Super User
Ssenari müsabiqəsində həkim və iqtisadçı qalib gəldilər
Azərbaycan Respublikası Kinematoqrafçılar İttifaqının mətbuat xidmətinin yaydığı məlumata görə ittifaqın elan etdiyi “Qarabağ Azərbaycandır” devizi ilə qısametrajlı, tammetrajlı, sənədli və animasiya filmlərinin ssenari müsabiqəsinin nəticələri müəyyən olunub.
Belə ki, müsabiqəyə 48 ssenari təqdim olunub. Ssenari müsabiqəsinin münsiflər heyətinə Əməkdar incəsənət xadimi, “Azərbaycan” jurnalının baş redaktoru İntiqam Qasımzadə sədrlik edib. Münsiflər heyətinin üzvləri Əməkdar incəsənət xadimi Ayaz Salayev, Əməkdar incəsənət xadimi Elxan Cəfərov, ittifaqın sədri Şəfiqə Məmmədova və Əməkdar mədəniyyət işçisi Elçin Hami Axundov olub.
Təqdim edilən işlərin səviyyəsi qənaətbəxş olmadığı üçün 4 istiqamətdən 2-də - sənədli və animasiya filmi üzrə qalib elan edilməyib. Müsabiqənin tammetrajlı və qısametrajlı filmlər nominasiyalatında elan edilən qaliblərdən Nəsibli Leyla Eyvaz qızı ixtisasca həkim-pediatr, Rzayev Elnur Vahid oğlu isə iqtisadçıdır.
1. Ən yaxşı tammetrajlı film ssenarisi – “Xəzər dalğası”: Rzayev Elnur Vahid oğlu. (Mükafatı - 5000 manat)
2. Ən yaxşı qısametrajlı film ssenarisi – “Xarı bülbül”: Nəsibli Leyla Eyvaz qızı. (Mükafatı - 3000 manat)
İşğaldan azad olunan bölgələrdəki kitabxanalar üçün kitabtoplama kampaniyasına yeni qoşulanlar var
Xəbər verildiyi kimi Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi ilə Milli Kitabxana birgə işğaldan azad olunan bölgələrin kitabxanalar fondu üçün kitabtoplama kampaniyasına start vermişdi, AMEA-nın Məhəmməd Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutu və Hüseyn Cavidin Ev-Muzeyi də bu kampaniyaya qoşulub.
Əlyazmalar İnstitutu 174 adda 471 nüsxə kitabı, Hüseyn Cavidin Ev-Muzeyi isə 22 adda 65 nüsxə kitabı işğaldan azad olunan bölgələrdəki kitabxanaların fonduna hədiyyə edib.
Digər qurumların da bu nəcib təşəbbüsə qoşulmaları arzulanandır.
Kann kinofestivalı Nanni Morettini alqışlarla qarşıladı
Xəbər verdiyimiz kimi, iyulun 6-da başlayan Kann kinofestivalı iyulun 17-dək öz işini davam etdirəcək. “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Euronews-a Istinadən məlumat verir ki, bazar ertəsi festival iştirakçıları tərəfindən məşhur italiyalı rejissor Nanni Moretti alqışlanıb. Onun festivala gətirdiyi, hələ koronavirusdan öncə lentə aldığı "Üçmərtəbə" filmi mükafat üçün əsas namizədlərdən biri hesab edilir. Bildirək ki, Morettinin artıq bir "Qızıl palma budağı" var, onu 2001-ci ildə "Oğlunun otağı" lentinə görə alıb.
“Üçmərtəbə” filmi bir evin üç mərtəbəsində məskunlaşmış bir neçə ailənin həyatından bəhs edir. Film İsrail romançısı Eşkol Neva tərəfindən yazılmış romanın ssenarisi əsasında çəkilsə də, tənqidçilər bir səslə iddia edirlər ki, film müasir İtalyan Cəmiyyətinin reallıqlarını əks etdirir — bu, ümumiyyətlə, Avropa cəmiyyətidir və postkovidal dünyada mümkün qədər aktual olan mövzular - insanların münasibətlərindəki korroziyalar əhatə edilir. Sanki üç il öncə Moretti bu günü görürmüş.
Moretti özü bildirir ki, film xüsusi olaraq Kann festivalı üçün çəkilibdir və yenilik hüququ üçün böyük pul təklif edən striming platformalarından imtina edilib.
Təbii ki, Moretti Kannda çox xoşbəxt görünürdü. Həm filminin yüksək təqdimatına görə, həm də futbol üzrə İtaliya yığmasının “Uembli” stadionunda Avropa çempionu olaraq tarix yazmasına görə.
Şokolad günü, Kəmaləddin Heydərov və 2600 adda ilan
11-20 iyulun təqvimi Varisin təqdimatında
11 iyul, Ümumdünya Şokolad Günü
World Chocolate Day elə-belə gün deyil a, nəzərə alın ki, dünyanın bir çox problemsiz, şən, xoşbəxt xalqları – o xalqları ki, kreditlər, kommunal xərclər, qiymətlərin bahalaşması boyunduruğu altında inləmirlər, onu əməlli-başlı qeyd edirlər.
Lap qədimlərdə kakao-bob mənşəli şokolad ərzağı maye halında imiş, içki kimi istifadə olunurmuş. Onun aktiv istifadəsinin ilk izlərini arxeoloqlar eramızdan əvvəlin 19-cu əsrinə aid edirlər. Özü də bu izlər Meksikada aşkar edilib. Belə bir inam var ki, ilk bərk şokolad istehlakı da Şimali Amerikaya məxsusdur, tarixi isə Mayya dövrünə, eramızdan əvvəl 480-ci illərə təsadüf edir. Onun qalıqlarını Qvatemala ərazisi sularında batmış gəmidən tapıblar. Bəs Avropaya şokolad nə vaxt gətirilib? Yalnız eramızın 16-cı əsrində. Özü də Amerikadan onu Xristofor Kolumb gətirib.
Şokoladın adına bayram təşkil etməyin kökü isə Fransadan gəlir. 1995-ci ildə fransızlar bu təşəbbüsdə bulunaraq estafeti digər Avropa ölkələrinə, ordan da dünyaya ötürüblər. Şokolad günündə müxtəlif sərgilər, müsabiqələr, dequstasiya turları təşkil edilir, şokoladın faydaları barədə təbliğat aparılır. Bu faydalar isə “n” qədərdir. Tünd şokolad endorfin ifrazını təmin edir, endorfinsə xoşbəxtlik hormonlarıdır, hamımızın ehtiyac duyduğumuz nəsnədir. Şokolad xərçəng əleyhinə, qocalma əleyhinə də keyfiyyətlərə malikdir.
Düzdür, biz azərbaycanlılar yerli istehsalda keyfiyyətli şokolad tapa bilmərik, bizim şokolad bilgimiz qutusunda Nazpərinin şəkli olan içi qurdlu zatlardır, amma “Bravo”lara nə gəlib, gedin, məhz bu gün Belçikanın, Fransanın, Almaniyanın bahalı və həzzverici şokoladlarından alıb da feyziyab olun. Sonrakı bir həftəni pul xərcləməyib maddi ziyanınızı qarşılaya bilərsiniz, əlbəttə.
12 iyul, Kiribatinin Müstəqilliyi Günü
Təqvimin bu ongünlüyündə dövlət bayramı olan ölkələr bir neçədir, Sant-Tome və Prinsipi var, Monteneqro var, amma mən Kiribitini seçdim, ondan danışacağam. Kiribiti Respublikası – Sakit okeanda – Mikroneziya və Polineziyada yerləşən, 20-si naməlum olan 33 adadan ibarətdir. 1788-ci ildə britaniyalı dəniz kapitanı Gilbert bu adaları görüb, dərhal öz başdaduranlarına xəbər verib, onlar da gəlib buranı Briytaniya ərazisi elan edərək bayraqlarını sancıblar. Yerli aborogen əhali balıq, dəniz canlıları ovlayıb yaşayırmış, adalarda heyvan yoxuymuş, gəlmələr özləriylə ev heyvanları – donuzlar, itlər gətiriblər, həyatı canlandırıblar. Müstəqilliyi isə kiribatililər onlara donuzgətirənlərdən 1979-cu ilin bugünkü günü qopara biliblər.
Hazırda Kiribatidə 105 min insan yaşayır. Ölkənin padşahı bayram gününün bir həftə davam etməsini təmin edib, bu bir həftədə Yevangeliya günü, Milli mədəniyyət günü, Ahıl adamlar günü kimi bayramlar da keçirilərək bayram bayrama qarışır. Dəqiq bilmirəm, bu qədər bayramı birdəfəyə qeyd edən xalqın öz Bayram Nurluları da varmı, amma bu xalqın cəsurları hədsizdir. Belə cəsurlar kanoe, qayayadırmaşma, fasiləsiz rəqsetmə kimi yarışlara qatılıb ən güclüləri müəyyənləşdirirlər ki, ən güclülərə də padşah qiymətli hədiyyələr verir. Bu hədiyyələrdən biri də evlənmək iznidir.
Quru ərazisi az olan, əkinə yararlı sahələri heç olmayan bu dövlətin balıqçılıqdan başqa yeganə gəlir gətirən sahəsi adalardan birindəki fosfat yataqlarıdır, bir də nəhəng bataqlıqdan çıxan kraxmaldır. Padşah bu təbii sərvətləri xalqın ümumi sərvəti elan etməklə gözəl bir təşəbbüs ortaya qoyub.
Ölkədə yollar qısadır deyə cəmi 2070 nəqliyyat vasitəsi vardır. Bir ərəb şeyxinin avtoparkında olduğu qədər. O ki qaldı mədəniyyətə, bu adalar dövlətində nə yazıçı-şair, nə kino-teatr xadimi, nə rəssam var, yeganə mədəniyyət növü rəqslərdir. Hərbi rəqslər, cuşagətirici rəqslər, mistik rəqslər, sevgi rəqsləri, etiqad rəqsləri kimi rəqs növləri geniş yayılıb. Oyna ki oynayasan!
12 iyul, Monqolustanda Naadam yarışlarının açılışı
Təsəvvür edin ki, dünyanın ekzotikasevərləri bu gün Monqolustana yollanırlar ki, üçgünlük Naadam yarışlarını seyr etsinlər. Naadam beynəlxalq turizm marşrutlarına salınır, YUNESKO-nun bəşəriyyətin qeyri-mədəni irsi siyahısına daxil edilib. Ümumən, Monqolustan statistik dünya sakini üçün böyük maraq kəsb edir. Niyə? Ən yaxşı kaşemir parça almaq üçün, ən yaxşı kumıs içmək üçün adamlar məhz ora getməlidirlər. Təsəvvür edin ki, bu ölkədə bir adama 35 qoyun, 13 at düşür. Yəni, atlar və qoyunlar adamlardan qat-qat çoxdur.
Sevə-sevə yediyimiz dondurmanın da vətəni, əslində, Çin deyil, Monqolustandır. Vaxtı ilə qış aylarında orada süvarilər Qobi səhrasını keçəndə heyvan bağırsağına doldurulmuş qaymağı da atlarına yükləyirmişlər. Xarab olmasın deyə içinə şəkər əlavə edilmiş bu ərzaq atlar yürüdükcə çalxalanır, donurmuş. Mənzil başına çatanda monqollar indiki dondurmanı xatırladan ərzağı ləzzətlə yeyirmişlər. Çinə də dondurma məhz Monqolustandan aparılıb, 13-cü əsrdə Marko Polo da onu ordan Avropaya gətirib.
Naadam ənənəvi üçnövçülük yarışını xatırladır: güləş, oxatma, atçapma. Üçgünlük yarışlar paytaxt Ulan-Batorda təşkil edilir. Suxe Bator meydanından Çingiz xana məxsus olmuş 10 atın quyruğu 10 monqol qəbiləsi rəhbəri tərəfindən stadiona gətirilir (lap Olimpiada məşəli sayağı), beləcə də yarışlara start verilir. Bu, tək idman bayramı deyil, həm də incəsənət bayramıdır, yarışlar konsert və tamaşalarla müşayiət olunur.
Zarafat-zarafat, bəyənmədiyiniz monqollar dünya fatehi Çingiz xanın tərəmələridir, nəzərə alın.
13 iyul, mühacir rəssam Vidadı Nərimanbəyovun 95 illiyi
Vidadi Yaqub oğlu Nərimanbəyov 1926-cı il iyul ayının 13-də Fransanın Kann şəhərində anadan olub. Ailəsi ilə birlikdə Bakıya köçdükdən sonra 1943-1944-cü illərdə Ə.Əzimzadə adına Azərbaycan Dövlət Rəssamlıq Məktəbində oxuyub. 1953-1956-cı illərdə V.Muxin adına Leninqrad Ali Rəssamlıq-Sənaye Məktəbində və 1957-1960-cı illərdə Tbilisi Rəssamlıq Akademiyasında sonrakı təhsilini alıb. Gənc rəssam tələbə ikən açıq səmanın, günəşin fonunda qara bulud layları təsvir edilmiş, öndə isə biri yağış, digəri quraqlıq arzulayan iki insan obrazı əks olunmuş “Düşmənin sevinci” tablosu ilə şöhrət qazanıb. 1961-ci ildən SSRİ Rəssamlar İttifaqına üzv olan rəssam 1963-cü ildə çəkdiyi “Yolda” monumental, irihəcmli tablosu ilə növbəti şöhrət çələnginə yiyələnib. Əsər hazırda R.Mustafayev adına Azərbaycan Dövlət İncəsənət Muzeyinin daimi eksponatıdır. Nərimanbəyov tarixi hadisələri rəsmə çevirməklə yanaşı portret və natürmort janrlarında da özünü sınayıb, “Nəzifənin portreti” (1965), “Natürmort” (1969) kimi işləri bəyənilib. Yalnız keçmiş SSRİ məkanında deyil, Macarıstan, Çexiya, Bolqarıstan, Rumıniya, Almaniya, Əlcəzair, Finlandiya, İtaliya, Avstriya, Türkiyə, Hindistan, İraq kimi ölkələrdə də onun fərdi sərgisi təşkil edilib. 1992-2000-ci illərdə Fransanın Bordo, Po, Biarritz şəhərlərində “Buskayrol” (“Bouscayrol”) Qalereyasında Nərimanbəyovun fərdi sərgisi keçirilib. 20 Yanvar faciəsinə həsr etdiyi “Qatillər” tablosu isə dünyanın bütün sərgi salonlarında nümayiş etdirilib.
Görkəmli rəssamın yaradıcılığı, ictimai fəaliyyəti dövlət tərəfindən yüksək qiymətləndirilib, o, 1977-ci ildə “Əməkdar rəssam”, 1982-ci ildə “Xalq rəssamı” fəxri adlarına layiq görülüb, 2001-ci ildə “Şöhrət” ordeni ilə təltif edilib. Vidadi Nərimanbəyov 2001-ci il dekabr ayının 13-də vəfat edib, Bakı şəhərində dəfn olunub.
14 iyul, Bastiliyanın alınması günü
Nədənsə bu tarixi gün mənə həmişə Mirzə Fətəli Axundovun 1850-cı ildə yazdığı “Müsyö Jordan və Dərviş Məstəli şah” adlı dram əsərini xatırladır. Əsərin qəhrəmanı fransız Müsyö Jordan təbiətşünasdır, Qarabağın florasını öyrənmək üçün Azərbaycana gəlir. Yerli Hətəmxan ağanın evində yaşayır. Ağanın qardaşı oğlu, qızı Şərafnisin də nişanlısı gənc Şahbaz bəy Müsyö Jordanın Parislə bağlı hekayələrinə hayıl-mayıl olur, Jordana qoşulub elm öyrənmək üçün Parisə getməyə qərar verir. Təbii ki, Şahbaz bəyin bu qərarı ağanın həyat yoldaşı Şahrabanu xanımı da, qızı Şərafnisi də rahatsız edir. Onlar Şahbazın Paris səfərinə mane olmaq üçün İrandan gələn məşhur dərviş Məstəlidən kömək istəyirlər. Məstəli sadəlövh və xurafatçı qadınların verdikləri yüz çervonets pulun müqabilində Parisi partlatmağa söz verir. O, dəhşətli səslə şeytanları çağırır, Məleyxa başda olmaqla şeytanlara Parisi məhv etmək əmrini verir. Dərviş günahkar şəhəri təsvir edən maket düzəldir, şəhərin maketini dağıtmağa başlayır. Birdən həmin anda qapı zərblə döyülür və həyəcanla içəri girən Müsyö Jordan Parisin məhv edildiyini və dərhal Fransaya getməli olduğunu bildirir. Qadınlar Məstəlinin sehrli hərəkətlərinin belə tez bir zamanda icra olunmasından qorxuya düşürlər. Hətta dərvişin özü də əməllərindən qorxaraq pərdə arxasında gizlənir ki, heç kim onu tapmasın. Hatəmxanın "Parisi axı kim məhv etdi?" sualına qaçan Jordan "Lənətə gəlsin! Şeytan! Şeytanlar!” deyə ümumi sözlərlə cavab verməklə bir qədər də dramatizmi artırır. Təbii ki, qadınlar Parisin dərviş Məstəli tərəfindən məhv edildiyinə şübhə etmirlər. Əslində isə 14 iyul 1789-cu ildə Parisdə bir inqilab baş vermişdi, Bastiliya alınmışdı və kral qaçmışdı.
15 iyul, Gənclərin Ümumdünya Vərdiş Günü
BMT-nin qiymətləndirməsinə görə dünyada işsiz gənclərin sayı 75 milyon nəfər həddindədir, işsizlərin əksəriyyəti inkişaf etməkdə olan ölkələrin payına düşür. Bundan əlavə, hər beş gəncdən biri (cəmi 125 milyon nəfər) işləsə də gündə 1 dollardan az gəlirlə yoxsulluq içindədir. Gənclər arasında yoxsulluq halı dünyanı narahat edən ciddi problemdir. Vərdiş gününün keçirilməsi gəncləri gələcək iş prosesinə hazırlamaq, onlarda müəyyən iş, peşə vərdişləri formalaşdırmaq məqsədi güdür.
Sovet dönəmində, xatırlayırsınızsa Maraq klubları fəaliyyət göstərirdi, ölkə üzrə Texniki Peşə məktəbləri səpələnmişdi, yeniyetmə və gənclər demək olar ki, boş qalmır, bir ixtisas sahibi olurdular, sonradan işlə də təmin edilirdilər. Bu təcrübə əfsus ki, indi unudulub. Çoxsaylı universitetlər konveyer kimi diplomlu gənclər istehsal edirlər, məzunlar diplomlarına uyğun iş axtara-axtara işsiz qalırlar, ənənəvi sənət sahələri isə sənətkarların olmaması səbəbindən durğunluq keçirir.
15 iyul, dahi Rembrandtın 515 illiyi
Rəssamlıqdan danışanda, təbii ki, ilk ağla gələn adlar “Mona Lizanı” çəkmiş Da Vinçi ilə yanaşı, Rembrandt da olur. Bu dahi niderlandlını dünyanın hər yerində uşaqdan böyüyə hamı tanıyır.
Yaratdığı “Doktor Tülpün anatomiya dərsi” (1632), “Saskiyanın portreti” kimi portretlərdə o, obrazların səciyyəvi cizgilərini məharətlə verə bilmiş, “Çarmıxdan endirilmə” (1634), “İbrahimin qurban verməsi” (1635), “Danaya” (1636), “Samsonun gözlərinin çıxarılması” (1637) kimi süjetli kompozisiyalarda bir tərəfdən barokko incəsənətinə xas dekorativ əlamətləri, digər tərəfdən isə obrazların realist şərhini ortaya qoymuşdur.
Rəssam sifarişlə rəsmlər çəkməklə dolanırdı, amma bu pul o qədər cüzi imiş ki, adam kimi yaşamasına bəs etmirmiş. 1642-ci ildə “Gecə gözətçiləri” əsərini başa çatdırmışdı, lakin tablo sifarişçilərin - atıcı rotanın zabitlərinin etirazına səbəb olmuşdu, onlar hər yerdə rəssamı ucuzsaqqal etmişdılər, nəticədə sifarişlərin arası tamamilə kəsilmişdi, rəssam çörəksiz qalmışdı.
Şedevrlərini isə Rembrandt çəkib özü üçün saxlayırmış. 1657-1658-ci illərdə yaratdığı Bibliya motivli “Assur, Aman və Esfir” və “Fərsiz oğulun qayıtması” kimi dini kompozisiyalarında emosional gərginlik, obrazların psixoloji dramatizmi olduqca güclüdür. Təsadüfi feyil ki, onun rəsm əsərləri qədər incəsənət tarixində insanı həyəcanlandıran rəsm əsərləri mövcud deyil.
Holland boyakarı və qrafiki təqribən 800 tablo, 300 ofort və 2000 rəsm əsəri çəkmişdir. Dünya incəsənətinin ən görkəmli nümayəndələrindən biri olan bu şəxs dünyadan səfil kimi köçmüşdür, Amsterdamda vəfat etmiş, yurdsuzlar qəbiristanlığında dəfn olunmuşdur. Ona şöhrət isə yalnız ölümündən sonra gəlmişdir.
15 iyul, bəstəkar Kəmaləddin Heydərovun 60 illiyi
Yox, məmurla nə işimiz var, biz Kəmaləddin Heydərovun adını Fövqəladə hallar naziri kimi yox, bir bəstəkar kimi çəkirik.
Kəmaləddin Fəttah oğlu Heydərov 1961-ci il iyul ayının 15-də Naxçıvan Muxtar Respublikasının Babək rayonunun Çeşməbasar kəndində anadan olub. 1995-ci ilin yanvar ayında Azərbaycan Respublikası Dövlət Gömrük Komitəsinin sədri vəzifəsinə, 2006-cı ilin fevral ayında isə Azərbaycan Respublikası Fövqəladə Hallar naziri vəzifəsinə təyin edilib. 2006-cı ildə o, general-polkovnik hərbi rütbəsi alıb. “Azərbaycan Bayrağı”, “Şöhrət”, II dərəcəli “Vətənə xidmətə görə” ordenləri ilə təltif edilib.
Və ən əsası, keçək mahnılarına. Azərbaycanda populyar müğənnilərin ifa etdiyi bir sıra mahnıların musiqisi Kəmaləddin Heydərova məxsusdur, o, mahnılarını “Kamal” imzası ilə bəstələyir, bir neçə hit mahnının müəllifidir. Bunlardan ən məşhuru Aygün Kazımova üçün bəstələdiyi “Səndən nigaranam” mahnısıdır. Bu mahnını özbək müğənnisi Nəsibə Abdullayeva da gözəl ifa edir. Digəri isə Alim Qasımovun ifa etdiyi “Xatirədir” mahnısıdır.
2009-cu ildə bəstəkar Kamalın “Sənə güvəndiyim dağlar” adlı albomu buraxılıb. 4 diskdən ibarət albomdakı mahnılardan ikisinin sözləri Leyla Əliyevaya, digərləri isə şair Baba Vəziroğluna məxsusdur. Disklərdəki mahnılar Xalq artistləri Flora Kərimova, Alim Qasımov, Yalçın Rzazadə, İlhamə Quliyeva (Allah hər ikisinə rəhmət eləsin), Aygün Kazımova, İlqar Muradov, Röya və Zülfiyyə Xanbabayevanın, Əməkdar artist Aygün Bəylərin və başqalarının ifasında yazılıb.
Musiqinin də fövqəladə halları olurmuş.
16 iyul, Ümumdünya İlanlar Günü
Sizə kimdən, nədən danışım, ilanlardan. Sən demə, onların da peşə bayramı var. İlanın adam çalması, yəni peşə deyil ki?
Bu gün elmə 2600 ilan növü məlumdur, onların demək olar ki, hamısı tərpənən canlıları ovlayırlar. İlan gördün, yerindən tərpənmə. Çıxıb gedəcək.
Serpentoloqların – ilan tədqiqatçılarının təklifi ilə İlan günü təyin etməkdə məqsəd bu canlıları kütləvi məhvdən xilas etməkdir. Çünki onların çox qiymətli zəhəri vardır ki, tibbdə geniş istifadə edilən bu maddəni əldə etmək üçün ilanlar hədəf seçilirlər.
17 iyul, Beynəlxalq Başqalarının Uğuruna Səmimi Sevinmə Günü
Bu günün qeyd edilməsini yəhudilər təklif ediblər, təqvimə də bu gün İnternational Firgun Day kimi salınıb. Firgun – ivritcə başqasının uğurundan qürurlanmaq deməkdir.
Biz azərbaycanlılar üçün hazırda şəxsi eqonun son həddə çatması, paxıllıq və xudpəsəndliyin meydan sulaması katostrofik hala yetişib. Necə ki, Valentin gününü təqvimə salıb təmtəraqla bayram edirik, bəlkə bu günə də diqqət ayıraq? Ən azı, ilin bir günü uğur qazanan başqasına paxıllanmarıq, uğuruna sevinərik.
O bir məsəl var e, birinə deyirlər, hansı istəyini desən həyata keçirəcəyik, amma qonşuna onun ikiqatı olacaq, deyir, bir gözümü çıxarın. O məsəl havadan yaranmayıb ki.
17 iyul, məşhur səyyah Mikluxo-Maklayın 175 illiyi
Mikluxo-Maklay ömrünü Sakit okean adalarında tropik ölkələrin “vəhşi” xalqlarının həyat tərzini öyrənməyə həsr etmiş səyyah olmuşdur. O, irqindən asılı olmayaraq bütün insanların əqli cəhətdən bərabərliyi fikrini irəli sürən və bu ideya uğrunda mübarizə aparan rus səyyahı və antropoloqudur. Darvin nəzəriyyəsilə yaxından tanış olan Mikluxo-Maklay Darvin ideyasının təbliğatçısı professor Hekkellə birlikdə Kanar adaları və Mərakeşə səyahətdə iştirak etmişdir. O, Coğrafiya cəmiyyətində çıxış edərək çıxışlarında “monogenist” fikirlər səsləndirir, irqindən asılı olmayaraq bütün insanların eyni mənşəyə malik olmalarını iddia edirdi. Halbuki, “poligenist”lər isbat etməyə çalışırdılar ki, ağ və qara irqlər müxtəlif mənşəyə malikdirlər, qaralar idarəetmə qabiliyyətləri olmadığından tabe olmaq üçün yaranmışlar. Mikluxo-Maklay fikirlərinin düzgün olduğunu isbat etmək məqsədilə tropik ölkələrin “ibtidai” insanlarını tədqiq etmək qərarına gəlmiş, 1870-ci ilin payızında “Vityaz” gəmisi ilə Kronştaddan yola düşmüş, Braziliya və Argentina sahillərində üzməklə Cənubi Amerikanın cənubundan Sakit okeana daxil olmuş, Santyaqoda dayanmışdır və Akankaqua dağında qısa müddətli tədqiqat işləri aparmışdır. Səyahətini Samoa və Yeni Qvineya istiqamətində davam etdirib Avstraliyada tamamlayan Mikluxo-Maklay on iki illik səyahətindən sonra 1882-ci ildə vətəni Rusiyaya qayıtmış və Rusiya Coğrafiya cəmiyyəti qarşısında bütün irqlərin bərabərliyi haqqında çıxış etmişdir.
Həyatını bir ideyaya sərf etmək bax buna deyərlər.
17 iyul. Polşa dramaturqu Bruno Yasenskinin 120 illiyi (1901-1938)
Daha çox siyasi proseslərə qoşulması ilə, kommunist əqidəsinə görə təqib olunması ilə gündəmə gələn Bruno gah Polşada, gah Fransada, gah SSRİ-də yaşayıb. Öz ölkəsindən kommunizm ideyalarına görə SSRİ-yə mühacirət həyatına atılsa da, həmin o SSRİ-də 37-ci il repressiyasının qurbanına çevrilib. Kommunarka poliqonunda “əksinqilabi fəaliyyətinə görə” güllələnib.
Bu da həyatın acı ironiyası.
18 iyul, ingilis yazıçısı-satiriki Uilyam Meykpis Tekkereyin 210 illiyi (1811-1863)
Satiralarını, “Ketrin” kimi romanını psevdonimlə yazdıqdan sonra 1847-ci ildə yazdığı “Şöhrətbazlıq yarmarkası” romanının altına Tekkerey öz imzasını qoyub və dünya şöhrəti qazanıb. Bu roman Azərbaycan dilində də nəşr olunub, kitabxana seriyalarına salınıb, oxunur və sevilir.
“Deni Düval” romanını isə yazar tamamlaya bilmədən insultdan dünyasını dəyişib.
18 iyul, Nelson Mandela Günü
95 il ömür sürən, bunun 67 ilini Cənubi Afrika Respublikasında ağların istismarına məruz qalmış qaradərili insanların hüquqlarının və azadlıqlarının təmin edilməsinə həsr edən Mandela daim təqib edilib, 27 il həbsxanalarda yatıb. 1993-də sülh carçısı kimi Nobel mükafatı alıb,1994-cü ildə CAR-ın ilk qaradərili prezidenti seçilməyə müvəffəq olub. Hələ sağlığında ikən BMT onun doğum gününü – 18 iyulu bayram etmək qərarına gəlib.
Qaradərililərdən söz düşmüşkən, rəhmətlik Habil Əliyevin adına çıxmış bir lətifəni xatırlamamaq olmur. Habil Əliyev Ağdaşdan ilk dəfə Bakıya gələndə avtovağzalda bir zənci görübmüş, yanındakı yoldaşından sorşubmuş ki, görən Qara Qarayev budumu.
19 iyul, şotland yazıçısı Arçibald Jozef Kroninin 125 illiyi (1896-1981)
Tanımırıq, eşitməmişik, bilmirik. Təbii ki, bu şotland yazar haqqında hamımız belə deyəcəyik. Amma ən məşhur əsərlərinin adlarını çəkək, bəlkə haçansa oxuyası olduq: “Broudi qəsri”, “Gənc yaşlar”, “Şennonun yolu”, “Ulduzlar aşağı baxır”.
Amma onu da deyim ki, bu yazar dünyada məşhur olub, ABŞ-ın ən nüfuzlu ədəbi mükafatı sayılan National Book Awards mükafatına da layiq görülüb.
19 iyul, Ümumdünya Fotoqrafiya Günü
World Photography Day – 1822-ci ilin 19 iyulunda fransalı alim Jozef Neps dünyada ilk fotoqrafiyanı çəkdi, o günün şərəfinə də 19 iyul fotoqrafiya günü kimi tarixə düşdü. Neps arxa həyətdəki nahar süfrəsini çəkibmiş.
Fotoqrafiya tarixi barədə bir faktı da deyim. Dünyada ən qədim fotoaparat “Daguerrotyre Susses Freres” adlanır ki, 2007-ci ildə Vyana şəhərində auksionda bir kolleksiyaçıya 800 000 dollara satılmışdır.
Mobil telefonların kəşfindən sonra foto işi ilə əlində telefon olan hər bir kəs məşğuldur, indi hamı çəkir. Amma gəlin unutmayaq ki, peşəkar fotokamera ilə peşəkar fotoqrafın çəkdiyi foto sizin telefonla çıkhaçık çəkdiklərinizdən tam fərqli bir şeydir. Məsələn, nə təklif edərdim? İndi urvatdan düşmüş, çörəkpulu çıxara bilməyən peşəkar fotoqraflara məhz bu gün güzəşt edək, küçədə, parkda, məclisdə fotomuzu çəkməyi öz mobil telefonumuzun kamerasına yox, onlara həvalə edək.
20 iyul, Beynəlxalq Şahmat Günü.
Şəhriyar Məmmədyarov Xorvatiyada keçirilən şahmat üzrə blits turnirin 6-cı turunda dünya çempionu, bakılı, nankor erməni Harri Kasparovu cəmi 7 gedişdə məğlub edib. Şahmat barədə daha nəsə yazmağa lüzummu var?
20 iyul, Ç.Naxcıvanski adına Hərbi Liseyin yaranmasının 50 illiyi
Müharibə aparan bir ölkədə hərb sənəti daim öndədir, hərbçilər daim diqqət mərkəzindədir. Həm 44 günlük savaşda, həm əvvəlki 1-ci Qarabağ müharibəsində diviziya komandiri C.Naxçıvanski adına Hərbi Liseyin yetirmələri böyük sücaət göstərmişlər. Liseyin məzunlarından 100 nəfərdən çoxu göstərdikləri şücaətə görə orden və medallarla təltif olunmuş, 8 nəfəri isə Azərbaycan Respublikasının Milli Qəhrəmanı fəxri adına layiq görülmüşdür.
Tarixinə nəzər salsaq, görərik ki, bu məktəb1971- ci ildə Bakı şəhərindəki 2 saylı 8 illik internat məktəbinin bazasında yaradılmışdır. 24 noyabr 1997-ci il tarixdə məktəbin adı dəyişdirilərək Cəmşid Naxçıvanski adına Hərbi Lisey adlandırılmışdır. C.Naxçıvanski adına Hərbi Lisey 11 hektar ərazini əhatə edir. Hərbi Liseyin ərazisində qərargah binası, kursant yataqxanası, tibb məntəqəsi, hamam-camaşırxana-qazanxana kompleksi inşa edilib, eləcə də mövcud binalar əsaslı təmir olunub və qurğular yeniləşdirilib. Hərbi Liseydə sahəsi 1800 kvadratmetr olan üçmərtəbəli yeni qərargah binası inşa olunub. Binanın qarşısında Cəmşid Naxçıvanskinin büstü və ətrafında xatirə kompleksi yerləşir. Liseyin ərazisində tibb məntəqəsi də inşa olunub. Bir sözlə, ordu üçün gərəkli kadrların yetişdirilməsi üçün burada hər cür şərait var.
Bizsə liseyin kursant və pedaqoji heyətini yubiley münasibətilə təbrik edirik.
20 iyul, Beynəlxalq Tort Günü
International Cake Day günü də yaşadıqları hər günü bayram etməyə çalışan bəxtəvər insanların kəşfidir, bu gün növbənöv tortlar yemək, rəngbərəng şamlar yandırmaq adətdir.
Düzdür, tort qidalar içində ən çox adamkökəldəndir, özü də bahalı məşğuliyyətdir, amma bu gün xətrinə dəyməməkçün ondan bir dilim dadmaq olar. İmkanlılar gedib “Azza” kimi məşhur qənnadı sexlərinin növbənöv tortlarından (Mars”, “Trüfel” və s.) dada bilərlər, imkansızlar evlərində özləri ucuzvari bir şey ərsəyə gətirə bilərlər. Təki, ağız dada gəlsin.
20 iyulun şeir bəndi
Yenə bu şəhərdə üz-üzə gəldik,
Neynəyək, ayrıca şəhərimiz yox.
Bəlkə də biz xoşbəxt ola bilərdik,
Bəlkə də xoşbəxtik, xəbərimiz yox.
Ramiz Rövşən
Kukla teatrı evinizdə
Bu cümə Abdulla Şaiq adına Azərbaycan Dövlət Kukla Teatrı Üzeyir Hacıbəylinin dünyaca məşhur “O olmasın, bu olsun” tamaşasını onlayn nümayiş etdirəcək - tamaşa teatrın yutub kanalından saat 12.00-da yayımlanacaq.
Qeyd edək ki, Məşədi İbad rolunu Xalq artisti, Dövlət mükafatı laureatı Yaşar Nuri ifa edib.
Bu gün TÜRKSOY-un yaradılmasının 28 ili tamam olur
Bu gün Beynəlxalq Türk Mədəniyyət Təşkilatı – TÜRKSOY-un yarandığı gündür.
AZƏRTAC xəbər verir ki, ötən müddət ərzində TÜRKSOY türkdilli xalqların mədəniyyətinin, ədəbiyyatının təbliği və ortaq dəyərlərinin yaşadılaraq gələcək nəsillərə ötürülməsi naminə onlarla layihəyə imza atıb, olduqca yaddaqalan tədbirlər keçirib və türk dünyasının birliyi naminə mühüm addımlar atıb.
1993-cü il iyulun 12-də Azərbaycan, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Özbəkistan, Türkiyə və Türkmənistanın mədəniyyət nazirlərinin iştirakı ilə Almatı şəhərində keçirilən toplantıda “Türk Kültür və Sənətləri Ortaq Yönətimi”nin (TÜRKSOY) yaradılması haqqında saziş imzalanıb. Sonrakı illərdə Rusiya Federasiyasının Altay, Başqırdıstan, Tatarıstan, Tıva, Xakas və Saxa-Yakut respublikaları, Moldovanın Qaqauz Yeri muxtar bölgəsi və Şimali Kipr Türk Respublikası təşkilata üzv olub. Qurum 2009-cu ildən Beynəlxalq Türk Mədəniyyət Təşkilatı adlanır.
TÜRKSOY təşkilatı türkdilli xalqların sosial-mədəni oxşarlığının bir araya gətirilməsi, ortaq türk mədəniyyətinin, dilinin, tarixinin, incəsənətinin, adət - ənənələrinin, mədəni irsinin araşdırılması, qorunması, inkişaf etdirilməsi, dünyada tanıdılması və gələcək nəsillərə ötürülməsi məqsədilə qurulub. Mənzil-qərargahı Ankara şəhərində yerləşir. Təşkilatın fəaliyyəti hər il toplantıları keçirilən Mədəniyyət Nazirləri Daimi Şurası tərəfindən müəyyən olunur. Qurumun cari fəaliyyətinə baş katib rəhbərlik edir.
Azərbaycan Respublikasının Rusiyadakı səfiri, keçmiş mədəniyyət naziri, Xalq Artisti, professor Polad Bülbüloğlu 1993-2006-cı illərdə TÜRKSOY-un ilk baş katibi olub. Hazırda TÜRKSOY-a Qazaxıstanın keçmiş mədəniyyət naziri, professor Düsen Kaseinov rəhbərlik edir.
Ötən 28 ildə TÜRKSOY ümumtürk mədəni irsinin təbliği və tanıdılması, türkdilli xalqlar, ölkə və diyarlar arasında mədəniyyət, incəsənət sahəsində əlaqələrin inkişaf etdirilməsi istiqamətində böyük işlər görüb, çoxsaylı layihələr həyata keçirib. Bu layihələrin bir çoxu ənənə halını alaraq hər il davam etdirilir.
TÜRKSOY bir sıra beynəlxalq qurumlarla, o cümlədən 1996-cı ildə birgə müqavilə imzaladığı UNESCO ilə, habelə Türk Əməkdaşlıq Şurası, TürkPA, Beynəlxalq Türk Akademiyası, Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu ilə sıx əməkdaşlıq edir.
Azərbaycan təşkilatın fəaliyyətində yaxından iştirak edir. Qurumun ölkəmizlə çox sıx əməkdaşlıq telləri var. TÜRKSOY ölkəmizlə bağlı çoxsaylı birgə layihələr həyata keçirib. Son dövrdə reallaşan mühüm tədbirlər sırasında 2016-cı ildə Şəki şəhərinin “Türk dünyasının mədəniyyət paytaxtı” elan edilməsini, 2017-ci ildə TÜRKSOY tərəfindən elan olunan “Molla Pənah Vaqif ili”nin uğurla keçirilməsini, həmçinin ölkəmizin fəal təmsil olunduğu ənənəvi layihələri – TÜRKSOY-un rəssamlar, fotoqraflar, bəstəkarlar və s. görüşlərini qeyd etmək olar. TÜRKSOY tərəfindən Avropa və Amerikada, BMT-nin baş qərargahında təşkil olunan ənənəvi Novruz tədbirlərində Azərbaycan xüsusilə fəal iştirak edir.
Türkdilli ölkələrin teatr festivalı, rəssamların sərgiləri və digər layihələrdə iştirak Azərbaycan mədəniyyətini dünyada təbliğ etməklə yanaşı, türk mədəniyyətinin nümayəndələrinin də ölkəmizdə tanıdılmasına şərait yaradır. 2009-cu ildə dahi Azərbaycan bəstəkarı Üzeyir Hacıbəylinin “Koroğlu” operası TÜRKSOY-un təşəbbüsü ilə beynəlxalq layihə əsasında səhnələşdirilmişdi. Layihədə Azərbaycan, Türkiyə, Qırğızıstan, Qazaxıstan, həm də Başqırdıstan və Tatarıstan muxtar respublikalarının təmsilçiləri iştirak edirdilər.
Düsen Kaseinov TÜRKSOY-un qurucu üzvlərindən biri olan Azərbaycanın qurum daxilindəki fəaliyyətini hər zaman yüksək qiymətləndirib. O, Azərbaycan rəhbərliyinin, xüsusilə Prezident İlham Əliyevin hər zaman TÜRKSOY-un fəaliyyətini yüksək səviyyədə dəstəklədiyini vurğulayıb.
Azərbaycanın görkəmli mədəniyyət, incəsənət və ədəbiyyat xadimləri ilə bağlı bir çox tədbirlər həyata keçirən TÜRKSOY Prezident İlham Əliyevin 2021-ci ilin Azərbaycan Respublikasında “Nizami Gəncəvi İli” elan edilməsi haqqında Sərəncamına əsasən dahi şairin 880 illiyinə həsr olunmuş müxtəlif tədbirlər təşkil edib. Azərbaycanın mədəniyyət naziri Anar Kərimovun rəhbərlik etdiyi nümayəndə heyətinin iştirakı ilə Ankarada – TÜRKSOY-un qərargahında “Dahi Azərbaycan şairi Nizami Gəncəvi” mövzusunda kitab və rəsm sərgiləri açılıb, eləcə də bu il 100 illik yubileyi tamam olan görkəmli Azərbaycan rəssamı Mikayıl Abdullayevin Nizami irsinə həsr olunmuş əsərlərindən ibarət sərgi təşkil edilib.
“OdƏrlər” romanı - postmodern kontekstdə
Azərbaycan nəsri müasir dövrdə hansı məcrada inkişaf edir?
Ənənəvi ədəbi cərəyanlar yeni ədəbi cərəyanların müdaxiləsini hiss edirmi?
Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Nərgiz İsmayılova “Şəmil Sadiqin “OdƏrlər” romanı - postmodern kontekstdə” resenziyasını “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının oxucularına təqdim edir. Burada bir əsərin timsalında həm də ümumən 21-ci əsr nəsrinin postmodern meyillərinə şərh verilmişdir.
Şəmil Sadiqin "OdƏrlər" tarixi-fəlsəfi romanı postmodernizm kontekstindən çox əhəmiyyətlidir. Əsəri Milli Qəhrəman Mübariz İbrahimovun və “İgidliyə görə” medalı ilə təltif edilmiş şəhid baş leytenant Fərid Əhmədovun əziz xatirəsinə həsr edən müəllif, burada əsərdə qələmə alaçağı süjetə diqqət çəkir.
Yazar romanda iki əsas süjet xətti cızır. Birinci süjet xəttində o, "Ulu Şaman" adlı məxfi təşkilatın fəaliyyətini, ikincidə isə - mifoloji yaşanmışlıqları əks etdirən hadisələr zənciri türk mifologiyası, azərbaycançılıq, postmodernizm kontekstində şərh olunur. Şəmil Sadiq romanına başlayarkən oxucularla bir çox məqamları, romanın ortaya çıxma prosesini, zaman kəsimini və əsərdəki xarakterlər barəsində fikirlərini açıq və gizli kodlarla bölüşür: Əsərdə istifadə olunan nümunələrdən konkret zaman kəsimini müəyyən etmək mümkündür. Bu isə metafiksiyadır.
Əsərin postmodern kontekstdən öyrənilməsi son dərəcə aktual və gərəklidir. Burada Şəmil Sadiq türk mifologiyası kontekstindən çıxış edir. Xüsusilə islam dininə dekonstruktiv yanaşmalar diqqəti cəlb edir. Məqalədə “OdƏrlər” romanı kontekstində Azərbaycan bədii nəsrində yer alan postmodern elementlər və təmayüllər tədqiqata cəlb olunmuşdur. Postmodern nəzəriyyə və monoqrafiyalara əsaslanaraq romanda öz əksini tapmış postmodern elementlər araşdırılmış, intertekstuallıq baxımından edilən istinadlar müqayisəli şəkildə araşdırılmışdır.
Romanda baş verən hadisələrə giriş etməzdən öncə Şəmil Sadiq dahi Cavidin “Ölüm var ki, həyat qədər dəyərli...“ fikri ilə oxucuya kosmoqonik bir mesaj ötürür.
Şəmil Sadiq "OdƏrlər"in yazılma məqsədinin fəlsəfi düşüncələrinin çatdırılması və vətənpərvərlik kimi məsələlərə diqqət çəkmək, gənclərdə mübariz ruhun oyadılması kimi konsepsiyalarla bağlı olduğunu qeyd edib.
Əsər “Qısa bir zamanda dünyadan bixəbər ucqar kənddə yaşayan kəndlilər xəbər tutdu ki, kəndə nalyığan gəlib. Hamı bir-birinə dəymişdi. Dağ kəndində heç kimin ağlına gələ bilməyəcəyi bir hadisə baş vermişdi. Şəhərdən gəldiyi ehtimal edilən bir nəfər nal yığırdı. Həm də köhnə nal. Nala verilən pulla dörd təzə nal almaq olardı” !” - kimi girişlə başlayır. Postmodern dönəmdə yazılan əsərin nal hadisəsi ilə açılması da təsadüfi deyil. Türk mifologiyasında “Atla yanaşı, atın nalı da qutlu sayılır, nalın tapılması xoşbəxtlik kimi alqılanır, evin qapısı üzərində asılması da “göz qaytarma” (nəzərlik) sayılmışdır”.
“Şəmil Sadiqin "OdƏrlər" romanı postmodern üslubunda yazılan və eyni zamanda Qarabağ münaqişəsinə həsr olunan nadir iri bədii nəsr nümunəsidir. Postmodern ədəbiyyat intertekstual əlaqələri ilə xüsusi seçilir. Azərbaycan postmodern romanında da güclü intertekstual əlaqələrə rast gəlirik. Məsələn, Şəmil Sadiqin “OdƏrlər” romanında Hüseyn Cavidin və İsa Hüseynovun əsərləri ilə sıx intertekstual əlaqələr müşahidə olunur”.
Bundan başqa Arslanın Qoroğlu adlandırılması və Dəmirçioğlu obrazı “Koroğlu dastan”ının özünü və “türk eposlarının özəyində duran “Qoroğlu/Koroğlu” mifinin tarixi köklərinə” istinad, işarə edir : “Tanrının qılıncını simvolizə edirdi. Bütün böyük sərkərdələr daim həmin bu qılıncın axtarışında olmuşdur. Atillanın əldə etdiyi qılınc da, Qoroğlunun (Goroğlunun, Koroğlunun) göylərdən gələn Misri qılıncı da bu qılıncdan idi. – Qoroğlu, yaxın gəl, al bu qılıncı. Bundan sonra son damla qanına qədər haqq yolundan yayınmayacağına and iç!”.
Göründüyü kimi, romanda “Koroğlu” eposunun variantlarına edilən göndərmələr diqqəti cəlb edir. Bu səpkidə yazar ümumtürk mövqeyindən çıxış edərək postmodern təmayüllər fonunda əsərini inkişaf etdirir:
“– Qoroğlu, aramıza xoş gəldin!
– Siz kimsiniz? Mən hara xoş gəldim?
–Oğul, sən Ata ocağınagəlmisən, narahatolma! İşti-rakçısı olduğun bu ocağın tarixi çox qədimdir. Türkdün – yasının və bəşəriyyətin qurtuluşu üçün çalışır, zaman-zaman böyük zərbələrə məruz qalaraq itirilmiş tarixlərin üzə çıxarılması üçün mübarizə aparır”.
Postmodern romanda həmçinin tarix obyektiv olmaqdan çıxır, çünki tarixin istinad etdiyi reallıq anlayışlarına şübhə duyulur. Tarixi reallığa sadiq qalmamaq müəllif üçün bir növ var olmaq prinsipidir, azadlıqdır. Buna müvəqqəti təhrif (Temporal distortion) deyilir. Postmodern bədii ədəbiyyatdakı müvəqqəti təhrif tez-tez ironiya naminə müxtəlif yollarla istifadə olunur. Tarixi metafiksiya buna bir nümunədir.
Modern roman tarixdə populyar olanları nəhəng simalar və hadisələr fonunda kimi təqdim edərkən postmodern romanda adi insanlar tarixi şəxsiyyət kimi bədii ədəbiyyata daxil edilmişdir. Postmodernizmdə fərdi reallıqlar, mətnlər və zamanların məcmusunu əks etdirən həqiqət, mətn və zamana bənzər bir baxış mövcuddur. Zamanın şəxsi quruluşu mədəni kanondan və ayrıca fərdi idosistemdə ortaya çıxan fərdi duyğudan asılıdır.
Salidə Şərifova yazır: “Postmodern romanlarda zamanın "sıxlaşma"sı ("sıxılma") ona gətirib çıxarır ki, bədii əsərdə fasiləli nizamlı zamandan dövrü prosesə keçidi və ya da zamanın "dondurulması" ehtimal edilir. Məkan "sıxılma"sı real və sürreal qarşılıqlı nüfuz etmənin güclənməsində özünü göstərir. Zaman çərçivəsində zamansızlığı nəzərə çarpdırmaqla sərbəst hərəkət etmələr əsərin ahəngdarlığına xələl gətirmir. Şəmil Sadiqin "OdƏrlər" romanında fabula Odərlərin Şuşaya yürüşü və Dədə Əfəndinin altı söhbəti əsasında inkişaf edir. Hadisələr pərakəndəlik xarakteri daşısa da, bəzən bir-biri ilə əlaqəli olmasalar da romanın əsas ideyası ilə süjet xətlərinə birləşdirilirlər”.
Romanda süjetdəki hadisələrin bir-birinə bənd olunması montaj variantı ilə həyata keçirilmişdir: “Kapitan bu hadisəni həmişə dostları ilə söhbətində Nizaminin “İsgəndərnamə” poemasındakı İsgəndərin zəncilərlə döyüşü ilə müqayisə edirdi. Belə ki, bir gün İsgəndərin ordusu zəncilərlə döyüşdə məğlub olub geriyə qaçır. Döyüşçülər arasında belə bir şayiə yayılır ki, düşmən tərəfin şahı qaniçəndir. Əsir düşmüş əsgər-lərin qanını içir. İsgəndər bu hadisəni eşidəndə çox fikirləşdi. Amma yol tapa bilmirdi ki, bilmirdi. Bunun üçün də qaniçən ermənilərə İsgəndər kimi cavab vermək lazım idi.”
Vurğulayaq ki, Nizaminin haqqında bəhs olunan poemasında gerçəkdən də, belə məqamlar və hadisələr mövcuddur. Məmməd Qocayev yazır: “Döyüş səhnələri geniş şəkildə, bütün xırda təfərrüatları ilə təsvir olunur. Zənci bahadırları adları ilə təqdim olunur (Zəraçə, Pələngər), onların portretləri realist boyalarla təsvir olunur. İsgəndər özü də, hər şeydən əvvəl, bir cəngavər kimi çıxış edir. Heç bir pəhləvanın qalib gələ bilmədiyi qaniçən, filbədənli zənci bahadırının qarşısına İsgəndər özü çıxır və qalib gəlir. O, zəngibarlara öz mənəviyyatının üstünlüyünü deyil, öz gücünün üstünlüyünü göstərir”.
“Müqəddəs mətinlərin "Əvvəlcə söz var idi!" anlayışını interstekstuallığın mərkəzinə qoya bilərik. Bu anlayışa görə heç bir mətn bənzərsiz deyil. Mətn əvvəllər bu və ya digər şəkildə yazılmış mətndir. Mətn əvvəllər bu və ya digər şəkildə yazılmış bir mətnin ümumi və ya xüsusi bir parodiyasıdır. İlk baxışdan belə deyilsə, müəyyən hissələr kolajlanmıştır və ya heç olmasa hər hansı bir mətnə istinadlar vardır”
Görüldüyü kimi Nizaminin “İsgəndərnamə” poemasındakı əsas süjet romana montaj-daxil edilib.
Romanda həmçinin islam, mifologiyaya müraciət, folklordan yaradıcı istifadə kimi məsələr də hakim mövqe tutur:
“Belə ki, Dədə Əfəndi, Ata kişi, Dəmirçioğlu ağsaqqal obrazları gözümüzdə Dədə Qorqudu canlandırır. Eyni zamanda romanda “Ulu Şaman” adlı məxfi təşkilatın fəaliyyəti əsasında yeni miflər formalaşdırılır. Postmodern romanlarda reallıqla əlaqəsi olan obrazlarla yanaşı gerçəkliklə əlaqəsi olmayan individual obrazlar romanın açıq mətn olmasına imkan yaradır. Dədə Əfəndinin altı söhbəti bizə ağsaqqal nəsihəti ilə ulularımızı xatırladır”.
Yaxud:
“Quran”da yazılıb ki, Tanrı bu dünyanı 6 günə yaratdı. O nə deməkdi, niyə altı günə? Bunlar da dediyimiz bu beş rəqəmi ilə bağlı idi. Bəs niyə həftənin beşinci günü müqəddəs gün hesab edilir?”.
Əsərdəki 6 rəqəmi müqqədəs olmaqla yanaşı, postmodernnizmin qurucularından olan Umberto Ekonun "Ədəbiyyat meşələrində altı gəzinti" əsərini xatırladır.
Romanda həmçinin qədim dövrə məxsus, folklorun nəfəsini özündə əks etdirən gizli simvollarla xəbərləşmə, igidi sınaqdan keçirmə kimi, şamanlıq, müqqəddəs simvollar, xalq inancları kimi məsələlərə də geniş yer verilib. Əsərdəki obrazların hər birinin qanında xanların qanının olması məsələsi də Azərbaycan xalqının milli-qəhrəmanlıq köklərini, tarixini özündə ehtiva edir.
Əsərdəki: “Rəhman və Rəhim Allahın adı ilə. Həmd-səna və tərif aləmlərin Rəbbi olan Allaha məxsusdur. Rəhm edənlərin rəhm edənidir. Qiyamət gününün sahibidir. İlahi! Yalnız sənə ibadət edir və yalnız Səndən kömək diləyirik. Bizi doğru yola hidayət et. O kəslərin yoluna ki, onlara nemət vermisən...
“Fatihə” surəsinin tərcüməsi təqribən belə idi. Amma onlar Uca Tanrıya kitabların təklifinə əsasən Rəbbin tövsiyə etdiyi dildə – ərəb dilində ibadət edirdilər” hissədə “Fatihə” surəsindən olan hissə romana yapışdırılıb. Burada yazar postmodern texnika olan pastişdən istifadə edir. Bu texnikanı istifadə etməkdə müəlliflərin əsas məqsədi əvvəlki müəlliflərin əsərlərinə və üslublarına hörmət etmək və ya parodiya etməkdir.
Romanda bir çox dinlər, təriqətlər haqqında tarixi və subyektiv mülahizələr mövcud olsa da, ən çox islam dini ilə məqamlarda yazar modernist, rasionalist və bəzən postmodern kimi çıxış edir.
“Oğul, “Quran” ayələri Məhəmməd peyğəmbərə heç də göydən o cür gəlməmişdi. Sadəcə həm Məhəmməd peyğəmbər, həm də ondan əvvəlki peyğəmbərlər Tanrının, Yaradanın insanlığa belə bir yaşam qanunları göndərdiyini bilirdilər. Onun dediklərinin əksəriyyəti Tanrının sözüdür, amma bəzi məsələləri dövrə, şəraitə və məkana görə ya dəyişmiş, ya da əlavələr etmişlər” – xüsusilə bu məqamda “Qurani-Kərimin” dəyişdirilməyən yeganə müqəddəs mətn olduğu konsepsiyası dekonstruksiya olunur. Cavad Heyət “Göktanrı dini həmin şaman dinidir” deyə qeyd edir.
Əsərdə postmodernizmin Poioumenon və hiperreallıq kimi elementlərindən də istifadə olunub.
"Poioumenon", Alastair Fowler tərəfindən hekayənin yaradılış prosesi ilə bağlı olduğu metafiksiyanın müəyyən bir növünə istinad etmək üçün önə sürülən bir termindir. Fowlerə görə, "poioumenon, uydurma və reallığın sərhədlərini - mətnin həqiqətinin sərhədlərini araşdırmaq üçün fürsətlər təqdim etmək üçün yaradılır və buna hesablanır!
"Postmodernizmin təməl anlayışlarından biri olan hiperreallıq isə, eyni zamanda gerçəklə gerçək olmayan arasındakı xəttin bulanıqlaşdırıldığı bir vəziyyəti ifadə edir, burada "hiper" prefiksi bir reallıq modeli tərəfindən yaradılan həqiqətin gerçəklikdən daha real olduğunu göstərir”.
“Quran”ın göydən kəlmə-kəlmə, surələrlə, ayələrlə, gəldiyi fikir də yanlışdır, oğul. Bizi Yaradan, səncə, o qədər dar düşüncəyə malik idi ki, insanlıq üçün fikirlər söyləsin, sonra da onların keçərsiz olduğunu qeyd etsin? İslam tarixini yadına salsan, görərsən ki, Məhəmmədin dövründə neçə-neçə ayənin sonra gələn ayələrdə keçərsiz olduğu qeyd edilir. “Əl-bəqərə” surəsinin 106-cı ayəsini yadına sal: “Biz (zaman və şəraitin tələbinə görə) hər hansı bir ayəni (ayənin hökmünü) ləğv edir və ya onu unutdururuqsa, ondan yaxşısını, yaxud ona bənzərini gətiririk. Allahın hər şeyə qadir olduğunu bilmirsənmi?” Bax, oğul, “Quran”ın özündə belə yazılıb ki, bəzi ayələri sonradan qüvvədən saldıq. Görürsən, nə qədər gülünc görünür?”
Çünki Rönesansla birlikdə inkişaf edən humanizm, Tanrı və vəhy mərkəzli bir dünya; kainatdan insan mərkəzli dünya və kainata keçidinə əsaslanmışdır.
“Beləliklə, Tanrı və vəhy əsas istinad olmaqdan çıxdı, insan bir istinad sistemi olaraq Tanrı ilə əvəz edildi. Bunun təbii bir nəticəsi olaraq, insanın yaratdığı məlumatlar vəhyin yerini tutmuşdur”.
Romanda: “Onda Məhəmmədin kim olduğunu biləcəksən. O da seçilmişlərdən idi. O da Dədə Qorqud kimi seçilmiş, qanı təmizlərdən idi. Gök Tanrı elmini başqa formada ərəblərə satdı. Halbuki dədəmiz Mete xan əllərində olan ideyanı əsas tutaraq deyirdi ki, barış istəyən insanları qurtarmaq üçün Tanrı məni vəzifələndirdi” –kimi məqamlarda Məhəmməd peyğəmbər və Dədə Qorqud eyniləşdirilir.
“Amasiyanın Qarağac kəndində yunan quldurları ağlasığmaz müsibətlər törətmişdilər. Qadınların kürəyinə qaynar su dolu samovarı bağlayıb əzab və işgəncə içində öldürmüş, hamilə qadınların qarnını yararaq körpələri çıxarmışdılar. Üç-dörd azyaşlı uşağı payaya keçirərək, üst-üstə kərpic evlərin fasadına söykəmişdilər...” - romanda yunanların törətdiyi bu ağlasığmaz faciələr ermənilərin Xocalıda törətdiyi qətillər, vəhşiliklər - Xocalı faciəsi ilə intertekstual əlaqədədir.
Roman postmodernizmin bir çox əsas elementini özündə cəmləndirə bilib “OdƏrlər başsız atlı kimi yürüyürdülər. Fikirlər uzaqlarda, ruhlar isə göylərdə idi. Artıq xeyli məsafə qət etmişdilər, amma heç biri danışmırdı”.
Burada yazar “Başsız atlı” — Mayn Rid tərəfindən 1865-cı ildə yazılmış romana göndərmə edir. Qeyd edək ki, Avropa ədəbiyyatında bu kimi göndərmələrə çox rast gəlinir. Yaxud: “Boqomilla uzunboğaz, qara çəkməsini tələsik bağlayıb, ona xüsusi yaraşıq verən qara saçlarını başı ilə arxaya ataraq, telefonunu götürüb hoteldən çıxdı. Amma cazibədar olmaq üçün lazım olan bütün vasitələrdən istifadə etmişdi.
Vurduğu “Hypnose”la təninin vəhdətindən doğan ətirsə Patrik Zuskindin “Ətriyyatçı”sındakı Jan Batist Qrenuyun hazırladığı ətir kimi insanların ağlını başından çıxarırdı”.
Nəticə olaraq qeyd edə bilərik ki, roman azərbaycançılıq və türkçülük kontekstində yazılan önəmli əsərlərdən biridir. Əsər həm də, postmodernizmin çoxşaxəli diapozuna milli ruh qatan, türk və milli postmodern romançılığın inkişafı üçün atılan mühum addım kimi əhəmiyyətlidir. Burada yazar postmodernizmin bir çox elementlərindən istifadə etməklə klassik mətnlərə münasibət bildirmiş, beləliklə həm də türklərin sirli, ulu, qəhrəmanlıqlarla dolu tarixinə nəzər salmışdır. Bəzi kontekstlərdən müqəddəs mətnlərin və tarixin dekonstruksiyası ilə rastlaşsaq da, xüsusilə din ilə bağlı məsələlərdə yüksək skeptizimin nümayiş olunduğu roman Azərbaycan bədii nəsrində önəmli yerlərdən birini tutacaq.
Şahbaz Xuduoğludan gözəl təşəbbüs - ucqarlarda mədəni inqilab
Şahbaz Xuduoğludan gözəl təşəbbüs - ucqarlarda mədəni inqilab
"Qanun" Nəşrlər Evinin direktoru Şahbaz Xuduoğlu doğulduğu Yardımlı rayonunun Hamarkənd kəndində “Kitab qovşağı” yaradıb. O, köşklər vasitəsi ilə kitabların təbliği-mübadiləsi məsələsini gündəmə gətirib. Hər kəs bu köşklərə oxuduğu kitabı qoyub başqasını oxumaq üçün götürə bilir.
Şahbaz Xuduoğlu öz sosial media hesabında yazır:
"Bir köşk qoymuşdum, hazırda işləyir, digər ikisi də artıq hazırdır.
Hər kəs bura kitab qoyub kitab götürə bilər. Öz kitabını göndərmək istəyən müəlliflər isə mütləq avtoqraf yazsınlar, hətta naməlum oxucuya məktub da yazıb kitabın arasına qoya bilərlər.
Hər dəfə kəndə gedəndə qovşaqlara yeni kitablar aparıram. Bu kitablar satılmır, eləcə də alınmır. Sadəcə oxumaq üçündür. Bir nəfər götürüb oxuyur, sonra köşkə qoyur, başqa kitab götürür.
Buna kitab dəyişmək də deyirlər. Oxuduğumu qoyub, oxumadığımı götürürəm.
Kitab qovşaqlarını yaratmaqda məqsəd kitabxanası olmayan kəndlərimizi, məhəllələrimizi, bloklarımızı kitabla təmin etməkdir.”
Şahbaz Xuduoğlu cəmiyyətimizdə tüğyan edən bir bəladan da yazıb:
“Son illər çox sayda kitabxanalar bağlanıb, köhnə kitablar - kiril qrafikası ilə olanlar məhv edilib. Cəmiyyətimiz kitabsız bir mühitə yuvarlanıb. Qovşaqlar mühiti dəyişəcək, kitaba marağı artıracaq.
Bəzən evində kitabı artıq görən insanlar onları da aparıb zibilliyə atır. Yaxşısı, kitab qovşaqlarına qoyun, qoy kitab öz oxucusunu tapsın.
Dünyada elə bir kitab yoxdur ki, onun ən azı üç oxucusu olmasın. Bu mənada, heç bir kitab atılmalı deyil".
Cox gözəl təşəbbüs qaldırıb Şahbaz Xuduoğlu. Bütün nəhəng işlər kiçik başlanğıclara borcludurlar.
Mədəniyyət nazirinin TİKA nümayəndə heyəti ilə görüşü
Dünən Azərbaycan Respublikasının mədəniyyət naziri Anar Kərimov Türk Əməkdaşlıq və Koordinasiya Agentliyinin (TİKA) sədri Serkan Kayaların rəhbərlik etdiyi nümayəndə heyətini qəbul edib.
Mədəniyyət Nazirliyindən bildirilir ki, görüşdə nazirlik yanında Mədəni İrsin Qorunması, İnkişafı və Bərpası üzrə Dövlət Xidmətinin rəisi Azad Cəfərli, TİKA-nın Bakı proqram koordinatoru Teoman Tiryaki, agentliyin protokol müdiri Samet Kapısız, TİKA-nın Bakı proqram koordinasiya ofisinin assistenti Abbas Hümmətov və digər rəsmilər iştirak ediblər.
Nazir qonaqları salamlayaraq Azərbaycanla Türkiyə arasında tarixən mövcud olan dostluq və qardaşlıq münasibətlərinin mədəniyyət sahəsində əməkdaşlıqda da ön planda olduğunu vurğulayıb. Anar Kərimov ölkələrimizin mədəni əlaqələrinin gündən-günə inkişaf edərək genişlənməsindən məmnunluğunu ifadə edib.
Görüşdə mədəni irsin mühafizəsi, tarixi-mədəni abidələrinin bərpası və konservasiyası sahəsində əməkdaşlıq məsələləri ilə bağlı fikir mübadiləsi aparılıb.
Serkan Kayalar görüşə görə təşəkkür edərək, mədəni irsin və tarixi abidələrin bərpası ilə bağlı TİKA-nın bundan sonra da ölkəmizlə birgə layihələrinin, eyni zamanda, beynəlxalq əməkdaşlıq sahəsində işlərin davam etdiriləcəyinə əminliyini vurğulayıb.
Görüş zamanı TİKA tərəfindən Azərbaycanda mədəni irsin bərpası sahəsində müxtəlif təlim layihələrinin həyata keçirilməsinin əhəmiyyəti vurğulanıb.
Görüşdə, həmçinin iki ölkə arasında mədəniyyət sahəsində əlaqələrin gələcək inkişafı, o cümlədən mədəni irs sahəsində təcrübə mübadiləsi məsələləri müzakirə olunub.
Görüş tərəflər arasında daha sıx, uğurlu əməkdaşlıq vəd edir.
Rəşad Məcid: “Elçin Hüseynbəyliyə dedim, gəl, uşaqlardan bir neçəsinə deyək, gətirib sənin kitablarını AYB-nin önündə yandırsınlar”
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə layihəsi olan “Şənbə qonağı”nda bu gün Rəşad Məcidlə görüşürük. Gözəl şair, ədəbiyyat funksioneri, yeni təyinatla Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin sədr müavini, populyar “525-ci qəzet”in baş redaktoru olan Rəşad Məcid, təbii ki, çox söhbətcil adamdır, onunla söhbətləşdinsə, demək, oxucu üçün maraq doğuracaq çoxlu mətləblər olacaq.
Müsahibəni ev sahibi İntiqam Yaşar aparır.
-Salam, Rəşad müəllim. Yeni işiniz uğurlu olsun. Məsuliyyət və iş yükü artdımı bu təyinatla?
-Çox sağ olun, təşəkkür edirəm. İş yükü də, məsuliyyət də artır. Yenə gənclərlə bağlı iş davam edəcək, eyni zamanda AYB-nin Azərbaycan dilində olan ədəbi orqanlarının kurasiyası və təşkilatın ümumi fəaliyyətinə rəhbərlik də mənə həvalə olunub. İndi ümumiyyətlə işlərin əhatəsi genişlənəcək. Əvvəllər hansısa məsələlərlə bağlı işə qarışmaq istəmirdimsə, arqumentim “mən gənclər üzrə katibəm, ancaq gənclərlə bağlı məsələlərə qarışıram” olurdusa, bundan sonra o bəhanə sıradan çıxacaq və daha geniş məsuliyyət çiynimə düşəcək.
-Gənclərlə işləyirsiniz. Sizi nə qane edir və ya əksinə, nə qane etmir?
-Gənclərlə işləmək xoşdur əlbəttə. Mən 2004-cü ildən bu günə gənclər üzrə katibəm, işimdən hədsiz zövq aldığım vaxtlar olub təbii ki. Əsas onu deyim ki, istedadlı bir gənc görəndə, mütaliəli, çalışqan, zəhmət çəkməkdən qorxmayan gənc görəndə, mən də qanad açmışam, bütün imkanlarımla istəmişəm ki, kömək edəm. Amma təəssüf ki, iddiası böyük olan, özünü şair, yazıçı adlandırıb bir kitab oxumayan, bir şeiri əzbər bilməyən, hansısa tanınmış şairi, yazıçını belə tanımayan gənclər də çox gəlir AYB-yə. Belə hallar məni pessimist və bədbin edir. Amma ümumilikdə götürəndə, həmişə demişəm, bizim yeni gənclik arasında, istedadlı, məlumatlı, bilikli gənclər var və onlar Azərbaycan ədəbiyyatını layiqincə təmsil etməyə qadirdirlər.
-Xalq yazıçısı Kamal Abdulla ilə keçən dəfəki söhbətimizdə gənclərin əsassız iddialarından o da bəhs etdi. Dedi ki, əsassız iddia irəli keçəndə problemlər baş qaldırır və belə olan halda bizim ədəbiyyatımız heç bir şeyə nail ola bilməz. Siz bu haqda nə düşünürsünüz?
-Mən, məsələn, 15 il əvvəl başqa cür baxırdım məsələyə. Amma gənclərlə işlədikcə, xarakterlərini öyrəndikcə, psixologiyalarını araşdırdıqca təbii baxmağa başladım hər şeyə. Məqamlar olurdu ki, hansısa gənci tərifləyirdim, onun istedadından, yaradıcı potensialından danışırdım. Anar müəllim, rəhmətlik Fikrət Qoca deyirdilər ki, yaxşı yazır, amma “ulduz xəstəliyi”nə tutulmasın, korlanmasın. Vaxtı ilə Qulu Ağsəsin də belə bir sözü var idi ki, Rəşad Məcid gəncləri yetişdirmir, gəncləri qudurdur. Nə qədər kobud olsa da belə bir söz demişdi. Nəyə görə belə demişdi? Ona görə belə demişdi ki, mən inandığım, etibar elədiyim, istedadını gördüyüm gəncləri o dəqiqə tərifləyir, onların istedadını, üzə çıxarmağa çalışırdım, AYB-nin rəhbərliyinə onları təqdim edirdim. Əlbəttə ki, bəzən yanılmalar da olurdu. “Ulduz xəstəliyi”nə tutulmağı mən absurd hesab edirdim. Amma sonralar razılaşdım ki, bu olur. Bu da gənclərin xarakterindən asılıdır. Məsələn, iddia ilə bağlı əvvəllər tez-tez Seymur Baycana deyirdim ki, sənin yazılarında diqqət çəkən, qeyri-adi motivlər olur, ümumiyyətlə, bu iddianın ardınca sizlər ciddi əsər ortaya qoymasanız, onda getdikcə bu iddianız gülüş mənbəyinə çevriləcək və sizə rişxənd obyekti kimi baxılacaq. Fitrətən yaradıcı, yazıçı adamın içində bir eqo olur. Bu da iddiaya gətirib çıxarır, amma daha müdrik olanlar onu tənzimləyə bilirlər. Ümumiyyətlə, yaradıcılıq, Orxan Pamukun sözü ilə deyirəm, iynə ilə quyu qazmaq deməkdir və yalnız güclülər bu prosesi sona çatdıra bilirlər.
- Əbədi sferada durğunluq müşahidə olunur, hərəkətlilik yoxdur. Burda pandemiyanın da rolu var, digər amillər də rol oynayır. Nə kimi işlər görmək olar ki, bu dinamik ədəbi proses davamlı hal alsın?
-Bu durğunluğu mən də sizin dediyiniz kimi, pandemiya ilə bağlayıram, çünki pandemiya yaradıcı insanlarda da gələcəklə bağlı məyusluq, bədbinlik yaradır. Ona görə bu bəla yaradıcı aləmə də mənfi təsir edir. Bir tərəfdən görüşlərin, mütəmadi kitab təqdimatlarının keçirilməməsi, hamısının virtuala çevrilməsi ədəbi mühitin dinamikliyinə təsir edir. Amma, bir tərəfdən də düşünəndə ki, ədəbiyyat məhz fərdi yaradıcılıq sahəsidir, hər kəs tək yaradır ədəbiyyatı, onda bu virtuallıq çox da qorxulu görünmür. Müxtəlif qurumlar, Mədəniyyət Nazirliyi müxtəlif müsabiqələr keçirdilər pandemiya dövründə. Həm 44 günlük Vətən müharibəmizlə bağlı, həm də pandemiyanın fəsadları haqqında müsabiqələr idi bunlar. Ayrı-ayrı babat yazılar oldu, amma ümumi götürəndə durğunluq davam edir. Yəni bu durğunluğu mən yeni dövrün informasiya texnologiyalarının yaratdığı internetlə, YoTube kanalıyla, Tik-Tok-la da bağlaya bilərəm. Vaxtı ilə bədii ədəbiyyatın klassik formaları ilə - şeirlə, nəsrlə, hekayə ilə deyilən fikirlərin bir çoxu, daha kreativ, dinamik formaya çevrilir. Camaatın da əlində bir telefon olduğu üçün kitab oxumaqdansa məsələn, hansısa sosial şəbəkədə nəyi isə izləməyi və ya dinləməyi üstün tuturlar. Bunlar da hamısı, elə bilirəm, ədəbiyyatın təsir dairəsinin daralmasına səbəb olur.
- Bəs sosial şəbəkələrdən istifadə edərək, ədəbiyyatın daha geniş kütlələrə çatması üçün nə etmək olar? Zamanın tələbidir, telefon istifadə edirik, texnologiyalar inkişaf edir, bunlardan yararlanmaqla məhz ədəbiyyatın sahəsini daha da genişləndirmək üçün nə etmək olar?
-Əvvəllər ədəbiyyatla bağlı AYB ətrafında hansısa qalmaqallar, hansısa gənclərin AYB-ni bəyənməməsi, müzakirələrin, qeybət tipli söhbətlərin getdiyi zamanlarda, hətta mənə kənar adamlar deyirdilər ki, belə qeybət xarakterli söhbətlərin olması da yaxşıdır, ədəbiyyata diqqəti artırır. Və bundan istifadə edib ədəbiyyatın təbliğinə nail olmaq lazımdır. 15 il əvvəllə müqayisə edəndə indi vəziyyət daha qənaətbəxşdir. Biz 10-15 il əvvəl fəryad edirdik ki, Bakıda kitab mağazaları yoxdur, regionlarda kitab mağazaları yoxdur. Deyirdik, insanların mütaliə vərdişi tamamilə sıradan çıxıb. Amma son illər əksinə tendensiyalar oldu, gənclər arasında kitaba meyli olanlar çoxaldı, kitablara maraq artdı. Di gəl, bu texnologiyalar o qədər sürətlə inkişaf edir ki, bizim yazıçılar onlarla ayaqlaşmırlar, sadəcə, əsərlərini yazırlar, passiv seyrçi mövqeyində qalırlar. Məsələn, 2 il əvvəl Beynəlxalq Kitab Sərgisində bizim tanınmış yazıçı Nəriman Əbdülrəhmanlı kitabının imza gününü keçirirdi. Mən dedim ki, Nəriman, bu cür sakit və fağır görkəmdə yazıçı oxucu cəlb edə bilməz. Düzdür, bizim yazıçıların xaricdəkilər kimi geniş imkanları yoxdur ki, özlərinə menecerlər tutsunlar və əsərlərinin təbliğində daha kreativ üsullar düşünsünlər, amma yenə nələrsə etmək olar axı. Məsələn, vaxtı ilə Elçin Hüseynbəyli məşhur Don Juandan roman yazmışdı. O vaxt hansısa QHT bəyanat vermişdi ki, bu adam gedib xristianlığı qəbul edən azərbaycanlıdan əsər yazıb və s. Mən o zaman dedim ki, Elçin, gəl bundan istifadə edək, yaxşı fürsətdir. O uşaqlardan bir neçəsinə deyək, sənin kitabını gətirib AYB-nin önündə yandırsınlar və bütün ölkənin diqqəti sənin əsərinə yönəlsin. Hamı sənin əsərini alıb oxuyacaq ki, görüm bu nə cür əsərdir. Elçin Hüseynbəylinin rəngi ağardı və o, bundan çəkindi. Və yaxud, vaxtı ilə “525-ci qəzet”in ofisinin yanında “Xural” qəzeti yerləşirdi. Onlar Adolf Hitlerin “Mənim mübarizəm” kitabını çap etmişdilər və birini də mənə gətirmişdilər. Mən 20 dollara almışdım o kitabı. Bir də eşitdim ki, o zamankı MTN əməkdaşları redaksiyada çalışanları aparıb bu kitaba görə. Böyük bir qalmaqal yarandı. Halbuki bunlar həyəcanla yanıma gələndə sevinmişdim ki, gətirin kitabları mənim otağıma, bu dəqiqə nazirlər, digər yüksək ranqlılar axtaracaq bu kitabı ki, “Mənim mübarizəm” azərbaycanca çapdan çıxıb. Sonradan məlum oldu, cəmi bu kitabdan 5 nüsxə çıxarıblar və birini də mənə gətiriblər. Dedim, bu boyda hay-küy 5 kitab üçün idi? Bu boyda reklamı heç kim edə bilməzdi. Kəsəsi, yəqin yazıçılar özləri də fikirləşib kreativ nəsə taparlar. Son vaxtlar nə qədər tendensiyalı da olsa Kəramət Böyükçölün öz kitablarını satması, ədəbiyyata olan diqqəti heç olmasa saxlayır. Onun sosial şəbəkələrdə fenomen olması, bəzi fikirlər yazması, izləyicilərinin çox olması istər- istəməz kitaba diqqət yönəldir. İnsanlar düşünür ki, kitab var, kitab yazan var. Yoxsa kitab tamamən düşüncələrdən çıxar. Məsələn, mən qəzet redaktoru kimi görürəm ki, həm də obyektiv səbəblərdən qəzetə maraq azalır, yazıları telefondan oxuyurlar, qəzet almağa ehtiyac olmur. O cümlədən də, böyük həcmli əsərləri oxumağa insanların vaxtı yoxdur. Hədsiz qaçaqaç, sürət zəmanəsidir. Buna görə də yazıçıdan menecerlik qabiliyyəti, kreativlik tələb olunur ki, öz əsərini necə təbliğ etsin. Amma dediyim kimi, bizim yazıçıların çoxu Nəriman Əbdülrəhmanlı kimi, sakit və təvazökardırlar.
- AYB-də olan son dəyişikliklərdən danışaq. Bu dəyişikliklərdən sonra nə kimi fərqli mənzərənin şahidi olacağıq?
-İndi Səlim Babullaoğlu yaxşı ədəbi əlaqələrə sahibdir. Elə görürəm ki, Səlimin təyinatı ilə ədəbi əlaqələr sahəsində xeyli dinamiklik yaranacaq və bu, ədəbiyyatımıza müsbət təsir göstərəcək. Elçin Hüseynbəyli yaradıcılıq seksiyalarına rəhbərliyi ilə, elə bilirəm ki, pozitivlik yarada biləcək. Sonra, Pərvinin yazıları “Qobustan” jurnalının fəlsəfəsinə uyğundur və o, Anar müəllimin də yaradıcılığını yaxşı bilir. Elə bilirəm ki, o, “Qobustan” jurnalında ənənələrə sadiq qalmaqla incəsənətimizin, ədəbiyyatımızın yeni formada təqdimatına nail ola biləcək. Bu baxımdan, elə hesab edirəm ki, yeni həvəs, yeni ovqat yaranacaq. Gənclər Şurası yenilənib. Fərid Hüseyn fəaldır, elə hesab edirəm ki, Gənclər Şurasının fəaliyyəti də ümumiyyətlə katibliyə və AYB-yə sirayət edəcək. Bir yerdə, toplum halında, hər halda, dediyiniz ədəbi mühitdəki durğunluqda hərəkətlilik yaratmaq imkanı yaranacaq.
- Gənclərin təmsilçiliyindən söz açdınız. Gənclər Şurasında 21 nəfərdən 31 nəfərə say artırıldı. Bundan sonra gənclərin üzərinə nə kimi vəzifələr düşür?
-Hər halda, gəncləri daha çox cəlb etmək lazımdır, yəqin qurultaydan sonra və ya qurultayqabağı jurnalların redaksiya heyətində də gəncləşmə çox olacaq. O gün iclasda da gördük ki, AYB-dən elə şeylər umurlar ki, güya AYB istəsə bu gənc yazarı böyük yazıçı edə bilər, bunu tanınmış yazıçı edə bilər. Bu illüziyadır və Sovetdən qalan bir düşüncədir. O zaman Sovet ideologiyası var idi, məhdud telekanallar var idi, məhdud sayda böyük tirajlarla mətbu orqanlar var idi. Hansısa yazıçını məşhurlaşdırmaq çox rahat idi. Amma indi bu qədər telekanallar, sosial şəbəkələr var. Bunların içində özün qeyri-adi yazılar yazmasan, fəal iştirak etməsən, lap səni gündə efirə çıxarsalar da xeyri yoxdur. Buna görə hər kəs günahı özündə axtarmalıdır. Əgər sənin əsərlərin reaksiya doğurmursa, onda sən özün müqayisə etməlisən, digərlərində yox, özündə günah axtarmalısan. Sən özün maraqlı əsərlər yazmalısan, dinamiklik göstərməlisən, fəal olmalısan, elə yazılar yazmalısan ki, sənə maraq oyansın. Sosial şəbəkələri düzgün istifadə edib, ədəbiyyatı və öz yazılarını təbliğ etmək vacibdir.
- AYB bundan sonra azad Qarabağda hansı tədbirləri həyata keçirəcək? Planlarınız varmı?
-Əlbəttə ki, prezidentimiz tərəfindən Şuşa Azərbaycanın Mədəniyyət paytaxtı elan olunub və yəqin ki, yaxın vaxtlarda “Vaqif poeziya günləri” də keçiriləcək. Azərbaycan sənət adamlarının bir qrupu “Xarı Bülbül” festivalında iştirak etdilər, yəqin ki, geniş bir qrup da Şuşaya gedəcək. Şuşanı görməyənlər də Şuşanı görəcək və Şuşa doğrudan da bütün dünyada Azərbaycanın Mədəniyyət Paytaxtı kimi tanınacaq, dünyanın bir çox mədəniyyət sahəsində çalışan adamları da Şuşaya səfər edəcək, Şuşa diskussiyaların, gözəl tədbirlərin baş tutacağı məkana çevriləcəkdir. Əlbəttə ki, Mədəniyyət Nazirliyi də bir çox quruculuq işləri görəcək. Bu baxımdan, quruculuq işləri başladıqdan sonra yəqin ki Ağdamda da, digər rayonlarda da ədəbiyyatımız, mədəniyyətimiz naminə gözəl işlər ortaya qoyulacaq.
- “Xarı Bülbül” festivalından danışdınız. Siz də getmişdiniz festivala. Xəyallarınızın Şuşasına qovuşmaq necə hiss idi?
-Şuşada keçirdiyim hisslər barədə həm statuslar yazdım, həm də “Şuşa gör, nələr eylər” adlı yazı yazdım. Mənim 1979-cu ildə yazdığım və Hüseyn Arifin “Uğurlu yol” yazısı ilə “Azərbaycan Gəncləri” qəzetində 1981-ci ilin sentyabr ayında çap olunan ilk şeirim "Cıdır düzü" adlanırdı. Mən o şeiri 15 yaşımda yazmışdım. Ondan sonra bu il mayın 1-də yenə bir şeir yazdım, “Şuşa” adlı. Bu şeir Azərbaycan prezidentinin sözlərindən yaranan bir şeir idi. O, öz çıxışında dedi ki, mən dünyanın heç bir yerində Şuşaya bənzər şəhər görməmişəm. Bu da mənim şeirimin yaranmasında rol oynadı. Şuşa elə uşaqlıqdan, gənclikdən mənim üçün müqəddəs bir yer olub və Şuşaya mənim kimi münasibət göstərən adamlar mənim gözümün işığına, doğmama çevrilir. Məsələn, Anar müəllimə mənim sevgimin xeyli hissəsi yazdığı “Qarabağ şikəstəsi” yazısı, Şuşa haqqında dediyi sözlər və ondan sonra da Şuşanı həmişə müqəddəs şəhər kimi yad eləməsi səbəbindən yaranıb. Yeni gələnlərin də Şuşaya heyran olması, eyni zamanda prezidentin Şuşa haqqında gözəl fikirləri, dərin sevgisi mənə elə gəlir ki, bütün insanlara sirayət edəcək. Bütün yazıçılarımız, şairlərimiz həmişə deyib ki, Şuşaya bir gələn, bir də gəlmək istəyir. Yeni gələnlər də Şuşaya heyran qalacaqlar.Vaxtı ilə, bayaq adını çəkdiyim Seymur Baycan jurnalistlər heyətinin tərkibində Şuşaya getmişdi. Ona qədər o, həmişə lağ edirdi ki, bu nədir, elə hər yerdə, həmişə Şuşa, Cıdır düzü, İsa bulağı, Şuşanın kababı deyirsiniz. Görməmişdi oraları, ironiya edirdi. Gedib qayıdandan sonra “525-ci qəzet”ə müsahibə vermişdi ki, "Şuşa haqqında, Cıdır düzü haqqında dediyim sözlərə görə üzrxahlıq edirəm və bu barədə incitdiyim bütün adamlardan üzr istəyirəm. Şuşa da, Cıdır düzü də əfsanəvi və möcüzəvi yerlərdir." Seymur kimi adam belə düşündüsə, elə bilirəm ki, Şuşanın təsir etmədiyi insan ola bilməz. Şuşa mədəniyyətimizin paytaxtı, mənəviyyatımızın əsas sütunlarından biridir. Bu mənada, elə bilirəm ki, mədəniyyətimizin bəlkə də ikinci intibahı Şuşanın işğaldan azad olunması ilə başlayır.
- Rəşad müəllim, yeni gələn gənc jurnalistlər ümidvericidir, yoxsa gənc şairlər?
-İndi daha çox mən jurnalistləri gənc şairlərin, yazıçıların arasından seçirəm. Mənim fikrimcə, yaxşı yaza bilən, özünü ifadə edə bilən gənc şair və yazıçılar eyni zamanda jurnalistikanı da, publisistikanı da yaxşı bacarır. Bu, mənim 30 illik qəzetçilik təcrübəmdə də var, ümumiyyətlə dünyada da həmişə belə olub. Mən həmişə nümunə çəkirəm: Hemenquey, Markes, onlar yaxşı jurnalistlər olublar, yaxşı reportyorlar olublar. Bəziləri deyir ki, jurnalistika şairi, yazıçını “yeyir”, onu yaxşı bədii əsərlər yazmağa qoymur. Burda da haqlı məqamlar var. Amma mən düşünürəm ki, jurnalistika ilə məşğul olmaq yazıçının, şairin qələmini “itiləyir”, ona yaxşı təsir göstərir, yazıçının və şairin peşəkarlaşmasında böyük rol oynayır. Ona görə mən şair və yazıçı gənclərin jurnalistika ilə məşğul olmasına müsbət baxıram.
- Azərbaycanda qəbul edilən ənənəvi şair obrazı ədəbiyyata necə təsir edir? Bundan qurtulmaq lazımdırmı?
-Şair obrazı, məncə, getdikcə arxaikləşir. Vaxtı ilə Vaqif Səmədoğlunun pyeslərində, dram əsərlərində şairin bir az gülməli obrazı olub. Moşu Göyəzənli kimi. Məsələn, Ramiz Rövşən 70 illik yubileyində demişdi ki, “Mənə 20 yaşımda desəydilər ki, 70 yaşda bu çəkidə şair olar, deyərdim ki, olmaz”. Yəni, şair obrazı bizdə, əsasən, necə olub? Xüsusi ilə Nəsimi filmində bunu yaradıblar. Arıq, sısqa, əzabçəkən, özünü fəda edən. Mənə elə gəlir ki, indi əsas sözdür. Əgər sən şeirinlə insanları heyrətləndirə bilirsənsə, o şeirin arxasında necə bir bədənin olması o qədər də əhəmiyyətli deyil.
- Publisistika sizə nə verdi? Şeir sizə nə verdı?
-Birinci kitabım 90-cı illərdə yayımlandı. Amma ön sözünü 80-ci illərdə yazmağa başlamışdım. Orda Folknerin sözünü də nümunə gətirmişdim ki, şairlik üçün ən yaxşı yaş 24 yaşa qədərdir. Ondan sonra romantik dövr yavaş-yavaş gedir və nəsr üçün münbit zəmin yaranır. Mən o kitabımda yazmışdım ki, mənim özümü ən rahat və xoşbəxt hiss etdiyim an, "buludların üzərində yeridiyimi” hiss etdiyim andı, gözəl bir şeirin nöqtəsini qoyduğum andı. 1988-ci ildən sonra məlum hadisələr başladı. Həm Qarabağ müharibəsi, həm Azərbaycanın müstəqilliyi uğrunda mübarizə. Və tale belə gətirdi, mən belə başa düşdüm ki, özümü publisistikada daha çox realizə edə bilərəm. Bunun da nəticəsində “525-ci qəzet” yarandı. Mən tək özümü yox, Azərbaycanın həm yaşlı nəsil ziyalılarını, ədəbi intellektual insanlarını, həm yazarlarını ora cəlb edə bildim. Qəzetin qapısı həmişə gənclərin də üzünə açıq oldu. Qəzet eyni zamanda gənc nəsillə yaşlı nəslin arasında körpüyə çevrildi, bir vəhdət yaratdı. Ədəbiyyatın, ədəbi dəyərlərin qorunmasında “525-ci qəzet”in rolu böyük olub, misilsiz olub. Həmişə, hər zaman, hər kəs yüksək səviyyədə bunu vurğulayır.
-İkisindən birini seçmək məcburiyyətində qalsaydınız, hansını seçərdiniz?Ədəbiyyat, yoxsa jurnalistika?
-Son 25 ildə mənim ən çox məşğul olduğum, şübhəsiz ki, publisistika, redaktorluq, qəzet olub. Bunun da davamı kimi mən “Qələmsiz yazılanlar” adlı kitab da çap etdirdim. Bunlar statuslarda yazdığım, vaxt tapıb yaza bilmədiyim, şeirin, nəsrin elə publisistikanın qarışığından olan şeylərdir. Yeni dövrün janrıdır. Elə status olur ki, mənim yaza bilmədiyim bir şeirin havası, hekayənin motivləri olur orada. Eləsi də var ki, ictimai-siyasi məsələlərə münasibətimdir. Ona görə, elə bilirəm ki, bunların qarışığından belə bir janr yaranıb və özümü bu 3 janrın qarışığında tapmışam. Dövr ona təsir edir. Daha sakit, stabil bir dövr olsaydı, daha çox şeirə, nəsrə üstünlük verərdim. Həmişə deyirəm ki, bir az vaxtım olsaydı, tərki-dünya ola bilsəydim, beynimdə romanların sujetləri var, onları yazardım. Amma indiki dövrümüz elə gətirib ki, məhz qələmsiz yazılanları gətirib ön plana çıxardır. Məncə, bu da ədəbiyyatın qorunmasına, ədəbiyyatın sıradan çıxmamasına bir müqavimətimdir ki, özünü belə üzə çıxardı.
-Üzə çıxmayan, amma sizin demək istədiyiniz nəsə qalırmı?
- Demək istədiyim olanda, günün istənilən vaxtı, sosial şəbəkələr, qələmsiz yazılanlar o şəraiti hamı kimi mənə də yaradıb, gecənin yarısı da olsa, beyninə nəsə gələndə onu yaza bilirsən, ictimailəşdirə bilirsən. Bu baxımdan, indi o problem yoxdur. Hansısa gənc deyəndə ki, çap olunmamaq kimi qarşımızda sədlər var, mənə gülməli gəlir. Mən bir şeirimin çap olunması üçün bir il gözləyirdim. Bayaq adını çəkdim, Hüseyin Arifin “Uğurlu yol”u ilə “Azərbaycan gəncləri” qəzetində şeirimin çap olunmasnı 6 ay gözləmişəm. Amma o da var ki, onda qəzetin tirajı beş yüz min idi. Və yazın çap olunanda böyük bir reaksiya doğururdu, hamı səni tanıyırdı. Mən neçə illər gözləmişəm ki, “Ulduz” jurnalında mənim şəklim və iki şeirim çap olunsun. 4-5 ildən sonra çap olunmuşdu. “Ulduz” jurnalı da o zaman 90 min tirajla çap olunurdu və səni bütün ədəbi dairələr tanıyırdı. Jurnal ziyalılar, yazıçılar, arasında məşhur idi. İndi çap olunmaq imkanları genişdir, amma reaksia azdır. O reaksiyanı almaq üçün sən həddindən artıq istedadlı və həddindən artıq iti beyinli olmalısan.
-Gözəl söhbət üşün təşəkkür edirəm, Rəşad müəllim.
