Super User
ADPU-da Abbasqulu bəy Şadlinskidən bəhs edən kitab təqdim edildi
Zəhra Allahverdiyeva, “Ədəbiyyat və İncəsənət”
Bu gün 17.03.2025-ci il tarixində Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetində Vaqif Şadlinskinin babası, Azərbaycanda el qəhrəmanı, "Qırmızı tabor"un komandiri olan Abbasqulu bəy Şadlinskinin şərəfinə yazılan, müəllifləri Təyyar Salamoğlu və Məhrux Dövlətzadə (hər ikisi Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetində ədəbiyyat müəllimdir) olan “Qarlı aşırım”ın tənqid variantları” adlı kitabın təqdimatı olub.
Tədbir Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin Beynəlxalq əlaqələr üzrə prorektoru Mahirə Nağı qızı Hüseynovanın təşkilatçılığı ilə keçirilib, tədbirdə universitetin rektoru Cəfər Cəfərov, əməkdar elm xadimi, Tibb e.d., Rusiya Tibb Elmləri Akademiyasının və Türk Dünyası Araşdırmaları Uluslararası Elmlər Akademiyasının akademiki, professor, ATU-da İnsan anatomiyası kafedrasının müdiri Vaqif Şadlinski, Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı Hikmət Baba oğlu Məmmədov, universitetin idarə heyəti, fakültə dekanları, pedaqoji əməkdaşları, Qərbi Azərbaycan İcmasının üzvləri və ziyalıları, həmçinin portalın əməkdaşı, eyni zamanda Qərbi Azərbaycan İcmasının Nizami rayonu üzrə gənc nümayəndəsi olan bəndəniz Zəhra Allahverdiyeva da iştirak edib.
Tədbirdə Fərman Kərimzadə haqqında videoçarx izlənib, sonra kitab müəlliflərinə söz verilib.
Sonra kitabla bağlı müzakirə aparılıb.
Abbasqulu bəy Şadlinski haqqında məlumat: Abbasqulu bəy Xanbaba bəy oğlu Şadlinski - (24 fevral 1886, İrəvan quberniyası, Böyük Vedi – fevral 1930) - Uşaq ikən atasını itirən Abbasqulu bəy Şadlinski ikisinifli rus-tatar məktəbini bitirmişdir. O, bir müddət mirab işləmişdir.
Abbasqulu bəy Şadlinski 1902-ci ildə atadanqalma kiçik torpaq sahəsini əkib-becərməklə məşğul olmuşdur. Rusiyada 1905-1907, İranda 1905-1911-ci illər inqilabları ictimai-siyasi dünyagörüşünün formalaşmasına mühüm təsir göstərmişdir. Fevral inqilabından (1907) sonra Şadlinski həyatını xalq işi uğrunda mübarizəyə həsr etmiş, kommunistlərə rəğbət bəsləmişdir.
1918-ci ilin əvvəllərində Naxçıvan, İrəvan, Dərələyəz, Zəngəzur və digər ərazilərdə daşnak-erməni silahlı dəstələrinin azərbaycanlılara qarşı soyqırımlarının baş alıb getdiyi bir şəraitdə xalq içərisində böyük nüfuzu olan Şadlinski Vedidə erməni-daşnak quldur dəstələrinə qarşı könüllü xalq birləşməsi – gələcək "Qırmızı tabor"u təşkil etmişdi.
O, 1918-1920-ci illərdə Vedibasarda daşnaklara qarşı döyüşən könüllü birliklərin komandanı olmuşdur. 1920-ci ilin iyulunda Şadlinskinin əmri ilə Vedibasar və Zəngibasar əhalisinin əksər hissəsi ilə İran ərazisinə keçərək, əvvəlcə Xoy şəhəri yaxınlığında, sonra isə Mərənd şəhəri ətrafında mövqe tutmuşdular.
28 iyul 1920-ci ildə Naxçıvanda sovet hakimiyyəti elan olunduqdan sonra Hərbi İnqilab Komitəsinin və Nəriman Nərimanovun dəvətini qəbul edərək, sentyabrın 17-də 200 nəfərlik dəstəsi ilə Naxçıvana gəlmişdi. Buradakı qırmızı qvardiya döyüşçüləri də onun dəstəsi ilə birləşmişdi. Şadlinski ilk vaxtlar Naxçıvan sərhədlərinin qorunmasına, sonra Zəngəzur istiqamətində öz dəstəsinin daşnak hissələri ilə fəal döyüş əməliyyatlarına başçılıq etmişdir. Onlar cəllad Dronun daşnak qüvvələrini darmadağın edərək Naxçıvanda Sovet Hakimiyyətini qurmuş, burada ingilis-daşnak işğalına son qoymuşdur. O, bu xidmətləri müqabilində Nəriman Nərimanov tərəfindən "Qızıl Ulduz" medalı ilə təltif edilmişdir.
Onun başçılıq etdiyi “Qırmızı tabor” dəstəsi 1921-ci ilin fevralından aprelin əvvəllərinə kimi İrəvanda daşnak qiyamının yatırılmasında qəhrəmanlıq göstərmişdi. Daşnaklarla döyüşlərdə göstərdikləri şücaətə görə, Şadlinski başda olmaqla, "Qırmızı tabor"un 19 nəfər üzvü Ermənistan SSR-nın "Qırmızı bayraq" ordeni ilə təltif olunmuşdur.
1921-ci ilin yayında Şadlinskinin döyüşçüləri Dərələyəz və Zəngəzurda daşnak quldurlarının darmadağın edilməsində qəhrəmanlıq göstərmişdilər.
Ermənistanda və Zəngəzurda daşnak fitnəkarlıqlarına son qoyulduqdan sonra Şadlinski 1922-ci ilin sonunadək Naxçıvanda qalmış və buranın sərhədlərinin qorunmasına rəhbərlik etmişdi.
Bundan sonra Vediyə qayıdan Şadlinski 1922-1928-ci illərdə Ermənistanda bir sıra məsul təsərrüfat vəzifələrində çalışmış, sonra isə burada yaradılan Dəvəli sement zavodu tikintisinin rəhbəri təyin olunmuşdur.
Düşmənləri tərəfindən 1930-cu ilin fevral ayında öldürülmüşdür.
Fərman Kərimzadənin "Qarlı aşırım" romanı və onun süjeti əsasında "Azərbaycanfilm" kinostudiyasında rejissor Kamil Rüstəmbəyov tərəfindən çəkilən "Axırıncı aşırım" bədii filmi Şadlinskinin həyat və fəaliyyətindən bəhs edir.
Bakı, Abşeron, Naxçıvan, Yevlax, Xaçmaz, Göygöl şəhərlərində Abbasqulu bəy Şadlinskinin xatirəsinin əbədiləşdirilməsi məqsədilə küçə və prospektlər xalq qəhrəmanının adı ilə adlandırılmışdır.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(17.03.2025)
Qazaxıstanda “Dünya xalqlarının mədəni irsi: etnomusiqi, etnofor, etnoqraf” mövzusunda Beynəlxalq elmi-praktik simpozium keçirilib
Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu M.O. Auezov adına ədəbiyyat və incəsənət institutunun, Azərbaycan Respublikası UNESCO və ISESCO məsələləri üzrə Milli Komissiyasının iştirakı ilə 12-13 mart 2025-ci il tarixində Almatı şəhərində (Qazaxıstan) “Dünya xalqlarının mədəni irsi: etnomusiqi, etnofor, etnoqraf” mövzusunda Beynəlxalq elmi-praktik simpozium keçirib.
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalına Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondundan verilən məlumata görə, bu tədbir qazaxıstanlı etnoqraf alim A.V. Zatayevicin "Qazax xalqının 1000 mahnısı" adlı toplusunun 100 illiyinə həsr olunmuşdur.
Simpozium zamanı Fondun Prezidenti, xanım Aktoty Raymqulova təbrik nitqində təşkilatçılara təşəkkür edib və iştirakçılara faydalı və uğurlu iş arzulayıb. O, A.V. Zatayevicin yalnız Qazaxıstanda deyil, bütün dünyada xalq mahnıları sənətinin inkişafındakı mühüm rolunu vurğulayıb və onun işinin bir çox bəstəkar məktəblərinin formalaşmasında əhəmiyyətini qeyd edib.
Simpozium çərçivəsində “A.V. Zatayevicin irsi XX-XXI əsrlər fəlsəfi-mənəvi məkanında: elm – mədəniyyət – cəmiyyət” kitabının təqdimatı da keçirilib və «Alpamıs batır» dastanının çoxmillətli nominasiya üzrə ekspertlərinin yekun görüşü təşkil olunub. Bu görüş M.O. Auezov adına ədəbiyyat və incəsənət institutunun direktoru, cənab Kenjehan Matıjanovun sədrliyi ilə baş tutub. Xatırladaq ki, Fond 2024-cü ildən etibarən ümumtürk qeyri-maddi mədəni irsinin UNESCO-nun Dünya Mədəni İrs Siyahısına daxil edilməsi istiqamətində fəal fəaliyyətə başlayıb. Belə ki, Fond ötən il “Alpamıs batır” ümumtürk dastanını UNESCO-nun qeyri-maddi mədəni irs siyahısına daxil etmək üçün çoxmillətli nominasiya layihəsini başlatmışdır və bu gün qrəsmi müraciətin təqdim olunmasına hazırlıq mərhələsindədir.
Simpozium çərçivəsində Fondun təşkil etdiyi əsas hadisə Türk Dövlətləri Təşkilatının XI sammitində Özbəkistan Prezidenti Şavkat Mirziyoyevin təşəbbüsü ilə yaradılacaq multidilli çoxcildli Türk xalqlarının folklorunun toplandığı kitabın beynəlxalq məsləhətçi komitəsinin ilk onlayn iclası olub. Bu tədbir 2025-ci il noyabrın 6-da Bişkek şəhərində (Qırğızıstan) keçiriləcək.
Layihənin məqsədi Türk xalqlarının qeyri-maddi mədəni irsini bütöv bir transkultural fenomen kimi təqdim etməkdir ki, bu da Türk dünyasında qarşılıqlı anlayışın və birliyin möhkəmlənməsinə kömək edəcək.
Çoxcildli nəşrdə nağıllar, mərasim mahnıları, əfsanələr, atalar sözləri, deyimlər, tapmacalar və digər folklor janrları yer alacaq, həmçinin bu nəşr multimediya dəstəyi ilə audio və video formatlarında təqdim olunacaq.
Onlayn iclasda Azərbaycandan, Qazaxıstandan, Qırğızıstandan, Türkiyədən, Türkmənistandan, Özbəkistandan və Macarıstandan olan nümayəndə heyətləri iştirak edib. Bu heyətə Türk xalqlarının folkloru üzrə ixtisaslaşmış aparıcı alimlər və folklorşünaslıq sahəsində fəaliyyət göstərən elmi institutların nümayəndələri daxil idi.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(17.03.2025)
Azərbaycanın strategiyası: Öz taleyinin sahibi olmaq – SİYASİ ŞƏRH
Fariz Əhmədov, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Naxçıvan təmsilçisi
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev martın 13-də XII Qlobal Bakı Forumu zamanı “Euronews” televiziyasına müsahibə verdi. Həmişəki kimi bu müsahibədə də maraqlı nüanslara toxundu, bir çox açıq və gizli mesajlar verdi.
Sözünün əvvəli də, axırı da sülh, ədalət və dünya nizamı oldu. Əslində bu anlayış müharibədən əziyyət çəkən və daima xalqının xilasını, torpaqlarının azadlığını düşünən liderlərə xasdır. Nəyi, harada və nə zaman demək isə böyük siyasi səriştə tələb edir.
Ölkə başçısı Bakı Qlobal Forumunun Davos Dünya İqtisadi Forumu, Münxen Təhlükəsizlik Konfransı kimi aparıcı beynəlxalq forumlarla bir cərgədə tutulmasını təmin etdi. Aydın oldu ki, paytaxt Bakıda keçirilən müzakirələr mühüm beynəlxalq məsələləri anlamaq üçün ən optimal məkandır.
Qlobal Bakı Forumunun əhəmiyyəti
Ölkə başçısı Forumun dünya siyasətinə təsirini vurğulayaraq, müxtəlif ölkələrdən yüksək səviyyəli siyasətçilərin iştirakını və burada fərqli fikirlərin toqquşmasını müsbət hal kimi qiymətləndirdi. Buna görə də çoxsaylı qonaqların iştirak etdiyi mühüm toplantılarda hadisələri müvafiq şəkildə qiymətləndirmək, fikirləri və ya gözləntiləri bölüşmək çox vacibdir, əsasən də bu gün beynəlxalq arenada vəziyyətin kəskin şəkildə dəyişdiyi bir vaxtda. Forumun əhəmiyyətini isə 50-dən artıq sabiq dövlət və hökumət başçısının iştirakı təsdiq etdi.
Qaydalar yenidən yazılır
Prezident qeyd etdi ki, beynəlxalq hüquq artıqselektiv tətbiq edilir və bu əsnada ölkələr daha çox öz daxili resurslarına arxalanmalıdırlar. Artıq dünya nizamsızlığa doğru yol alıb. Beynəlxalq ictimaiyyətin istifadə edəcəyi qarşılıqlı əlaqə konfiqurasiyası bəlli deyil. Yaxşı olar ki, hər bir ölkə özünün daxili işlərinə və daxili imkanlarına daha çox diqqət ayırsın.
Ölkə başçısı Azərbaycanın bu yanaşma ilə dünyada böyük nüfuz qazandığını vurğulayaraq, beynəlxalq təşkilatların get-gedə zəiflədiyini və ikitərəfli münasibətlərin ön plana çıxdığına da diqqət çəkdi.
Cənubi Qafqazda sülh perspektivləri
Cənubi Qafqazda uzun illər davam edən düşmənçilik arenasının hazırda fərqli müstəvidə yeni səhifədə davam etdiyini söyləyən Prezident İlham Əliyevdiqqəti regional təhlükəsizlik məsələlərinə yönəltdi. Qeyd etdi ki, indi nisbətən sakit dövrdəyik.
Doğurdan da indi dünya elə bir nizamdadır ki, bölgədə qonşuluq şəraitində yaşamağı bacarmalıyıq. Ölkə başçısının da qeyd etdiyi kimi, regional təhlükəsizlik mexanizmləri qurulmalı və qonşuluq prinsipləri əsasında əməkdaşlıq formalaşmalıdır.
Qlobal Sabitlik: Beynəlxalq münaqişələrdən dərs çıxarmaq
Prezident yaxın illərdə dünyada sabitliyin bərqərar olacağına nikbin baxmadığını da bildirdi. Hadisələrə realist yanaşan ölkə başçısı hələ də münaqişələrin davam etdiyini və hətta sülh müqavilələri olmadan atəşkəsin dayanıqlı olmadığını vurğuladı. Rusiya-Ukrayna müharibəsi və Yaxın Şərqdəki gərginliklər fonunda Azərbaycan Prezidenti ölkələrin yalnız öz güclərinə arxalanmalı olduqlarını diqqət çəkdi. Xarici yardımlara bel bağlamağın suverenlik üçün risklər yaratdığını və Azərbaycanın öz ərazi bütövlüyünü özü bərpa etməsini buna nümunə çəkdi.
Dövlət başçısı Ağ evdə qəbul olunmuş qərarların dünya siyasətinə təsirini qeyd edərək, Tramp Administrasiyası ilə münasibətlərin daha müsbət istiqamətə yönələcəyinə ümid etdiyini bildirdi. Prezident əvvəlki ABŞ Administrasiyasının Azərbaycanın maraqlarına ədalətsiz yanaşdığını vurğuladı.
Qlobal dialoq və həllini tapan Qarabağ zəfəri
Prezident İlham Əliyev Forumun fərqli baxışların müzakirə olunduğu platforma olduğunu bildirərək, ideyaların ortaq şəkildə bölüşülməsinin qlobal siyasət üçün əhəmiyyətini vurğuladı.
Müsahibəsində Azərbaycanın öz daxili gücünə arxalanması mesajını verərək Qarabağda əldə olunan Zəfərə də toxunan Müzəffər Ali Baş Komandan qeyd etdi ki, dünyada münaqişələrin artığı bir dönəmdə təkcə Qarabağ münaqişəsi öz həllini tapdı. Özünün də dediyi kimi: “Bu, beynəlxalq hüquq, tarixi ədalət əsasında həllini tapmış yeganə münaqişədir. Bu həlli bütün dünya qəbul edir”.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(17.03.2025)
BİZİM KİNO - “Yenilməz batalyon”
Murad Vəlixanov, “Ədəbiyyat və İncəsənət”
Bu həyatda qarşındakından nə qədər kiçik olursansa ol, haqsızlığa səssiz qalmamağı, ədalətsizliyə qarşı çıxmağı yaxşı ki böyüklərimiz bizə zamanında başa salıb. Bu gün haqqında danışacağım Azərbaycan filmi Qılman İlkinin “Qalada üsyan” romanı əsasında 1965-ci ildə rejissor Hüseyn Seyidzadənin ekranlaşdırdığı “Yenilməz batalyon” filmidir.
Filmdə çar hökuməti tərəfindən o dönəmdə ucqar hesab edilən Zaqatala rayonuna sürgün edilən “Potyomkin” zirehli gəmisinin matrosları ilə rus inqilabçıları arasında baş verən çaxnaşmadan danışılır. İmam Əli (Ə.S)-ın “Haqsızlığa qarşı səssiz qalan dilsiz şeytandır” kəlamı burda yerinə düşür. Hər kəs tərəfindən nifrətlə qarşılanan və nifrətlə də yola salınan çar hökuməti nə Azərbaycanda, nə də bölgələrimizdə əhalinin gözündə heç vaxt yüksələ bilmədi. Səbəbləri də sadədir. ədalətsizlikdən tutmuş, yerli əhaliyə qarşı sərt davranışa qədər hər cür barbarlığı göstərən çar hökuməti əsgər və zabitlər arasında da gözdən düşməkdə idi. Zaqatalada yerləşən qalada Podpolkovnik olan ədalətsiz, zülmkar rus zabiti yeni gələn matroslara qarşı da eyni cür davranmağa başladı. Hətta qalada baş verən üsyan zamanı matroslardan birini öldürməsi və Viktoru həbs etməsi digər matrosların qəzəbini birə beş artırdı. Nəticədə Viktor ədalətsizliyə tab gətirməyərək, o zaman rütbə olaraq “soldat” olan Romanovun köməkyi sayəsində həbsdən qaçdı və tapdığı silahla zülmkar rus zabitini öldürdü.
Təbii ki, baş verənlər bunlarla sona yetmir. O dönəmlərdə öz ana dilimizdə mahnı oxumaq belə loru dildə desək, günah hesab edilirdi. Əsgərə və əsgərliyə böyük həvəs və hörmətlə yanaşan gənc Teymur “Yenilməz batalyon” musiqisini ifa etdiyi üçün at arabasının sahibi ilə birlikdə arabadaca vəhşicəsinə qətlə yetirildi. Ancaq hər kəs kimi çar hökuməti də bu ölkənin azərbaycanlılara aid olduğunu acı bir təcrübə ilə daddı. Təbii ki, bu qəhrəmanı öldürməyin cəzası da oldu. Romanov və Viktor rus hərbçiləri tərəfindən gülləyə düzülərək öldürüldü.
Bu dünyada heç bir cinayət cəzasız qalmır. Ancaq 1990-cı ildə başlatdığımız və sonu qanlı bitən azadlıq mübarizəmizi görən rus ordusu “özgə atına minən tez düşər” məsəlini xatırlayıb, bizə aid olanı bizə verib getdi.
Çalışın, ədalətsizliyə qarşı, haqsızlığa qarşı səssiz qalmayın. Sonu ölüm olsa belə.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(17.03.2025)
1956-cı ilin oktyabrında, Budapeştdə - HEYDƏR ƏLİYEV BARƏDƏ NAMƏLUMLAR
Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Ağdam təmsilçisi
BUDAPEŞT, 1956-CI İL
1956 cı il oktyabrın 23 - də Macarıstan paytaxtı Budapeştin mərkəzi meydanında insanlar “Macar xalqının böyük dostu, dahi rəhbər” İ.Stalinin 25 metr hündürlüyündə bürünc heykəlinin başına kəndir keçirərək uçururlar. “Dahi rəhbərin” qopardılmış başı, alnına təhqiramiz sözlər yazılaraq meydanın ortasında qalmışdı. Bu, macar xalqının stalinizm idarəçiliyinə qarşı olan xalq üsyanı idi.
Tələbələrin təşəbbüsü ilə başlanan antisovet inqilabına artıq fəhlə və ziyalılar da qoşulur. Macarıstanın paytaxtı Budapeştin əsas meydanına artıq bir neçə gündür 200 min inqilabçıdan ibarət mitinq toplaşmışdı. 24 Oktyabr bir sıra antisovet və antikommunist çıxışlardan sonra kütlənin bir hissəsi dövlət radiosu binasından millətə müraciət etmək üçün hərəkət etdilər, digəri isə SSRİ-nin şəhərdə yerləşən səfirliyinə hücum etdi. Artıq odlu silah və "Molotov kokteylləri" ilə silahlanmış inqilabçılar radio binasını ələ keçirir və döyüşlər zamanı bir neçə ağır texnikanı da zəbt etməyə müvəffəq olurlar.
SSRİ səfirliyinə hücum edənlər hasar və bir sıra obyektləri yandıraraq yaşayış binasını ələ ala bilirlər və Moskvanın Macarıstandakı səfiri Yuri Andropovun oğlunu - 14 yaşlı İqoru oğurlayırlar. Vəziyyət ciddiləşir. İngilabçılar tələb edirlər ki, Sovet ordu hissələri dərhal şəhəri azad etsinlər, əks halda onlar SSRİ səfiri Yuri Andropovun oğlunu edam edəcəklər.
Moskvada Budapeştdəki vəziyyəti müzakirə etmək üçün Siyasi Büronun fövqəladə toplantısı yığışır. Yenicə Macarıstandan qayıdan Siyasi Büronun üzvü Mixail Suslov və SSRİ Baş nazirinin birinci müavini Anastas Mikoyanın hesabatını dinləyən SSRİ Kommunist Partiyasının Baş katibi Nikita Xruşşov Budapeştdən 6 minlik Sovet qoşun kontingentinin müvəqqəti çıxarılmasına əmr verir. Lakin inqilabçılar bununla kifayətlənmirlər – qələbələri ilə ruhlanmış üsyançılar bir sıra dövlət təşkilatlarını ələ keçirir, Stalin və digər SSRİ-nin simvolu olan heykəl, monument və hətta bayraqlarında olan çəkic və oraq hissələrini cıraraq ölkədə sosialist rejiminin ləğvini və Macarıstanın ümumiyyətlə Varşava müqaviləsindən çıxmasını tələb edirlər. Eyni zamanda Yuri Andropovun oğurlanan oğlunu qaytarmır və onun barəsində heç bir məlumat vermirlər, əksinə, onun üzərində spekulyasiyaları davam etdirərək İqoru öldürməklə hədələyirlər.
Bu vəziyyətdən çıxış yolu tapmaq üçün Macarıstana az saylı xüsusi təyinatlılar dəstəsi göndərilir. Bu dəstə yüksək peşəkarlıqla hərəkət edərək 8 saata tanımadığı məkanda nəinki Yuri Andropovun oğlu İqorun yerini müəyyən edir, hətta baxmayaraq ki, uşaq ciddi nəzarət və silahlıların mühafizəsi altında yerləşirdi, onu heç bir kəsə xəsarət yetirmədən ələ keçirib birbaşa ölkədən çıxarmağa müvəffəq olurlar. Maraqlı fakt həm də budur ki, bu xüsusi təyinatlıların komandiri 33 yaşlı Heydər Əlirza oğlu Əliyev idi.
Bir neçə gündən sonra Nikita Xruşşovun növbəti sərəncamı əsasında Budapeştə Rumıniyada məskunlaşan 60 minlik Sovet ordusu daxil olur və cəmi 3 min inqilabçının ciddi müqaviməti ilə rastlaşmasına baxmayaraq bir neçə günə Macarıstanda Yanoş Kadorun başçılığı ilə sosialist hakimiyyətini bərpa edir.
Sözsüz ki, Heydər Əliyevin bu şücaəti və peşəkarlığı unudulmur. Son günlərinədək Yuri Andropov ona dərin minnətdarlıq hissi ilə, habelə Heydər Əliyevin fövqəladə savad və mərdlik xüsusiyyətlərini nəzərə alaraq ona dəstək olur. Belə ki, 18 may 1967-ci ildə Andropov SSRİ "KQB"sinin rəhbəri vəzifəsinə təyin olunandan iki ay sonra Heydər Əliyev Azərbaycan "KQB"sinin sədri təyin olunur, bundan sonra 1969-cu ildə respublikanın Birinci katibi seçilir. 1982-ci ildə Yuri Andropov SSRİ Kommunist Partiyasının Mərkəzi Komitəsinin Baş katibi seçiləndən sonra həmin il Heydər Əliyev Mərkəzi Siyasi Büronun üzvü və SSRİ Nazirlər Sovetinin sədrinin birinci müavini vəzifəsinə təyin olunur.
(Məqalədə ANS PRESS-in məlumatlarından istifadə olunmuşdur).
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(17.03.2025)
HƏVƏSKAR YARADICILIĞI – Xatirə Kərimova, “Taxta qaşığın hekayəsi”
Rubrikanı təqdim edir: Şəfa Vəli, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Şəki-Zaqatala təmsilçisi
Bu gün sizlərə təqdim etdiyim Xatirə Nəsrullah qızı Kərimova 1968-ci il dekabr ayının 6-da Şəki şəhərində anadan olub. Orta təhsilini 1976-1986-cı illərdə Şəki 10№-li orta məktəbdə alıb. 1989-cu ildə Azərbaycan Dövlət Tibb Universitetinə daxil olub, 1996-cı ildə həmin universiteti pediatr ixtisası ilə bitirib. Həmin ildən Şəki Tibb Kollecində həkim-müəllim vəzifəsində işləyir.
Hekayələrində həyatın özünü yazır; rəngarəngliyi və bozluğu, şənliyi və kədəri ilə...
Taxta qaşığın hekayəsi
Bacarıqlı əllər taxta parçalarına quruluş verib yonaraq sığal çəkdi, hamarladı, qaşıq düzəltdi-taxta qaşıq. Naxışlarla da bəzədi onu. Sonra satışa çıxardı. Piştaxtanın üstünə qoyulan ağappaq, yaraşıqlı taxta qaşığa ötüb keçənlər laqeyd qala bilmədilər. “Necə də qəşəngdir!” deyə oxşadılar və tərəddüd etmədən aldılar. Çünki qiyməti də dəmir, gümüş qaşıqlardan çox-çox sərfəli idi.
Mətbəxə gətirdilər taxta qaşığı, bir ilgəkdən asdılar. O da sakitcə sallanıb başqa qaşıqların işinə tamaşa etməyə başladı.
Dəmir qaşığı qaynar xörək qazanının içinə salıb qarışdırdılar. Qarışdırdıqca qaşıq haray saldı, “danq-dunq” edərək gördüyü işi aləmə bəyan etdi, hünərindən danışdı. Qazanın dibini də cızaraq “mən buralarda olmuşam” anlamına gələn dəsti-xəttini qoydu.
Əllər dəmir qaşığı unudaraq qaynar qazanın içində saxladı. O da hikkəsindən qızaraq qazanı qarışdıranın əllərini yandırdı. Əllər “sən məni lap təngə gətirdin” deyərək dəmir qaşığı atıb, taxta qaşığı götürdü və qazana saldı.
Taxta qaşıq səs, haray salmadan sakitcə öz işini gördü. Nə qazanın dibini cızdı, nə də qarışdıranın əlini yandırdı, çünki heç qızmadı da. Əllər həmişə ondan razı qaldı.
Beləcə, zaman keçdi. Taxta qaşıq öz həyatını yaşamaqda davam edirdi. Heç kimi harayı ilə yormur, heç kəsin əlini yandırmırdı. Bəli, heç nə dəyişməmişdi. Hər şey əvvəlki kimi idi. Dəyişən isə yalnız taxta qaşığın yaraşıqlı görüntüsü idi. Qaynar qazanlar yandırıb qaraltmışdı onu. Əvvəlki halından əsər-əlamət də qalmamışdı. Hətta bir gün davam gətirə bilməyib çatladı da. O zaman onu mətbəx üçün yararsız hesab edib görüntüsünə ağız büzərək divar sobasının yanındakı quru odun parçalarının üstünə atdılar.
Qış gəlmişdi. Əllər soyuqdan üşümüş, barmaqlar donmuşdu. Sobadakı nəm odunların zəif istisi əlləri isitmirdi. O zaman qapqara qaralmış, qurumuş taxta qaşıq gözə dəydi. Əllər cəld onu götürdü, sobaya atdı. Oda düşən kimi alovlanan qupquru taxta qaşığın istisi əlləri isidərək barmaqlarının göyərmiş rəngini çəhrayı ilə əvəz etdi. Əllər xoş bir duyğu ilə təsirləndi. Həyatı tədricən zəifləyən alov dilimləri ilə tamamlanmaqda olan taxta qaşıq isə heç nədən şikayət etmir, son mövcudluğunda yenə əllərin sahibinə yararlı olmaq xoşbəxliyi ilə yaşamına “əlvida” deyirdi.
Əllər kiçik taxta parçalarını yonaraq sığal çəkir, qaşıq düzəldirdi - yaraşıqlı, yararlı taxta qaşıqlar. Qarşıda onları o taxta qaşığın taleyi gözləyirdi.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(17.03.2025)
Sumqayıtlı detektiv yazarın ilk kitabı çıxıb – ONUN CƏMİ 15 YAŞI VAR
Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”
Ədəbiyyat dünyasında yeni bir addım atan 15 yaşlı Rəşad Qasımzadə ilk kitabı ilə oxucuların qarşısına çıxıb. Kiçik yaşlarından sözə və ədəbiyyata olan marağı ilə seçilən Rəşad artıq bir yazıçı kimi fəaliyyətə başlayır.
Sumqayıtda doğulan və hazırda məktəbli olan gənc yazar klassik əsərləri oxumaqla yanaşı, öz düşüncələrini qələmə almağı da vərdiş halına çevirib.
Onun təqdim etdiyi ilk kitab kriminal-dedektiv janrında yazılıb və oxucuları sirli bir cinayət işinin izinə düşməyə dəvət edir. Əsər Sietl şəhərində baş verən müəmmalı qətllərdən bəhs edir. Qatil hər cinayətində öz “imzasını” qoyaraq qurbanlarının boynuna üçbucaq işarəsi çəkir. Müstəntiq Boris Vilyams isə bu sirri açmaq üçün hər detalı araşdırmağa başlayır.
Bu kitab, sadəcə, gənc yazarın ilk addımı deyil, həm də gələcək böyük əsərlərinin müjdəçisidir. Gənc yaşına baxmayaraq insan münasibətlərini dərk etmək və dərin müşahidələr aparmaq bacarığı ilə seçilən Rəşad Qasımzadə gələcəkdə də oxucularını maraqlı əsərləri ilə sevindirməyə davam edəcək.
Onun ilk kitabı istedadın yaş tanımadığını bir daha sübut edir. Gənc yazara ədəbiyyat yolunda uğurlar arzulayırıq!
“Ədəbiyyatvə incəsənət”
(17.03.2025)
Bayağı mahnılar niyə bu qədər sevilsin ki? - REPLİKA
Qoşar İsmayılzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”
Zamana qənaət etmək üçün bəzən mən də, bir çoxları kimi, ictimai nəqliyyatdan istifadə edirəm. Bu zaman adət etmişəm ki, radio dinləyim. Bu dəfə isə diqqətimi bir mahnı – daha doğrusu, onun sözləri cəlb etdi. Sözləri tez yadda saxlayıb nəqliyyatdan endikdən sonra qeyd etməyə və araşdırmağa qərar verdim.
Bilirəm, sizi intizarda saxladım, narahat olmayın, həmin sözləri sizinlə də bölüşəcəyəm:
– Məni niyə aldadırsan, danışdığın var,
Səhərə qədər xətdəsən, yazışdığın var.
Bəli, bəli, sözlər tam da belə idi. Bu ifadələr mahnının əsas hissəsini təşkil edir və nəqarət kimi təkrarlanırdı. Doğrusu, ilk eşidəndə üzümdə kinayəli bir təbəssüm yarandı. Araşdırma apardım və YouTube platformasında bu mahnının yarım milyondan çox dinləyicisinin olduğunu gördüm. Şərhləri nəzərdən keçirdikdə bəzi insanların mahnını təriflədiyini, digərlərinin isə tənqid etdiyini müşahidə etdim.
Bəlkə də düşünürsünüz ki, burada qeyri-adi nə var?! Zövqlər müxtəlifdir və bu mahnının da öz auditoriyası olması normaldır. Bununla müəyyən qədər razılaşsam da, narazı qaldığım əsas məqam, mahnı sözlərinin bəsit və keyfiyyətsiz olması, eyni zamanda insan ruhunu zənginləşdirmək əvəzinə, onu boşluğa sürükləməsidir. Axı musiqi ruhun qidası sayılır! Mən hələ bu mahnıya çəkilmiş klipdən danışmıram...
Günümüzdə bu cür mahnılar çoxdur və trendlərdə dolaşmaqdadır. Məsələn, bu yaxınlarda məşhur müğənnimizin ifasında səslənən bir mahnıda belə deyilirdi:
– Yay çıxıbdır oxdan.
Bəlkə də bir çox insan mahnının atmosferinə qapılaraq, bu cümlənin məntiqini dərindən düşünməmişdi. Lakin bu məqam diqqətə çatdırılandan sonra hər kəs fərqinə vardı ki, əslində ox yaydan çıxır, yay isə oxdan yox! Düşünürəm ki, belə mahnılar minlərlə insanın zövqünü formalaşdırırsa, onların müəllifləri və ifaçıları da bunun məsuliyyətini daşımağı bacarmalıdırlar.
Mübariz Tağıyev, İslam Rzayev, Səxavət Məmmədov, Rübabə Muradova, Nəzakət Məmmədova, Polad Bülbüloğlu, Flora Kərimova, Rəşid Behbudov, Müslüm Maqomayev və digər görkəmli sənətkarları dinlədikdən sonra bu cür bayağı mahnılara qulaq asanda insan istər-istəməz mənəvi utanc hissi yaşayır.
Sizə Flora Kərimovanın ifasında səslənən "Necə unudum səni?!" adlı mahnıdan kiçik bir bənd təqdim edirəm:
Ürəyimdə qorundun,
Saçlarımda dən oldun,
Alnımın qırışısan,
Necə unudum səni?
Sözlər həcmcə kiçik, mənaca isə böyük əhəmiyyət daşıyır. Qeyd etdiyim bayağı mahnı sözləri ilə müqayisədə, keyfiyyət baxımından möhtəşəmdir. Böyük hissləri kiçik sətirlərə sığdırmaq peşəkarlıq, ustalıq və məsuliyyət tələb edir ki, bunu da zamanında böyük sənətkarlarımız yüksək səviyyədə bacarıblar. Düşünürəm ki, bayağı mahnıların sözlərinin formalaşması kasad düşüncənin təzahürüdür. Keyfiyyətli misralar yazmaq və yaratmaq yalnız dərin düşüncənin, zəngin mənəviyyatın məhsulu ola bilər.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(17.03.2025)
Yaren Leylək: Sadiqliyin və baharın rəmzi – İNANİLMAZ ƏHVALAT
Kübra Quliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”
Türkiyənin Bursa vilayətinin Karacabey qəsəbəsində yerləşən Eskikaraağaç kəndində illərdir bir leyləyin gəlişi səbirsizliklə gözlənilir. Onun adı Yaren leyləkdir. Yaren təkcə bir quş deyil, həm də sadiqliyin, dostluğun və təbiətin insana olan etibarının canlı simvoludur.
Hər bahar, uzun və yorucu köç yolunu qət edərək bu kəndə geri dönən Yaren, burada onu səbirsizliklə gözləyən balıqçı Adem Yılmaz ilə unikal bir dostluq qurub. Bu dostluğun tarixi 2011-ci ildən başlayır. Hər səhər gölə balıq ovlamağa çıxan Adem Amcanın qayığına qonub, onun tutduğu balıqlardan payını alan Yaren, bu illər ərzində kəndin sevimli sakininə çevrilib.
Adem Amca ilə Yaren arasındakı bu dostluq təkcə Eskikaraağaç kəndində deyil, bütün Türkiyədə və hətta dünyada maraq doğurub. Yarenin hər il qayıdışı kənd insanları üçün baharın gəlişinin və təbiətin yenidən oyanışının rəmzinə çevrilib. Onun sədaqəti və Adem Amcaya olan bağlılığı, insan və təbiət arasındakı saf və səmimi əlaqənin gücünü göstərir.
Bu il də Yaren sadiqliyini pozmayaraq, uzun yolçuluğundan sonra Eskikaraağaç kəndinə geri döndü. Adem Amca onu yenə sevinc və həsrətlə qarşıladı. Qayığın kənarında oturub, illərin dostu olan balıqçının yanından ayrılmayan Yaren kənd insanlarının qəlbini bir daha isindirdi.
Yarenin hekayəsi bizə göstərir ki, sevgi və dostluq yalnız insanlar arasında deyil, təbiətlə insan arasında da mümkündür. Onun illərdir dəyişməyən sədaqəti, dünyada hələ də saf duyğuların və inancın var olduğunu bizə xatırladır.
Eskikaraağaç kəndi indi təkcə bir kənd deyil, həm də Yaren leyləyin hekayəsi ilə tanınan, ümidin və sadiqliyin məkanıdır. Yaren bu kəndin tarixinə yazılan, heç vaxt unudulmayacaq bir simvoldur.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(17.03.2025)
Aşıq Ələsgərin nəvəsi – AŞIQ HAQVERDİ
İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”
Bu gün daha bir aşığın - aşıq Haqverdi Talıboğlunun doğum günüdür. O, 17 mart 1930-cu ildə Göyçə mahalının Ağkilsə kəndində anadan olub. O,Aşıq Ələsgərin kiçik oğlu Talıbın oğludur.
Aşıq Haqverdi 1951-ci ildə Kirovabad (indiki Gəncə) Pedoqoji İnstitutunun dil-ədəbiyyat fakultəsinə daxil olmuş, 1955-ci ildə həmin institutu bitirmişdir.
Kəlbəcər rayonunun Yanşaq və Qamışlı kəndlərində 1958-ci ilə kimi müəllim işləmişdir. 1958-ci ildən Basarkeçər rayonunun Ağkilsə kəndində 30 il məktəb direktoru işləmidir. 1988-ci ildə doğma yurd-yuvasından məcburən ayrılan Haqverdi Ələsgərov Daşkəsən rayonunun Bayan kəndində məskunlaşmışdır.
2018-ci il iyulun 4-də Gəncə şəhərində vəfat etmiş, iyulun 5-də Göygöl qəbirstanlığında dəfn olunmuşdur.
Allah rəhmət eləsin!
Amin!
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(17.03.2025)
