli Vətən həsrəti bürüdü. Toz basmış qala və Nargin adasının arxasında batan günəş gəlib gözlərimin qabağında durdu... Mən bu şəhəri heç zaman tərk etməli deyildim. Allahın məni dünyaya gətirdiyi bu şəhəri. Mən bu köhnə təbiətə it öz komasına bağlı olan kimi bağlı idim. Səmaya baxdım. İran ulduzları şahın tacındakı qiymətli daşlar kimi iri və uzaq idi. Mən qəriblik hissini indiki kimi heç zaman duymamışdım. Mən Bakıya mənsubam. Köhnə qalaya, kölgəsində Ninonun gülər gözləri parlayan köhnə qalaya mənsubam”. Əsərdə Əli xanın dilindən İranda olarkən dediyi sözlər qəhrəmanımızın necə böyük vətənpərvər olduğuna ən bariz nümunədir.

Onu başqalarından fərqləndirən elə bir cəhəti yoxdur. Çünki təhsil illərində bütün uşaqlar kimi o da kopya çəkib, müəllimlərini incidib, başqa uşaqlarla dalaşıb. Ən əsası yeniyetmə oğlanlara xas olan  “sevgi” hissini dadıb. Lakin fərq ondadır ki, Əli xanın məhəbbəti ötəri deyil.  Ninoya qarşı sevgisi Vətəninə olan məhəbbəti qədər əbədidir. Əslində müəllif bu iki məhəbbəti açıq şəkildə müqayisə etməsə də, oxucusuna anlatmağa çalışır ki, Əli xanın qəlbində iki sevgi var: Vətən sevgisi, bir də gürcü qızına olan sevgi. Birinci sevgi nə qədər millidirsə, ikinci sevgi bir o qədər əcnəbidir. Amma Əli xan buiki məhəbbəti birləşdirməyi bacarır. Və sonda Nino sevgisi Vətən sevgisinin qucağında əbədiyyətə qovuşur.  

Əli xan bütün əsər boyu Asiya-Avropa qarşıdurmasının öhdəsindən gəlməyə çalışır.  Bəzən bu qarşıdurma Əli-Nino xətləri ilə kəsişir, sərtləşir, bəzən də  Əli-Nino xətləri bu qarşıdurmanı yumşaldır, mülayimləşdirir.Əli xan hiss edir ki, Avropa üstündür, Asiyanı boğmağa, onu kölgədə qoymağa qadirdir. Lakin o, Asiyanın məhv olmasını istəmir. Asiyada qalmaq istəyənlər dar macalda  İrana üz tuturlar. Çünki Asiya  İranda şah rejiminin qüdrətilə qorunub saxlanılır, mühafizə olunur. İranda yaşadığı müddətdə Əli xan Asiyanın ab-havasını bütün qəlbilə duyur. Ancaq onu bu ölkə sıxır. Çünki Avropa-Asiya kəsişməsində mövcud olan Bakı—doğma diyar onu özünə tərəf çəkir. Əli xan rusların, türklərin, ingilislərin, farsların  döyüş meydanına çevrilmiş  Bakısını o qədər sevir ki, silah arxasına keçib uğrunda döyüşə atılır. Romanda işğalçı ruslara qarşı dəruni bir nifrət hissi də sezilir. Əli xan onun Vətənini zəbt etmiş kəslərə qarşı soyuqdur, barışmazdır. Türklərin gəlişini toy-bayramla qarşılayan Əli xanlar rusların  ölkəmizə qədəm basmasına bir o qədər təəssüf, kədər hissi keçirirlər. Türkmənçay, Gülüstan müqavilələrindən qaynaqlanan  rus siyasəti Əli xanın Vətəninin üzərində Domokl qılıncı kimi  asılıb. Bu qılıncı götürüb atmaq isə mümkünsüzdür. Bakı uğrunda müharibə əslində neft səltənəti uğrunda mübarizədir. Həm də Avropanın Asiyaya qarşı elan olnmamış, bəlkə də olunmuş müharibəsi.  Bu müharibədə Əli xanlar məğlub olur,amma tarix  unudulmur və dünənin parlaq bu günü  gələcəyə  işıq salır.  Bugününkü azad Azərbaycan Əli xanın arzu etdiyi, xəyalını qurduğu Vətəndir.

Realist  nümunə  olan əsər hətta Əli-Nino sevgisini də romantik  dona bürüyə bilmir. Bu məhəbbət  həyati bir dərsdir. İnsanlığınhəyat dərsidir. 

Maraqlı, yaddaqalan obrazlardan biri də Ninodur. Gürcü qızı Nino. Əli xanın sevgilisi Nino. 

“—De görüm, müqəddəs Nino sənin hansı günahını bağışlamalıdır?

--- Səni, Əli xan”.

Əli xanla Ninonun dialoqundan verilmiş nümunə əcnəbi qızının da məhəbbətində üzləşdiyi çətinliklərdən xəbər verir. Nino da anlayır ki, onun Əli xana qarşı sevgisi mənsub olduğu dini, məzhəbi tərəfindən yolverilməzdir. Ancaq o, yenə də bu “günah”ını   qəbullanır və sona qədər Əli xanı sevir, ona yaxşı arvad olur. Dağıstanda yaşadıqları müddətdə  bu aristokrat, milyoner qızı bütün işlərini özü yerinə yetirir. Bulaqdan su gətirir, yemək bişirir, evinin səliqə-sahmanına fikir verir. Bir sözlə, sadə qadın missiyasını həyata keçirir. O bu işləri həvəslə, sevərəkdən edir. Əli xanın atası onlara aşpaz, nökər göndərmək istəyəndə Nino təlaşla etiraz edir, bildirir ki, o, ərinə özü qulluq etmək istəyir. Ninonun atası cənab Kipiani qızının səfil həyatını görüb dəhşətə gəlir və onları israrla Avropaya getməyə məcbur edir. Amma Nino atasına deyir ki, bir qadının vəzifəsi ərinin yanında olmaqdır.

Nino Əli xanın asiyalı olmasını bilir, lakin onu necə var, elə də sevir. Ərinin  dostlarını da  qəbul edir, halbuki onların xarakterləri, hərəkətləri, “kobud asiyalı” olmaları Ninonu çox narahat edir. Ancaq bu insanlar Əli xanın ayrılmaz parçaları olan asiyalılardır. 

“-Bilirəm, darıxırsan. Daim o qədim qalanın və Seyid Mustafa ilə ruhlandırıcı söhbətlərin həsrətini çəkirsən. Amma zərər yoxdur, mən səni sevirəm. Necə varsansa  elə də qal”. 

Nino öz Əli xanını necə var, elə də sevir. Və beləcə bu məhəbbət hər iki tərəfin  öz qabığına çəkilib qarşı tərəfin yaşam tərzinə qarşılıqlı hörmət  səviyyəsində  davam edir: Avropa və Asiya kimi.

Romanda maraqlı dost surətləri var: İlyas bəy, Seyid Mustafa, Arslan Ağa, Məhəmməd Heydər. Hərəsinin özünəməxsus xüsusiyyəti olan bu insanları birləşdirən nədir? --- Vətən sevgisi.  Canlarını doğma Bakı – Vətən uğrunda qurban verməkdən çəkinməyən dostlar  elə bu cəhətlərinə görə yadda qalırlar.

“Arslan Ağa da yanımızda oturmuşdu və onun ağzından, tökülmüş dişlərinin yerindən qan gəlirdi.

--- Qorxuram ,Əli xan, mən çox  qorxağam.

--- Onda qoy silahı yerə, tarlalardan keçib Pula çayından Gürcüstana qaç.

--- Bunu edə bilmərəm, mən vuruşmaq istəyirəm, çünki qorxaq da olsam, vətənimi o biriləri kimi sevirəm”.

Əsərdə  çox gənc olan Arslan Ağa  yazı əhlidir. Qəzetlərə məqalə yazır, hadisələri şərh edir. Atasının Tiflisə qaçmasına baxmayaraq, o, Vətəni uğrunda vuruşmaq istəyir. Ölümdən, düşmən gülləsindən qorxan Arslan Ağa  üçün silah asan deyil. Çünki o, bir ziyalıdır. Vətəninə  öz qələmi ilə xidmət edir. Ancaq dar macalda o, ölməyə də hazırdır.

“Düşmənlə mənim aramda yalnız Arslan Ağanın meyiti durmuşdu. Deməli, insan qorxaq da olsa, yenə öz vətəni uğrunda qəhrəman kimi ölə bilərmiş”.

Bu kəlmələr bəşəriyyətin hər zaman burulğanlı günlər yaşadığı, silahların toqquşduğu, torpaqların zəbt olunduğu, insanların öldürüldüyü, təcavüzə məruz qaldığı və VƏTƏN  anlamının müqəddəs sayıldığı bugünümüzdə də çox dəyərlidir. Bu gün xaricə açılan pəncərənin böyüklüyü çoxlarını çaşdırır, intellekt, problemsiz yaşam, asudə, xoşbəxt həyat arzusunda olanlar Vətəndən uzaqlara üz tutmaqda çıxış yolu tapırlar. Sonda “cəhənnəm  olsun hər şey, mənim başım salamat olsun” fikri Əli xanın dövründə də, bu günümüzdə də  üzdəniraq  vətəndaşalr tərəfindən söylənib və söylənəcək də. Amma  Əli xan və onun dostları kimilər dünən də olub, bu gün də var, sabah da olacaq  inamı insanı qürurlandırır, Azərbaycanın gələcəyinə böyük inam, ümid hissləri doğurur insanda.

Əsərdə maraqlı, deyərdim ki,  Avropa-Asiya  qarşıdurmasında, bəlkə də, sonuncu olan  bir obraz var: Ata, Əli xanın atası. Zahirən sakit, qapalı insan təsiri bağışlayan qoca nə qədər asiyalı olsa da, şüuru, düşüncəsi ilə Avropaya meyilli şəxsdir. Çünki anlayır ki, neft Bakısı öz qapılarını Avropaya açan gündən asiyalılar yavaş-yavaş öz  paltarını, şüurunu, davranışını dəyişdirib.  Hər kəsin qəlbində, gözündə  “  saraylarda olan 40-cı otağın” sirri, sehri yaşayır və  Avropa “40-cı otaqdır” düşüncələrdə. Onun fikrincə, Asiya məhv olmayıb. Əli xanın təlaşla:”Ata, Asiya məhv olub”,- sözlərinə təmkinlə cavab verir:”...Sən rus məktəbinə getmisən, latından başın çıxır.Sənin arvadın da avropalıdır. Sən hələ özünə asiyalı deyirsən? Axı sən qalib gəlsəydin, heç istəmədən Avropa həyat tərzini Bakıya gətirəcəkdin... Asiya məhv olmayıb, onun sərhədləri dəyişilib”.

Ata bu sözləri oğluna o vaxt deyir ki, Bakıda rus-erməni terrorizmi baş alıb gedirdi. 1918-ci ilin mart hadisələri insanları vəhşət içərisində sıxırdı. İmkanı olan da, olmayan da qaçmaq, silahların eşidilmədiyi sakit bir guşədə gizlənmək niyyətində idi. Ata Bakının çox qarışıq  bir zamanda yaşadığını və bütün Avropanın bura ayaq açdığı bir dönəmdə sağlam düşüncə tərzi ilə yanaşır hadisələrə. O anlayır ki, Asiyanı daha Avropadan kəsib ayırmaq mümkün deyil. Bu iki qitənin sərhəddində yerləşən şəhər gec-tez təslim olacaq Avropaya və ... 

Romanda bir neçə ölkənin adı çəkilməklə yanaşı, oradakı mühit də göstərilir: İran, Dağıstan, Gürcüstan,. Ancaq ortaq məxrəc  Bakıdır, Azərbaycandır.İran da, Dağıstan da, Gürcüstan da, hələ adı gedən Paris də, Avropanın digər şəhərləri, ölkələri də Əli xana Bakı qədər doğma, Bakı qədər  munis, əziz ola bilməz. Bütün əsər boyu Bakı- qürbət qarşıdurması var. İranda olarkən onu sıxıntı içində  üzən məngənə, qədim Şərq adət-ənənəsi, saray mühiti  müasir Əli xana zövq verə bilməzdi. Həmçinin Dağıstanın nisbətən azad  kəndli həyatı,  Tiflisin mərkəz də olsa, müəyyən dövrdə mədəniyyət beşiyi sayılsa da,  yaşam tərzi  Əli xanı  rahatlada bilməzdi. O, Bakını sevirdi, yalnız onun qucağında ovuna bilərdi, göz yaşlarını burda  silər, burda üzü gülərdi.

AXC zamanı dövlətin idarə olunmasında iştirak edən qəhrəman Xarici İşlər Nazirliyinin xətti ilə Paris konsulluğuna təyinatını eşidəndə qəzəblənir. Dərhal Xarici İşlər nazirinə etirazını bildirir: “Amma mən Parisə getmək istəmirəm  və məni buna məcbur etmək istəyirsənsə, mən vəzifəmdən çıxıram. Mən yad aləmə nifrət edirəm, yad küçələrə, yad insanlara və yad adətlərə nifrət edirəm”. Avropaya can atan arvadına isə belə deyir:” ... Gəl burada, Asiya və Avropanın  hiss edilməyən şəkildə bir-birinə qarışdığı Bakıda qalaq. Mən Parisə gedə bilmərəm... Mən vaxtdan-vaxta Asiyanın ruhu ilə qidalanmalıyam ki, bizim ölkəmizə gələn çoxlu əcnəbiyə dözə bilim... Mən bu ölkədə anadan olmuşam, burada  ölmək istəyirəm”. 

Maraqlıdır, müəllif Vətən və Qürbət arasında sərhədi kəskin qoyur. Halbuki bu günümüzdə, elə dünənimizdə də çoxları üçün bu məfhumlar eyniyyət təşkil edir və edib də. Ancaq Q.Səid üçün bu, aralarında Yer və Göy qədər olan məsafədir. Və bu məsafəni keçib getmək istəyənlərə  Vətəndə yer yoxdur müəllifin və onun qəhrəmanı Əlinin fikrincə. Əslində  Q.Səid  qəhrəmanı Əlinin timsalında özünü, öz düşüncələrini əks etdirir. Çünki qürbətin acısınıdadmış, Vətənə dönməyə qapıları bağlanmış roman müəllifi  ancaq  “başına gələn başmaqçı olar”  məsəlinin yükü altında qalaraq qələmini bu qədər ustalıqla işlədə bilərdi. Əfsus ki, ona, yəni Q.Səidə doğma Bakısına geri dönmək qismət olmadı. Bəlkə də,  bu əsəri yazarkən gözləri önündə canlandırdığı doğma yerlərə qayıtmağın mümkünlüyünü yaşayırdı sənətkar. Bəlkə nə vaxtsa... 

Buna görə qəhrəmanını qürbətdə yox, Vətən torpağında ölümə məhkum etmişdi. Vətən torpağına qarışmaq, onu bir qarış artırmaq   müəllifin ,şübhəsiz,  ən böyük arzusu idi. Amma bu gün Q.Səid romanı öz Vətənindədir. Doğma Bakısının mətbəələrində çap olunaraq  kitab evlərində, dükanlarında  oxucularını mütəəssir edir, həyəcanlandırır. “Əli və Nino” müəllifindən fərqli olaraq  Vətəndə  azaddır, illərin sınağına dözərək geri dönə bilmişdir. Müstəqil, azad ölkəmizdə həmvətənlərinin təkcə bədii zövqünü oxşamır, həm də vətənpərvərlik hisslərini  coşdurur, onlara  Vətən məfhumunun müqəddəsliyini anladır.Bugünümüzdə -- Qarabağın azad olunduğu bir dönəmdə vətənpərvərlik hisslərinin mənbəyi  Əli xanlardan, İlyas bəylərdən, Arslan Ağalardan  qaynaqlanaraq gəlib. Çünki biz onların nəvələriyik, 23 ay  yaşayan Cumhiriyyət qurucularının meyvələriyik. Qanımızda, canımızda o günümüzü hiss edərək, duyaraq müstəqilliyimizin bərpası uğrunda qan da tökdük, can da verdik. “Əli və Nino”dan qidalandıq. Şərq-Qərb qarşıdurmasını  Əli xan kimi qəbullanaraq yaşayırıq. 

Əsəri oxuyarkən kövrəkliyinin qarşısına sədd qoymaq mümkün deyil. Çox səhifələrdə oxucunun göz yaşlarının izi qalır. Çox sətirlərin altından oxucu tərəfindən karandaşla xətt çəkilir ki, bu fikirləri unutmasın. Əlbəttə, bu, müəllif qələminin yaratdığı əsrarəngiz  sehrin gücüdür. Qürbətin dadını görmüş Qurban Səid, bəlkə də, Əli xanın prototipidir. Müəllif uşaqkən doğma yurdundan qoparılıb  Avropaya  sovrularkən yeniyetməlik, gənclik illərinin həsrətini ifadə etmək üçün ölməz bir əsər yaratmışdır.

Bu gün Gürcüstanda  bir sevgi heykəli ucaldılıb. Batumi şəhərində dənizkənarı bulvarda  yerləşən bu heykəlin müəllifi Tamar  Kvesitadzedir. Heykəltəraş əsəri yaradərkən Qurban Səidin azərbaycanlı gənclə gürcü qızı arasındakı sevgisindən bəhs edən "Əli və Nino" romanından ilhamlandığını, bu iki gəncin əbədi segisi üçün abidə ucaltmaq istədiyini bildirib. Müəllif əsərinin ideyasını belə izah edir: “İnsanlar abidəni sevgi ilə assosiasiya edir və bu, seyrçilərdə müsbət emosiyalar yaradır. Hər kəs bu abidəni bir cür izah edə bilər. Mənim əsərim bunu ifadə edir: birlikdə olmaq yalnız bir müddət mümkündür. Bu qısa müddət kimin üçünsə bir əsr ola bilər”.

Həmçinin  roman əsasında bədii filmlər də çəkilib. 33 dilə tərcümə edilən, 66 ölkədə nəşr edilən roman XX əsrin “Ölməz şedevr”i  adlandırılıb. XXI əsrdə də populyarlığını qoruyub saxlayan  “Əli və Nino” gələcəyə işıq salaraq  neçə-neçə nəsillərə örnəkdir. Qəhrəmanlarının ömrü yarımçıq qalsa da, vaxtsız dünyasını dəyişsə  də, roman öz bədii xüsusiyyətləri, dili, mövzusu ilə əbədiyaşarlıq qazanmışdır.

Yazımı romandan gətirdiyim nümunə ilə bitirmək istəyirəm:

“--- Əli xan altıya on beş dəqiqə işləmiş Gəncə körpüsündə pulemyot arxasındakı mövqeyində həlak oldu. Onun meyiti qurumuş çaya düşmüşdü. Bədənini səkkiz güllə deşmişdi... onu məscidin həyətində dəfn etdik. Cümhuriyyətimizin ömrü Əli xan Şirvanşirin ömrü kimi sona çatdı.”

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.06.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalını “Ulduz” jurnalı ilə birgə BİRİ İKİSİNDƏ layihəsində növbəti şeir vaxtı yetişib, sizlərə Ceyhun Ötkəmin şeirləri təqdim edilir.

***

fənər tut hər kəsin üzünə bir-bir,

aman ver, axtarım tapım özümü...

ömür vaxtı deyil bu darmacalda

zaman ver, axtarım tapım özümü...

yox ikən var oldum, var isəm, yoxam,

özümə çatmağa atılmış oxam,

qorxuram səhv düşəm, yadımdan çıxam,

nişan ver, axtarım tapım özümü...

ən üstdə bir ev var-qapısı altda,

durmuşam o evin çatısı altda...

itmişəm alnımın yazısı altda,

pozan ver, axtarım tapım özümü...

*** 

mən bir günəbaxan olsam günəbaxanlar cərgəsində,

pozaram bu qayidəni...

sənə baxaram...

pozuram bu qafiyəni,

mən günəbaxan deyiləm,

"sənəbaxanam"...

insanın yerəbaxanı,

kişinin falabaxanı,

qadının qarayaxanı,

xəstənin ələbaxanı,

ürəyin sözəbaxanı aciz olur...

mən nə yerəbaxanam,

nə günəbaxan...

mən sənəbaxanam...

sən günəşdən gözəlsən,

sən günəşdən günəşsən!

mən nə dostun başa,

nə düşmənin ayağa baxanıyam...

baxışım bayquş baxışının kəskinliyi...

özüm gözdən uzaq xarabaxanayam...

mən nə itin ulduza hürəni,

nə yetimin gözəgirəni,

nə də insanın uzaqgörəniyəm...

sevginin gözünün kor olduğu dünyanın

kor bucağından kor-peşman,

lal-peşman sənə baxıram...

***

üzümüz də yoxdu ki yağış umaq buluddan,

yağışın nə günahı? kimin üzünə yağsın?

tənbehlədim dərdimi, qəmimi buludlara,

dərdin üzünə dursun, qəmin üzünə yağsın...

soyuduqmu, sevgilim? payızmı canımıza

saldı soyuqdəyməni, gətirdi naxoşluğu?

qəfil bir şimşək çaxa, bölə bu qaranlığı,

qəfil bir dolu yağa, doldura bu boşluğu...

ağla, sevgilim, ağla... hayqır üzü dənizə,

bilirsən, balıqların dərində qulağı var...

ağla, sevgilim, ağla... danış bulud dilində,

buludun dili varsa, yerin də qulağı var...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.06.2025)