“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Poetik Qiraət rubrikasında istedadlı gənc şair, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin Gənclər sektorunun müdiri Fərid Hüseynin şeirləri həftəsidir. İlk olaraq “Onurun şeiri” şeiri təqdim olunur.

ONURUN ŞEİRİ

Paytaxt ayağıyla tələsir hamı:

Biri kefə qaçır, biri kinoya,

Qarışqa səfinə düzülüb indi

Mən də yollanıram isti yuvama.

Şeytan üzərimə torun atmamış,

Evə çatmalıyam oğlum yatmamış.

Qədəh gecələri çağırır məni,

Nəfsin üzü gülür telefonumda.

Birisə yarımçıq arzularına

Nöqtə təklif edir günün sonunda.

Razılıq qanına əlim batmamış,

Evə çatmalıyam oğlum yatmamış.

Sədd aşantək aşıb işıqforları

Bəxtimi tıxacda hər gün söyürəm,

Evə gecikəndə zəngi basaraq

Ən dadlı röyasın yarı bölürəm.

Şirin yuxusuna haram qatmamış,

Evə çatmalıyam oğlum yatmamış.

Baxıram yataqda yatmış uşağa,

Görürəm üzündə gülüşü yatıb,

Dodaqlar aralı, uzalı qalıb,

Mənə pay olmayan öpüşü yatıb.

Peşmanlıq günümə zəhər qatmamış,

Evə çatmalıyam oğlum yatmamış.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.10.2024)

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

MÜTALİƏ MƏDƏNİYYƏTİNİ NECƏ FORMALAŞDIRMALI?

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının təqdim etdiyi bu silsilə yazılar Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Ədəbiyyat Fondunun Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən 2024-cü ildə “Qeyri-hökumət təşkilatları üçün qrant müsabiqəsi” çərçivəsində həyata keçirdiyi “Yeniyetmə və gənclərdə mütaliə mədəniyyətinin formalaşdırılması” layihəsinin tərkib hissəsi olaraq nəşr edilir.

Sizlər üçün çağdaş yazıçı və şairlərimizin ən yaxşı ədəbi nümunələrini seçərək təqdim edəcəyik.

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondu@

NƏSR

NATİQ MƏMMƏDLİ

TACLI MƏLƏKLƏR

(Hekayə)

Üç gündür atasının, anasının kürrüyünü eləyən altı yaşlı nəvəm indən sonra həyətə də düşürtməyəcəyimizi biləndə hikkəsindən evin altını üstünə çevirməyə başladı. Yarıya qədər getdiyi məktəbəqədər hazırlıqda öyrəndiyi hərfləri divar kağızlarının üzərinə yazmağa girişəndə, özümdən çıxsam da, anam nəticəsinə qahmar çıxıb “qoy nə istəyir, eləsin” demişdi. Bilməzdim ki, görəcəkli günlərimiz qabaqdaymış - karantin müddəti uzandıqca təzəcə təmirdən çıxmış mənzilimizin divarları yavaş-yavaş Qobustan qayalarını xatırladan rəsmlərlə “bəzənəcək”, adama gəl-gəl deyən ilıq yaz havasında tumurcuqlayan ağaclara, kimsəsiz küçələrə pəncərədən boylanacaq nəvəm hər gün günəş və çiçək şəkilləri çəkib ürəyimi param-parça edəcəkdi.

Bir tərəfdən uşağı qınasam da, heç özüm də bir yerdə qərar tuta bilmirdim. Qəribəydi, həmişə evdə olmağı, vaxtın qovhaqovunda yarımçıq qalan işlərimi tamamlamağı arzulamışdım. Ən azından müdafiə ərəfəsində olan iki dissertasiyaya opponent rəyi yazmalıydım, hələ günü-günə calayaraq yekunlaşdırmağa həvəs göstərmədiyim monoqrafiyama da əl gəzdirmək lazım idi. Elə hey gileylənirəm ki, vaxt eldə bilmirəm, indiysə nə qədər desən vaxtım vardı, amma heç cür əlim işə yatmırdı. Çünki Novruzdan sonra baharın ilıq nəfəsinin qış mürgüsündən oyatmağa çalışdığı dünyamızda işlər yolunda deyildi, biz Aya turist kimi getməyə hazırlaşırdıq, Marsın səthini isə az qala öz aramızda bölüşdürüb qurtarmışdıq. Və birdən Şərqdən başlayan qrip epidemiyası həyatımızın ritmini elə pozdu ki, yeganə çıxış yolumuz bir-birimizdən təcrid olunmaq və evdə oturmaq oldu. Ən dərin yuxumuza belə girməyən şeylər sanki həyatımızın reallığına çevrilmişdi. Mən tarixçiyəm, bəşəriyyətin bu vaxta qədər dəhşətli müharibələrdən keçməsi, epidemiyaların milyonlarla insanın həyatına necə son qoyması barədə oxuduğum kitabları bir daha vərəqləməyə başladım. Amma biz orta əsrlərdə yox, mikrobioloqların, gen mühəndislərinin az qala hər il Nobel mükafatı aldığı XXI əsrdə yaşayırdıq və birdən sadə bir qrip inkişaf eləmiş dünyanın sakinlərini öz evlərində həbs edir. Gen mühəndisliyi demişkən, bunun heç də sadə qrip olmadığını izah eləmək üçün sosial şəbəkədə roliklər paylaşan Genetika İnstitutunda çalışan rəfiqəm dönə-dönə deyirdi ki, vaksinin tapılması üçün əvvəlcə virusun genini təyin eləmək lazımdır. Amma bu, heç də asan məsələyə oxşamırdı, bəlkə də bir il gözləmək lazım gələcəkdi. Dünyamızsa suyu qurumuş dəyirmana bənzəyirdi, maşınların şütüdüyü küçələr, insanların qaynaşdığı səkilər, baharın ətri gələn yaşıl xiyabanlar ölü sükuta dalmışdı. Hərəmiz öz damımızın altına sığınıb dünyamızdan gələn səksəkəli xəbərləri təəssüflə izləyirdik, virusun qızdırmalı, öskürəkli nəfəsi qapımızın kandarında dayananda isə artıq bunun yuxu olmadığını hiss eləməyə başladıq. Qorxurduq. Bəla hər yerdə ardımızca sürünürdü - əlimizin dəydiyi, nəfəsimizin toxunduğu nə vardısa hamısında qripin taclı virusları pusquda dayanıb yolumuzu gözləyirdi. Biz görüşəndə qucaqlaşıb öpüşərdik, indisə üz-üzə gələndə yolumuzu dəyişir, sifətimizi gizlətdiyimiz maskanın üstündən daha çox acizliyin, bir balaca da ümidin parıltısı ilişmiş gözlərimizlə bir-birimizə təskinlik verməkdən başqa əlimizdən bir iş gəlmirdi.

- Mən həyatım boyu o qədər epidemiyalar görüb yola vermişəm ki, bütün dünyanı iflic edən beləsini təsəvvür eləməzdim, - doxsan beş yaşlı anam televiziya xəbərlərində virusdan ölənlərin hər gün yenilənən elektron lövhəsi qarşısında aparıcının həyəcanlı məlumatlarını dinləyərkən belə dedi. Anam artıq çoxdan təqaüdə çıxmış infeksionist uşaq həkimiydi, yarım əsrlik fasiləsiz əmək fəaliyyətinin on ilini vaxtıyla adına “uşaq Allahı” deyilən, Bakının məşhur pediatrı Qindesin rəhbərliyi altında işləmişdi. Anam yoluxucu xəstəliklərlə mübarizə aparanda biz uşaq idik, dumanlı şəkildə xatırlayıram ki, atüstü evimizə dəyib təzədən xəstəxanaya yollananda rəhmətlik atam işini-gücünü buraxıb bütün gününü bizim şıltaqlığımıza dözərək keçirirdi. Amma biz bunun adının pandemiya olduğunu və həyatımızın indiki kimi təhlükədə qaldığını hiss eləmirdik. Heç valideynlərimiz də işin yükünü evə gətirməz, bizim yanımızda çətinliklərdən söz açmazdılar, bildiyimiz bir o idi ki, atamız şərqşünas, anamızsa sözəbaxmayan uşaqlara iynə vuran həkim idi.

- Ana, yəqin sizin vaxtınızda infeksiyalar indiki kimi sürətlə yayılmırmış, ölənlərin sayı da çox deyilmiş, - soruşdum.

 - Nə danışırsan, qızım? Ölənlərin sayı indikindən dəfələrlə çox idi. Bakının da, elə o biri şəhərlərin də xəstəxanaları dolub-daşırdı. Amma sovet hökumətiydi, çox şey gizlədilir, düz-əmməli hesab-kitab aparan da yox idi. Hə, indiki kimi hərənin əlində bir telefon da yox idi axı? Mən də eynən Nadirə kimi gecəmi gündüzümə qatmışdım. Həkimlər az, xəstələrsə bir ucdan artırdı. Çatdıra bilmirdik, bala, - Nadirə anamın öz adıdı, qardaşım oğluna atamın adını vermişdi, mən də qızım dünyaya gələndə heç düşünmədən anamın adını qoydum. Hardan biləydim ki, balaca Nadirə də böyüyəndə adını daşıdığı nənəsi kimi həkim olacaq, həm də infeksionist və elə bir gün gələcək ki, pandemiya başımızın üstünü qara bulud tək kəsdirəndə o, da eynən nənəsi kimi mübarizəyə qoşulacaqdı. Tarix təkrarlanır, amma peşəkar tarixçi kimi bilirəm ki, bu, heç də yaxşı hal deyil. O, insanların səhvlərini, buraxdıqları boşluqları xatırlatmaq üçün təkrarlanır, zamanın kəmkəsirini gərək vaxtında ödəyəsən. Lakin filosofluq eləməyimin artıq anlamı qalmamışdı, çünki tarix doğrudan da təkrarlanmışdı, özü də tək anamın və qızımın yox, bütün insanların taleyində.

 - Yadımdadı, müharibədən sonra, 40-cı illərin axırlarında “səpmə yatalaq” epidemiyası elə sürətlə yayıldı ki, yoluxan zavalı körpələrin yarıdan çoxunun həyatını xilas eləmək mümkün olmadı, - anam danışmağa başladı.

Atam da, elə mən özüm də həmişə onun yaddaşına həsəd aparmışıq, faktları, rəqəmləri, hətta fikir vermədiyimiz xırda detalları elə gözəl xatırlayır ki, sanki tarix kitabı oxuyursan.

- 50-ci illərin ortalarında “qayıtma yatalaq” xəstəliyi tüğyan eləməyə başladı. Həmin vaxtı biz bütün sutkanı, gözümüzü qırpmadan işləyirdik…

- Hə, o vaxtlar dumanlı da olsa, yadıma gəlir. Bizi bağçaya getməyə qoymurdunuz. - Çünki yatalaq təzə anadan olan uşaqları, bir də qocaları oraq kimi biçirdi. O zaman mənim əynimdə adicə ağ xalat, bir də hər gün spirtlədiyimiz adicə maska var idi. Allahın işinə bax ki, nə mən, nə də həmkarlarımdan heç kim yoluxmadı. Bilirsən, biz həmin xalat və maskayla illərlə vərəm şöbəsində də işləmişik, heç vaxt da qorxmamışıq, ağlımıza gəlməyib ki, yoluxa bilərik. Amma indi Nadirənin əynində skafandr təsəvvür edəndə, ürəyim ağrıyır. Hələ Arifin burnunun üstündəki qızartılar…

Arif qızımın həyat yoldaşıdı, universiteti də bir yerdə oxumuşdular, ikisi də infeksionist olsalar da, fərqli xəstəxanalarda işləyirdilər. Lakin karantin zamanı hər ikisi vəziyyəti daha ağır olan şəxslərin yerləşdirildiyi xüsusi ayrılmış xəstəxananın reanimasiya şöbəsinə təhkim olunmuşdular. Dünən gecə yarısı qızlarına baş çəkməyə gələndə nəvəm yatmışdı, yaxşı ki, zavallı qızcığaz valideynlərinin o halını görmədi. İkisinin də rəngi qaçmış sifətində taxdıqları maskanın buraxdığı dərin izlər gendən sezilirdi, Arifin gözlərinin altı qaralıb tulumlanmış, burnunun üstündə qızartılar peyda olmuşdu, Nadirəninsə gözləri yol çəkir, danışa-danışa eləcə dizlərini ovxalayırdı. Onların yorğun sifətinə baxanda anam heç əhvalını pozmadı, əksinə cavanlığını xatırlayırmış kimi sualları yağış tək yağdırırdı və mənə elə gəldi ki, hətta gecənin bu saatında təzədən ağ xalatını geyinib nəvəsinə qoşulmaq üçün himə bənd idi. Mənsə nə qızımı, nə kürəkənimi heç vaxt belə heyi kəsilmiş görməyə adət eləməmişdim, sanki ağır döyüşdən çıxıb yolüstü doğmalarına baş çəkməyə gəlmişdilər və təzədən döyüş meydanına qayıtmaq üçün tələsməliydilər. Onlar nigarançılıqlarını gizlətməyə çalışsalar da, vəziyyətin ciddiliyini, bəlkə də çıxılmaz olduğunu yorğun gözlərindən oxuyurdum. Etiraf edim ki, onların gəlişinə kimi adi qripin dünyamızın altını üstünə çevirəcəyinə elə də ciddi yanaşmırdım, bunun hansısa dərman firmalarının, beynəlxalq güclərin uydurduğu informasiya imitasiyası hesab edirdim. Qızım da, kürəkənim də, bacardıqları qədər bizə təskinlik verməyə çalışırdılar, lakin başımızın üstünü hazırlıqsız kəsdirən elan olunmamış savaşın addım səsləri artıq evimizin kəndarında eşidilirdi.

 “Bəs nə edək?”, - dərsini bilməyən uşaqlar kimi onların rəngi qaçmış sifətinə baxıb dillənəndə, hər gün sosial roliklərdə eşitdiyimiz sözlərdən savayı bir şey demədilər – “evdən qalın, əlləri tez-tez yuyun, aranızda məsafə saxlayın”.

Qızım ürəyimə bələd idi, onsuz da onlardan sarı nigaran qalacağımı bilirdi, odur ki, mənə toxtaqlıq vermək üçün iş şəraitlərinin yaxşı olduğunu, vaxtında yeyib-içdiklərini, səkkiz saatdan çox işləmədiklərini söylədi.

- Səkkiz saat nədi ki? Biz o vaxtlar bütün sutkanı ayaq üstə keçirərdik, - uşaqlar gedəndən sonra anam dilləndi.

- Elə bilirsən başa düşmədim, məni toxtatmaq üçün elə dedilər. Onlar da çox işləyir, ana…

- Elə də olmalıdı, - anam soyuqqanlı cavab verib əllərini yumaq üçün vanna otağına keçdi. Yəqin uzun illərin formalaşdırdığı peşə vərdişindən irəli gəlirdi ki, o, atamdan da, elə mənim özümdən də fərqli olaraq heç vaxt təmkinini pozmazdı, hər halda biz anamızı nə vaxtsa əsəbiləşib özündən çıxan görməmişdik. Atamın işiylə bağlı altmışıncı illərdə ailəmizlə birlikdə iki il Əfqanıstanda yaşayandasa, anamı təzədən kəşf elədim, tək ana kimi yox, yüzlərlə tanımadığı xəstələrə şəfa verən həkim, dağ ürəkli insan kimi. Qardaşım məndən iki yaş böyük olsa da, indi soruşanda çox şeylər yadına yuxu kimi gəlir, mənsə vətənimizdən uzaqlarda, yad adamların arasında, atamın narahat günlərini, anamınsa necə gecəsini-gündüzünə qatmadan işlədiyini xatırlayıram. Xaricə yollanarkən elə bilirdik ki, nəhayət, anam artıq bütün gününü bizimlə keçirəcək, heç başqa ölkədə çalışmaqdan ötrü rəsmi icazəsi də yox idi. Başında həmişə qara buludları əskik olmayan Əfqanıstanda o zamanda çiçək xəstəliyi tüğyan eləyir, həkim çatışmır, uşaqlar kütləvi şəkildə qırılır, sağalanlarınsa ömürlərinin axırına qədər üz-gözləri çopur bağlayırdı. Sizcə, anam rahat oturardımı? Yenə də ağ xalatını geyinib maskasını spirtlədi. Yadıma salanda indi də heyrətlənməyə bilmirəm, ictimai əsaslarla, yəni bir qəpik belə ummadan çiçək pandemiyası ilə mübarizəyə qoşuldu. Tərslikdən həmin vaxt qardaşım, ondan təxminən iyirmi gün sonra mən də çiçəyə yaxalandıq. Atam təşviş içindəydi, üzə vurmasa da, bizi Əfqanıstana gətirdiyinə görə çox peşman olmuşdu. Anam tanımadığı əfqan balalarının başı üzərində pərvanə tək dolandığı kimi bizi də xəstəliyin ağuşundan xilas elədi. Yeganə qorxumuz çopur qalacağımız idi, şükürlər olsun ki, hər şeyi yaxşı adlada bildik.

 - Bu da keçib gedəcək, qızım, özünü darıxdırma, - anam hələ də pəncərənin qabağında dayanıb Nadirəgilin maşınının arxasınca baxdığımı görüb dilləndi.

 - Ana, Əfqanıstan yadındadı?

- Hə, kasıb ölkə, hər yanı cənginə alan lənətə gəlmiş çiçək, bir də hədiyyə kimi mənə verilən bahalı qaragül dərisindən kürkü geri qaytarmağım… Hamısı yadımdadı.

- Qaragül dərisindən kürk? Bax, o, mənim yadımda deyil.

- Çünki heç sizə deməmişdim də. Amma atan o kürkdə gözüm qaldığını bilirdi, günlərin bir günü ondan yaxşısını alıb gətirdi. Biz kimdənsə hədiyyə ummurduq axı. Qaldığımız şəhərin merinin oğlu vərəmə tutulmuşdu. Adı nəydi onun? Hə, Məhəmmədəli. Altı yaşında, elə mehriban, istiqanlı uşaq idi ki. İki qaşının arasında hind qızları kimi yumru qara xalı varydı. Bütün günü də ağlayırdı “mənim hələ altı yaşım olmayıb. Mən ölməyəcəm, ölməcəyəm”, deyirdi.

- Mən elə bilirdim ki, təkcə çiçək yayılmışdı.

- O zamanlar “vərəm” də, “çiçək”lə qol-qola verib varlı, kasıb demədən bütün komaları, imarətləri dolaşırdı. Məhəmmədəlini müalicə eləyib sağalda bildim, amma əkiz əmisi uşaqlarını xilas eləmək mümkün olmadı. Şəhər merinin arvadı mənə qaragül dərisindən olduqca gözəl, həm də bahalı bir kürk gətirmişdi. Rəhmətlik atanın bircə qıyqacı baxışı kifayət elədi ki, hədiyyəni geri qaytarım. Biz sovet adamları idik, öz prinsiplərimiz vardı… Bakıya qayıdandan sonra aradabir Məhəmmədəlidən məktublar alırdım, rəssam olacağını yazırdı. Sonra əlaqəmiz kəsildi. Eh, gör aradan nə qədər illər keçib.

 - Rəssam? Mən də rəssam olacam!, - gözlərini ovuşdura-ovuşdura yatağından qalxıb bayaqdan bizə qulaq asan nəvəm İradə gileyli-gileyli dilləndi. Hə, yadımdan çıxmamış deyim ki, nəvəm də mənim adımı daşıyır. Düzdü, bunu qızımdan ya kürəkənimdən heç vaxt xahiş eləməmişdim. Özləri belə istəmişdi, nə gizlədim, elə mənim də ürəyimə yatmışdı.

- Bəs dünən deyirdin müğənni olacam. Nə tez fikrini dəyişdin?,- anam mənə göz vurub dilləndi.

 - Müğənni də olacam də. Şəkil çəkən müğənni olmur ki?, - nəvəm də hazırcavablığından qalmadı.

- Nə deyim, bala, heç bizim nəsildən mahnı oxuyan çıxmayıb. Biz yaxşı həkim oluruq…

 - Yox, mən həkim olmayacam! Həkimlər çox, hamıdan çox kitab oxuyurlar. Axşamlar da evlərinə gəlmirlər. Müğənni yaxşıdı, hamı səni tanıyır, qəşəng evlərin, maşınların olur, - qoca nənəsinin nəsə deməsini gözləmədən nəvəm zümzümə eləyərək yan otağa keçdi. Yavaş-yavaş uşağın cır səsi bütün evi başına götürdü. İndi o, rəngli karandaşlaryıla divar kağızları üzərində “rəssamlıq” məharətini göstərir, həm də səsinin yetdiyi yerə kimi dayanmadan mahnı oxuyurdu.

 - Görürsən, zəmanə uşaqlarıdı, - anam dedi, - nəyəsə məcbur eləmək olmur. Elə sözlər danışırlar ki, adamın matı-mutu quruyur. Biz bu yaşda ev, maşın haqqında nəinki fikirləşmirdik, heç istəsək də fikirləşə bilməzdik.

- Ana, belə baxanda uşağı da qınamaq olmur axı. “Aşıq gördüyün çağırar”, - dedim. Sonra yenidən anamın xatirələrini çözələməsi üçün söhbəti Əfqanıstandan saldım. Evimizə qapandıqca vaxtın necə keçməsinin heç bir anlam kəsb etmədiyini duymağa başladıq. Elə bil bələkdə qırxı çıxmayan uşaq idik, yavaş-yavaş gecəylə gündüzün yerini səhv salırdıq. Anamın xatirələri təkrarlananda və bir də müğənni olacağını az qala hər gün israrla sübut eləməyə çalışan nəvəmin “repertuarı”nda təzə mahnılar peyda olanda evimizin divarları arasında zamanın hələ dayanmadığını hiss edirdim. Ömrünün əlli ilindən çoxunu çiçək, vəba, qızılca, vərəm kimi yoluxucu bəlaların qarşısını almağa həsr eləmiş doxsan beş yaşlı anam hər gün əllərini yuyur, spirtləyir, məni də, nəvəmi də bunu eləməyə məcbur edirdi. Bu bəlanı da adladacağımıza elə əmin idi ki, onun optimizmini paylaşmamaq mümkün deyildi. İsti divarlarımızdan kənarda – ölkələrini, şəhərlərini, kəndlərini gəzməkdən doymadığımız dünyamızda vəziyyət hələ də yaxşı deyildi.

- Həkim, düzünü deyin, mən ölməyəcəm, hə? Belə yaşlı görsənməyimə baxmayın ha, heç altmış yaşım olmayıb. Həkim, mən ölməyəcəm, eləmi? -, Bakıda Novruz şənliklərində iştirak eləmək üçün İrandan Azərbaycana gələn turistlərin bəzilərində virusun nəticələri müsbət çıxmışdı. Onlardan vəziyyəti ağır olanları isə Nadirəylə Arifin çalışdığı xəstəxananın reanimasiya şöbəsində yerləşdirmişdilər. İki qaşının arasında hind qızları kimi yumru qara xalı olan kişinin nəfəs almağı çətinləşəndə, süni nəfəs aparatına qoşmaqdan başqa əlac qalmamışdı. Az qala hər gün Nadirənin skafandrın qalın eynəyinin arxasından parlayan çuxura düşmüş gözlərinə baxaraq günahsızlığını sübut eləməyə çalışan uşaqlar kimi hələ altmış yaşının tamam olmadığını dönə-dönə söyləyirdi.

- Bilirəm, bu, elə bir dərdi ki, qocaları götürür. Amma, həkim, Allaha and olsun ki, mənim heç altmış yaşım olmayıb. Vallah, altmış yaşım yoxdu…

 - Sizə heç altmış da vermək olmaz,- Nadirə onun xəstəlik tarixçəsinə göz gəzdirib dilləndi. Öskürək hələ ki, şiddətli olmasa da, qızdırma artıq öz işini görmüşdü; kişinin dodaqları çat-çat olmuş, burnunun ətrafı və gözünün altı göyərmişdi, nəfəs almağı çətinləşdikcə nəbzinin ritmi də aşağı düşürdü. Xəstə müalicəyə adekvat görünürdü, lakin bir vaxtlar vərəmin zədələdiyi ağ ciyərləri hərarətin artacağı təqdirdə həyatını təhlükə altında qoya bilərdi. Onunla eyni palatada yatan xəstəni artıq xilas eləmək mümkün olmamışdı. Elə başqa xəstəxanalardan gələn xəbərlərdə də ürəkaçan bir şey yox idi. Kişi qara qızdırmadan ayılıb özünə gələndə, hər gün eyni şeyləri danışırdı. Bəlkə də sayaqlayırdı, amma Nadirə üçün onun danışığına qulaq asmaq, vaxt tapdıqca söhbət eləmək elə müalicə qədər vacib idi. Virusun caynağında çırpınan xəstələrin çoxu heç sayaqlaya da bilmirdilər. İnsan bir göz qırpımında statistik rəqəmə çevrilirdi – hər gün bu qədər yoluxdu, bu qədər öldü, bu qədər sağaldı. O, sanki özünün rəqəm olmadığını sübut etmək üçün mücadilə aparır, yalnız və yalnız sağalanların cərgəsində dayanmaqda israrlı idi. Bu xəstəxanada sayaqlamağı bacarmaq elə nəfəs almaq qədər vacib idi.

- Altmış nədi ki, hə, həkim? Altmış nə yaşdı ki?

 - Əlbəttə bir yaş deyil. Siz də maşallah, yaxşı görünürsünüz…

 - Həkim, mən sizin şəklinizi çəkəcəm. Mən rəssamam axı… rəssamam…

 - İnşallah! Sağalandan sonra, amma skafandrda yox.

- Mən bilirəm necə çəkəcəm. Sizin şəkilinizi… özüm bilirəm… Skafandrda olsanız da, sizi görürəm… Altmış yaş boş şeydi, eləmi?

- Yaşınızı özünüzə dərd eləməyin, artıq.

 - Yox, həkim, mən özüm tez-tez belə deyirəm ki, qoy əzrayıl da eşitsin. Mən bayrama gəlmişdim axı... Heç bayram vaxtı da adama qıyarlar? Altmış yaş nədi ki?..

- Bəs nə çəkrisiniz? Portret, peyzaj…

 - Mən müharibə adamlarından çəkirəm, həkim. Bilirsiniz nə qədər müharibələr görmüşəm? Biz Əfqanıstan qaçqınıyıq. Çoxdan… Çoxdan qaçmışıq... müharibədən… İndi Təbrizdə…-, öskürək şiddətləndiyindən nə qədər çalışsa da, sözünün davamını gətirə bilmədi. Nadirə onun başını dikəldib su verdi. Hərarəti də artmışdı. İndi o, hər gün qılığına girdiyi əzrayılla növbəti savaşa başlamışdı. Həkim dan yeri sökülənə qədər alını hind qızları kimi xallı xəstənin başının üstündən çəkilmədi. “Yox, mənim altmış yaşım yoxdu… yox… yox… altmış nə yaşdı ki…”,- o, bütün gecəni bax beləcə sayaqladı. Səhər Nadirəni Arif əvəz edəndə xəstə bir az toxtamışdı, ağır-ağır da olsa, nəfəsi gedib gəlirdi.

Dünyanın bütün xəstəxanaları dolub-daşırdı, sanki bəşəriyyət eyni vaxtda savaş vəziyyəti almışdı. Hamı səbirsizliklə Şərqdən yayılan bəlanın kökünü kəsən vaksinin hazırlanacağı günü gözləyirdi. Günlər uzandıqca, evə qapanmış adamların səbri də tükənirdi. Yalnız təbiət öz işindəydi; baharın nəfəsi toxunan ağaclar çoxdan tumurcuqlayıb, çiçək açmışdı, köhnə “beşmərtəbə”lərin həyətində yumrulanmış alçalar, göyərmiş əriklər pitrax budaqlarına dırmaşacaq dəcəllərin yolunu gözləyirdi. Novruzu yola verəndən sonra Pasxanın çıxmasına bəndmiş kimi sərçələr civildəşərək pəncərələrimizi döyəcləyir, hər səhər onları yemləyəcək adamların yolunu gözləyən alabəzək göyərçinlər kimsə gözə dəyməsə də, yenə də ümidlərini itirməyib səkilərin kənarına qonardılar. Əslində ümidini itirməyən tək onlar deyildi, insanların dəvə səbri tükənsə də, göyərçin ümidi hələ öləziməmişdi. Nadirə artıq başqa xəstəxanaya təhkim olunmuşdu, Arifsə reanimasiya şöbəsində işinə davam edirdi. Sağalanların sayının yavaş-yavaş artdığını da birinci onun dilindən eşitdik. Xəbərlər proqramlarında karantin rejiminin artıq yumşaldılacağı barədə ara-sıra söhbətlər gedirdi. Bizim göyərçin ümidimiz günü-gündən qanadlanır, evimizin divarları arasında qərar tutmayıb doğma şəhərimizin yaşıl xiyabanlarının üzərindən ötmək istəyirdi. Arif hamımızın, hətta aylardı ki, müğənni olacağını israrla söyləyən nəvəmi də heyrətə salan müjdəli xəbərini isə mayın ortalarında verdi. Pandemiyadan sonra ilk dəfəydi ki, ailəlikcə nahar süfrəsinə toplanmışdıq, az öncə xaricdəki qardaşımla da “Skyap”la söhbətləşməyimiz anamın nigarançılığına son qoymuşdu. Dünyamızın yavaş-yavaş özünə gəlmək istəməsi hamımızı sevindirdi. Arif əlində iri dördkünc bağlama evə gələndə, nəvəm bunun ona hazırlanmış növbəti sürpriz olduğunu düşünüb civiltili səsini başına atdı. Bu aralarda könlünü almaq üçün demək olar ki, hamımız ona balaca da olsa nəsə sürpriz edirdik axı.

- Bunu xəstəxanaya gətirmişdilər. Sənə gəlibmiş, - Arif çiyinlərini çəkərək bağlamanı Nadirəyə göstərdi, - özü də Təbrizdən.

Qızım gözlərini döyüb üzümüzə baxdı. Nə bizim İranda qohumlarımız var idi, nə də onun rəfiqələri. Hər halda mənə elə gəldi ki, bu, yenə Arifin növbəti zarafatlarından biridi. Yorğun, üzücü günlər yaddaşımızda ilişmiş pis yuxu kimi arxada qalmışdı və biz yavaş-yavaş pandemiyadan əvvəlki həyatımızın ritminə qayıtmağa cəhd göstərirdik. Zarafatlar isə bir zamanlar həyatımızın az qala gündəlik normasına çevrilmişdi. Nadirə bağlamanı açandaysa, bunun zarafat yox, gözəl bir portret olduğunu gördük – çuxura düşmüş gözlərindən sevinc yağan əsmər sifətli həkim başını azca yana əyib gülümsəyirdi. Gur qara saçlarını boynunun arxasından buraxmış, əllərini ağappaq xalatının qarşısında çarpazlamışdı, başındaysa üzündəki yorğun təbəssümü tamamlayan şahzadəsayağı zərif bir tac var idi. Rəsmin aşağısında kursivlə bu sözlər yazılmışdı – “Xilaskarım - taclı mələk. Məhəmmədəlidən. Təbriz”. “Məhəmmədəli” adını oxuyan kimi Arif onun reanimasiyada Nadirənin müalicə elədiyi hind qızları kimi alını xallı kişi olduğunu söylədi. Qızım son aylarda sayını itirdiyi xəstələrinin arasından hər gün əzrayılı yola gətirmək üçün altmış yaşının tamam olmadığını söyləyən təbrizli rəssamı da, ona verilən sözü də unutmamışdı. Lakin hamıya qəribə gələn portretin nəvə Nadirədən çox, nənə Nadirənin cavanlığını xatırlatması idi. Bunu hamıdan yaxşı mən bilirdim, çünki bütün ömrüm çuxura düşmüş gözlərindən heç vaxt sevincini əsirgəməyən, ağ xalatında mələyə oxşayan, əsmər simalı qadının gözlərinin qabağında keçmişdi. Xatirələrimizin köhnəldiyini zənn etdiyimiz anda, üstündəki beton qatını yararaq günəşə sarı boy göstərən körpə fidan kimi təzə xatirələr göyərir və yaddaşımızı korşalmağa qoymur.

İş ondadı ki, taclı virusun gətirdiyi pandemiyanın həyatımıza qatdığı “müjdə”lər bununla da bitmədi. Dünənə qədər müğənni olacağını israrla söyləyən nəvəm divardan asdığımız “taclı mələyin” portretini görər-görməz indi də həkim olmaq həvəsinə düşmüşdü. Amma bu dəfə deyəsən, lap ciddi idi; səhər açılandan axşama kimi hamını müayinə edir, qızdırmamızı ölçür, əllərimizi spirtləyirdi - pandemiya qurtarmışdı, amma bizim evdə “proflaktik tədbirlər” görünür hələ çox davam edəcəkdi.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.10.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalında bu gün sizlərə gənc şair Aygün Bayramlının şeirləri təqdim olunacaq.

KAŞ Kİ…

Dərin-dərin səmaların

Buludu olaydım kaş ki…

Hamı gedərdi işinə,

Unudulaydım kaş ki...

Ya səmanın qucağında

Quşa dönəydim, uçaydım...

Ya da bir ulduz olaydım,

Səhər sönəydim kaş ki...

Bəlkə, başı göyə çatan

Ağac olaydım bircə gün,

Yazda hər yer yaşaranda

Quruyaydım kaş ki...

Heç kəsin yaşamadığı

Bir ev olaydım bir saat,

Divarında köhnə saat kimi

Geri qalaydım kaş ki...

Bu beş günlük dünyanın elə bil ki

Ucsuz-bucaqsız yaşamı var,

Yapışmışıq yaxasından ikiəlli,

Bu dünyanın yaxasından yapışan iki əlin

biri olaydım kaş ki…

QAĞAYI

Gəl uçaq, qağayı,

Gəl uçaq...

Mən sevincdən,

Sən azadlıqdan,

Qağayı...

Mən xoşbəxtliyi qucaqlayım,

Sən səmaları...

Sənin xoşbəxtliyin uçmaqdır,

Mənim uçmağım xoşbəxtlikdən...

Bu dünyada hər yaranan ötəridir,

Yaşananlar quş ömrüdür, köçəridir.

İnsan elə doğulandan xoşbəxtliyə 

qaçmır ki,

Quşlar da siz bilən kimi

Xoşbəxtlikdən uçmur ki...

Gəl uçaq, qağayı...

BAKIYA SALAM DENƏN

Bakıya salam denən,

Səhər gözün açanda…

Göy Xəzərin köksünə

Qağayılar uçanda.

Xəzərə çatdır mənim

Sevgi-məhəbbətimi,

Denən ki, ona verdim

Bütün səadətimi…

Küləyini mənimçün 

İyləyib qoxlayarsan.

Mən gəlib çatanacan

Sinəndə saxlayarsan…

Məni qarış-qarış gəz

Hər küçə döngəsində.

Yaz adımın baş hərfin

Xəzərin sahilində,

Bakıya salam denən…

MƏN TORPAĞAM

Bir də baxdın,

Torpağa çürüyüb qarışmışam,

Bir də görərsən,

Torpağa dönmüşəm mən.

Nə qeyri-adi işdi?

Torpaqdan yarananda

Torpağa dönəcəkdim,

Bir gün yaranmışamsa,

Bir gün də öləcəkdim.

Kaş elə torpaq olum,

Üstümü gül bəzəsin,

Görüm bu dünyanın mən

Hər təzəsin, köhnəsin...

Kaş torpağa dönəm,

Qarışam lap diblərə,

Gedib lap uzaqlardan

Qohum-əqrəbalara

Deyəm ki, gəlmişəm

Sizinlə görüşməyə...

Kaş ki, torpağa dönəm,

Dalam ən dərinlərə,

Ölənlərlə görüşəm...

Torpaq olmaq yaxşıdı...

Hamı bərabərləşir,

Qalır yerin üzündə,

Ən qızıldan taxtlar da,

Ən bəxtəvər baxtlar da,

O ən yaxşı vaxtlar da

Torpaqda eyniləşir...

Torpaq olmaq çətindi,

Mən torpağam,

Üstümdə, tonlarla binalar var,

Dərələr var, dağlar var,

Qurulmuş yurd-yuvalar,

Salınmış bağçalar var,

Ən əsası,

əsası üstümdə insanlar var!

Mən torpağam,

Bu qədər zamana dayanmışam,

Cahana dayanmışam,

İNSANA dayanmışam!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.10.2024)

Xalq yazıçısı, akademik Kamal Abdullanın əsəsrlərindən seçilmiş bir sıra qranula – cövhər sayıla biləcək məqamları “Ədəbiyyat və incəsənət” oxucularına təqdim edir.

Kamal Abdulla özü seçilmiş bu cövhərlər barədə yazır: “İllərdən bəri yazdığım müxtəlif şeirlərin, esselərin, pyeslərin, hekayə və romanların, publisistik məqalələrin və elmi əsərlərin, verdiyim intervülərin hər birinin içində yer almış və bu gün də öz məzmunu, tutumu, forması ilə diqqətimi çəkən misralar, cümlələr günlərin bir günü sanki dil açıb mənə dedilər ki, bizim bir-birimizdən zaman və məkanca ayrılığımıza son qoy və bizi bir-birimizin yanında yerləşdir. Sən görəcəksən ki, bu zaman biz tamamilə yeni bir cazibədə zühur etmişik. Onlar qeyri-səlis məntiq dili ilə desək, içində olduqları mətnin qranulaları (ilkin vacib hissəcikləri) idi. Qranula, başqa cür ifadə etsək, cümlədən (mətndən) bütün artıq hissələri siləndən sonra yerdə qalan cövhərdir.”

Bu günlərdə “Everest” nəşriyyatında müəllifin “Seçmələrin seçməsi-qranulalar” adlı kitabı da işıq üzü görmüşdür.

Beləliklə, hər gün Kamal Abdulladan 7 qranula:

1.

“ Hər şey itirdi sehrini,

İtirdi ilk qəlibini.

Kim kimə saldı mehrini,

Kim kimə satdı qəlbini?!”

2.

Gözəl qadın milli nailiyyət kimidir.

3.

“Odu, göylər lap yaxındı,

Göylər ulduz-ulduzdu.

Səsim üzünə toxundu

 üzün yenə məyusdu.”

4.

Höte: “Hamlet büllur qaba əkilmiş nəhəng bir palıd ağacıdır.” Palıd ağacı böyüdüsə, əkildiyi qabı dağıdacaq.

5.

“Ol zamanlar” və “indiki zamanlar”...

 Ədəbiyyatımızın mayasında “qayıdış” ideyası durur. Bu, “ol zamanlar”a qayıdışdır. Niyə? Nə üçün? “Ol zamanlar” göylər daha yaxın idi.

6.

“Hamı bir-birinə oxşayır necə

Sözlər də, üzlər də eynən həməndir.

Necə də səhərə oxşayır gecə

Necə də göy üzü həmən həməndir.”

7.

Yağışlı bir payız havası olaydı. Duman ya vaş-yavaş dağ ətəyindən dağ başına çəkiləydi. Uzaqdan havada əriyən səslər gələydi. Ürəyin az qala yerindən çıxmaq istəyəydi. Göylərdən bir arzun varsa, yerinə yetirək, deyəydilər. Beynin dən bütün həyatın ildırım sürətilə keçəydi. Bu həyatın heç bir məqamını saxlamaq, geri qay tarmaq istəməyəydin. Sadəcə, ürəyindən bir arzu boylanaydı: yağışlı, çiskinli bir gün olaydı, yavaş-yavaş dağ ətəyindən dağ başına yol alan duman olaydı, bir də havada əriyən uzaq səslər...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.10.2024)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

MÜTALİƏ MƏDƏNİYYƏTİNİ NECƏ FORMALAŞDIRMALI?

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının təqdim etdiyi bu silsilə yazılar Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Ədəbiyyat Fondunun Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən 2024-cü ildə “Qeyri-hökumət təşkilatları üçün qrant müsabiqəsi” çərçivəsində həyata keçirdiyi “Yeniyetmə və gənclərdə mütaliə mədəniyyətinin formalaşdırılması” layihəsinin tərkib hissəsi olaraq nəşr edilir.

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondu@

-Cəmi 6 dəqiqə kitab oxumaq stressin səviyyəsini 30 %-ə qədər azalda bilir ki, bu da musiqi terapiyasından və ya gəzintidən daha səmərəlidir. 

-Həkimlər sübut ediblər ki, mütaliə həm də güclü sağaldıcı prosedurdur. Bu gün inkişaf  etmiş ölkələrin bir çox aparıcı klinikalarında yeni müalicə metodu – biblioterapiya tətbiq edilir. 

-Tədqiqat zamanı zəngin süjet xəttinə malik romanların beş gün ərzində oxucunun beyin hüceyrələrini dəyişdiyi sübut edilib.

Sizləri cəlb edə bildik, elədirmi? Onda hər gün mütaliə mədəniyyəti barədə oxuyun və özünüzdə mütaliə vərdişləri aşılayın.

12.

MÜTALİƏ MƏDƏNİYYƏTİNİN ÜNSÜRLƏRİ

Mütaliə mədəniyyətinə kitab seçməklə başlanılır. Bu, mütaliə mədəniyyətinin 1-ci ünsürüdür. Mütaliə üçün kitab çoxdur, minlərlədir. Necə edəcən ki, səhv seçim etməyəsən? Biblioqrafiya göstəricisindən, tənqidi yazılardan, kitabxanalardan, kitabxanaçılardan, kitabqurdlarından (mütaliəni hobbiyə çevirən insanlardan – red.), nəşriyyat kataloqlarından, radio, TV və qəzet məlumatlarından istifadə etməklə düzgün seçim etmək mümkündür.

Düzgün kitab seçməklə bağlı tövsiyyələrimizi sizlərə əlbəttə ki təqdim edəcəyik. Hələliksə, mütaliə mədəniyyətinin digər ünüsürləri ilə tanışlığı davam etdiririk.

Kitabın müəllifini tanımaq, müqəddəməsi ilə tanışlıq mütaliə mədəniyyətinin 2-ci ünsürünü təşkil edir. Kitabın adı da bəzən məzmunu barədə çox şey deyir.

Məlum olmayan hər bir sözün mənasını öyrənmək üçün məlumat kitablarından, lüğətlərdən istifadə etmək, söz ehtiyatını, lüğət tərkibini zənginləşdirmək və nitq mədəniyyətini inkişaf etdirmək mütaliə mədəniyyətinin 3-cü ünsürüdür.

Mütaliə mədəniyyətində bədii əsəri dərk etmək meyar sayılır.

Mütaliə mədəniyyəti oxucunun bədii əsəri anlaması, onun tərbiyəvi cəhətlərini mənimsəməsi, ideyasını dərk etməsi deməkdir.

Bəs mütaliə mədəniyyətini uşaqlarda, yeniyetmə və gənclərdə kim və necə formalaşdırmalıdır? Necə formalaşdırmaq elə bizim ana mövzumuz olduğundan, kitab boyu bu barədə bilgilənəcəksiniz. Kim formalaşdırmalıdır sualına gəlincə isə,  sualın ən yaxşı cavabını bu sahənin Azərbaycanda ən əsas tədqiqatçılarından olmuş professor A.A. Xələfov verib: “El arasında belə bir kəlam var: Uşaqlar bizim gələcəyimizdir. Sual olunur: bu gələcəyə erkən yaşda kim təhsil və tərbiyə verməlidir? Kim onu cəmiyyətə layiq bir insan kimi formalaşdırmalıdır? Əlbəttə, bu şərəfli vəzifə yaşlı nəslin – ata, ana, baba, nənə, müəllim, kitabxanaçıların, bütün ziyalıların öhtəsinə düşür. Əgər bu gün yaşlı nəsil mütaliə etməzsə, kitabın gücünə bütün biliklərin mənbəyi, mənəviyyatın daşıyıcısı olmasına inanmazsa, özü mütaliə etməzsə gənc nəslin tərbiyəsində şübhəsiz ki, yaxından iştirak edə bilməyəcəkdir. Beləliklə, mütaliədən uzaqlaşmağa can atan nəsil yetişməyə başlayacaq ki, bu da millətin faciəsidir.”

Növbəti:13.Mütaliə mədəniyyətinin inkişaf mərhələləri

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.10.2024)

Bildiyiniz kimi, Azərbaycan Ədəbiyyat Fondu ilə “Ulduz" jurnalı “Ədəbiyyat və İncəsənət" portalının media dəstəyi, Şirvan Xeyriyyə Cəmiyyətinin isə təşkilati dəstəyi ilə görkəmli qələm ustası, Xalq yazıçısı, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin sədri Anarın 85 illik yubileyinə həsr edilmiş, yaşı 35-dək gənc yazarlar arasında hekayə müsabiqəsi keçirib.

8 finalçının hekayələri dərc edilməkdədir.

Bu gün Səma Quliyeva hekayəsini təqdim edəcək.

BILINMƏYƏN HƏQIQƏT VƏ ŞƏKƏR MALYARIYASI

Gözlərimi açanda özümü onun gözlərində tapdım. İllər sonra bu gözlər torpaq qədər qəhvəyi qıyıqlığını itirməmişdi. Mən onu magistral avtomobil yolunda görmüşdüm. Gözləri qıyıq, sanki özündə illərin yorğunluğunu daşıyan, sarısaç, ortaboylu biri indicə hardasa yanımdan keçirdi. Onu gördüyüm an qəlbimin hərarəti artdı. Bəlkə də, bu mənim yaşaya bilmədiyim uşaqlıq illərimin içindən qurtula bilmədiyim kabusum idi. Ya da, bəlkə də, çirkin qızlar sürmədən çox istifadə etdiyi kimi mən də çirkin həyatımı süni bəzəklərlə doldurmaq istəyirdim. Onu gördükdən sonra bir qəribə olmuşdum. Özümdən asılı olmayaraq magistral yolun qarşısındakı avtomobil servisinə yaxınlaşdım. Bəli, o bura maşınını yumaq üçün gəlmişdi. Və, deyəsən, buraların köhnə müştərisi idi.

 Evə qayıtdım. Biixtiyar necə qayıtdığımı bilmədim. Özümdən asılı olmayaraq maşınının nömrəsini götürmüşdüm. Bir daha görmək üçün Allaha yalvarırdım. Beynimdə 1001 fikir, ağlımda özümün özümlə apardığı qarışıq sualların müzakirəsi.

 O gecə səhərə qədər yatmadım, gözümə yuxu belə getmədi. Səhər ayılanda ilk işim götürdüyüm nömrə ilə onun avtomobilinin yerini öyrənmək oldu. Avtobusa mindim, dünən gecə yazdığım və indi mənim balaca dostum olan o məktubumla. Gəlib çıxdığım yer, deyəsən, onun iş yeri idi. Maşınını axtardım. Çox da yaxınlaşmamağa çalışıb məktubu onun şüşəsinin yanına yerləşdirdim. İçərisinə öz nömrəmi də yazmışdım. Daha doğrusu, saxta nömrəm. Ordan qaçaraq uzaqlaşdım. Bilmirdim amma, yazacağına ümid etmirdim. Hansı adam maşınından tapdığı nömrəyə yazardı axı? İndi onun düşüncələri bu yöndə çalışırdı: Görəsən, indi hansı tanışdı məni yoxlamaq, ya da ələ salmağa çalışır. Bu, ilk baxışda adi insanın düşünə biləcəyi fikirlərdir.

Evə qayıdıb kompüteri işə salaraq nömrəni ona birləşdirdim və heç bir zaman bilinməyəcək olan bir yalanın həqiqət adı altında icrasına başlamağa qərar verdim. Özümü niyə məxfi agent kimi apardığıma məna verə bilmirdim. Amma ilk dəfə qəlbimin səsini dinləməyə belə həvəsli idim. Axşama qədər gözlədim. Birdən gözlədiyim o mesaj gəldi. ”Salam, kim idi, buyurun”. Mesaj burda bitirdi, amma yeni bir hekayə başlayırdı. Mən isə “ciddiyətimi” qoruyub saxlamaqla “Salam, bağışlayın narahat edirəm, ama mənə bir mövzuda köməyiniz lazımdır, peraşki dükanı açmaq üçün nə qədər pul lazımdır, sizcə?” İlk baxışdan absurd mövzuya bənzəyən bu söhbət ikimizə də maraqlı gəldi. Cavabında mənə “hmm.. peraşki dükanı çox da büdcəli bir yer deyil. Dadlı olsa, bəlkə”.

Yağışlı bir axşam. Anamın dəmlədiyi o çox gözəl çayın əsrarəngiz ətri və qulaqcığımda səslənən “Bayatılar”. Həmin gecə söhbəti uzatmağa çalışaraq nə qədər danışdıq. Belə başladı bu kiçik, ama eyni zamanda mürgülü xatirələr. Ya da böyük bir yalan. Həm də çox böyük.

 Danışdığımızın 3-cü günü onu özümə daha da bağlamaq üçün şəkillər atmağa başladım. Beləcə, biz həm dərd ortağı, həm dost, həm də bir-birinə bağlanmış 2 axmaq olduq. Sizə gülünc gələcək, amma hətta biz o peraşki məsələsini belə zarafata salıb gülürdük. Gələcəkdə hardasa oturub peraşki və vanilyalı tort yeməyi də düşünürdük. O incə qəlbli, zərif duyğulu, təkliyinə düşkün, ağzından sözü yalnız çəkic ilə almaq olan Hitler sevdalısı “Leonardo DiKapriom” idi. Yox, o ivrit dilindən tərcüməsi olmayan yazılı kitabəm idi. Ya da. Müalicəsi olmayan xəstəliyim.

Qısa zaman ərzində o qədər yaxın olduq ki, hətta mənə hər gecə öz təsirli hekayələrini danışmağa başladı. Anasının öldüyünü. “Anamın məni qazlı su belə içməyə qoymazkən indi atıb gedib əbədi tənhalıq və yalnızlığımla baş-başa, içkiylə üzbəüz qoyması” sözü məni 1 həftə o qədər duyğulandırmışdı ki, onun anasını necə təkrar qaytarmaq olar deyə fikirləşirdim. Amma təəssüf ki gedən heç nə, itirilən heç bir şey yenidən qayıtmır, əvvəlki kimi olmur.

Bəzən yaxşı insanlar çirkin insanların çirkin əməllərinin qurbanı olur. Onun da anası içki əyyaşı atasının qurbanı olmuşdu. İndi atası həbslərdə çürüyür, anası isə əbədi olaraq sonsuzluğa qovuşmuşdu. Bəs özü? O yaşamırdı, nəfəs alırdı sadəcə. Zatən onun necə əzab və iztirablar içində qıvrıldığını yorğun gözlərindən anlamışdım. O yorğun, qəhvəyi, eyni zamanda qıyıq gözlər. O gözlər ki, nə gözlər. Bəstəvü-kanə bir ömürlük pay. Amma o gözlər çox ağrı, acı çəkmişdi. İtib batdığı bu qədər dərd arasında mən ona sanki dərman olmuşdum. İtirdiklərini məndə tapmağa çalışdığını hiss edirdim. O bu dəfə itirmək yox, qazanmaq istəyirdi. Qazanmağın yolunun itirməkdən keçdiyinin fərqində deyildi, bəlkə də. Təbiətən cinayətkar olmayan bir adam cinayət törətməyə məcbur olub qatil olanda onun beynində xeyir və şər cəngavərləri mübarizə aparır. Yalnız güclü və iradəli insanlarda xeyir və şərdən biri qalib gəlir. Zəif insanlarda isə bu mübarizə sonu görünməyən savaş meydanına çevrilir. Bu isə böyük bir faciədir.

Niyə yaxşı insanlar dünyadan tez köçür? Bir kitabda Allah sevdiyi insanları dərgahında tez görmək istədiyi və onların daha az günah işləməsi üçün yanına aldığını oxumuşdum. Bəs pis insanlar? Niyə Allah pislərə daha yaxşı həyat, təklif, imkan, şərait bəxş edir? Bu tarazlıqsız qanunauyğunluqlar mənim canımı sıxmağa başlamışdı. Doğurdan da, insanlar heç vaxt təmiz olmayacaqlar. Doğurdan da, onların xislətində bir iblis var. Onlar sevdiklərini incidib, doğmalarına əzab verirlər.

İndi onun ən böyük düşməni mən idim. Ona nə qədər yaxın olsam da, bir o qədər də uzaq idim. Aramızdakı sərhədlər getdikcə uçuruma çevrilirdi. Dərin bir uçuruma. Sonu görünməyən, bilinməyən, çox dərin bir uçurum həm də. Bir məsəl vardır, düşündüyün fikirlərin dərinliyinə getsən daha da dəli olarsan. Mən də onun dərinliyinə addım atdıqca, onu daha da yaxından kəşf etdikcə qapılar öz özünə açılırdı. Mən onun batağlığında gəzir, o isə mənim bataqlığımda boğulurdu. Yenə tarazsız tarazılıq. Təbiətin xaotik ahəngindən danışardım ona. Qıyıq gözlərinin ona necə yaraşdığını. Mənimsə onun qıyıq gəmisində “Titanik” kimi batmağımı söyləyərdim. Gülərdi həmişə. Qoyduğum sərhədlər onu artıq sıxmağa başlamışdı. Mənə isə şirin bir yuxu kimi gəlirdi. Bitməsini heç istəmədiyim bir yuxu. Mənim internet üzərində olan elektron robotlardan fərqim yox idi. Nostalji hisslərin sonu hər zaman qəm-kədərdir. Bu yazılmamış, amma təsdiqini tapmış bir qanundur. Get-gedə uzaq məsafə dibi görünməyən cəhənnəmə, çıxışı olmayan 4 divarlı zindana çevrildi. Biz isə bu fəlakətdə fırtına ilə üzləşən qayıqçılar idik. Mən avar çəkirdim, o isə dənizin necə də gözəl olmasına tamaşa edirdi.

Belə olmayacağını bilirdim, onu da, özümü də çoxdan başlamamış, bitməsi gərəkən bu cəfəngiyyatdan uzaqlaşdırmağı qərara aldım. Elə həmin gün mübahisə yaradıb danışmamağı qərara aldıq. Bitişi çətin, uzun bir ayrılıq idi bu. 6 ay danışmadıq. O 6 ay mən kitablara daha çox bağlandım, daha çox oxudum. Getdiyim hər yerdə, oxuduğum hər şeydə onu tapmağa çalışdım. Nə qədər güclü görünsə də olduqca zəif biri. Onun ürəyi demək olar ki yox idi. Çox saf idi. Ətrafındakı insanlar onun saflığını başqa yerlərə çəkirdilər. İçi mən qarışıq. Etdiyim heç düz hərəkət deyildi. Saxta adamın saf bir adamın qəlbinə yol tapıb ora yerləşməsi. Hər gün şiddətli vicdan əzabı və baş ağrısı ilə tanrıdan məni bağışlamasını istəyirdim. Etdiklərimin əffi yox idi. Onunla yenidən.. yenidən tanış olmaq istəyirdim. Ondan danışsam kağız, qələm yetməz.

6 ay sonra mən ona yenidən yazmağı qərara aldım. Gördüyüm yuxu məni buna vadar etdi. Kaş ki yazmazdım. Mənə nişanlı olduğunu, bir də yazmasam sevinəcəyini bildirdi. Gecikmişdim. O tanıdığım ən mükəmməl bir insan, əvəzi olmayan brillyanta çevrilmişdi. Bu xülya 2 ay sonra yenidən başladı. Onun şəkər xəstəliyinə tutulduğunu öyrəndim. Öyrəndiyim an dünyam başıma yıxıldı. Ona hər zaman yanında olacağını yazdım. Sonradan onun nişanlı olmaması üzə çıxdı. Özünü məndən uzaqlaşdırmaq üçün bu yalanı uydurduğunu boynuna aldı. Sona qədər yanında oldum. Şəkərlə mübarizənin çətinliklərini bilə-bilə asanlaşdırmağa çalışırdım. Şəkər simptomu insanın canından can alır, onu qanına qədər sümürüb sonra öldürür. Bu çətin zamanlarda artıq ona doğrudan da, sözün əsl mənasında bağlanmışdım. Ona zarafat üçün “şəkər olduğun üçün şəkər xəstəliyinə tutulmusan” deyirdim. Gizlin-gizlin göndərdiyim motivasiya məktubları, kitablarımı satıb bazardan aldığım ruhu sakitləşdirən çaylar, bağımızdan dərdiyim meyvələr, güllər... Hər gün yeni bir şey kəşf edib ona göndərirdim. Ömrünün sonlarını mənim yanımda keçirmək istədiyini deyirdi. Qəbul edə bilməyəcəyimi dediyim gün “Onda çıx və get həyatımdan, niyə qalmısan” dedi və bitdi. Mən də bitdim. O da bitdi. Yarımçıqlar yarandı. Əksikliklər bir-birini tamamlamırdı artıq. İllər keçdi, mən onu izlədim, izini heç zaman itirmədim. Amma tale onu mənə çox gördü. Günlərin bir günü e-postama “axtardığınız adamın məzarı Gənclər yaşayış kompleksinin yanındakı qəbirstanlıqdadır. Buyurun” yazısı gəldi. Bu postu oxuyanda nə məzarı, nə qəbirstanlığı deyə düşündüm. Yanlışlıq olduğunu zənn etdim. Yox, heç bir yanlışlıq yox idi. O keçən axşam ölmüşdü. Həmin an özümü hiss etmədim. Həmin gün mən də öldüm. Fəlakətdən sağ qalan təkcə islanmış mən və sınıq salxaq gəmim idi. Onu artıq birdəfəlik itirdim. Belə bir şey də var ki, itirməkdən qorxduqlarımızın dəyərini itirdikdən sonra anlayırıq. Həmin gün o qədər ağlamışdım ki, gözlərimdən yaş əvəzinə qan axırdı. Azca da olsa özümə gələndə dayanmayıb onun məzarına ziyarətə getdim. “Gedirəm, gəlməsəm yada sal məni” ilə başlayan sözlər. Deyəcəyim sözlər boğazımda kilidləndi. Sonsuz ayrılıq idi bu. Ayrılıq, ayrılmaq. Yad terminlərdir, eynköklü olsalar da. Gözlərimi açanda özümü onun gözlərində tapdım. İllər sonra bu gözlər torpaq qədər qəhvəyi qıyıqlığını itirməmişdi. Amma artıq o gözlər yerdən deyil, məzar daşından baxırdı.. Siz siz olun, sevdiklərinizin dəyərini vaxtında bilin.

Ürəyimdə ayaz var,

Nə qış gedib, nə yaz var,

Oyatma bənövşəni,

Kol dibində ayaz var...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.10.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Aybəniz Əliyarın “Qayıdan torpaqlar, qayıtmayan oğullar” poemasını təqdim edir.

QAYIDAN TORPAQLAR, QAYITMAYAN OĞULLAR

                                poema

Bu əsər Vətən, torpaq uğrunda
       cəsarətlə ölümə atılan igidimiz
               Xəyal Həsənova həsr olunur.

Yeni bir sevgi ilə doğurdu kənd günəşi,
Yeni gün gətirirdi Surra adlı bu yurda.
Hər gün erkən qalxırdı Həsənovlar ailəsi,
Nur dağı kimi idi Surra dağları burda.

Üfüq tərtəmiz idi, günəş şəfəqləri pak,
Küləklər xəfif-xəfif gözlərini döyürdü.
Dağların qucağında bulud vardı ağappaq,
Bir ağca top kimiydi, gəl oynayaq, deyirdi.

Sanardın, bu Nur dağı bir sirli ocaq-oba,
Hira mağarası var, hardasa gizlinində.
Hörümçək tor quracaq, göyərçinlər də yuva,
Yerə bir vəhy enəcək günlərin bir günündə.

***

Onlar üç qardaş idi:
      Cavad, Xəyal və Cəmil...
Onları anaları buraxmazdı eşiyə.
Daha çətin gələrdi,
      bir az daha gələn il,
Arxa olacaqdılar Əliyulla kişiyə.

Ev artır, kənd böyüyür, yuva qururdu hər kəs,
Oğullar əsgər gedir, qızlar gəlin olurdu.
Damarında qan idi, ciyərlərində nəfəs,
Zərnişan anamız da min bir xəyal qururdu.

Hanı, o ki deyirlər, quş qanadlıdır illər,
Quşdan qanadlı çıxdı bu illər, necə oldu?
Kənd yeriydi, aramsız dəyişdikcə fəsillər
Hər üç oğul böyüyüb əsgər yaşına doldu.

Təhsilin başa vurub mühəndis olur Cavad,
Böyük oğul o idi, işi asandı onun,
Cəmil də boy atırdı göz önündə hər saat,
Xəyal üçün arzusu başqa idi ananın.

***

Əzizim, o da yandı,

Su yandı, oda yandı.

O getdi, mən də getdim,

Mən getdim, o dayandı.

Arzular keşik çəkir yenə beşik başında,

Bir körpə qığıltısı dünyaya səs salıbdır.

Ata durub dayanıb pəncərənin tuşunda,

Ana öz övladını qucağına alıbdır.

Uşaq toppuş, gülərüz, qığıltısı şipşirin,

Anasının qucağın ən gözəl cənnət sanır.

Baxırsan, məna yatıb baxışında bir dərin,

Gözlərinin içindən ilahi nur boylanır.

İki övlad itkisi dərd olmuşdu anaya,

Xəyalın doğulması bu evdə bayram oldu.

Bu balaca uşağı sevdilər doya-doya,

Nə sevgi, nə qayğı var, üzərində cəm oldu.

Özün sevdirmək üçün çıxartdı hər oyunu,

Hər yerə eşq apardı, sevgi yaydı bu bala.

Qohum-qonşu, dost-tanış basdı bağrına onu,

Ata-ana yaman pis bağlandılar Xəyala.

Dağın ətəklərindən bir çay axardı sərin,
İçində ələ gələn xırda balıqlar vardı.
Ruzi-bərəkətiydi dağ çayı bu yerlərin,
Xəyal gah balıq tutar, gah quzu otarardı.   

Uşaqlıqdan bu yana suyu sevərdi Xəyal,
Su ilə oynayardı bütün günü həyətdə.
Ayağının altında oynayardı yamac-yal,
Hamı onu sevərdi, əzizləyərdi kənddə.

Gözlərinin içi də gülərdi o gülüncə,
Harda it-pişik görsə, həyətə gətirərdi.
Bir küçüyü var idi, anasından gizlincə
Papağını çıxarıb ona geyindirərdi.

Yazda dağlara qalxıb, ilk nə çiçəklədisə,
Toplayıb gətirərdi anasına hədiyyə.
Ərköyün böyüsə də, yenə baxardı sözə,
Anasının ürəyi, könlü xoş olsun deyə.

***

Bu vaxtlar evdə hamı telefonu güdürdü,

Bilirdilər, harda var, müəllim zəng edəcək.

Arzusu çin olmuşdu, oxumağa gedirdi,

Anası Zərnişanı sevindirib gedəcək.

Müəllim zəng elədi, kollecə girmişdi o,

Bu şad xəbər bir anda qol-qanad açdı kəndə.

Hələ Xəyalın özü, necə sevinmişdi o,

Əlləri qabar idi o şəhərə gedəndə.

Əllərinin içini dəryaz döymüşdü yaman,

Açıb tez-tez baxırdı çəkiləndə təkliyə.

Anasının gözündə qürur var idi, qürur,

Onun bu əziyyəti hədər getməyib deyə.

İldırım sürətiylə yayılmışdı bu xəbər,

Sevinmişdi dost-tanış, sevinmişdi qız-gəlin.

Ana bir vaxt demiş ki, oxumasanız əgər,

Ölsəm belə, məzarım  çat-çat olacaq, bilin.

Bəlkə də, əllərinə baxmırdı elə-belə,

Bəlkə də, istəmirdi kimsə görsün ovcunu.

Bir dünya sığışardı qabar atmış o ələ,

Axı yaşıdlarının çoxu bilmirdi bunu.

Elə ki gəlmişdi zəng, sevincindən qışqırıb,

Söyləmişdi, “ay ana, daha olma narahat,

Bu arzun da çin oldu, oğlun məktəbə girib,

Heç Xəyalın qoyarmı məzarın ola çat-çat?”

Ananın da sevinci sığmırdı yerə-göyə,

Özünü bu dünyanın bəxtəvəri sanırdı.

Bu saat bu xəbərə gələnlər olar deyə,

Gah hazırlıq görürdü, gah çölə boylanırdı.

***

Böyüyüb üzügülər, enlikürək olmuşdu,
Tanrı hər yaraşığı ondan etməmişdi kəm.
Ürəyinin işığı üzünə yansımışdı,
Hara getsə, sevilər, əzizlənərdi hər dəm.

Boy desən, boydan uca, dil desən, dildən şirin,
İş desən, əməksevər, söz desən, hazırcavab.
Xoş gündə doğulmuşdu, sevinciydi bir elin,
Yazsan, yazıyla bitməz, ömrü dolu bir kitab.

Bu dünyanın var, əlbət, bir düzəni, qanunu,
Sevgi, hörmət insanın həyatda tək varıdır.
Öz balası bilərdi müəllimlər də onu,
Uğur qazanan şagird məktəbin vüqarıdır.

O da dörd il oxuyub, vurdu məktəbi başa,
Öz tələbə adını şərəf ilə daşıdı.
Həm oxudu, işlədi qardaşıyla baş-başa,
Həm də ilk məhəbbətin nübarını yaşadı.

Nə olsun ki, asanca öz eşqinə varmadı,
Həyat dolu ürəyi nə bezdi, nə yoruldu.
Bu həyatda kimsənin ürəyini qırmadı,
Amma sevən ürəyi qırıldı, pis qırıldı.

Elçi düşmüşdü qıza, atası verəcəkmiş,
Bir insan öz əhdini nə tez belə unutdu?
Bitdi onunçün Bakı, bitdi məktəb, bitdi iş,
Xəyal da kor-peşman öz kəndinə qayıtdı.

Amansızdı bu dünya, nankor olur çox zaman,
İndi çox az hal olur, sevəni anlayırlar.
Xəyal əsgər gedirdi, bir zəng gəldi nagahan,
Şəhərdən dedilər ki, qızı nişanlayırlar.

***

Yenə yay günüydü, isti yay günü,
Hamı başlamışdı əkin-biçinə.
Axşamlar ot-ələf tədarükünü
Qatardı camaat söhbət içinə.

Səs-səsə verərdi cırcıramalar,
Xəyalın fikri də çöldə qalardı.
O gah dəryaz ilə otunu çalar,
Gah da şirin-şirin fikrə dalardı.

Təki sən Xəyaldan bircə iş istə,
Nə yorğunluq bilər, nə də isti o.
Xeyirli otlardan dəstəbədəstə,
Evə gətirərdi axşamüstü o.

Toplayıb kəkotu, itburnu, yonca,
Sərib qurudardı, “bəsdir”, deməzdi.
Əsgər gedəcəkdi payız olunca,
Evdən yardımını əsirgəməzdi.

Yenə bir yay günüydü, isti nəfəs kəsirdi,
Nə bir bulud görünür, nə bir yarpaq əsirdi.
“Yararlıdır” çıxmışdı yoxlamaların sonu,
Gəlib hərbi xidmətə çağırmışdılar onu.

İyula çağırışa düşürdü əsgər yaşı,
Xəbərə cəm olmuşdu yenə dostu, tanışı.
Yolçusu olacaqdı o bu şərəfli yolun.
Uşaqlıq arzusuydu hərbçi olmaq Xəyalın.

Yenə bayram ovqatı yayılmışdı bu kəndə,
Ruhuna ruh qatmışdı qəlbindəki xoş istək.
(Ancaq ta bilmirdi ki, o, əsgərə gedəndə
Gedib müharibənin ortasına düşəcək.)

“Əsgərgetdi” mağarı qurulmuşdu həyətdə,
Əvvəl demişdim axı, ovqat vardı bu kənddə.
Kömürdən köz tutan kim, samovar qaynadan kim,
Gələn qohum-qardaşı mağarda oynadan kim.

Baxan da deyərdi ki, yaxşı bilir işini,
Bir cöngəsi var idi Əliyulla kişinin.
Onu “əsgərgetdi”yə kəsəcəm söyləmişdi,
Beləcə Xəyalının könlün xoş eyləmişdi.

Başqa nə istəyirdi, nə bu ərköyün Xəyal?
Onun bu istəyinə anası olmuşdu lal –
Deyirdi, xına alın, isladın isti-isti,
Əlimə-ayağıma qoyacam axşamüstü.

Bu istək anasının bir az qəlbinə dəydi,
Amma o bu istəyə, arzuya boyun əydi.
Göndərib atasını xına aldı Xəyala,
Dedi, amandı, sağ get, salamat qayıt, bala.

Övladı əziz idi, axı neyləsin ana?
Oğluna xına yaxdı, yaxdıqca gözü doldu.
Xəyal xına götürüb bir ad yazdı ovcuna,
Amma o ad sahibi əhdə vəfasız oldu.

Xəyal hərbi xidmətin bitirsə də, dönmədi,
Elə qulluq etdiyi həmin o "çast"da qaldı.
“Mənim uşaqlığımın arzusudur bu”, dedi,
Xüsusi Təyinatlı Qüvvələrə yazıldı.

Hələ mart ayı idi, açılmamışdı cəbhə,
Hələ verməmişdilər əsl Zəfərə töhfə.
Hələ nə ürəyimiz, qəlbimiz qanlı idi,
Hələ Azərbaycanın başı dumanlı idi.

Hələ Vətən adında işğal yaramız vardı,
Hələ yurd yerlərinin yolu cadar-cadardı.
Xəyal yoldaşlarıyla vuruşaraq əl-ələ,
Şəhidlik zirvəsinə yüksəlməmişdi hələ.

Ana biş-düş edərək, Novruz bayramı vaxtı
Bağlamaya yığmışdı səliqəylə hamısını.
Nə var idi, yığmışdı, düşünmüş, həm övladı,
Həm də əsgər dostları, yoldaşları tamsınar.

İşə bax ki, bağlama qalmışdı bir dükanda,
Geri dönmüşdü evə ananın bayram payı.
Düşünməyə nə hacət əhvalını o anda,
Əlindən nə gəlirdi ağlamaqdan savayı.

Sonra toxtaqlıq tapıb, yenə xəmir tutmuşdu,
Şəkərbura, paxlava... Düzmüşdü yan-yana o.
Bişirdiyi nemətə sevgisini qatmışdı,
Əlindən nə gəlirdi? Bir anadır, ANA o.

İkinci səfər isə gələn vardı yanından,
Bir əsgər yoldaşına çatacaqdı bağlama.
25 sentyabr, cümə günüydü onda,
Xəbər verən yox idi müharibədən amma.

Ana yığıb çantanı hazırlamışdı erkən,
Cəmili də götürüb yolda durmuşdu hazır.
Qəlbi narahat idi övladın düşünərkən,
Boylanırdı yollara dəqiqəbaşı azı...

Əsgər gəldi tələsik, o da qayıtmalıydı,
Anamız nə bilsin ki, dünyadan yox xəbəri.
Bağlamanın içinə bir az da para qoydu,
Bu da “Xəyalın olsun” deyib, öpdü əsgəri.

Ta Allaha qalıbdı bundan sonrası ancaq,
Coşdurdu yeri-göyü müharibə xəbəri.
Bilmirdi, Xəyal orda vaxt-macal tapmayacaq,
Xərcləyə bilməyəcək, pul da dönəcək geri.

Bir saat qutusunda dönəcək geri o pul,
Bəlkə, saat əvəzi, vaxt əvəzi dönəcək.
Üstündə də bir ovuc ətirli kəklikotu,
Bir ətirli balanın nəfəsitək dönəcək.

Zərnişan anamız da saxlayacaq o pulu,
Olacaqdır o pulun ən sadiq qaravulu.
Deyəcək, balamındır, ruhu var orda əziz,
“Oğlu göndərib”, deyib, kəfənpulu edərsiz.

Köynəklərin ütüləyib qoydu yerinə,

Nə lazımsa, səliqəyə saldı otağı.

Pəncərələr təmiz idi, silmişdi yenə,

Bir-bir yığdı eyvanına düşən yarpağı.

Xəyal dolma çox sevərdi, dolma bişirdi,

Dən dolması, düyüsü bol, yarpağı təzə.

Narahatlıq ürəyinin başın deşirdi,

İçindəki həyəcanı vurmurdu üzə.

Müharibə başlamışdı bir həftəydi düz,

Bütün günü ağrı çəkir, heç nə demirdi.

Kəndə şəhid xəbərləri gəlirdi tez-tez,

Xəyal daha əvvəlkitək zəng eləmirdi.

***

25-i sentyabr yola düşürlər,
Artıq Murov fəth edilir 26-sı.
Yağılardan təmizlənir dağlar, meşələr,
Yeni əmri gözləyirlər duraraq hazır.

Xəyal özü könüllüydü öndə getməyə,
Təlimlərə qatılmışdı aylar öncə o.
Qaydaları-qanunları öyrənsin deyə,
Nə gündüzlər dincəlirdi, nə də gecə o.

Artıq ilk günüydü oktyabrın,
Döyüşə atıldı ordumuz yenə.
Əmr var, “Düşmənin səddini yarın,
Nəfəs aldırmayın azğın düşmənə!”

İlk döyüş təlaşı arxada qalıb,
Yeni bir döyüş var, hamı sevindi.
Murovda ordumuz qələbə çalıb,
Füzuli-Cəbrayıl var öndə indi.

Neçə gün əzm ilə döyüşür ordum,
Hər tərəf od-alov, hər yer qan-qada.
İşğaldan qurtulur daha bir yurdum,
Düşmən qoyub qaçır Cəbrayılı da.

Çoxlu yaralı var, çoxlu şəhid var,
Ağızdan çıxanı qulaq eşitmir.
O yerdə Allaha çatmır dualar,
Mələklər o yerdə haraya yetmir.

Güllələr heç kimə verməyir macal,
O yerdə dost dostu araya bilmir.
Hamının yarasın sarıyan Xəyal
Qalxıb öz yarasın sarıya bilmir.

***

Söndü bir can, yerində alovlandı min ocaq,

Milyonların arzusu, duası gerçək oldu.

Bu dəfə əmin idi ZƏFƏR onun olacaq,

Cənnətdə şərəfinə uca bir taxt quruldu.

Öz döyüşçü oğlundan el-oba aldı soraq,

Dedilər, Bayrağının şərəfinə and içmiş.

Adı Xəyal olsa da, özü şəhid olaraq,

Torpağın yarasına məlhəm olmağı seçmiş.

Dedilər, heç qorxmadan canını sipər edib

Torpağına, daşına dəyən acı gülləyə.

Düşmənin üzərinə hamıdan öncə gedib,

Neçə şər yuvasının külün sovurub göyə.

***

Bu yoldan bir atlı çaparaq keçdi,

Geri dönəcəkdi, belə and içdi.

Amma şəhidliyi əbədi seçdi,

Bir başqa ad ilə qayıtdı atlı,

Bir başqa at ilə qayıtdı atlı.

Atlılar... qanadlılar...

Qəlbdə pərdələndi acı bir kölgə,

Üç min şəhid ilə çalxandı ölkə.

Atı da özüylə vuruşdu birgə,

Atı da özüylə dönəcəkdi bəs?

Başqa at vardımı bu ata əvəz?

Başın aldatdılar...

Hara aparırdı uzun dağ yolu?

Bu yol Kəbə yolu, bu yol haqq yolu.

Daha bürümədi tozanaq yolu,

Bu acı həsrəti ud, qayıtmadı,

Atlı qayıtmadı, at qayıtmadı.

Bəlkə, qayıtdılar?

Yenə sükut çöküb, gəlmir səs-soraq,

Bir ana boylanır, qəlbində fəraq.

Üzü gülüş görmür, saçları daraq,

Acıyla ağlayır, ağrıyla dinir,

Qapısı çırpıldı, oğlumu dönür?

Baxır ki, yaddılar...

Yenə də güc ilə qaralıb hava,

Yuxuya gedibdi bütün kənd, oba.

Bəs axı deyirlər bitibdi dava,

Nə ola, hamının gedəni gələ,

Bəs niyə o atlı qayıtmır hələ?

Bəxtəvər atlılar...

Davanı uddular...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.10.2024)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu günə təsadüf edən əlamətdar hadisələri diqqətinizə çatdırırıq:

25 oktyabr. Ümumdünya Opera Günü

İncəsənətin ən kübar növlərindən biri olan opera günü elə bir gündür ki, həmin gün opera truppaları peşəkar və həvəskar operasevərlərlə birgə bu incəsənət növününü ən qiymətli məziyyətlərinə önəm verirlər. Bu gününü qeyd edilməsi  bir informasiya kampaniyasının təşkil edilməsidir ki, cəmiyyətin opera barədə bilgilərini artırmağa hesablanır. Bu günün təqvimə salınması təşəbbüskarları Opera America və Opera Europa təsisatlarıdır. Bəs niyə 25 oktyabr? Çünki bu gün dünyada ən məşhur opera və operettaların müəllifləri olan iki dahi bəstəkarın – Jorj Bizenin və İohann Ştrausun doğum günləridir. Opera italyan dilində iş, məşğuliyyət anlamı verir. Opera İtaliyada misteriyalarda – musiqisi epizodik işlədilən və əhəmiyyəti o qədər də yüksək olmayan ruhani tamaşalarda yaranıb. 1480-ci ildə səhnəyə çıxan Beverininin "Müqəddəs Pavelin dönməsi" ruhani tamaşası tarixin ilk operası sayılır. Azərbaycanda isə opera sənətinin əsası 1908-ci il yanvarın 12-də Üzeyir Hacıbəylinin Hacı Zeynalabdin Tağıyev teatrında səhnələşdirilən və şərq-müsəlman aləminin ilk opera əsəri olan "Leyli və Məcnun"u ilə qoyulub.

Bu gün gərək mütləq Opera və Balet Teatrına baş çəkək.

25 oktyabr. Ümumdünya Makaron Günü

Bayramınız mübarək, makaronsevərlər. Ümumdünya Makaron Məmulatları Assosiasiyası 1995-ci ildən bu günü təqvimə salmağa müvəffəq olub, dünyanın az qala hər yerində bu un məmulatını sevirlər, italyanlar isə nəinki makaronu sevirlər, hətta spaqetti deyə əzizləyə-əzizləyə ona abidə də qoyublar. Makaronu kəşf edən çinlilər olsa da onu dünyaca məşhur edən italyanlar olublar. Bir təsəvvür edin, duru tomat sousunda, hisdə qurudulmuş qızartma kolbasa dilimləri, qara zeytun və göbələklə italyansayağı bişirilmiş spaqetti, yaxud, toyuq əti ilə ağ sarımsaq sousunda dadından doymaq olmayan fettuçini. Ya da rusların donanmasayağı bişirilmiş makaronları. Yaxud azərbaycansayağı – üzərinə ya kotlet, ya da ət qoyulmuş azacıq sousda makaron qaynatması. Bu gün bir sıra ölkələrdə restoranlar müxtəlif makaron yeməkləri təklif edəcəklər. Təsəvvür edin ki, 600 cür makaron növü var. Adlarına baxaqmı? Spaqetti şnur şəklində, vermişil balaca qurd çəklində, fuzilli kəndir çəklində, konçilyi balıqqulağı şəklində, penne lələk çəklində, kapellini nazik saç çəklində, rotini spiral şəklində olur. Bu gün makaronun bayramıdır. Mənsə bu bayram günündə uşaqlığımı xatırlayıb “Stremyanka və makaron” cizgi filminə baxacağam. Çünki makaron yeməkdən əsla xoşum gəlmir.

25 oktyabr. Beynəlxalq məktəbli kitabxanaları günü

YUNESKO-nun təklifi ilə qeyd edilən bu gün insanda necə nostalji hisslər oyadır. Məktəb illəri yada düşür, məktəbin özünəməxsus toz və kif qarışıq qoxusu olan kitabxanası üçün darıxırsan. Yadımdadır, sinif qızları sevgi seirlərini, melodramları tələb edərdilər, oğlanlar “Min bir gecə” kitabından ötrü sinov gedərdi. Amma o kitabı gördüm deyən olmazdı, nə vaxt istəyərdin, kitabxanaçı “əldədir” deyərdi. Mənim ən çox marağımı cəlb edən “Vokruq sveta” dərgiləri idi, hər dəfə macal tapanda gedib ilbəil “podşivkaları” qarşıma qoyar, dünyanın ən ucqar, ekzotik, sirli ölkələri barədə məlumatlar əldə edərdim.

Çox təəssüf ki, müasir dünyamızda kitabxanalar get-gedə arxaikləşirlər. İndi şagirlər üçün mobil telefon hər bir şeyi əvəzləyir.

25 oktyabr. Böyük şəxsiyyətlərimizi tanıyaq! Görkəmli general Mustafa Nəsirovun doğum günüdür

Hərb tariximizdə xüsusi yer tutan şəxslərdən biri də Mustafa Cəfər oğlu Nəsirovdur, 1921-ci il oktyabr ayının 25-də Dərbənd şəhərində anadan olan həmyerlimiz hərbi təhsil alan kimi SSRİ üzrə bir çox yerlərdə yüksək hərbi vəzifələr daşımışdır. 1943-cü ilin aprel ayında leytenant hərbi rütbəsində DİXK-nın sərhəd qoşunlarının Qırğızıstan dairəsində komandir vəzifəsini daşımış, 1947-ci ilin fevral ayından Frunze səhərində DİN qoşunları üzrə qarnizon komendaturasının komendantı olmuş, 1952-ci ilin sentyabrından Azərbaycan sərhəd dairəsinin Göytəpə Sərhəd Dəstəsinin qərargah rəisi, Neftçala Sərhəd Dəstəsinin rəisi, 1962-1968-ci illərdə isə Naxçıvan Sərhəd Dəstəsinin komandanı olmuş, 1964-cü ildə polkovnik hərbi rütbəsi almışdır. 1968-ci ilin oktyabr ayında SSRİ Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinin Zaqafqaziya Sərhəd Dairəsi komandan müavini təyin olunmuşdur. 1972-ci ilin dekabrından SSRİ DTK-nın Zaqafqaziya sərhəd dairəsi ordusunun rəis müavini olmuşdur. 1987-ci ildə istefaya çıxan Mustafa Nəsirov, Azərbaycan Müharibə, Əmək və Hərbi Qüvvələr Veteranları Şurasının ilk sədri seçilmişdir. 1993-cü ilin avqustunda Azərbaycan Respublikası Milli Təhlükəsizlik Nazirliyinin sərhəd məsələləri üzrə baş məsləhətçisi təyin olunmuş və bu vəzifədə 1995-ci ilin iyuluna qədər işləmişdir. M.Nəsirov 1963-71-ci illərdə Naxçıvan MR Ali Sovetinin, 1975-95-ci illərdə Azərbaycan Respublikasının Ali Sovetinin deputatı seçilmişdir. 1990-1995- ci illərdə Azərbaycan Respublikasının Ali Sovetinin Rəyasət Heyətinin üzvü olmuşdur. 1994-cü ildən 1995-ci ilə qədər MDB ölkələri iştirakçılarının parlamentarası Assambleyasının üzvü, mühafizə və təhlükəsizlik məsələləri üzrə onun daimi komissiyasının sədri olmuşdur. O, “Qırmızı Bayraq” (1967), “Qırmızı Əmək Bayrağı” (1977) və “Vətən müharibəsi” (1985) ordenləri ilə təltif olunmuşdur. Ona Azərbaycan Respublikasının “Əməkdar hüquqşünası” (1984), “Dövlət təhlükəsizliyinin fəxri əməkdaşı” (1980), eləcə də “Dərbənd şəhərinin fəxri vətəndaşı” (1996) fəxri adları verilmişdir. General-mayor ali hərbi rütbəsinə qədər yüksələn M. Nəsirov Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2011-ci il 24 oktyabr tarixli sərəncamı ilə “Şöhrət” ordeni ilə təltif edilmişdir.

Mustafa Nəsirov uzun ömür yaşamış, 27 may 2012-ci ildə 91 yaşında Bakıda vəfat etmişdir. Haqqında “General Nəsirov” adlı film çəkilmiş, 2012-ci ildə “Ölməzlik” kitabı yazılmışdır. Ruhu şad olsun!

Şəkildə: Dünyanın ən yaxşı opera teatrı – La Skala, Milan, İtaliya

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.10.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə BİRİ İKİSİNDƏ layihəsində Türkiyənin “Genç Yürekler” jurnalının təqdim etdiyi 51 türk müəllif inin yazıları yer alır. Türkiyə türkcəsində yayılan əsərlərin əsas qayəsi budur: “Dildə, fikirdə, işdə birlik!”.

“Edebiyat farklı söylemektir”

Necdet Özkaya

(“Edebiyat başka türlü anlatmaktır” kitabından)

Edebiyat ve ya yazın; duygu, düşünce, olay, hayal -düş, imge- ve rüyaların sözlü ve ya yazılı olarak biçimlendirilmesi sanatıdır. Latince, harflerden oluşturulan anlamındaki “literatür” sözcüğü dilimize “edebiyat” olarak çevrilse de daha çok kültürel birikim ve ya bilimsel alanda ortaya konan yapıtlar bütünü gibi anlamlarda kullanılır. Türkçe kökeniyse, Arapça “edep” sözcüğünden gelir. “Edep”, iyi ahlak, incelik, terbiye, güzel huy/mizaç anlamı taşımaktadır. “Edip” de aynı kökenden gelir ki, yazar ve edebiyatla uğraşan kimse demektir.

Kültürel farklılık mı demeli ya da değerlendirmede ulaşılan ayrımı, yaşanılan coğrafyaya mı bağlamalı? Tam olarak karar veremiyorum. Batıda, soğuk ülkelerde harflerden oluşturulan anlamına gelen literatür; Doğuda, sıcak ülkelerde, çöl ikliminin hâkim olduğu ve Arapça konuşulan ülkelerde iyi ahlak, incelik, terbiye, güzel huy/mizaç anlamlarına gelen edep sözcüğüyle aynı kavramı anlatıyor.

Önceleri sözle anlatılan, ezberlenen, kuşaktan kuşağa aktarılan lirik ve epik şiirler, destanlar, efsaneler, masallar, hikâyeler ve kutsal metinler, en ilkel halleriyle dahi dinleyen kişileri etkileyebilmişlerdir.

Çok uzun ve zor yolculukların ardından verilen molalarda, bir hanın odunlarla ısıtılan ve kalabalık insan topluluğunu barındıran, meşalelerle aydınlatılmış geniş odalarında yenilen yemeklerden ve içilen şaraplardan sonra gür ve etkileyici sesleriyle şiirler okuyan, destanlar aktaran, kutsal metinlerden bölümler seslendiren ilk edebiyatçıların ayırdına vardıkları ilk ve önemli durum, farklı söylemeleri gerektiğiydi.

Şiirleri, efsaneleri, destanları ve ya kutsal metinleri seslendiren kişiler, karşılarındaki bir kişiyle konuşurcasına, bilinmeyen bir yerin gidiş yollarını tanımlarcasına ve ya özellikli bir yemeğin nasıl yapılacağını anlattıkları sıradan tavırlarla konuştuklarında pek etkili olamadıklarını anlamışlardı. Seslerinin yükselmesi ve ya alçalması gerektiği anları, duygusal ve ya saldırgan tonlamaların zamanını, ayağa kalkıp yürüyerek ve ya bir heykel gibi hareketsiz kalmaları gereken durumları gün geçtikçe ve deneyim kazandıkça öğreniyor ve günümüzün ünlü şarkıcılarında olduğu gibi, daha yetenekli, daha güzel sesli, daha iyi dans eden ve farklı söyleyebilen kişiler haline dönüşürken, aranan, dinlenen, ne söyleyecekleri merak edilen kişiler sınıfına atlayabiliyorlardı. Yani kendilerine özgü tavırlarla yeni bir biçimin sahibi olabiliyorlardı.

Yazının, papirüs ve parşömenlerin, kâğıdın, mürekkebin, kamış yazı araçlarının, kurşunkalem, dolmakalem, tükenmezkalem ve en sonunda da matbaanın bulunması, birçok alanda hızlanan gelişmelerin yolunu açarken edebiyatın da gelişmesini, yaygınlaşmasını ve kalıcı olmasını sağlamıştır.

Antik Yunan Filozofu Aristoteles “Poetika”da, yazınsal ürünlerin mimesis yeteneğiyle, yani öykünme (taklit) becerisiyle oluşturulabileceğini söylerken, küçük bebekleri, konuşmayı, yürümeyi yeni öğrenen çocukları çok yakından gözlemlemiş olmalıydı. 

Berthold Brecht, “Biçimden kopuk sanat, sanat olamaz. Edebiyatın görevi, öncelikle edebiyat olmaktır. Yazarın göreviyse biçimini geliştirmek.” diyor.

“Sanat insanın dünyayı tanıyıp değiştirebilmesi için gereklidir. Ama salt özünde taşıdığı büyü yüzünden de gereklidir.” diyen Ernst Fischer, “Sanat biçim vermektir, bir yapıta ancak biçim, sanat niteliği kazandırabilir.”

Yani, başlıkta yazdığımız gibi edebiyat farklı söylemektir; her yazı salt 750-1.000 sözcükle; başka türlü anlatmanın ustası edebiyatın hangi yollardan gittiğini, hangi araçları kullandığını, neleri amaçladığını ve ulaşmak istediği yerin neresi olduğunu da anlatacak.

Ya da, 100 bölüm olarak planladığımız ve her bölümünde bazen edebiyatın farklı dallarına dair düşüncelerimizi yazacağımız, bazen de bir yazarı ve o yazarın bir yapıtını, tarzını, tavırlarını anlatacağımız yazı serimizin adı gibi hep “Edebiyat başka türlü anlatmaktır” diyeceğiz.

Bazen bir yazar hakkında kısa bilgiler verecek ve sadece bir yapıtını değerlendireceğiz. Değerlendirmemiz, o yazarın farklı söyleyip söyleyemediği ve ya o yazarın başka türlü anlatıp anlatamadığı hakkında önemli bilgiler de verecek sizlere.

Mutlaka okumalısınız, okumanızı öneririz. “Okumaya değmez”, “hayat çok kısa, isterseniz zaman harcamayın”, “okusanız da olur, okumasanız da” gibi ve benzeri önerilerde bulunabiliriz; bunu yaparsak, bu yaptığımızı bilgiçlik, kendini beğenmişlik ve ya ukalalık olarak değerlendirmemenizi diliyoruz.

Şimdi, gelin “Poetika” adlı dergiyi çıkaran Orhan Poetikan’ı dinleyelim, bakalım “Ansızın değişir hayat”ta başka türlü anlatabilmiş mi?

Sanatın neden gerekli olduğunu düşündünüz mü hiç? Gereklilikleri yerine getirirken, sanatın, neleri nasıl anlattığına hiç dikkat ettiniz mi? Doğayı yansıtır sanat, doğadaki her şeyi, insanı, tüm canlıları, cansızları ve hayatı anlatır. Nedir resimde yapılan? Peki, ya şiirde yazılarak ulaşılan, dev mermer blokların ustalıkla yontulmasından sonra ortaya çıkan, nedir?

Bir ayna tutmak dışında nedir ki yaptıkları sanatçıların?

Büyük emekler harcayarak yaptığınız resmin, çevrenizden konu olarak seçtiğiniz dağlara, ovalara, ağaçlara benzeyip benzemediğini anlamanız için bir ayna almanızı ve bunların oradan nasıl yansıdığına bakarak aynada gördüklerinizi yaptığınız resimle karşılaştırmanızı isteyen Leonardo da Vinci’nin anlatmak istediği, en yalın haliyle, neydi?

Recaizade Mahmut Ekrem’in, hikâye ve roman için “Birer ibret aynası” olduklarını söylemesinin hiçbir anlamı yok mudur?

Peki, Stendhal’in, “Kırmızı ve Siyah”ta, “Yol boyunca gezdirilen bir aynadır roman” demesi, nereye yönlendirebilir bizi?

Jean Paul Sartre, “Yazıdan doğmuştum ben, bundan öncesi yalnızca aynada bir yansımaydı; ilk romanımdan başlayarak bir çocuğun aynalar sarayına girmiş olduğunu bilmiştim” derken, sizce ne anlatmak istemiş olabilirdi ki?

Şiirde, romanda, resimde ve heykelde; doğaya bir ayna tutmak dışında nedir ki yaptıkları sanatçıların?

Onların yaptıklarını yapıyoruz bizler de; göremediğimiz ancak tüm yönleriyle kendini duyumsatan, vazgeçilmez, ruhumuza varlıklarını tüm davranışlarımızla anlatan duygularımıza birer ayna tutuyor ve “Poetika”daki şiirlerin tüm dizeleriyle resimlerini yapıyoruz içimizden geçenlerin.

Kimi zaman karanlık, bol gölgeli, hüzünlü ve mutsuz, kimi zamansa kabaran sularıyla yemyeşil ormanlara saldıran beyaz köpüklü dalgaların, masmavi denizlerin ve okyanusların resmini yapıyoruz; dingin, güçlü, aydınlık ve coşkun.

Bazen daha ileri gidiyor ve gerçekte olanları değil, olması gerekenlerin dahi resimlerini sözcüklerle çiziyoruz şiirlerimizde.

Öykünüyoruz; ona öykünüyoruz. “Şairin ödevi, gerçekte olan şeyi değil, tersine, olabilir olanı, yani olasılık ve ya zorunluluk yasalarına göre olası olan şeyi anlatmaktır.” diyen Aristoteles’e öykünüyoruz.

Duygularımızın en gizli köşelerinin, ruhlarımızın en karanlık bölgelerinin; sözcükler ve dizelerle yapılmış karanlık-aydınlık, kötü-iyi, mutsuz-mutlu, solgun-aydınlık resimlerine bakarak bizi tanımaya çağırıyoruz sizleri; mutlaka bakmalısınız.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.10.2024)

Fariz ƏHMƏDOV, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Naxçıvan bölməsi

Bu gün geriyə dönüb baxdığımızda milli dramaturgiyamızın  və milli dövlətçiliyimiz ininkişafında misilsiz xidmətlər göstərmiş Heydər Əliyevi və Hüseyn Cavidi qürurla anırıq. Onları bütün cəhətlərinə görə qədim tarixi olan bu ölkənin, bu millətin milli önücü saymaq olar. 

Müasir, müstəqil Azərbaycan dövləti Heydər Əliyevin əsəridirsə, Azərbaycan mənzum dramı Hüseyn Cavidin əsəridir. Etiraf etmək lazımdır ki, Heydər Əliyevlə Hüseyn Cavidi bir-birinə yaxınlaşdıran və oxşar edən cəhətlərin başında yaratmaq amalı dayanır. Heydər Əliyev insanları ədalətin və həqiqətin, millətə və vətənə xidmətin düzgün yolunu göstərib öz ardınca aparırdısa, Hüseyn Cavid öz əsərləri ilə insanlara ədalətin və həqiqətin düzgün yolunu göstərirdi. Heydər Əliyev tarixçi idi. Cavidin əsərlərinin əksəriyyəti isə, demək olar ki, tarixi hadisələrdən qaynaqlanırdı. Cavid əsərlərində həyatdan qaynaqlanan həqiqət var idi. Heydər Əliyevisə həyatın düzlüyünün, saflığının vurğunu idi. Bəlkə də, bu və bir çox səbəbini bilmədiyimiz meyar və mənbələr idi onları bir-birinə bağlayan.

Ölmək-yaşamaqdır! 

Sərsəm yaşamaq, ömrə yasaqdır

Heydər Əliyev  yaradıcılıq psixologiyasına, forma və üslub axtarışlarına önəm verirdi ki, H.Cavid yaradıcılığı da bu baxımdan nümunə idi. H.Cavid Şərq şeirinin ən yaxşı poetik ənənələrini, Füzuli sənətkarlığına xas cəhətləri, Türkiyə romantiklərinin novator xüsusiyyətlərini inkişaf etdirərək yeni forma və fərdi üslub yaradırdı. Hüseyn Cavid əruz vəzninə yeni elementlər gətirərək əruzun özünəməxsus poetik fiqurlarını yaratdı. Ulu Öndərin dəyər verdiyi cəhətlərdən biri də məhz bu idi. Əlibəy Hüseynzadə Azərbaycan romantizminin estetikasını, Hüseyn Cavid isə poetikasını yaratdı.

Ah, bu sözlər nə qədər incə, dərin,

Böylə kəskinsə də, xoşdur şeirin!

1993-cü ilin sentyabrında Heydər Əliyev AMEA-nın ziyalıları ilə görüşdə Cavid şəxsiyyəti və yaradıcılığı ilə bağlı gördüyü işləri belə xatırlayırdı: “Böyük filosof-şairimiz, dramaturqumuz Hüseyn Cavid həbs olundu, uzun illər əsərləri qadağan edildi. Ancaq tarix hər şeyi öz yerinə qoydu. Hüseyn Cavid cənazəsi də Sibirdən öz vətəninə gətirildi, onun adı da yüksəldi. Ancaq təəssüf edirəm ki, 1982-ci ildə Hüseyn Cavidin 100 illiyi haqqında qəbul edilmiş qərarı Azərbaycanda on il ərzində həyata keçirmədilər. İndi Hüseyn Cavidin əsərləri xalqa hava-su kimi lazımdır. Təkcə ədəbi baxımdan deyil, həm də fəlsəfi, elmi baxımdan lazımdır. Lakin bu əsərlər lazımi səviyyədə nəşr olunmuşdurmu?”

Heydər Əliyevin Cavidlər ailəsi ilə tanışlığı uşaqlıq və gənclik dövründə baş vermiş, Cavidin böyük qardaşı Şeyx Məhəmməd Naxçıvanda onunilk ana dili müəllimi olmuşdur. 1943-cü ildə ordudan qayıtdıqdan sonra Naxçıvana gələn Ərtoğrol Cavidi, sonralar isə Hüseyn Cavidin həyat yoldaşı Mişkinaz xanımı, şəxsi söhbətləri zamanı Cavid şərəfini, ləyaqətini həmişə uca tutaraq həyatın bütün ağrı-acılarına, keşməkeşlərinə ər kimi sinə gərən Turan Cavidi yaxşı xatırlayan Heydər Əliyev ürəyində Cavid sevgisinin qüvvətlənməsində, şübhəsiz ki, ünsiyyətin böyük rolu olmuşdur. Bu bağlılıq və sevgi təkcə bununla tamamlanmamış, o dövrdə tələbə gənclər arasında populyar olan Hüseyn Cavidin “Şeyx Sənan” faciəsində də baş rolu Ulu Öndər uğurla ifa etmişdi. Hələ gələcəyin qeyri-müəyyən olduğu bir dönəmdə, Cavid məqbərəsinin ucaldılmasını proqnozlaşdıran Heydər Əliyevin ülvi məqsədləri, peyğəmbəranə uzaqgörənliyi, Cavid xatirəsi qarşısında bütün Azərbaycan xalqının daşımalı olduğu borc hissi heyrət doğurmaya və bu söz sahibi üstün zəka qarşısında baş əydirməyə bilmir.

Hüseyn Cavidi layiqli bir şəkildə Uzaq Sibirdən Vətənə gətirərək tamamlamağı bacaran Heydər Əliyev haqqında Turan xanım minnətdarlığını bildirərək yazırdı: “Onu da xatırlayırıq ki, bunu eşidən digər millətlər də repressiya qurbanları olan böyük şəxsiyyətlərin, yaxınlarının cənazəsini öz diyarlarına gətirmək istədilər. Lakin qürbətdən doğma elinə qayıdan, doğma torpağa qovuşan təkcə Hüseyn Cavid oldu”.

Hələ 90-cı illərin əvvəllərində zülmətdə dayanıb nura qəhqəhə çəkməklə öyünən, küfrü haqq, mərifəti cəhalət sanan dövlət başçıları Heydər Əliyevin “Azərbaycanın milli sərvəti” adlandırdığı Elmlər Akademiyasını bağlamaq istəmirdilərmi? Və bu sərvəti xilas edən Cavidin peyğəmbəri Heydər Əliyev olmadımı? Cavid peyğəmbərin susmasını tarixi bir ziyan, tarixin ədalətli gedişinin pozulması adlandırırdı:

Əvət, gözlər kordur, qulaqlar sağır,

Vicdanlar qabadır, tənələr ağır.

Fəqət sağır qulaqları açmalı,

Dikənli yollara güllər saçmalı.

Cavid yazdığı əsərləri ilə  əbədiyyət işığı, romantizm simvolu, ədəbiyyat dünyamızın obrazlaşmış simasıdır. Onun özü, sözü, qələmə aldıqlarının açarı sevgidən keçir, sevgiyə gedir. Cavid elə bir işıqdır ki, onun səmadan yerə enişi, batışı olmadı. O, sönməz bir fikir işığı kimi parladı, parlayır və parlayacaq. Bəşəriyyətin yaradıcısının sevgisi ilə dolub-daşan dramaturq əsərlərininin təməlini sevgidə gördüyü üçün eşqlə yazır, eşqin işığı ilə yaradırdı. O, əsərlərini eyni eşqlə çıraqlandırdığı üçün sönməz və əbədiləşib. Cavidin iz qoyduğu əsərlər  həssas, sadə qəlblərin məskunlaşdığı, rahatlıq tapdığı, sığındığı doğma diyardır. Bizə sadəliyi incəlikləri ilə öyrədən Cavid həmişə bizimlə söhbət edəcək bir obrazı, “Gülbaharı“ qoyub gedib. Cavid yazdıqları ilə bizə sevgini öyrətməyib, yazdıqları ilə sevgi olmağımızı öyrədib. O yalnız sevgi ilə deyil, həqiqətə aşiqliyi ilə də fərqlidir, orijinaldır. Oxucuları onun idrakını, fəlsəfəsini, həqiqətə olan aşiqliyini Azərləşərkən görür. Dolğun məzmunlu “Azər” bir çox əsərin fəlsəfəsinə yekun vurur. Cavid dünyası rəngarəng, çoxşaxəli mövzularla dolu olub. Bu doluluq ədəbiyyatımızın da boşluqlarını doldurub. O, bəzən yazdıqları ilə bir insanı yox, bütün yaradılışı, bəşəriyyəti dilləndirib. Bəşəriyyətin iç üzünü ortaya çıxaran Cavid insanları iblis donlarını ataraq saflaşmağa səsləyib. Cavid ədəbiyyatımızda unikallığın göstəricisi, orijinal ifadələrin təcəssümüdür. Onun qəlbə toxunan lirikası insan ruhunu qucaqlayan, onlara həmdəm olan misralardan ibarətdir. Cavid adının əbədiliyində elə bir işıqyandırıb ki, o işıq Cavid irsini bütün dövrlərdə öndə saxlayır, dünyaya tanıdır. Türkçülük, turançılıq sevdasından dönməyən dramaturq sözləri, misraları ilə dünyanı bölünməz və bir bütün olaraq görür.

Cavid aşıladığı sevgi ilə də hər zaman sevilib. O sevilməsə, Sibirdən gətirilməz. Cansız bədəni ona sevgili olan Naxçıvanına tapşırılmazdı. Onun sevgisi o qədər böyük idi ki, ona sevgi verən torpaq onu sevgi ilə öz canına almazdı.

Səni kimlər xatırlamadı Cavid əfəndi

Cavid “İblis”i yazdıqdan tam bir il sonra Mustafa Kamal adında bir savaşçı və xilaskar öndər ortaya çıxdı. “İblis”i oxuyub oradakı Elxanın davranış və düşündüklərinə nəzər yetirərkən adama elə gəlir ki, Mustafa Kamal Atatürk bu əsəri oxuyaraq qurtuluş savaşına qatılıb. Türkiyədə Azərbaycanın səfiri kimi fəaliyyət göstərən İbrahim Əbilov öz xatirələrini Cavidə danışarkən deyərmiş ki, Mustafa Kamal “İblis”i tez-tez tamaşaya qoydurar və deyərdi: “Oradakı Elxan mənəm”.

Ustad sən bir əsr əvvəl etdiyin duanın qəbul olmasının bəxtiyarlığını yaşatdın bizə. Türkiyə Cümhuriyyətinin Prezidenti, turançılıq sevdası ilə alışıb yanan Rəcəb Tayyip Ərdoğan tərəfindən uyuduğun torpaqda öz  şeirinlə yad edildin. Bəlkədə, o şeir sən hiss etdin deyə səsləndirdi:

Hər bəladan əsirgə yurdumuzu,

Kamran eylə şanlı ordumuzu.

Cavid Türkiyədə məşhur filosof Rza Tevfik, Xalid Q, Məhmət Akifdən dərs alaraq Türkiyə ədəbi-mədəni mühitində Namik Kamal, Şinasi, Ziya Paşavə bir çox tanınmış simalarla yaxından tanış olub. Türkoloqların təbiri ilə desək, Cavid türkcəsi Bakıdan-İstanbula, Təbrizdən-Türkistana qədər böyük bir ərazidə anlaşılan bir dil deyil, ümumilikdə, XX yüz il türkologiyasından təzahür etmiş böyük hadisədir.

Gəldin də, niçin pəmbə buludlar kimi axdın,

Bilməm, niyə getdin, niyə döndün, niyə baxdın.

Şimşək kibi çaxdın da, niçin könlümü yaxdın,

Bilməm, niyə getdin, niyə döndün, niyə baxdın?

“Enmərəm, kim istəyir qoy gəlsin, hər kim mənisevirsə yüksəlsin”

Təbii ki, Cavid kimi gözəllik və haqq carçısının əsərlərinin lazımi səviyyədə nəşr edilməməsi UluÖndəri narahat etməyə bilməzdi. Lakin ömür HeydərƏliyevə vəfa etməsə də, O özü qədər inandığı Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin Sərəncamı ilə Cavid külliyyatının orijinalına tam uyğun şəkildə 2005-ci ildə şairin qızı Turan Cavid tərəfindən hazırlanıb, beşcildliyi latın qrafikası ilə çap edilərək xalqa Cavid əbədiyaşarlığı çatdırıldı. Şübhəsiz ki, ataların başlatdığı milli-mənəvi dəyərlərə sahib vətənpərvərlik qayəsinin bayraqdarı övladlardır. Necə ki ədəbiyyatımızda, incəsənətimizdə varislik ənənələrin davamlı inkişaf etdirilməsi özünü göstərirsə, eyni amil dövlətçilik siyasətimizdə də açıq-aşkar müşahidə edilir. 

Bu gün Naxçıvanın ən sevgi dolu yeri Cavidin məqbərəsidir. Eşqi dadanlar barmaq uclarında ona üz tutur, sevgini doya-doya yaşayırlar. Dünyaya xoşbəxtlik arzu edən şairin faciəli, eyni zamanda qürurverici həyat tərzini, ailəsinin şan-şöhrətli tituldan vətən xaini damğasına qədər əzablı yol keçməsini, Cavidli və Cavidsiz günlərini yaşayan cavidlər ailəsinin keşməkeşli həyat tərzini göz önündə canlandırarkən hər bir Cavidsevər özünü Ümummilli Lider Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə 1996-cı ilin oktyabr ayının 29-da Naxçıvand aaçılışını etdiyi Cavid məqbərəsinin qarşısında görür. Burada Cavid ailəsi uyuyur. Bütün acılarını sarıb, həsrətlə bir-birinə qucaqlayıb isti evlərində yuxuya gediblər....

Mən yetişdim atəşli su

Öpüşdüyü bir ölkədən.

İzləyirkən sevgi yolu

Acı duydum hər kölgədən

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.10.2024)