“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə BİRİ İKİSİNDƏ layihəsində Türkiyənin “Genç Yürekler” jurnalının təqdim etdiyi 51 türk müəllif inin yazıları yer alır. Türkiyə türkcəsində yayılan əsərlərin əsas qayəsi budur: “Dildə, fikirdə, işdə birlik!”.

“Türkistan’dan Anadolu’ya Türk Kültüründe Ferfene Toplantısı”

Muhammet Bekir Karacakaya

“Ferfene” kültürü Türkistan sahasından Anadolu’ya gelen Oğuz boyları tarafından nesilden-nesile gerçekleşmiş kültür aktarımıyla birlikte İç Anadolu Bölgemizde rast gelebildiğimiz, icra edilen bir gelenektir. Türk eğlence kültürünün bir unsuru olan ferfene Türk Dil Kurumu sözlüklerinde “Ortaklaşa yapılan yemekli-içkili toplantı”, “Düğün, ya da bayramlarda gençlerin birleşerek bir kuzu, ya da koyun kesip yemeleri”, “Çocukların ayrı-ayrı evlerden malzemelerini toplayıp, kırda yaptıkları pilav” maddeleri ile yer alır.

Geleneğin icrasını incelediğimizde bu konudaki asıl anlamın “Ortaklaşa yapılan yemekli, içkili toplantı” ifadesi olduğunu görebiliriz. İç Anadolu ağızlarında “ferfene” kelimesi “felfele”, “felfene”, “ferfana”, “ferfane”, “ferfere” gibi farklılıklar da göstermektedir. Ankara’da ise “ferfene” kelimesi yaygın olarak kullanılır, telaffuz edilir. Türk dünyasında ferfene geleneği, en doğudan-en batıya gittiğimizde Doğu Türkistan’da “Meşrep”, Kırgızistan’da “Coro-Bozo”, Özbekistan’da “Geşdek”, Bulgaristan sahasında “Muhabbet”, Kırım-Karay sahasında da “Konuşma” adlarıyla icra edilir. Ferfeneyi oluşturan temel unsurlar sohbet, toplu yemek, saz dinletisi ve oyun havalarıdır.

Ferfene’nin amacı bir arada yaşayan bölge halkının arasındaki iletişim bağının kuvvetlenmesi, tanışıklığın artması ve hatta bu tanışıklıkların dostluklara dönüşmesidir. Esas itibarıyla bu gelenek, sosyal dayanışmanın temellerini sağlamlaştırmaya yöneliktir.

Ferfene geleneğinin icrasına toplumun her kesimi katılabilir. Ferfene yaşlıyı, genci, çocuğu; fakiri, zengini, muhtarı ve onun gibi makam sahiplerini bir araya toplar. Ferfenede toplumsal sınıf ayrımı kabul edilmez. Ferfene toplantısında yenilen yemeği katılımcılar ortak olarak hazırlar. Yemeğin hazırlanışında önceden eli yatkın olduğu bilinen gençlere de görevler verilir. Buradaki amaç, sofra kültürünün gençlere aktarımıdır. Yapılacak yemeğin başında mutfak işlerinin nizamını sağlayacak bir ocakbaşı bulunur.

Ferfenede yapılan yemekler mevsimsel ve ekonomik şartlara göre seçilir. Yemeklerin yapımında kullanılacak malzemeler de yapımda olduğu gibi, yine ortaklaşa temin edilir. Her kes getirebildiği malzemeyi bir bohçaya koyar ve yemeğin yapıldığı alana gizlice bırakır. Ekonomik durumu daha az müsait olanlar kendi şartlarından dolayı, diğer katılımcılarla aynı katkıda bulunamayabilir. Katılımcıların temin ettiği malzemeler gizlice toplandığı için ekonomik sıkıntılarından dolayı, pek fazla katkıda bulunamayan katılımcıların da gururu incinmemiş olur.

Ferfene geleneği “köy odası”, “köy konağı” gibi kapalı bir mekânda icra edilir. Ferfeneyi bölge halkının hem yaş, hem de manevi olarak büyükleri, muhtar gibi yöneticileri ve ya seymen büyükleri düzenler. İç Anadolu Bölgesi ve Ankara sahasında ferfenenin genelde güz aylarında, 15 günde bir, haftada bir, ya da saya gezmesi, oturak âlemleri, yaren meclisleri, düğün toplantıları gibi özel zamanlarda gerçekleştirildiği görülür. Kadın ve erkeklerin ferfeneleri ayrı mekanlarda yapılır. Bazı bölgelerde ferfene köydeki hanelerden birinde de yapılabilir. Bu hanenin seçimi kura ile yapılır. Bir sonraki kurada aynı hane kuraya eklenmez. Ferfenenin yapılacağı mekânda katılımcılar, yaş sıralamasına göre, kendilerine uygun minderlerde otururlar. Baş köşeye de katılımcılar arasındaki en yaşlı kişi oturur. Mekâna giren her kes mekandakilerle kucaklaşır, selamlaşır. Geç kalan kişi ise icranın bozulmaması için her kesi ortak olarak selamlar.

Ferfenenin icrası başladığı andan itibaren icra bitene kadar kimse makul bir bahane olmadan mekânı terk edemez. Bu, bir edep konusu sayılır. Bu kuralın dışına çıkanlar ferfene alanındaki katılımcılara saygısızlıkta bulunmuş sayılır. Her kes yerini aldıktan sonra ferfenenin temeli olan sohbet faslı başlar. Sohbetlerde genel olarak gündelik hayat, şahsi yaşamda yaşanılan zorluklar, ya da güzellikler konuşulur. Büyükler küçüklere hayata dair tecrübelerini, yaşadıkları ve yaşatmaya çalıştıkları gelenek-görenekleri anlatır. Bu şekilde nesiller arası kültür aktarımı da gerçekleşmiş olur. Sohbet faslında kimse müsaadesiz konuşamaz. Ferfene kurallarına uymayan, kuralları ihlal eden katılımcılar önce söz ile uyarılır. Uyarılan katılımcı bir daha hatada bulunursa, mekânın girişindeki ayakkabıları ters çevrilerek onun bir daha ferfene toplantılarına alınmayacağı ifade edilir. Aynı yerleşim alanında müşterek bir hayat yaşayan bu insanlar ferfene ortamında ortak sıkıntılarını da dile getirirler. Bu sıkıntılara çözümler aranır. Hatta bir-birleriyle anlaşmazlığa, küslüğe düşenler de barıştırılmaya çalışılır. Aslında ferfenenin icrasındaki tüm bu ortaklık ve uyumluluk ferfenenin ne kadar önemli bir birleştirici unsur olduğunun da göstergesidir.

Selamlaşma ve sohbet faslından sonra yemekler yenmeye başlanır. Yemeğin dağıtımı ocakbaşının işaretiyle başlar. Yemek yine oturulan minderlerde, kurulan sinilerde yenir. Yemeğe katılımcılar arasındaki yaşça en büyük kişinin besmele çekip buyur etmesiyle başlanılır. Yemeğin bitiminde yine yaşça büyük olanlardan, ilim sahibi olan katılımcılardan biri şükür duası eder. Dua, duanın kabulü ve katılımcıların ölmüşlerine rahmet olması adına Fatiha okunarak sonlandırılır.

Yemeğin bitiminden sonra sofra kaldırılır ve ferfeneye ara verilir. Verilen arada şahsi ihtiyaçlar giderilir. Mevsime ve isteğe göre çay, şerbet, ayran gibi içecekler dağıtılır, içilir. Aranın bitiminden sonra ferfenenin son faslı olan oyunlara geçilir. Fasıla saz ekibinin Ankara havaları çalmaya başlamasıyla geçilir. Sazların konuşmaya başladığı anda söz kesilir. Konuşmaya kalkan olursa, yine sözlü şekilde uyarılır. Oyun faslı sazlar eşliğinde oynanan oyun havalarıyla, zeybeklerle icra edildiği gibi, Türk köy seyirlik oyunlarının oynanmasıyla da devam edilebilir. Oyun havaları oynandığı sırada oyuna katılanlar kaşık çalar. Saz ekibi oyun havası çalmayı kesip bir ağıt olan “Cezayir Havası” çalmaya başladığı anda her kes yerine oturur. Müziğin icrasının bitmesiyle beraber ferfene toplantısı son bulur ve katılımcılar dağılır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.10.2024)

Xalq yazıçısı, akademik Kamal Abdullanın əsəsrlərindən seçilmiş bir sıra qranula – cövhər sayıla biləcək məqamları “Ədəbiyyat və incəsənət” oxucularına təqdim edir.

Kamal Abdulla özü seçilmiş bu cövhərlər barədə yazır: “İllərdən bəri yazdığım müxtəlif şeirlərin, esselərin, pyeslərin, hekayə və romanların, publisistik məqalələrin və elmi əsərlərin, verdiyim intervülərin hər birinin içində yer almış və bu gün də öz məzmunu, tutumu, forması ilə diqqətimi çəkən misralar, cümlələr günlərin bir günü sanki dil açıb mənə dedilər ki, bizim bir-birimizdən zaman və məkanca ayrılığımıza son qoy və bizi bir-birimizin yanında yerləşdir. Sən görəcəksən ki, bu zaman biz tamamilə yeni bir cazibədə zühur etmişik. Onlar qeyri-səlis məntiq dili ilə desək, içində olduqları mətnin qranulaları (ilkin vacib hissəcikləri) idi. Qranula, başqa cür ifadə etsək, cümlədən (mətndən) bütün artıq hissələri siləndən sonra yerdə qalan cövhərdir.”

Çox sevindirici haldır ki, bu günlərdə “Everest” nəşriyyatında müəllifin “Seçmələrin seçməsi-qranulalar” adlı kitabı da işıq üzü görmüşdür.

Beləliklə, hər gün Kamal Abdulladan 7 qranula:

1.

Yaşamaq çox kədərli bir şeydir. Sağa baxıram, sola baxıram – darıxıram

2.

Anlaşılmaz qəribə nisgillə yaşamağa hazırlaşdığımız səhərlərdən biri başını yana əyərək yavaşca, utana-utana etiraf edir: “Mən səhər deyiləm, gecəyəm” deyir.

3.

Hər bir adam öz içində istədiyi mürəkkəb melodiyanı “çala bilir”. Öz içindəki harmoniyanı qoruyub saxlayır. Amma əgər o adam haman melodiyanı “içindən buraxıb” səsli halda təqdim etmək istərsə, buna nail ola bilməyəcək. İçindən çıxdısa, səni tərk etdisə, o zaman harmoniya dağılır.

4

“ -Günahlarım ürəyimdə dağ oldu,

Sap qırıldı, mirvarilər dağıldı.

Hamısı da təkcə sənə oxşadı – birindən başqa. Sonra gördüm, yox, o da sənə oxşayır.”.

5.

Biz “şair” xalq deyilik. Biz harmoniyaya - qafiyəyə, ritmə, ölçüyə can atan xalqıq.

6.

“Ədəbiyyat xalqa yaxın olmalıdır” ideyasına şübhə ilə yanaşmaq lazımdır. Ədəbiyyat ən azı bir addım irəlidə olmalıdı. Kimisə arxasınca apara bilmək üçün.

7.

“Arzuların dil açıb yalvarar ki,

 Əvvəl-axır bir oyuncaq ver mənə.

Olacağın olmağına nə var ki,

Bircə dənə olmayacaq ver mənə.”

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.10.2024)

 “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağlanın növbəti təqdim etdiyi yazar Urmiyadan Əli Rəştbərdir.

Əli Rəştbər

Urmiya

VƏTƏN

Gəldiyim yollardır şahdim mənim,

Səni sevə sevə gəlmişəm Vətən.

Sənin qəm günündə kövrək olmuşam,

Güldüyün zamanlar gülmüşəm Vətən,

Səni sevə_sevə gəlmişəm Vətən.  

Adımı tarixdə yazsalarda pan,

Sevgin urəyimdə qiymətlı mərcan.

Duymuşam səsini səslənən zaman,

Səni öz canımdan bilmişəm Vətən,

Səni sevə_sevə gəlmişəm Vətən.

Sevdim ocağını sevdim odunu,

Yaşadım sevginin şirin dadını,

İkiyə böləndən tarix adını,

Məndə ürəyimi bölmüşəm Vətən,

Səni sevə_sevə gəlmişəm Vətən.

Bakın ya Təbrizin birdirlər mənə,

Ömürlük hayatda bağlıyam sənə,

Xocalı dərdindən neçə min dönə,

Donmuşam ،yanmışam  , ölmüşəm Vətən,

Səni sevə_sevə gəlmişəm Vətən.

Qoy aləm eşitsin Qayıb'ın hayın,

Üsyanlı ruhunda susan harayın.

Şeir xəritəmdən araz tək çayın,

Adını çoxdandır silmişəm vətən,

Səni sevə-sevə gəlmişəm vətən.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.10.2024)

Heyran Zöhrabova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Qoynunda dəfinə tapdığın zaman

Ucaltdı dağ boyda hansı dağ səni?

Nərgiz rəng aldımı yanaqlarından

Öpəndə nərgizli bir yaylaq səni? 

Görəsən, bu soraq düşdümü elə:

“Yamanca şöhrətli mühəndisdir o!”

Eşqin hansı qəlbi gətirdi dilə?

Kim dedi ilqara, əhdə düzdür o? 

Gözümdən getməyir camalın sənin,

Köçüb qonşuluqdan hayana getdin?

Kəpəzmi, Qoşqarmı oldu məskənin

Yoxsa onlardan da o yana getdin? 

Səni axtarıram o gündən bəri,

Axı açmamışdım sənə könlümü.

Yaz gəldi, açıldı bahar gülləri,

Mənsə açmamışam yenə könlümü. 

Bəzən tüfəng alıb çıxsam da düzə,

Ceyran oylağından aralı gəzdim.

Ovçu ov axtarar, ovçu ov gəzər,

Mən məni ovlayan maralı gəzdim. 

Bəzən ac qayıtdım evə də, amma

Bir tikə çörəyi yeyə bilmədim.

Bütün sirlərimi bilən anama,

Məhəbbət sirrimi deyə bilmədim... 

Bəli, axtarıram səni o gündən,

Könlüm istəyəni görə bilmirəm.

Qəlbimi özünlə aparmısan sən,

Mən onu heç kəsə verə bilmirəm...

Bu gün tərcüməçi, publisist "Vətən daşı olmayandan olmaz ölkə vətəndaşı"- söyləyən xalq şairi Məmməd Arazın doğum günüdür.

Məmməd İnfil oğlu İbrahimov 1933-cü il oktyabr ayının 14-də Şahbuz rayonunun Nursu kəndində anadan olmuşdur.

Orta təhsilini Şahbuz rayonunun Nursu kəndində alan şair hələ məktəbdə oxuyarkən 1945-ci ildə atası İnfil  "xalq düşməni" adı ilə Sibirə sürgün olunur. 

O, 1950-ci ildə Azərbaycan Pedaqoji İnstitutunun coğrafiya fakültəsinə daxil olur.

Tələbəlik illərində yazıçı İsmayıl Şıxlının rəhbərlik etdiyi ədəbiyyat dərnəyinin məşğələlərində fəal iştirak edən şair ədəbi fəailiyyətə 1952-ci ildə “İnqilab və mədəniyyət” jurnalında dərc olunan  "Yanın, işıqlarım" şeiri ilə başlayır.  Yaradıcılığa Məmməd İbrahim adı ilə başlasa da daha sonra Azərbaycanı iki yerə bölən Araz çayının sahilləri onu çox düşündürdüyü üçün Araz adını özünə təxəllüs götürür.

O, 1954-cü ildə ali təhsilini başa vurub   doğma kəndindəki orta məktəbdə müəllim kimi fəaliyyət göstərməyə başlayıb.

1957-ci ildə Azərbaycan SSR Nazirlər Soveti yanındakı Baş Mətbuat İdarəsində müvəkkil vəzifəsinə işə qəbul edilən şair xalq yazıçısı Əli Vəliyevin qayğısı ilə ədəbi mühitdə tanınmış və elə  həmin ildə “Üç oğul anası” poemasını ərsəyə gətirərək Azərbaycan Yazarlar Birliyinin üzvlüyünə daxil olmuşdur.

Məmməd Araz 1959-1961-ci illərdə təhsilini Moskvada Yazıçılar İttifaqı nəzdindəki Ali ədəbiyyat kurslarında davam etdirmişdir.

Bakıya qayıtdıqdan sonra «Maarif» nəşriyyatında redaktor vəzifəsinə, 1963-cü ildə isə Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatında Bədii Ədəbiyyat redaksiyasının müdiri vəzifəsinə təyin olunmuşdur.

1967-ci ildə "Ulduz" jurnalında məsul katib kimi fəaliyyətə başlayan Məmməd Araz 1971-ci ildən – 1981-ci ilə qədər Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının poeziya bölməsinə rəhbərlik etmiş və milli şeirin  inkişafına, ədəbi  gəncliyin formalaşmasına xidmət göstərmişdir.

1974-cü ildə isə o, yeni nəşrə başlayan "Azərbaycan təbiəti" jurnalının baş redaktoru vəzifəsinə təyin edilmiş və ömrünün sonuna qədər orada işləmişdir.

Şair həmçinin uzun illər bədii tərcümə ilə də məşğul olmuş dünya xalqları ədəbiyyatından 195 şеir və 5 poеma tərcümə еdərək onları “Ocaq başında” adı ilə 1988-ci ildə kitab halında çap еtdirmişdir.

Azərbaycan ədəbiyyatının inkişafındakı xidmətlərini görə Məmməd Araz 1978-ci ildə Əməkdar mədəniyyət işçisi,

1984-cü ildə Əməkdar incəsənət xadimi, 1991-ci ildə isə Azərbaycan Respublikasının Xalq şairi fəxri adına layiq görülmüş, 1995-ci ildə Azərbaycanın ən yüksək mükafatı olan  "İstiqlal" ordeni ilə təltif olunmuşdur.

1993-cü ildən onun adına "Məmməd Araz" mükafatı təsis olunmuşdur.

Məmməd Araz 2004-ci il dekabr ayının 1-də Bakıda vəfat edib və Fəxri Xiyabanda dəfn olunub.

Ruhu şad olsun!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.10.2024)

Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət”, Qarabağ bölməsi

Payız öz rəngarəngliyi ilə insan ruhunu oxşayır, qəlbə sakitlik bəxş edir. Qızılı yarpaqlar təbiətin həzin bir nəğməsi kimi hər yanı bəzəyir, sanki insanın iç dünyasını qidalandırır, ona mənəvi rahatlıq gətirir. 

Lakin Ağdamda payız başqadır, burada kədər və sevinci bir arada yaşayırsan.

Bu məğrur torpaq sanki dağıntılar arasında da gözəllik yaratmaq istəyir. Erməni işğalçılarının viran qoyduğu şəhərin xarabalıqları arasında təbiətin toxuduğu sarı və qızılı naxışlar yeni bir həyatın simvoluna çevrilir. Dağıntılar arasından baş qaldıran Xan çinarları, nar kolları sanki dirçəlişin işarəsidir. Onlar, Cümə məscidinin kölgəsində, yeni tikilən binaların fonunda, bir daha baş əyməyəcəklərini hayqırır.

Ağdamdan dağlara doğru irəlilədikcə yolun hər iki tərəfində təbiətin öz boyaları ilə yaratdığı möcüzələr insanı heyran qoyur. Qarqarçayın sahillərində, Şahbulaq dağının ətəyində və Xaçınçay su anbarının ətrafında sarı-qızılı yarpaqların rəqs etdiyi çiçəklər, itburnu, böyürtkən və nar kolları payızın füsunkar palitrasını gözlər önünə sərir. Təbiətin sinəsində yerləşən Şahbulaq qalası isə bir rəssamın əlindən çıxmış əsər kimi qarşımıza çıxır. Sanki qızılı boyalarla işlənmiş möhtəşəm bir tabloya baxırsan. Qalanın yaxınlığında pıçıltı ilə axan bulağın göz yaşı kimi şəffaf suları kiçik bir göldə toplanaraq, ətrafdakı mənzərənin sakitliyini və təbiətin qəlbindəki sonsuz gözəlliyi tamamlayır. Ağacların sarı və qırmızı rəngləri bu dumduru göldə əks olunaraq insanın ruhuna toxunan bir harmoniya yaradır.

Burada payız mənə görə, 6 min şəhidin anasıdır, şəhid olmuş bir şəhərin ümidləridir, vətən həsrəti ilə bu dünyadan köçən doğmaların həsrətidir, kədəridir, nisgilidir. 

Ağdamın payızı təbiətin dilə gətirə bilmədiyi bir qüssənin, eyni zamanda yenidən dirçəlişə olan ümidin rəmzidir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.10.2024)