“Ədəbiyyat və incəsənət” tanınmış şair və siyasi icmalçı Əkbər Qoşalının növbəti yazısını təqdim edir. 

Qardaş Türkiyənin populyar pop müğənnilərindən Nil Qaraibrahimgilin 2000-lərdə ekrandan-efirdən əskik olmayan bir mahnısı vardı - “XL” (“extra large”)

deyə… Doğrusu, mahnının sözləri sadədən sadə, hətta (heç kəs qüsura baxmasın), “itotu, bağayarpağı” olsa da, illa cavan-cumrunun dilinə düşmüşdü: 

“Onun aşkı bana ekstra larç,

bana ekstra larç, bana ekstra larç,

Giydim ama benim boyum kaç?

benim kilom kaç? daha benim yaşım kaç”?..

Durub-dururkən bu, cavan-cumru mahnısı niyə yadıma düşmüş ola? - Yada düşməsinin, incəsənətlə, mahnı ilə birbaşa bağlılığı yoxdur, doğrusu; bağlılıq mahnının sözlərinin, necə deyərlər, “proyeksiyalana bilən” olması və hazırda proyeksiya üçün çox münbit ortamın mövcudluğu ilə bağlıdır. Söhbət məgər haradan, kimdən getmiş ola? - Bəli, bəli, söhbət, nə Türkiyədən, nə Azərbaycandan - iki qardaş ölkənin arasındakı keçici qara zolaqdan - Ermənistandan gedir. - Deməzsizmi, oğurluq-doğurluq, zar-zor 29,8 min kv.km-lik bir əraziyə və (9 min kv.km-lə başlayan) 106 illik bekara dövlətçilik tarixinə malik Ermənistan, böyük dövlətlərlə çiling-ağac oynamağa qalxışıbmış. Bəli, rəsmi İrəvan boyunu aşan - onunçün “XL” işlərlə məşğuldur. Nil xanımın “XL” mahnısının “yutub”da izlənmə sayı Ermənistanın “domovoy knişka”sında olanlarının sayından 2,5 dəfə çoxdur… Güman edirəm, bu mahnını İrəvanda (ümumən Erməniatanda) da dinləmiş, izləmişlər və o üzdən, hazırda “Giydim ama benim boyum kaç?” ricətində bulunanları da olmamış olmaz…

Bəli, bu sözlər rəsmi İrəvanın ifasında səslənməli, əslində:

“Çok değil arar o beni arada bir,

O benim hayatımın tuzu, biberi.

Özledim, “iyi şeyler düşün” dedi,

Gözlerim bi onun yolunu bekledi,

Onun aşkı bana ekstra larç”…

Erməniatan üçün “O” - dünən Rusiyaydı, lap sırağagüncə Fransaydı, bugünlərsə ABŞ-dır, qaliba… 

Deyirlər, artıq ABŞ-dan silah-sursat daşınır və hətta, ABŞ silah-sursatının İrəvandan Zəngəzura aparılmaqda olduğu deyilir…

Zvartnosdan çıxmış olsa belə, Rusiya da arar İrəvanı amma… Amma da kolay-kolay buraxmaz Rusiya Ermənistanı… Özləri bilər - bilməsinə, yalnız Ermənistanın hərbi-siyasi başbilənləri

kimin tarixi torpaqları üzərində kimlərlə bazarlıq edir? - Bir də bunu düşünməli!.. Ayrıca, Rusiya, Gümrüdəki hərbi bazasını, sınır xidmətini bir göz qırpımındamı çıxaracaqmı guya? Lap Rusiya Ermənistandan tamamən çıxdı sayaq - guya Ermənistan dəsvəhal müstəqil dövlətmi olacaq, forpostluqdan çıxıb da, bizimlə mehriban qonşumu olacaq? Əgər belə mehribançılıq yaratmaq, qonşuluq etmək istəyindəsə, xeyir ola Hindistandan, Fransadan, Amerikadan silah-sursat daşıyır?.. Bəlkə, uşaq oyuncaqlarıdır o daşıdlqları, heç atıcı silah-zad deyil də, biz yanlış anlamışıq? Məmməd İsmayıl demiş, “Kimi aldadırsan, a zalımoğlu”?.. Biz çörəyi qulağımızın dibinəmi yeyirik? Səni bizdən daha yaxşı kim tanıyar, kim? Və sən yenə çaşası olsan, bizi kim tutacaq, kim?.. 

Vaxtilə Rusiya, daha sırağagün Fransa, laap bugünlərsə Amerika sənin həyatının duzu, bibəri ola bilər; amma gözü onun-bunun mətbəxində, süfrəsində, duzunda, nə bilim, daha bostanında, bağında qala-qala, nə qarın doyar, nə göz… Hələ bir də, 

“Qız, sənin dilini acı bibər, bibər, bibər 

yandırar, odlandırar, odlandırar”sa, durum daha acınacaqlı olmazmı?.. - Deyirəm, görün, necə də təvafüqlükdür - bir öncəki misal N.Qaraibrahimgildən, bu misra isə N.Qaraçuxurludandır… Və Ermənistanın son illərki hoqqalarının, “XL” geyinmə cəhdlərinin mütləq əksəriyyəti Qarabağla bağlı olub… İndi isə qara və dəmir yolları keçəcək Zəngəzur önplana çıxır. Və “XL” geyən Ermənistan nəyi, kimi özləyərək, “iyi şeylər” düşünür, gözləri kimin yolunu və nə məqsədlə gözləyir? - bu barədə təfsilatlı bilgim olmasa da amma dəqiq bilirəm ki, “O”nun “aşk”ı, ehtirası Ermənistana ekstra larç, ekstra larç…

Bax, gör daha nə deyir:

“Onu çok sevmek söyle neye yarar?

Yapıştırırsın o bi daha kırar.

Söyledim, “sana bi şey olmaz” dedi,

Gezindim bulamadım onun gibisini,

Onun aşkı bana ekstra larç”…

Mövsümə, duruma görə dəyişən “O”nu çox sevmək nəyə yarar? - söyləyək: bəli, bəli, yapıştırarsan, yapışdırarsan, o bir daha qırar. Və söylənər Ermənistan söylənməyinə də, “sana bi şey olmaz” deyər “O” - Amerika. - Sırağagün Fransa, öncələr Rusiya dediyi kimi… Qullanar yəni; yəni qullanılmalı qullanılmalıdır…

Uzaqlarda gəzinmək-zad gərək deyildi, əslində; əslində, Ermənistanın nicatı çox-çox yaxınındaydı, (Tanrı ağzımı əyməsin) ona şah damarından daha yaxınıydı… Hələ də şah damarından daha yaxın…

Yoxsa, Ermənistan ən yaxınındakına da “Onun aşkı bana ekstra larç”mı deyər?..

Sonda

bir sual vermiş və bir dəqiqləşdirmə aparmış olaq: 

Ermənistan, sənin yaşın kaç?..

Bütün “aşk”lar sana “ekstra larç”, “ekstra larç”… Sən hələ böyüməliydin, alınmadı… Saçını çox tez kəsdirdin… 

Belə!..

DÖVLƏTİMİZ ZAVAL GÖRMƏSİN!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.08.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” Akademik Dram Teatrının mətbuat katibi, gözəl yazıçı və dramaturq Cavid Zeynallının Gürcüstanın Batumi şəhərinə aid yol qeydlərini diqqətinizə çatdırır. 

Batumi. Gecə 12-ni keçib. Hələ Trabzona getməmiş yol yoldaşım Alikə demişdim ki, geri qayıdanda Şükriyyə xanımın böyüdüyü, Əhməd Cavada qoşulub qaçdığı evi görmək istəyirəm.

Sözün düzü, evi tapacağımıza o qədər də inanmırdım. Şükriyyə xanımın nəticəsi Javada yazdım. Ünvanı dəqiq dedi: Selim Kimşiaşvili küçəsi, 7.

Alik sağ olsun, ürəklə yanaşdı. Xəritəyə yazdı, it gəzdirən gürcü xanımdan soruşduq. Nəhayət, həmin ev...

Qapını döydük. Ya gec idi, ya da evdə heç kim yox idi deyə, səsimizə səs verən olmadı. Amma şəkildə gördüyünüz tərzdə mən də həyətə boylandım, Üzeyir də. 

Şükriyyə xanım bu evdən 1916-cı ildə, Novruz bayramına az qalmış çıxıb. Qızılbaş şairə - Əhməd Cavada qoşulub qaçdığına görə atası Süleyman bəy onu düz 20 il danışdırmayıb.

Şükriyyə xanım o günləri belə xatırlayırdı: "Piyada yolla, ayrı-ayrılıqda gedib şəhərin kənarına çıxdıq, faytona mindik. Onunla ilk dəfə yan-yana oturduq. Birdən məni dəli bir ağlamaq tutdu. Mənə elə gəldi, doğma şəhərimi bir də ömrüm boyu görməyəcəm".

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.08.2024)

Habil Yaşar, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Onu uzun müddətdir ki, tanıyıram. Abdulla  Atakişiyev Azərbaycan Dövlət Xəzər Dəniz  Gəmiçiliyinin Mənzil-Kommunal Təsərrüfatı  İdarəsində Həmkarlar İttifaqı Komitəsinin  sədri vəzifəsində işləyir. Onunla daha çox “Dəniz”  qəzeti redaksiyasında görüşürdük. Əslində  tanışlığımız da elə burada olub. Maraqlı  yazıları məni cəlb etmişdi. Elə bu  məqalələrin izi ilə onun özü ilə də yaxından  tanış olduq. Onda diqqəti çəkən bir  xüsusiyyət də yaşından qıvraq  görünməsidir. Göz dəyməsin, yaşından çox-çox cavan görünür. Redaksiyaya növbəti gəlişində marağımı   gizlədə bilmədim.

-Bu sualı mənə verən çox olub,- dedi.  – Ürəyimi kin, küdurətlə doldurmamağım,  zəhmətə məhəbbətim, eyni zamanda  idmana böyük həvəs və güclü marağımın  nəticəsidir sizləri təəccübləndirən.

İdmana məhəbbətimə baxmayaraq, böyük  idmanla məşğul olmaq imkanından xaric  olmuşam. Lakin qarşıya çıxan çətinliklər nə  qədər maneələr yaratsa da, idmana  həvəsimi söndürə bilməmişdir. İmkandan və  şəraitdən istifadə edərək, ancaq özüm  üçün bədən tərbiyəsi və idmanla, fiziki  hərəkətlərlə məşğul olmaqla, fiziki  hazırlığımı artırmağa çalışmışam və eyni  zamanda müəyyən mənada da buna nail  olmuşam...

O daha sonra dedi ki, insanları müxtəlif və  çətin problemlərlə üzbəüz qoymuş müasir  dünyamızda böyük idmanla məşğul olmaq  bir çoxları üçün əlçatmaz olsa da, fiziki  hərəkətlərlə, sağlamlıq gimnastikası ilə  hamı məşğul ola bilər. Buna isə, sadəcə  həvəs və məhəbbət, bir balaca da özünü  ”məcbur” etmək üçün iradə lazımdır.  

- İdman yaxşı şeydir,  - deyə o, sözünə  davam edir,  - insanı möhkəmlədir. Ancaq  idman köməkçidir və onu həyatın  məqsədinə, quru rekordçuluğa çevirmək  olmaz. Biz insanın hərtərəfli inkişaf etməsini  istərdik. Belə ki, o, yaxşı qaçmağı, üzməyi,  sürətlə və gözəl yeriməyi bacarsın, bir  sözlə, onun hər bir orqanı saz, özü isə  normal və sağlam olsun.

-  İdmanın  daha  çox  hansı  növünə  üstünlük  verirsiniz?  -  deyə  soruşdum.  

-  Mən  ayrılıqda  götürükdükdə  nə  üzgüçülüyün,  nə  idman  yerişinin,  nə  qaçışın  əleyhinə  deyiləm. Eyni  zamanda  konki  sürməyi  bacarmağın,  ağırlıq  qaldırmağın,  turnikdə  mürəkkəb  hərəkətlər  etməyin,  hündürlüyə  tullanmağın  və  yaxşı  tennis  oynamağın  da,  bir  sözlə   insan  həyatı  üçün  vacib  fiziki  bacarıq  və  səriştənin  tərəfdarıyam.Məhz  bunların  vəhdəti  fiziki  kamilliyə  yol  açır,  insanı  uzunömürıü  edir. Mən  idmandan həm  də mənəvi  zövq  alıram. Sualınızı  konkret  cavablandırmalı  olsaq,  lap  gənclik  illərimdən  turnikə  həvəsim  çox  olub. Müxtəlif  yarışların  qalibi  olmuşam. Otuz  ilin  yol  yoldaşıyıq.      Bundan  başqa, müxtəlif  vaxtlarda  və  müxtəlif  idman  növləri  üzrə  “çempionatlar”ımı keçirmişəm. Bir  az  qeyri  - adi  səslənsə  də, bu “çempionatlar”ın  qalibi  olaraq  ”Çempion”  adına  layiq  görülmüşəm. Yarışların  proqramına  ağırlıqqaldırma,  velosiped,  uzaq  məsafələrə  qaçış....  var. İndinin özündə  gündə  iki  saat  yarım  qaçıram.

Hərdən  yarıgerçək,  yarızarafat  evdəkilərə  deyirəm  ki,  nə  vaxt  səhər  saat  6  -  da  məni  yorğan  -  döşəkdə  görsəniz, bilin  ki,  Abdulla  artıq qocalıb.               

-  Siz  öz  işinizdən  başqa,  həm  də  qəzetlə  əməkdaşlıq  edir,  elmi  məqalələr  yazır,  fiziki  işlə  məşğul  olur  və  idmanı  da  unutmursunuz. Buna  necə  imkan  tapırsınız? Yorulmursunuz?      

-  Bunların  hamısına  təkan  verən  elə  idmandır. Çox  istərdim  ki,  idman  hər  bir  azərbaycanlının  gündəlik  məşğuliyyətinə  çevrilsin,  həyatının  ayrılmaz  hissəsi  olsun.

İnanın,  Abdulla  müəllimin   bu  söhbətindən  sonra  içimdən  təəssüf  dolu  bir  gizilti  qopdu: Mən  niyə  idmanla  məşğul  olmuram? Bunun  üçün  məndən  nə  pul  istəyən,  nə  yolumu  kəsən  var...                                                       

Bizi  zəhərləyən  siqaretə,  ömrümüzü  püç  edən spirtli  içkilərə  pul  xərcləyirik,  amma  canımıza  sağlamlıq,  qəlbimizə  gümrahlıq    gətirən  idmana  vaxt  tapmırıq.  TƏƏSSÜF!!!!     

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.08.2024)

Qoşqar İsmayılzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bir dəfə restoranda Nigeriyadan gəlmiş  zəncilə bir yerdə işləyirdik. Bizimkilərdən az-çox bizim dili öyrənmişdi. Arabir salona keçib gəldikdə müştərilərə də görünürdü. Qadının biri uzaqdan işarə edib məni çağırdı. 

Yaxınlaşıb "buyurun" dedim. 

-Dedi : - Ondan iyrənirəm. 

Özümü itirməyib :  -Aydaa, ürəyiniz necədə düzdü xanım, maşallah! Bayaq elə o da sizin haqqınızda eyni şeyləri deyirdi,- dedim. Biraz pərt olmuş şəkildə, qızararaq gülümsədi. Sonra mən də  gözlərinə baxıb "şirin" təbəssüm göstərib getdim. 

2020-ci ilin 25 mayında ABŞ-da, Minnesota əyalətində irqçi polisin, 46 yaşlı qara dərili Corc Floyda qarşı etdiyi vəhşilik dünyanın bir çox yerlərində irimiqyaslı etirazlara səbəb olmuşdu. Qeyd olunan etiraz dalğası təkcə ABŞ və onun əyalətlərində olmamışdı, həmçinin, Fransa, Almaniya, Yaponiya və s. kimi ölkələrdə də "qaraların həyatı mühümdür" devizi altında etiraz aksiyaları həyata keçirilmişdi.  Bundan sonra bir sıra idman yarışlarında, "No To Racism"(Rasizmə yox) həştəqləri işlədilməyə başlandı. 

Ümumiyyətlə, qara dərililəri bizdən fərqləndirən yeganə zahiri amil rəngləridir. İnsanlıq üçün isə heç bir rəng, mənsəb mahiyyət daşımır. 

Bir az keçmiş bir ailə başçısı məni çağırdı. Yanında xanımı və uşaqları var idi. Bayaqdan bu şəxslə mədəniyyətləri, cəmiyyəti danışıb müqayisə edirdik. Fikrimdə müsbət yöndə formalaşmağı bacarmışdı. 

O, dedi : - Bacıoğlu sən yaxşı oğlana oxşayırsan. Bayaqdan görürəm, hərtərəfli oğlana bənzəyirsən. Nə qədər lazımdı hörmətini eləyim, qaranı ver maa, aparım rayona bir saatlıq,  bu gün uşaqların ad günüdür...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.08.2024)

 “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ədəbiyyat qəzeti” ilə birgə ƏDƏBİYYATIMIZI SEVDİRƏK layihəsində bu gün sizlərə yazıçı Sadıq Elcanlının essesi təqdim edilir. 

Dövrümüzün Mahmud Kaşğarisi, böyük türkoloq, unudulmaz müəllimim, akademik Tofiq Hacıyevin ruhuna rəhmət duası ilə...

Asiyanın dərdlə qolboyun dəlisov dağlarında, xam at kişnərtisi kimi cilovsuz çöllərində Oğuzun böyük cahan dövləti eşqiylə bir yol başladı. Oyanışın, dirilişin, quruluşun Tanrısal məqamlı meydanlarında, bəşəri missiya çağırışlı alın yazılarında qılınc təki qınından sıyrılan müqəddəs bir yol. Göy üzünə "çadırım", günəşə "bayrağım" deyən, gecələrin halal hilalına, gündüzlərin sayrışan sübh sevdalı şəfəqlərinə sığınan, haqqın və ədalətin Allahu əkbər zirvələrinə könül açan, bel bağlayan bənzərsiz bir yol. Bir yandan hiyləgər qoca Romanın bitib-tükənməyən namərd məkrinə, Bizansın xaçpərəst səlib yürüşlərinə, bir yandan qəzəbli Monqol vulkanının qanı sellər kimi axıdan şərəfsiz çapqınlarına sinə gərən, öz tarixi, keçmişi və gələcəyi, öz varlığı, haqq və həqiqəti uğrunda şəhadət şərbətini içib ayağa qalxan qazi bir yol...

Və qaynar qanlı qərinələr, əsir əsrarlı əsrlər, minlərlə döyüş görən min il bir göz qırpımı kimi keçib getdi. Namərdləri mərdlərindən çox oldu, dünyanın haqq, ədalət tərəzisi yenə əyildi, maskalı səlib yürüşləri, qurama iblisanə torpaq iddiaları yenə çoxaldı və bütün olanları yenidən yada salmağa zərurət, tarixi ehtiyac yarandı. Türkiyənin qeyrətli dövlət, elm və sənət adamları bu tarixi zərurətə, ehtiyaca, bu dünyəvi çağırışa cavab verdi, əslində bütün türk dünyasının yenidən layiqli səviyyədə səfərbər olunması missiyasını fövqəladə istedad və heyrətamiz hünərlə həyata keçirərək qlobal istəyinə nail oldu. Süleyman şah oğlu Ərtoğrulun, Ərtoğrul qazi oğlu Osmanın, yüz minlərlə, bəlkə milyonlarla igidin, alpın, sıravi insanın əyilməz qüdrəti, inam və ümidi, şəhadət sevdalı canı, qanı bahasına qazanılan tarixi uğurlar, misilsiz fəthlər, qadir qələbələr "Oyanış", "Diriliş", "Quruluş" serialları vasitəsilə yenidən yaşandı, ehya olundu. Və dünya bütün olmuşları, olacaqları yenidən gördü, tarixə xəyanət etməyən telemöcüzə vasitəsilə türk dünyasının mükəmməl səfərbərliyinə, qabaran qarşısıalınmaz qüdrətinə yenidən şahid oldu. Ərtoğrulların, Bamsıların, Alparslanların, Osmanların, Turqutların, Carqutayların, Ədəbalıların, Orxanların, Əlaəddinlərin... min il boyu gördüyü, görə bildiyi böyük işi, həyata keçirdiyi misilsiz missiyanı bu dəfə türk televiziyonçular ordusu təkrar etdi, özü də tam layiqli, sənətkarlıq zirvəsində, yüksək elmi-intellektual səviyyədə. Yadıma böyük alim Fuad Köprülünün məşhur sözləri düşür: "Türk ədəbiyyatının bütün inciləri tərəzinin bir gözünə, "Kitabi-Dədə Qorqud" dastanları digər gözünə qoyulsa, Dədə Qorqud tərəfi ağır gələr." Və mən tam səmimiyyətlə deyərdim ki, Türk televiziyasının bütün uğurları tərəzinin bir gözünə, "Oyanış", "Diriliş", "Quruluş" teleserialları digər gözünə qoyulsa, həmin seriallar tərəfi ağır gələr. O teleseriallar ehtiyac duyulan gərgin tarixi məqamda həqiqətən, böyük tarixi missiyanı həyata keçirdi. Türk çölünün yuxulu yaddaş enerjisini oyatdı; sanki coşqun çayların qarşısını kəsən bənd-bərələri uçuraraq, onları doğma yataqlarına, əzəli məcralarına yönəltdi; türk dünyasının etnogenetik potensial imkanları, tarixi yaddaş enerjisi çağdaş türk ürəklərinə, müasir türk qanına, qəlbinə nəql, transformasiya olundu və bu, gözlənilən effekti verdi; misilsiz missiya qeyri-adi qlobal miqyası və möhtəşəm uğurlarıyla tamamlandı; bu, Malazgirt meydan savaşında, Konstantinopolun İstanbul taleli fəthində, qazi Mustafa Kamal AtatürkünTürkiyəni xilas edən mərdanə mübarizələrində qazanılan heyrətamiz, tarixi qələbələrə layiq bir qələbə idi. Və deyərdim ki, bu mədəniyyət qələbəsi ilə türk bəşər tarixinə yeni bir səhifə yazdı...

Yadıma 1993-cü ilin 12-13 fevralında "Azərbaycan" qəzetində, bir qədər əvvəl 28 may, 4-11 iyunda "Aydınlıq" qəzetində çap etdirdiyim silsilə məqalələr düşür. O silsilənin adı belə idi: "Antimillətdən millətə, özgədən özə qayıdış." Kiçik bir xatırlatma yerinə düşər: "Milli-tarixi köklərə söykənməyən, mənsub olduğu xalqın etnogenetik mənəvi enerjisi, qılınc və qələm gücü, məğlubedilməz mədəniyyət qala-qalxanı ilə silahlanmayan insan manqurtluğun astanasındadır; gizli imperiya niyyətləri belə insanların qəlbində - kosmopolit biganəlik "parniklərində" asanlıqla cücərir, kök atır, yetişib "bar-bəhər" verir; belə insanlardan, sosial məxluqlardan yaranır yad məmləkətlər, yaxın-uzaq imperiyalar qapılarında sülənən qulluq qulları. Və 250 ildir ki, yad qapılarında sülənən bu sosial sürü-səfillər Azərbaycana xəyanət edir! Çıxış yolu nədir? Nə etməli?

Nəsil-nəsil davam edən xalqa xəyanət girdablarından, yaxın-uzaq imperiyalara qulluq qulluğundan, köhnəlməyən köhnə köləlik zəncirlərindən qurtuluş yolu - özünə qayıdış yoludur. Elmi, intellektual, tarixi-siyasi, milli-mənəvi baxımdan bütöv, realist taktika və strategiya yönümündən konseptual, dövlət səviyyəli, ənənəvilik, varislik baxımından ardıcıl, dözümlü, məcburi qayıdış yolu!

Manqurt ürəklərin səfil səhralarında, duyğu və düşüncələri, arzu və ümidləri imperiyalar xeyrinə işğal olunan qulluq qullarının itkin vicdanında öz ilə özgənin, doğma ilə yadın, millət ilə antimillətin vətəndaş müharibəsi başlanmalıdır. Söhbət zaman-zaman qəlbimizə, beynimizə yeridilən antimillətin zəhərlərinə, xalqa xəyanətin manqurtizm modelinə, köləlik sisteminə qarşı qəlbimizdə və beynimizdə aparacağımız vətəndaş müharibəsindən gedir. Söhbət gizli imperiya niyyətləri ilə qəlbimizdə və beynimizdə məskunlaşan yadlığa qarşı duyğu, düşüncə döyüşlərindən, milli varlığımızda sıxışdırılan özümüz uğrunda mübarizədən gedir; bu, antimillətlə millət uğrunda müqəddəs müharibə, əbədi döyüş olmalıdır - tam və qəti qələbəyədək!"

Etiraf edim ki, mən ilk dəfə "Oyanış", "Diriliş", "Quruluş" seriallarında indicə dediyim istiqamətdə sənətin tam və qəti qələbəsinə şahid oldum. Onu da etiraf edim ki, ümumən uğurlu olan "Möhtəşəm yüz yıl" serialında müəyyən boşluqlar vardı. Məsələn, Səfəvi dövlətinin hökmdarı Şah İsmayıl Xətaidən söz düşəndə Sultan Süleyman Qanuni əsəbiləşirdi, "o, şah deyil, tayfa başçısıdır" deyirdi, yaxud uzun onillər boyu Səfəvi hökmdarı olan, tarixi qələbələrə, fəthlərə imza atan böyük dövlət xadimi Şah Təhmasibin teleobrazına rejissor münasibəti o qədər də uğurlu deyildi və s... Hətta yadımdadır ki, o vaxt baş redaktoru olduğum "Ədəbiyyat və publisistika" redaksiyasında hazırlanan "Ədəbi abidələr" verilişinin iki sayını məlum serialdakı bir sıra anlaşılmazlıqlara, boşluqlara həsr etmişdik...

Tale elə gətirib ki, orta məktəbi Siyəzəndə oxumuşam; uşaqlığımın, ilk gəncliyimin şəhəridir Siyəzən... Və günlərin bir günü "Diriliş: Ərtoğrul" serialına baxarkən ruhumda qəfil bir duyğu küləyi əsdi, deyilməz-bilinməz xatirə yolları çağırdı məni. Səhəri günü heç kimə demədən Siyəzənə getdim, təxminən, 60 il əvvəlin göynəmli yollarından, köhnə küçələrindən keçdim, sanki serialdakı yurd yerlərini, xatirə çöllərini dolaşdım.

Min ilin, yüz ilin, lap elə 60 ilin də xatirə yollarında eyni izlər dil açır, eyni qürub çağları göynəyirmiş; qan yaddaşında yağan yaralı yağışlar eyni dildə çağırırmış, kül altında yuxulayan köz kimi küləyə boylanıb eyni ovqatla gülümsəyirmiş... Düzü budur ki, o qəfil səfərdən sonra bu essenin üfüqləri çağırdı, yolları ruhumda dil açdı...

Bu kiçik haşiyədən sonra ruhumda qəribə bir aydınlıqla yazıya davam edirəm...

"Oyanış", "Diriliş", "Quruluş" seriallarının ən üstün cəhətlərindən biri haqqın, həqiqətin, ədalətin mövqeyindən çıxış etməsi, tarixi vəhdətin, mizan-tərəzinin qorunub saxlanılması, bir sözlə, ayrılan yox, qovuşan, birləşən, bütövləşən yollarla getməsidir. Daha bir vacib, önəmli cəhət həmin seriallarda az qala, ortaq türkcə dil mənzərəsinə, ortaq Oğuzcanın etno-linqvistik ab-havasına nail olunmasıdır. Elə məqamlar olur ki, serialların obrazlı dil materialı "Kitabi-Dədə Qorqud"un dil-düşüncə qatlarıyla üst-üstə düşür, biri digərini tamamlayır; Türkün şah əsəri qəfildən duyğularımızı sehrləyir, qəlbimizdə-qanımızda, ruhumuzun göylərində ulu Oğuzcanın cənnətməkan şəfəqləri sayrışır... Bu məqamda həmin serialların ssenari yazarlarına, xüsusilə, dil məsələlərinə cavabdeh redaktorlarına cani-könüldən minnətdarlıq etməyi özümə borc bilirəm. Onlar ortaq türkcə qaynaqlarına inanmağın, güvənməyin, Oğuz etno-linqvistikasına ana dili südü kimi sevgi və sayğının mükəmməl nümunəsini göstərdilər. Bu, unudulmuş, yaddan çıxmış qızıl laylalarının - qos-qoca dil süxurlarının tapılıb üzə çıxarılması, gen-qan yaddaşı çöllərində itkin düşən, sərgərdan dil həqiqətlərinin haqqa qovuşdurulması, milyonların sevgi hədəfinə, "oxayyy!" nidasına çevrilməsi kimi müqəddəs bir mücadilədir, adına vətən sevgisi deyilən müzəffər bir hərəkatdır. Ona görə, mən bir-iki dəfə demişəm, yazmışam, bir daha təkrar edirəm ki, haqqında danışılan serialların digər Oğuz qrupu dillərinə tərcüməsinə ehtiyac yoxdur; bu, çox halda ortaq Oğuzca etno-linqvistikasını zədələyir, serialların təbii dil mühitini pozur...

Bu məqamda başqa bir yazının, 32 il əvvəl, 6 mart 1992-ci ildə "Ədəbiyyat qəzeti"ndə çap olunan "Tarixin dərsləri və ya milli faciəmizlə üz-üzə" adlı bir müsahibənin göynəmli kədəri də yada düşür:

"Sadıq Elcanlı: - Elçin bəy, siz deyirsiniz ki, "Nərimanovun günahlarını bağışlamaq olmaz! - şübhəsiz belədir, lakin Nərimanovun fəryadını da qulaqardına vurmaq olmaz". Nərimanovun iniltili peşmançılığı, Kremlin soyuq divarları arasında sıxılan, üşüyən, göynəyən ürəyindən qopan hıçqırıqlar Şimalın qanlı Solovki düşərgələrində diri-diri çürüyən Azərbaycan fədailərinin yeri-göyü titrədən fəryad səslərinin müsibətli bolluğunda eşidilmir axı! Mən o hıçqırıqlardan daha əvvəl, illər boyu qürbət soyuğunda, həsrət buzlağında üşüyən böyük millət atası Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin ölüm ayağında "Azərbaycan... Azərbaycan..." deyə müqəddəs bir kədərlə pıçıldadığını eşidirəm. O inilti və hıçqırıqlarda çarəsiz dilənçi yalvarışı, bu kədərli pıçıltılarda "Bir kərə yüksələn bayrağ"ın enməzliyi, ölümə qalib gələn millət fədaisinin əbədiyyət heykəli var. O hıçqırıqlar şəxsi məğlubiyyətə yas tutur, bu pıçıltılar xalqın qalibiyyətini təsdiqləyir. N.Nərimanov özündən başlayıb özündə qurtarır, M.Ə.Rəsulzadə özündən başlayıb xalqda qurtarır. Və xalqda qurtarmaq əslində qurtarmaq deyil, davamdır, əbədiyyətdir! N.Nərimanov 28 Apreldə özü öz qəlbini imperiya xeyrinə işğal etdi, qalib gəldi, qalib gələ-gələ məğlub oldu; M.Ə.Rəsulzadə həmin faciəli gündə məğlub ola-ola qalib gəldi!

Elçin: - Mən Nərimanovla bağlı həmin fikri "Ədəbi proses: Olum ya ölüm?" adlı məqalədə demişəm, indi isə sənin icazənlə elə həmin məqalədən başqa bir sitat da gətirmək istəyirəm: "M.Ə.Rəsulzadə 28 Aprelə həsr etdiyi "Qara gün münasibətilə" adlı məqaləsində Nərimanovu və başqalarını kəskin tənqid etməklə bərabər, yazıldığı dövr üçün (məqalə 1936-cı ildə yazılıb) son dərəcə müdrik bir fikir söyləyir və biz də bu fikri ədəbi irsimizə münasibətdə metodoloji əsas kimi götürməliyik. Məhəmməd Əmin bəy yazır: "Unutmamalıyız ki, başda yalançı Moskvanın yıldızlı vaizlərinə uyan bu adamlar sonda ağla qaranı seçməyi başlayınca nisanda (28 Aprel nəzərdə tutulur - S.E.) yapılan işin istiqlal deyil, sözün bütün mənası ilə bir istila işi olduğunu anlamış və bundan lazım gələn nəticəni çıxarmaq cəsarətini göstərmişlər; başda müəllim və yoldaş gibi qarşıladıqları şimallıların sonda kolonizator olduqlarını anlamış və bunu onların üzlərinə vurduqları sillə ilə bildirmişlərdir". Bax, bu fikrin arxasında sənin dediyin o "müqəddəs kədər" dayanıb. "Azərbaycan... Azərbaycan" deyən o müqəddəs kədər həmin fəryadı da qulaqardına vurmağa qoymur... Nərimanovun 28 apreldə imperiyanın, indiki halda sistemin yaranması xeyrinə öz qəlbini işğal etməsi barədə dediklərinlə isə tamamilə şərikəm. Elə o fəryad da burdan başlayır.

Sadıq Elcanlı: - "Türk nüfuzundan", "türk zabitlərindən kor bir alət kimi" istifadə edən, Xəlil paşaları diplomatiya torunda çaşdırıb hiyləgərcəsinə neytrallaşdıran Oktyabr-Lenin imperiyası XI Qızıl Ordunun zirehli qatarlarıyla Azərbaycanı qəti işğal etmək üçün hücuma keçəndə M.Ə.Rəsulzadə Xəlil paşaya demişdi: "...bizi öz halımıza buraxın, yüz ildən bəri əsarəti altında olduğumuz rusları biz daha yaxşı tanıyırıq! Onlar hiylə ilə gələr, sonra bizi əzərlər" ("Hakimiyyəti-milliyə" qəzeti, Ankara, 5 avqust 1926-cı il. İstiqlal məhkəməsində Nail bəyin şahidlik çıxışından). Mən söhbətimizin axırına yaxın İstiqlal məhkəməsindəki bir çıxışdan həmin sözləri təsadüfən xatırlamadım. Əvvəla, "yüz ildən bəri əsarəti altında olduğumuz rusları biz daha yaxşı tanıyırıq!" nidasıdır ki, bu adi, üzdə olan, hər addımbaşı görünən çılpaq həqiqətdən möhtərəm N.Nərimanovun və onun azərbaycanlı silahdaşlarının, şübhəsiz, xəbəri vardı. Onlar 1736-cı ildə Birinci Pyotrun adından elan edilən, 1916-cı ildə "Dirilik" jurnalında çap olunan məşhur vəsiyyətnamədən də, şübhəsiz, xəbərdar idilər... Və o İstiqlal məhkəməsini bir də ona görə xatırladım ki, nə vaxtsa belə bir millət məhkəməsinin qurulacağına inanıram; ya hansısa nəhəng bir salonda, ya bu hadisələri ilk dəfə oxuyub öyrənən hansısa bir azərbaycanlı uşağın qəlbində, nə fərqi var. Lakin məncə, hansısa bir azərbaycanlı uşağın qəlbində başlayacaq millət məhkəməsi daha dəhşətlidir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.08.2024)

Ülviyyə Əbülfəzqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

SUAL

Təranə xanım, şeir kitablarınızın adlarından istifadə edib növbəti sualıma cavab istəyirəm.

Səssizliyin melodiyasında payız qadının daş arzularını uzaqlara aparan küləyə nə söyləyərdiniz?

 CAVAB

Bilirsiniz ki, şairlər dünyanın yatan vaxtı daha yaxşı duyğularını dilləndirə bilir. Yəni, özləriylə olanda dünyanı daha gözəl düşünə, analiz edə bilirlər. Bu sarıdan o kitab səssizliyimin məhsuludur. Daş arzularsa hər kəsin ürəyində yatan, həyata keçməyən (bəzən qorxaqlıqdan, bəzən naşılıqdan, bəzən acıqdan) arzulardır, elə daşa dönüb qalır insanın ürəyində. Nə çata bilirsən, nə unuda. O külək sənin özünsən birinci növbədə. Keçmişi heç nəylə geri qaytarmaq olmaz. Çatmadığın arzular da keçmişində qalsa, yaxşıdır. Düşündükcə özünü incidirsən. İrəli, yalnız irəli. Sadəcə nəticə çıxarmaq lazımdır.

Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.08.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı QƏRBİ AZƏRBAYCANA QAYIDIŞA TÖHFƏ layihəsində sizlər üçün Qərbi Azərbaycanla bağlı maraqlı faktları təqdim edir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.08.2024)