Super User
Bu gün Şərqin ilk heykəltəraş qadınının doğum günüdür
Nə xoş Azərbaycan xalqına ki, Şərqin ilk heykəltəraş qadını məhz onun sıralarından çıxlb. Bu gün öz yaradıcılığı ilə insanlara gözəllik bəxş edən, sənəti ilə adını mədəniyyət tariximizə yazdıran görkəmli heykəltəraş Zivər Məmmədovanın anadan olmasından 121 il ötür.
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı xəbər verir ki, Zivər xanım Məmmədova (Tağıyeva) 1902-ci il iyunun 14-də Bakı şəhərində anadan olub. Hələ uşaq ikən valideynləri onun təlim-tərbiyəsi ilə ciddi məşğul olub. Qızının istedadını duyan atası onun arzularının həyata keçməsi üçün böyük səy göstərib. Zivər “Müqəddəs Nina” qızlar gimnaziyasında və Dövlət Türk Musiqi Məktəbində təhsil alıb.
Gənc rəssam 1924-cü ildə Bakı Ali Rəssamlıq Məktəbini bitirib. Bir müddət S.D.Erziya və P.V.Sabsayın emalatxanasında çalışıb və portret ustası kimi tanınıb.
Z.Məmmədova ötən əsrin 30-40-cı illərdə görkəmli rəssam Əzim Əzimzadənin, opera müğənnisi, aktyor Hüseynqulu Sarabskinin, dünyaşöhrətli pəhləvan Sali Süleymanın, Sovet İttifaqı qəhrəmanları Gəray Əsədovun, İdris Süleymanovun, Hüseynbala Əliyevin daş portretlərini yaradıb. İlk qadın təyyarəçilərdən Leyla Məmmədbəyovanın, pambıqçı, Sosialist Əməyi Qəhrəmanı Bəsti Bağırovanın büstləri dövrünün gözəl heykəltəraşlıq nümunələrindəndir.
Sənətkar dahi bəstəkar Üzeyir Hacıbəylinin obrazını da böyük məhəbbətlə yaradıb. Rəssam dəfələrlə Üzeyir Hacıbəylinin obrazına müraciət edib, bir neçə variantda büst və heykəlini yaradıb. Ümumiyyətlə, Zivər xanım Üzeyir bəyə böyük hörmət və ehtiramla yanaşıb. Çünki o, görkəmli bəstəkarın mühazirələrinin dinləyicisi, 1922-ci ildə yaratdığı və rəhbərlik etdiyi Dövlət Simfonik Orkestrinin solisti olub. 1923-cü ildə “Arşın mal alan” operettasının ilk tamaşasında skripkada ifa edib, hətta böyük musiqiçi öz skripkasını da Zivər xanıma bağışlayıb.
1924-cü ildə ailə həyatı quran sənətkarın Gülbəniz və Tokay adlı övladları olub. Onun övladı Tokay Məmmədov görkəmli heykəltəraş, Xalq rəssamı, SSRİ Rəssamlıq Akademiyasının müxbir üzvü, professor, SSRİ Dövlət mükafatı laureatıdır.
Zivər Məmmədova 1980-ci il aprelin 22-də Bakıda dünyasını dəyişib.
Ruhu şad olsun!
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(14.06.2023)
Heydər Əliyev Mərkəzində Mir Möhsün Nəvvaba həsr edilən kitabın təqdimatı olub
İyunun 13-də Heydər Əliyev Mərkəzində “Mir Möhsün Nəvvabın silah kolleksiyası və Şuşada silah istehsalı” adlı kitabın təqdimatı keçirilib.
AzərTAC xəbər verir ki, əvvəlcə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin və birinci xanım Mehriban Əliyevanın Şuşaya səfəri və səfər zamanı Mir Möhsün Nəvvabın Heydər Əliyev Fondu tərəfindən bərpa olunan məzarının və ona həsr olunan sərginin ziyarətini əks etdirən videoçarx nümayiş olunub.
Kitabın müəllifi, Heydər Əliyev Fondunun layihə koordinatoru Səbuhi Əhmədov Mir Möhsün Nəvvab Qarabaği və nəşr haqqında məlumat verib. Kitabın Nəvvabın indiyədək məlum olmayan irsinə həsr olunduğu, nəşrin hazırlanmasında arxiv və muzey materiallarından istifadə edildiyi diqqətə çatdırılıb.
Diqqətə çatdırılıb ki, qədim Şuşada dünyaya göz açan Mir Möhsün Nəvvab Azərbaycan tarixinə alim, pedaqoq, şair, musiqişünas, rəssam, xəttat və filosof kimi daxil olub, zəmanəsinin görkəmli şəxsiyyətlərindən biri kimi tanınıb. Onun milli ənənələrə sıx bağlı olan yaradıcılığı Azərbaycan təsviri sənət tarixinin parlaq səhifələrindən birini təşkil edir. Monumental və dekorativ sənət qrafikası sahəsində yaratdığı süjetli kompozisiyalar özünəməxsusluğu ilə seçilir. Onun işləri Şuşadakı Gövhər Ağa məscidinin minarələrini, vaxtilə yaşadığı evi və dərs dediyi məktəbin binasını bəzəyirdi. Azərbaycan və ingilis dillərində hazırlanan kitabda əksəriyyəti ilk dəfə işıq üzü görən 100-dən çox foto, rəsm, sxem və xəritələr təqdim edilir. Mir Möhsün Nəvvabın rəssam və musiqi nəzəriyyəçisi kimi fəaliyyəti ilə bağlı ayrı-ayrı kitablar çap olunsa da, onun fəaliyyətini bütövlüklə əks etdirən nəşr mövcud deyildi. Heydər Əliyev Fondunun təşəbbüsü və dəstəyi ilə nəşr edilən bu kitabda Mir Möhsün Nəvvab Qarabağinin tərcümeyi-halı, həyat və yaradıcılığı haqqında məlumat verilir, maarifpərvər fəaliyyəti işıqlandırılır. Onun Əlyazmalar İnstitutunda 50-dən çox əsəri qorunur və onların arasında unikal əsərlər var. O, həmçinin filosof idi. Gənclərə ithaf etdiyi “Nəsihətnamə” əsərində beş mindən artıq nəsihət toplanıb. Bununla gənc nəslin tərbiyəsinə də Mir Möhsün Nəvvab öz töhfəsini verib. O, həm də şair və ədəbiyyatşünasdır. Yaratdığı əsərlər sırasında onun şeirlər toplusunu da xüsusən qeyd etmək olar. Nəvvab Azərbaycan poeziyasını inkişaf etdirməyə çalışmış bir şəxsiyyətdir. Bütün bu sadalanan özəlliklərdən əlavə o, həmçinin musiqişünas alim kimi də tanınıb.
AMEA Milli Azərbaycan Tarixi Muzeyinin direktoru, akademik Nailə Vəlixanlı Tarix Muzeyində Nəvvabın yaradıcılığına aid materialların qorunub saxlanılmasından, o cümlədən təqdimatı keçirilən kitabın mövzusuna aid olan eksponatlar haqqında danışıb. “Məlumdur ki, Nəvvab orta əsrlərə aid Azərbaycan silahlarından ibarət kolleksiya toplayırdı və onun kolleksiyasından bir neçə silah hazırda Milli Azərbaycan Tarixi Muzeyində qorunur. Onun silah kolleksiyası bizim Muzeyə 1940-ci ildə oğlu tərəfindən təqdim olunub. Bu kolleksiya özlüyündə gözəl sənət əsərləridir. Onlara təkcə silah kimi yanaşmaq zənnimcə düzgün olmaz, çünki bu unikal eksponatların üzərində xüsusi incəliklə işlənmiş naxışlar da var. Həmçinin o silahların məhz Azərbaycanda istehsal olunması bizim tariximiz üçün çox vacib bir faktdır”, - deyə akademik qeyd edib.
Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin katibi İlqar Fəhmi Mir Möhsün Nəvvab Qarabağinin ədəbiyyatdakı rolundan və bu sahəyə olan töhfələrindən danışıb: "Yazıçı kimi də uğur qazanan Mir Möhsünün əsərləri içərisində "Təzkireyi-Nəvvab" toplusu daha çox maraq doğurur. Qarabağın 100-dək orta əsr şairinin həyatı və yaradıcılığından bəhs edən bu toplu 1913-cü ildə Bakıda kitab şəklində nəşr olunub”.
Qeyd edilib ki, Nəvvabın bu il anadan olmasının 190 ili tamam olur. Bu ilin may ayında Prezident İlham Əliyev, birinci xanım Mehriban Əliyeva və ailə üzvlərinin Şuşaya səfəri zamanı əsaslı yenidənqurma və bərpa işlərindən sonra açılışını etdikləri Yuxarı Gövhər Ağa məscidinin minarələrinin ornamentləri və otaqların divar rəsmləri Şuşa şəhərində yaşayıb-yaratmış şair, rəssam və xəttat Mir Möhsün Nəvvab Qarabaği tərəfindən işlənib. Məscidin ərazisində yerləşən mədrəsə binasında isə hazırda “Mir Möhsün Nəvvab Qarabaği – XIX əsrin ensiklopedik alimi” adlı sərgi açılıb. Eyni zamanda Şuşada Heydər Əliyev Fondu tərəfindən Nəvvabın qəbirüstü abidəsi bərpa olunub.
Təqdimatın bədii hissəsində Nəvvabın yaradıcı ruhuna uyğun olaraq XVIII–XIX əsrin musiqiləri ifa olunub. Bununla da təqdimat məkanında Nəvvabın yaşadığı dövrün ab-havası yaradılıb. Səhnədə Azərbaycan Musiqi Mədəniyyəti Dövlət Muzeyinin “Qədim Musiqi Alətləri Ansamblı”, ansamblın solistləri Xalq artisti Teyyub Aslanov, Əməkdar artist Nuriyyə Hüseynova və aktyor, Əməkdar artist Elnar Qarayev Nəvvabın qəzəllərini səsləndiriblər, onun şeirləri əsasında muğam ifa olunub. Gecədə “Mirvari” Rəqs Ansamblının xəncərlərlə rəqsi maraqla qarşılanıb.
Tədbirin maraqlı məqamlarından biri auditoriyanın da təqdimata cəlb edilməsi olub. Belə ki, auditoriya bir növ şeir fləşmobuna qoşulub və tamaşaçılar tərəfindən Nəvvabın şeirləri səsləndirilib.
Sonda Heydər Əliyev Mərkəzinin foyesində Nəvvabın rəsm əsərlərinin surətlərindən ibarət stendlər nümayiş olunub və tədbir iştirakçılarına "Mir Möhsün Nəvvabın silah kolleksiyası və Şuşada silah istehsalı” kitabı təqdim edilib.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(14.06.2023)
ADA universitetində unikal xalçanın təqdimatı olub
Sabah Milli Qurtuluş Günüdür. Həm də 2023-cü ili müstəqil Azərbaycan Respublikasının yaradıcısı və memarı, XX əsr milli tariximizin ən qüdrətli siması, görkəmli siyasi və dövlət xadimi Heydər Əliyevin anadan olmasının 100-cü yubiley ili kimi qeyd edirik. “Azərxalça” ASC bu əlamətdar hadisələrə öz töhfəsini verib. Belə ki, Ümummilli Liderin ölməz və əziz xatirəsini “Dövlətin memarı. Bir ömrün ensiklopediyası” unikal triptixi, ensiklopedik xatirə xalça kompozisiyası – müəllif əsəri ilə anıb.
“Azərxalça” ASC-dən verilən məlumata görə, kompozisiya iyunun 13-də ADA universiteti tələbələrinin növbəti məzuniyyət günündə və unikal triptix yerli və xarici tələbələrə o cümlədən valideyni, müəllim heyətinə təqdim olunub. Təqdimat zamanı hər kəsə xalça haqqında geniş məlumat verilməklə yanaşı, müxtəlif foto və videomateriallar da göstərilib.
Xalçalar və onların yaranma tarixçəsi ilə daha öncədən tanış olan və çox bəyənən diplomat, ADA universitetinin rektoru Hafiz Paşayevin göstərişi ilə məzuniyyət günü tələbə aparıcılar açılış çıxışı zamanı “Dövlətin memarı. Bir ömrün ensiklopediyası” xalçası haqqında da məlumat verərək onun yaranma tarixindən söz açıblar, xalça haqqında müsbət təəssüratlarını vurğulayıblar.
Hafiz Paşayev çıxışı zamanı Heydər Əliyevin əziz xatirəsini bir daha anaraq 100 illik yubileyindən söz açıb.
Açılışda ADA tələbə və müəllim heyəti ilə yanaşı, “Azərxalça” ASC İdarə Heyəti sədri Emin Məmmədov və onun başçılıq etdiyi yaradıcı komanda da iştirak edib.
Xatırladaq ki, adıçəkilən layihənin müəllifləri Əməkdar incəsənət xadimi, “Azərxalça” ASC İdarə Heyəti sədri Emin Məmmədov, Əməkdar rəssam Rəşad Ələkbərov, icraçılar isə qurumun yaradıcı komandasıdır. 2022-ci ilin may ayından etibarən toxunan triptixin ərsəyə gəlməsində qurumun İsmayıllı emalatxanasında çalışan 11 toxucunun əməyi var. Xatirə xalçasının toxunması bu ilin aprel ayında yekunlaşıb.
Üç hissədən ibarət olan muzey əhəmiyyətli əsər, triptixin hər bir hissəsində Ümummilli Liderin əsas həyat fəlsəfəsi, daim diqqətdə saxladığı məsələlər, maraqları, sevdikləri və önəm verdiyi dəyərlər ilk dəfə öz əksini tapıb.
İlk hissədə (1 rəqəmini əks edən) xalçanın kompozisiyasını tamamlayan, onun sərhədlərini müəyyən edən xalqın birliyini və əzəmətini əks etdirən rəmzlər haşiyə motividir. Məhz bu xalça üzərində də, Heydər Əliyev və xalq birliyi öz əksini tapıb. Xalçanın kənar haşiyəsinin konturları Heydər Əliyevin ad və soyadının baş hərflərini əks etdirir. Bundan əlavə bu hissədə Heydər Əliyevin ruhumuzun məlhəmi milli musiqiyə olan sevgisi, təhsil, ən sevdiyi gül – zoğalı rəngli qızılgül, mənəvi zənginlik hesab etdiyi kitablar, onun səyləri nəticəsində inşa olunmuş, Telekommunikasiyanın simvolu- Teleqüllə, milli mədəniyyətimizin stilizə olunmuş simvolları – tar, kaman, qaval, yallı, armudu stəkanda çay, fırça, kino ləvazimatları və s. öz əksini geniş şəkildə tapıb.
Milli Ordu quruculuğunun təməlini qoymuş Heydər Əliyevin bu əməyi xalçanın ikinci hissəsində öz geniş əksini tapıb. “Qara qızıl”, Ulu Öndərin müəllifi olduğu “Əsrin müqaviləsi” də Ümummilli Liderin nailiyyətləri kimi ikinci xalça üzərində həkk olunub.
Triptixin sonuncu və ən əsas hissəsi Heydər Əliyevin çağdaş, xətti (cizgili) portreti əks olunmuş “Keçmiş və gələcək – düşüncələr ayrıcında” adlanır.
Burada xoş gələcəyi naminə fədakarlıqla çalışdığı, zəngin tarixi və mənəvi dəyərləri ilə daim fəxr etdiyi doğma millətinin önündə həmişə cəsarətlə addımlayan Heydər Əliyev müasir dövlətçiliyimizin banisi və qurucusu, böyük öndəri kimi yüksək bir zirvədən xalqının bugünü böyük fəxrlə, parlaq, aydın və işıqlı gələcəyini isə ümidlə seyr edir. Xalçanın sərhədlərini müəyyən edən, “Birlik, qardaşlıq və güc” rəmzi sayılan, əl-ələ tutmuş qolların həndəsi naxış elementlərinin əhatəsində altı guşəli həndəsi elementin daxilində Ulu Öndərin timsalında “İdeal cəmiyyətin simvolu” - ailə görüntüsü verilib. Bu hissədəki alov, ocaq, quşlar – qoruyucu mələklər, bitkilər – bolluq və firavanlıq, qızılgül isə gələcək nəsillərə qayğı və dəstək elementi kimi öz əksini tapıb.
Xalçalar bir neçə gün ADA universiteti ərazisində sərgilənəcək.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(14.06.2023)
Milli Kitabxanada Milli Qurtuluş Gününə həsr olunmuş sərgi açılıb
Azərbaycan Milli Kitabxanasının əməkdaşları tərəfindən 15 İyun – Milli Qurtuluş Gününə həsr olunmuş virtual sərgi və eyniadlı ənənəvi sərgi hazırlanıb.
Kitabxanadan verilən məlumata görə, virtual sərgidə rəsmi sənədlər, fotolar, Azərbaycan, rus, ingilis dillərində kitab və məqalələr, ənənəvi sərgidə isə Azərbaycan tarixini, eləcə də Ümummilli Liderin həyat və fəaliyyətini əks etdirən Milli Kitabxananın fondunda mühafizə olunan kitablar, məqalələr və s. materiallar nümayiş olunur.
Virtual sərgi ilə tanış olmaq istəyənlər http://anl.az/el/vsb/Milli_Qurtulus_Gunu/index.html linkindən istifadə edə bilərlər.
Qeyd edək ki, Azərbaycan xalqının taleyində böyük əhəmiyyət daşıyan elə günlər var ki, həmin günlərdə onun gələcək həyatını müəyyən edən mühüm başlanğıcların əsası qoyulub. Belə günlərdən ən önəmlisi tariximizə qızıl hərflərlə yazılmış 15 İyun – Milli Qurtuluş Günüdür. Milli Qurtuluş Günü Azərbaycan xalqı üçün sadəcə təqvim bayramı deyil, böyük ictimai, siyasi və tarixi əhəmiyyətə malik bir gündür. İyunun 15-i xalqımız üçün əsl qurtuluş tarixidir. Bu tarixi yaradan isə Azərbaycanın müstəqilliyinin qorunub saxlanmasında, möhkəmlənməsində, inkişafında müstəsna rol oynayan, daim xalqına arxalanan Heydər Əliyevdir.
Heydər Əliyevin yenilməz iradəsi, uzaqgörənliyi, fədakarlığı onu bütün dünya azərbaycanlılarının lideri edib, ömür yolu doğma Vətənə xidmət nümunəsinə çevrilib. Bütün şüurlu həyatını canından artıq sevdiyi xalqına, ölkəsinə həsr etmiş bu müdrik siyasi və dövlət xadimi tariximizdə müstəqilliyimizin memarı və qurucusu kimi yer tutub.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(14.06.2023)
“Biz arzuların əlçatmazını seçərdik…”
“Ədəbiyyat və incəsənət” Sadiq Qarayevin uşaqlıq xatirələrini diqqətinizə çatdırır.
Hər il bu vaxtlar kəndimizdən Zorbulaq yaylagina köç edərdik. Məktəb acılana qədər orada qalardıq.
3 ay biz nəinki televizor, elektrik işığı, heç avtomobil də görməzdik.
Bir texnika görərdik- süddən yağ ayıran "Sud maşını”.
Bir yarış izləyərdik, "At yarışı".
Bir xəbəri gözləyərdik- kənddən adam gəlir, şaqqulu badam gəlir- deyərdik. Qrda, qarpızı elə eşşəyin üstündə, kisənin üstündən iyləyərdik.
Məkələri axşamçağı təzək közündə kabab edərdik.
Ayağlmızı təndirə sallayıb ulduzlara baxardıq, arzuların əlçatmazını seçərdik.
Əsas bir işimiz vardı- quzu otarmaq. Bir problemi düşünərdik, quzuları Bədəl Yurduna, İbo Pironun arxacına, Göy təpənin döşünə- hansı istiqamətə aparsaq, cox otlayarlar..
Quzular otlayardı, biz uzanardıq gül-çiçək içinə, onların xırpıltılı səsinə qulaq asardıq.
Adam görməzdik ki əsla. Bir düşüncələrimiz və bir biz olardıq. Bir də quzular, pələy, boğar.
Təsadüfən insan görəndə sevinərdik.
Bir cür su icərdik-bulaq suyu..
Amma obada 9 bulaq var idi..
Şahı Zorbulaq idi.
İndiki yaşam tərzi ilə müqayisə edəndə belə qənaətə gəlirəm:
Biz əslində hər il 3 aylıq cənnətə gedirmişik...
P.s. 25 il olar ki, ora gedə bilmirəm. ALLAH qoysa, bu il gedəcəm..
Yenə o dağ olaydı, qarğı atın üstündə,
Bir konfetin, bir almanın üstündə,
"Vuruşardı", dalaşardı uşaqlar,
Keçmişdən, bu gündən xəbərsiz,
Gələcəyə uçan, qaçan uşaqlar,
Öz- özündən şişən, şoşan uşaqlar...
Yenə o dağ olaydı,
zirvələrdən baxıb sənə,
Hey yığardım çiçək sənə, gül sənə.
Buludların kölgəsində, mən at üstdə,
Sənsə bitib tükənməyən xəyalların təşnəsində,
Sanki göydə, yerdə, indidə, həm gələcəkdə,
Yarışardıq, baxışardıq,
Zülmətlərin yoxluğuna qarışardıq.
Aha, bu da dağ , yaylaq şeri.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(14.06.2023)
Nəfəskəsici detektiv – Fəxrəddin Qasımoğludan “On ikiyə işləmiş”
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı “Qiraət saatı”nda Fəxrəddin Qasımoğlunun “Son gecə” detektiv romanının dərcini yekunlaşdırdı. Böyük oxucu marağını və istəyini nəzərə alıb romanın davamı olan “On ikiyə işləmiş” romanının dərcinə başlayırıq.
Özü polis orqanlarında çalışan, ən dəhşətli, tükürpədici cinayətlərdən bilavasitə xəbər tuta bilən müəllifin bu romanı da sizləri sonadək gərginlik içində saxlayacaq. Və siz bu romanı da çox bəyənəcəksiniz.
4-cü dərc
Elmi araşdırmalar əsasında belə qənaətə gəlinib ki, yuxu tipinə görə insanlar iki qrupa bölünür-«torağay»lar və «bayquş»lar. Birincilər tez yatıb tez duranlar, ikincilər isə gec yatıb gec duranlardırlar. Dağlı məhəlləsində bir çox şeylər kimi bu qruplar də bir qədər fərqli idi. Elə «torağaylar»ımızı götürək. Onlar özləri də hələ elmi araşdırmaların diqqət mərkəzinə düşməmiş iki qrupa bölünürlər - Kərbəlayi Meydan kişinin oyatdıqları və Məsmə arvadın oyatdıqları altqruplar. İndi deyəcəyəm niyə. Məhəlləmizin səhəri qonşumuz Kərbəlayi Meydan kişinin evinin damında quraşdırdığı, gah xışıldayan, gah da ikimetrlik özbək zurnasının səsinə oxşar səslər çıxaran köhnə səsgücləndiricidən yayılan azan səsi ilə açılır. Məhəllənin yarısı bu səsə oyanır. Bundan bir qədər sonra məktəbə gedən uşaqların haray-qışqırığı aləmi başına götürür. Onlarla eyni vaxtda, nəvələrini yola salmağa çıxan Məsmə arvad, mütləq qaydada onların on-on beş addım uzaqlaşmasını gözləyib var gücü ilə arxalarıyca «məktəb pulu»na yolda nə isə, çox vaxt da peçenye almağı, ac qalmamalarını qışqırır. Elə bil, rəhmətliyin qızı uşaqlar aralaşmamış bu sözləri deyə bilməz. Bu səhnə hər səhər təkrarlandığından Kərbəlayi Meydanın verdiyi azan səsinə oyanmayan «torağaylar» Məsmə arvadın qışqırığına şirin yuxudan oyanırlar. Çünki hamı bilir ki, Məsmə arvadın bu harayı zəngli saat kimi düz saat 07:45-ə «qurulub» və deməli, işə getmək üçün durmaq lazımdır. Məsmə arvadın peçenyeyə bakılıların təbirincə «piçenik» deməsi isə bu baş verənlərə xüsusi bir kolorit qatır.
Bir sözlə, «torağaylar» qrupuna aid olan və onsuz da obaşdan durmalı olan məhəllə adamlarımız öz adətləri üzrə tezdən oyanmağa imkan tapmamış onları oyanmağa vadar edən bu səbəblər bu iki altqrupun yaranmasına gətirib çıxarıb.
Deyə bilərsiniz ki, bəs bazar günləri məktəb yoxdur axı. Düzdür, yoxdur. Əvəzində Məktəbalı kişi var. Həftənin altı gününü haradasa icarəyə götürdüyü dülgər emalatxanasında işləyən Məktəbalı bazar günləri həyətində quraşdırdığı dülgər dəzgahını səhər saat 8-də işə salıb bir vıyıltı qoparır ki, nəinki «torağayalar»ımız, «bayquşlar»ımız da yuxudan dik atılırlar.
Mən Kərbəlayi Meydan kişinin rəhbərlik etdiyi qrupa daxiləm. Çünki hətta Meydan kişi özü yatıb yuxuya qalsa, ya da azanı səsləndirən maqnitofonu hərdən xarab olsa da, on yeddi yaşımdan, Moskva Ali Milis Məktəbində təhsil aldığım illərdən dan yeri sökülərkən oyanmağa adət etmişəm.
Bir qədər də sonra işə gedənlərin hay-küyü, maşınlarının səs-küyü qalxır və bundan sonra Dağlı məhəlləsinə günortaya, uşaqlar məktəbdən gələnə qədər nisbi sakitlik çökür. Niyə nisbi, çünki bu sükutun özünü də qısa fasilələrlə pendir, qatıq, göyərti satan və köhnə dəmir yığanların heç də melodik olmayan səsləri pozur. Bu yaxınlarda onların sıralarına, mənşəyi məlum olmayan balıq satan biri də əlavə olunub. Peyda olduğu son iki ayda ondan heç bir məhəllə sakininin bir balıq belə almaması onu qətiyyən ruhdan salmır, o, hər iki gündən bir səhər saatlarında məhəlləmizə gəlib, «Balıq var, təzə balıq» qışqırmağı özünə borc bilir.
Evimlə ofisim arasındakı məsafə piyada iyirmi dəqiqəlik yol olduğundan, nə qədər tez oyansam da evdən çıxmağa tələsmir, bu səbəbdən də hər səhər məhəlləmizdə baş verənləri axıra kimi izləməli oluram. Adətən ofisi saat 9-da açıram.
Bu gün isə bir qədər tez gedib Layiqə gəlməmiş, hər ehtimala qarşı onun iş masasının üstünə qoyduğum, ünvan yazılmış kağız parçasını götürməliydim. Layiqə detektiv köməkçisi kimi özünü tam doğrultsa da, mənim məxfi agentlərimlə görüşdüyüm ünvanı onun bilməməsi lazım idi.
Ona görə də saat 08:00-da evdən çıxdım. İyirmi dəqiqə sonra ofisin qapısını açıb içəri keçdim. Kağız parçasını götürüb tikələrə böldüm və unitaza atıb suyu buraxdım. Elə bunu etmişdim ki, qapı açıldı və Layiqə ofisə girdi.
-Salam, şef.
-Salam, ey əvəzolunmaz köməkçim. Nə yaxşı belə tez gəlmisən?
Layiqə Buzovna qəsəbəsində yaşayırdı.
-Əmimoğlu qonaq gəlib, gecəni bizdə qaldı. Səhər tezdən şəhərdə işi vardı. Dedim, elə hazır maşın varikən, daha avtobusla niyə gəlim? Sağ olsun, düz ofisin qarşısında düşürdü məni.
-Hə, öz maşınının olması yaxşı olardı.
-Mən öyrəşmişəm şef, mənə çətin deyil. Bəs siz maşınınızı niyə satdınız, axı sizə maşınsız daha çətindir?
Bu sualı cavablandırmaq fikrim yox idi. Ona görə də Layiqəyə mücərrəd bir cavab verdim:
-Vaxtı gələndə yenə alaram.
-Hə, mütləq alın, ora-bura çox gedirsiniz, belə çətindir.
Bunu deyib, Layiqə son dəbdə olan əl çantasını iş masasının üstünə qoydu, sonra mətbəxə keçdi.
Mən də keçib kresloma oturdum. İndi polkovnik Arif Dadaşzadədən bir xəbər gözləməli, o vaxta qədər bəzi şeyləri özüm üçün dəqiqləşdirməliydim.Deməli, belə. Son gəldiyim qənaət hələlik budur ki, bu qətldə cinayət aləminin üsullarından birindən istifadə olunub. Başqa sözlə, qətl «torpeda» tərəfindən törədilib. Elə bu ehtimal üzərində davam edək. Bu halda qətli törədənin Day-dayın oğlu ilə şəxsən heç bir ədavətinin olmaması, onun yalnız verilən tapşırığı yerinə yetirməsi bəlli olur. Buradan da belə məlum olur ki, bu gəncin ölümü sifarişli qətl olub.
Əgər belədirsə, qatilin özünü müəyyən etmək boş yerə vaxt itirmək olacaq. Çünki, bu qətli törətmək üçün onun hər-hansı motivi olmayıb. O sadəcə «ölüm maşını»dır. Kimi və niyə öldürməyin onun üçün heç bir fərqi yoxdur. İşini gördü, borcunu verdi və yoxa çıxdı. Motivi bilmədən isə, hansısa cinayəti açmaq çox çətin olur. Bəlkə də, sifarişçi məlum olandan sonra qatilə çıxmaq olar. Ancaq fikrimcə, indiki halda birbaşa yox.
Sifarişçi kimdirsə, bax onun belə qərar verməsinə hansısa, özünə məlum olan bir səbəb olub. Motiv də burada gizlənir. Deməli, bir qədər keçmişə gedə bilsəm, o illərdə baş vermiş hansısa olayın izi ilə ola bilsin ki, motivi müəyyən edə bilərəm. Bu isə artıq işin yarısı demək olacaq.
Əslində, bu heç də asan olmayacaq. Polkovnik Dadaşzadə bu işin qətl olduğunu deyirsə, deməli yüz faiz belədir. Müəllimimin hələ səhv etdiyini xatırlamıram. Həmin illərdə bu işi araşdıran kifayət qədər təcrübəli əməkdaşlardan təşkil olunmuş istintaq qrupu isə bir nəticə əldə etməyib, hətta hadisənin qətl olmaması, gəncin təsadüfən gecə saatlarında, qaranlıq küçədə maşınla vurulması qənaətinə gəlib. Ziddiyyətlər yaman çoxdur.
Belə çıxır ki, mən həmin istintaq qrupunun buraxdığı səhvləri də aşkar etməliyəm. Bu çox gurultulu səslənmir ki?
Tərəzinin bir gözünə məni, o biri gözünə isə kifayət qədər araşdırma mexanizmlərinə, kriminalistik ekspertiza imkanlarına malik, bir neçə peşəkarı birləşdirən qrupu qoysaq, mən çox yüngül gəlmərəmmi bu tərəzidə? Bütün bunları gözəl başa düşən polkovnik bu işi mənə tapşırırsa, görəsən hələlik gizlətdiyi daha nələr var və zamanı gəldikcə nələri mənə açıqlayacaq?
Ofisə girdikdən bir qədər sonra giriş qapısı ilə yan-yana yerləşən, birbaşa Cəfər Cabbarlı küçəsinə baxan pəncərələrin pərdələrini tam açmışdım. Mənə təbaşirlə işarə veriləcək ağac pəncərədən görünürdü. Hələ ki, bir xəbər yox idi.
Çayxanada müəllimimə dərhal işə başlayacağımı deyəndə, dünəndən indiyənədək etdiyim təhlilləri nəzərdə tuturdum. Bizim işimizin səksən faizi analitik işdir. Təbii ki, Arif müəllim də nə demək istədiyimi gözəl anlayırdı. Peşəkarların öz danışıq dilləri var. Deməli, əslində mən artıq araşdırmalara başlamış, lazım olan təhlilləri etmiş və hətta bəzi qənaətlərə də gəlmişdim. İndiki fazada bu qənaətlərimin doğruluğunu yoxlamaq üçün ad və ünvanları mənə veriləcək, yalnız özümə məlum üsullarımla ətraflarında bəzi tədbirlər həyata keçirəcəyim şəxslər barədə məlumatı gözləyirdim.
Məlumatın hazır olduğunu bildirəcək işarə isə hələ ki, verilməyib. Deməli, ya siyahı çox böyükdür, ya da siyahıdan başqa da nəsə hazırlanır.
Saata baxdım. Təhlillərim xeyli vaxt aparmışdı. Nahar vaxtına az qalırdı. Ofisdə Layiqə ilə məndən başqa heç kim olmadığı üçün nahar fasiləsi anlamı yox idi. Köməkçimə kifayət qədər sərbəstlik vermişdim və xüsusi tapşırıqları yerinə yetirdiyimiz günlər istisna olmaqla, istədiyi vaxt istədiyi yerə gedə bilərdi. Harada və saat neçədə nahar edəcəyinə də özü qərar verirdi.
Sərbəstlik yalnız və yalnız işçinin iş qabiliyyətini və işin səmərəsini artırır. İnsan işlədiyi yerdə özünü hansısa qadağalarla əhatə olunmuş, əli-qolu bağlanmış kimi hiss etməməlidır. Əksinə, sərbəst olması fikri onu ruhlandırmalıdır. Əgər mənim bir yox, on köməkçim də olarsa, bu idarəçilik prinsiplərimdən imtina etməyəcəyimi dəqiq bilirəm.
Bəzi cinayətləri araşdıranda köməkçimlə gecələri də yatmır, gündüzlər isə çay içməyə belə imkan tapmırıq. Bax bu sərbəstlik həmin gərgin günlərin kompensasiyasıdır.
Üzümü Layiqəyə tutdum:
-Nahar edəcəksən?
-Nəsə həvəsim yoxdur.
-Mənsə, edəcəyəm. Yəqin ki, bir saata qayıdaram.
-Oldu şef, ofisdə olacağam. Elə bir işim yoxdur.
Məlumatı almamış növbəti iş barədə Layiqəyə heç nə deməməyi qərarlaşdırmışdım. Bu təhlükəli araşdırmaya onu cəlb edib-etməyəcəyim də hələ məlum deyildi. Ona görə də, hələ ki, susmağa üstünlük verirdim.
Kifayət qədər təhlükəli olan sonuncu əməliyyatımız zamanı Layiqə üçün risk faizini nə qədər minimuma endirsəm də, sonda qatı cinayətkarların olduğu məkana birinci elə o daxil olmuş və bizim üçün yol açmışdı. Layiqənin nə qədər qorxmaz bir qız olduğunu bilirdim. Yanımda olduğu bir ilə yaxın müddətdə topladığı təcrübə də öz yerində. Bununla belə, yenə də aldığım tapşırıq barədə hələ ona nəsə deməyə tələsmirdim. Siyahını görəndən sonra, bir də bəzi şeyləri aydınlaşdırandan sonra qərar verəcəkdim.
-Sənə nəsə alım, gələndə?
-Yox, əziyyət çəkməyin. Ürəyim bir şey istəsə, yaxındakı kafedən sifariş verərəm.
-Yaxşı, onda mən getdim.
Ofisdən çıxıb piyada üzüyuxarı, əvvəllər bütün Bakıda çox dadlı göyərti qutabı ilə tanınan «Pürrəngi» yeməkxanasına tərəf qalxmağa başladım. Adı dəyişsə də, obyekt yenə də kafe kimi fəaliyyət göstərirdi. Ofis ilə kafenin arası yüz əlli metr olardı. Fikrim yüngülvari bir nahar edib sonra ofisə qayıtmaq, hərəkətə keçmək üçün mənə veriləcək gizli işarəni gözləmək idi.
Əlbəttə, Arif müəllim hələlik Day-dayın iki yaxın dostundan, dünyasını dəyişmiş Səttarın yaxınlarından və sağ olan Səlimdən başlayacağımızı bildirmişdi. Ancaq nədənsə bunu etməyə tələsmir, siyahının mənə verilməsini gözləməyə üstünlük verirdim. Siyahının bu gün mənə çatacağına əmin idim və ona görə də hələ gözləməyi qərara almışdım. Bir neçə saat heç nəyi dəyişmirdi indiki məqamda.
Kafedəki müştərilərin sayı elə də çox deyildi. Boş masalardan birinin arxasına keçib əyləşdim. Mənə yaxınlaşan ofisiant qız salamlaşıb nə sifariş verəcəyimi soruşdu. Pomidor-yumurta sifariş verib gözləməyə başladım.
Yadınızda qalsın. Heç bir peşəkar daxil olduğu məkanda arxası qapıya tərəf əyləşməz. Üzü qapıya əyləmək olduğun məkanda vəziyyəti nəzarətdə saxlamaq üçün çox vacibdir.
Mən də əyləşərkən boş masalardan ən əlverişli olanını seçdim. Kafedəki on bir masadan dördündə müştərilər oturmuşdu. Mənim masamı saymasaq, altı masa boş idi.
Çox keçməmiş, başının ortası dazlaşmış, arxa və yanlarındakı saçlarını isə yəqin ki, çox qıvrım olduğundan darayıb formaya sala bilməyən, təxminən qırx yaşında, arıq bir kişi kafeyə girib boş masalardan birinə, arxası mənə tərəf oturdu. Bu kişinin başının arxadan görünüşü daha maraqlı idi. Sanki, bir çəngə daranmamış qara qoyun yununun düz ortasına bir Cərco yemişi qoymuşdular. Kişinin uzunsov başının yanlarında bitən qıvrım saçları ən çox bu oxşamaya uyğun gəlirdi. El arasında zarafatla yayılmış «keçəl-buruqsaç» deyimi yadıma düşdü, öz-özümə gülümsədim. Yaxınlaşan ofisianta çay sifariş verən kişi əlində bürmələdiyi qəzeti açıb oxumağa başladı.
Bir azdan mənə sifariş verdiyim yeməyi, bir qədər də sonra ona çay gətirdilər.
Pomidor-yumurta birbaşa kiçik tavada qarşıma qoyulduğundan çox qaynar idi. Soyumasını gözləyib məndən sonra gələn kişiyə baxmaqda davam edirdim. Ona baxmağım adi maraqdan irəli gələn bir baxmaq deyildi. Ofisdən çıxarkən, adətim üzrə, ətrafı nəzərdən keçirəndə bu kişini ofislə üzbəüzdə, yolun əks tərəfindəki avtobus dayanacağında dayanan görmüşdüm. Əgər nəzərə alsaq ki, həmin dayanacağa yaxınlaşan avtobuslar indi oturduğum kafe tərəfə yox, əks istiqamətə gedirlər, o zaman orada avtobus gözləyən birinin məndən bir qədər sonra məhz mənim girdiyim kafedə peyda olmasını tərəddüd etmədən maraqlı təsadüf saymaq olardı, razısınızmı?
Kişi qəzeti oxumağa başlamazdan əvvəl cibindən çıxardığı qalın şüşələri olan, qalın çərçivəli eynəyi gözünə taxmışdı. Eynəyin qara rəngli çərçivəsinin içəri sol və sağ yuxarı künclərində çox kiçik metal lövhəciklər var idi. Kişi başını tərpətdikcə, tavandakı işıq bu lövhəciklərə düşüb bərq vurduğundan arxadan, mən oturduğum yerdən lövhəciklər dərhal diqqəti cəlb edirdi. Görəsən, onsuz da belə qalın çərçivəsi olan eynəyə daha da möhkəm olması üçün bir də metal bərkitmə verməyə ehtiyac var idimi? Məncə, yox. Bəs onda bu nə ola bilərdi? Yalnız xüsusi cilalanmış dəmir lövhəciklər belə parıldaya bilərdi. Bundan, burunda eynəklərə azca fokus verməklə lövhəciklərin üzərində əks olunanları, yəni arxada baş verənləri görmək üçün istifadə edirlər. Təbii ki, bütün eynəklərdə yox, xüsusi məqsədlər üçün hazırlanmış eynəklərdə. Bunun üçün isə eynək, gözlərdən mümkün qədər aralıda, burunun üzərinə qoyulur. Çünki, eynək burunun lap yuxarısında, gözlərə ən yaxın məsafədə yerləşdirilərsə, lövhəciklərdə əks olunanları yox, heç onların özlərini də görmək mümkün olmaz. Arxadakı müşahidə obyektini izləmək üçün isə, gözün birini yummaq lazımdır. Soldakı lövhəciyə sağ, sağdakı lövhəciyə sol gözü yummaqla baxmaq olur.
Bu hərifin kafedə bu qədər boş masa olduğu halda, düz üzbəüzdəki masada arxası mənə tərəf oturaraq xüsusi lövhəcikləri arxaya baxan eynəyi taxması, taxarkən bir qədər aşağı-yuxarı sürüşdürüb sonra burnunun üstündə konkret nöqtədə saxlaması, özünü guya qəzet oxuyurmuş kimi göstərməsində məqsədi nədir?
Ayrıca, bir eynəkdən uzun müddət istifadə edən şəxslərdə eynək bir növ burunun üzərində özünə yer edir və taxan adam birbaşa eynəyi vərdiş etdiyi, həmişəki yerinə avtomatik olaraq qoyur. Gözlərdən ona ən rahat olan, öyrəşdiyi məsafədə. Bu isə bir xeyli aşağı-yuxarı sürüşdürdü eynəyi, niyə?
Üstəlik, başının hərəkətini izlədikcə onun qəzeti oxumadığını da müəyyən etmişdim. Kişinin başı növbəti sətiri izləmək üçün cüzi, zorla hiss olunacaq dərəcədə aşağı enməli olduğu halda, gah birdən-birə on-on iki sətir ölçüsündə aşağı enir, gah da sürətlə yuxarı qalxırdı.
Çəngəli götürüb bir qədər soyumuş yeməyimi yeməyə başladım. Bu yemişbaşın təkcə eynəyi mənə maraqlı gəlməmişdi. Eynəklə əlaqəli maraq doğuran başqa bir səbəb də var idi. Eynəyin belə qalın şüşələri yaxını olduqca pis görən adamlar üçün nəzərdə tutulub. Belə fiziki qüsuru olan insanlar isə adətən ayaqlarının altını yaxşı görmür, yeriyəndə, xüsusilə pilləkənlə qalxanda və ya enəndə çox ehtiyatla davranırlar ki, yıxılmasınlar.
Kafe yarımzirzəmidə yerləşirdi və bura enən pilləkənin altı pilləsi var idi. «Dostumuz» kafeyə girərkən bu pillələri çox sürətlə enmişdi, belə fiziki qüsurlu insanlara xas olmayan sürətlə. Düşənlər üçün pilləkənin sağ tərəfi divar, sol tərəfi sürahi idi. Qəzet kişinin sol əlində olduğu üçün heç əli ilə sürahidən də tutmamışdı, bu dəqiq yadımdadır.
Bu cür sərbəst pillələri enən birinin birdən-birə gözləri yaxını olduqca pis görməyə başladı? Bu da çox maraqlıdır.
Aramla yeməyimi yeyir, kişini gözdən qoymur, hiss etdirmədən hərəkətlərini izləyirdim.
Əgər bu adam məni izləyirsə, gör belə hallar üçün bağışlanmaz olan neçə səhvə yol verir? Hələ çayı qaynar içdiyindən, stəkanından qalxan buğdan eynəyinin şüşələrinin tərləməsinə baxmayaraq, onları silmədən özünü qəzet oxuyan kimi göstərməkdə davam etməsini demirəm…
Davamı var
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(14.06.2023)
Xalq yazıçısı, akademik Kamal Abdulla Özbəkistanın Kokand Dövlət Pedaqoji İnstitutunun Fəxri doktoru seçilib
İyunun 13-də Azərbaycan Dillər Universitetində (ADU) Özbəkistanın Kokand Dövlət Pedaqoji İnstitutunun nümayəndə heyəti ilə görüş keçirilib.
ADU-dan verilən məlumata görə, rektor Kamal Abdulla qonaqları universitetdə görməkdən məmnun olduğunu bildirib. Qeyd olunub ki, Azərbaycanla Özbəkistan arasında sıx dostluq və tərəfdaşlıq münasibətləri var. Bu münasibətlər yüksələn xətlə inkişaf edir. “Ölkələrimiz arasında bütün sahələrdə, xüsusən də elm və təhsil sahəsində davam edən əməkdaşlığın müsbət nəticələrini görə bilərik. ADU-da fəaliyyət göstərən beynəlxalq dil və mədəniyyət mərkəzləri öz işində elmi əməkdaşlığı ön plana çəkir. Bu da elmi əməkdaşlığımızın inkişafına və əlaqələrimizin daha da möhkəmlənməsinə şərait yaratmış olur”, - deyə rektor Kamal Abdulla qeyd edib.
Kokand Dövlət Pedaqoji İnstitutunun rektoru Dilnoza Xocayeva səmimi qarşılanmaya və qonaqpərvərliyə görə universitet rəhbərliyinə və kollektivinə təşəkkürünü bildirib. Qeyd olunub ki, universitetlər arasında əməkdaşlığın qurulması olduqca mühüm əhəmiyyət kəsb edəcək. Bu əməkdaşlıq müəllim-tələbə mübadiləsinin aparılması, qarşılıqlı öyrənmə və təcrübə baxımından yeni imkanların əldə olunmasına şərait yaratmış olacaq.
ADU-da fəaliyyət göstərən dil və mədəniyyət mərkəzləri haqqında qonaqlara məlumat verilib. Bildirilib ki, bu mərkəzlər müəllim və tələbələrin bilik və bacarıqlarının artırılması istiqamətində mühüm işlər görməkdədir.
Dilnoza Xocayeva akademik Kamal Abdullanın rəhbərlik etdiyi ali təhsil ocağının Fəxri doktoru seçilməsini universitetin elmi-pedaqoji həyatı üçün əlamətdar hadisə kimi dəyərləndirib və Fəxri doktor mantiyasını ona təqdim edib.
Daha sonra qonaqlar ADU-da fəaliyyət göstərən dil və mədəniyyət mərkəzləri ilə yaxından tanış olublar.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(14.06.2023)
Azərbaycanla Mərakeş arasında əməkdaşlıq perspektivləri müzakirə edilib
Mərakeş Krallığında səfərdə olan Milli Məclis sədrinin müavini, Gənclər və idman komitəsinin sədri Adil Əliyev Kasablanka şəhərində Mərakeşin Boks Federasiyasının prezidenti Abdelkarim El Hilali və Taekvondo Federasiyasının prezidenti Driss El-Hilali ilə görüşüb.
Parlamentin Mətbuat və ictimaiyyətlə əlaqələr şöbəsindən verilən məlumata görə, görüşdə Milli Məclis sədrinin müavini Ümummilli Lider Heydər Əliyevin uğurlu idman siyasətindən, İlham Əliyevin 1997-ci ildə Milli Olimpiya Komitəsinin prezidenti seçilməsi ilə Azərbaycanda idmanın uğurlu inkişaf mərhələsinə qədəm qoymasından bəhs edib. Bu gün Azərbaycanda bədən tərbiyəsi və idmanın kütləviləşdiyini, idmançılarımızın beynəlxalq yarışlarda böyük uğurlar əldə etdiyini bildirən Adil Əliyev ölkəmizin dünyanın idman mərkəzlərindən birinə çevrildiyini və beynəlxalq olimpiya yarışlarına və digər nüfuzlu idman tədbirlərinə ev sahibliyi etdiyini diqqətə çatdırıb.
Söhbətdə idmanla bağlı müxtəlif mövzular müzakirə edilib və gələcək əməkdaşlıq perspektivləri barədə fikir mübadiləsi aparılıb.
Görüşdə ölkəmizin Mərakeşdəki səfiri Nazim Səmədov və digər rəsmi şəxslər iştirak ediblər.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(14.06.2023)
Antonio Quterreş: Sosial mediada yalan məlumatların yayılmasına son qoyulmalıdır
BMT-nin Baş katibi Antonio Quterreş rəqəmsal platformalarda informasiya bütövlüyünü gücləndirmək üçün hazırlanmış əsas hesabatı təqdim edib. O, təqdimat əsnasında bildirib ki, ölkələr onlayn formatda nifrət və yalanın yayılmasının yaratdığı “ağır qlobal zərərdən” qurtulmalıdır.
AzərTAC BMT-nin saytına istinadla xəbər verir ki, BMT-nin Baş katibinin sözlərinə görə, generativ süni intellektin (AI) sürətli inkişafının potensial təhlükəsi ilə bağlı qlobal həyəcan fonunda onlayn nifrət ritorikasının, eləcə də yanlış xəbərlərin yayılmasına imkan verən rəqəmsal texnologiyaların vurduğu ziyan açıq şəkildə bəyan olunmalıdır. "Ümid edirəm ki, bu sahədə fəaliyyət göstərən aktorlar məlumatların doğruluğu və dolğunluğunu təmin etmək istiqamətində qızıl standartları təmin edəcəklər", -deyə Antonio Quterreş vurğulayıb.
Təqdimat zamanı qeyd olunub ki, sosial media kanalları, axtarış motorları və mesajlaşma proqramları daxil olmaqla, rəqəmsal platformalar planetin hər yerindən milyardlarla insanı birləşdirir. Təkcə Facebook sosial şəbəkəsinin 3 milyard istifadəçisi var. Sosial media böhran və münaqişələr zamanı icmaları dəstəkləməkdən tutmuş irqi ədalət və gender bərabərliyi üçün qlobal hərəkatların səfərbər edilməsinə kömək edilməsinə qədər bir çox faydalar gətirib, həmçinin BMT tərəfindən bütün dünyadakı insanları planetdə sülh, ləyaqət və insan hüquqlarına nail olmaq üçün cəlb edib. Bununla belə, eyni rəqəmsal platformalardan elmi alt-üst etmək, dezinformasiya və nifrət yaymaq, münaqişələri qızışdırmaq, demokratiya və insan haqlarını təhdid etmək, ictimai sağlamlıq və iqlim fəaliyyətinə zərbə vurmaq üçün sui-istifadə də edilir.
Baş katib bununla bağlı deyib: “Sosial mediada BMT-nin bəzi sülhməramlı missiyaları və humanitar yardım əməliyyatları hədəfə alınıb və bu, onların işini daha da təhlükəli edib. Yanlış məlumat, dezinformasiya və nifrət ritorikası bir-biri ilə əlaqəli olsa da, onlar fərqli fenomenlərdir. Nifrət ritorikası bir qrupa və ya şəxsə qarşı sadəcə onun irqi, rəngi, dini, etnik mənsubiyyəti, milliyyəti və ya oxşar əsaslara görə təhqiredici və ya hədələyici dilə aiddir. Bundan başqa, səhv və dezinformasiya arasındakı fərqi də müəyyən etmək çətin ola bilər. Ümumiyyətlə, dezinformasiya qeyri-dəqiq məlumatların qəsdən yayılmasına aiddir, eyni zamanda, aldatmaq məqsədi də daşıyır. Mən dünya ictimaiyyətini bu problemlərlə bağlı səyləri birləşdirməyə çağırıram”.
BMT-nin hesabatında deyilir: “Ənənəvi medianın münaqişə bölgələrində insanların əksəriyyəti üçün mühüm xəbər mənbəyi olaraq qalmasına baxmayaraq, rəqəmsal platformalarda yayılan xəbərlər nifrət və zorakılığa səbəb olub. Bəzi rəqəmsal platformalar Ukraynada davam edən müharibə də daxil olmaqla, münaqişələrdəki rollarına görə tənqidlə üzləşib. Bir sıra texnoloji şirkətlər öz platformalarının zorakılıq və nifrətin yayılmasına töhfə verməsinin qarşısını almaq üçün çox az iş görüblər, hökumətlər isə bəzən heç bir hüquqi əsası olmayan və insan hüquqlarını pozan sərt tədbirlərə, o cümlədən internetin bağlanması və qadağalara əl atıblar”.
Hesabatda ifadə və məlumat azadlığı hüquqlarını qoruyarkən potensial maneələri əks etdirən rəqəmsal platformalarda informasiya vəhdəti üçün qlobal fəaliyyəti Davranış Kodeksi çərçivəsində həyata keçirmək təklif edilir. Bu sənəd insan hüquqlarına hörmət, müstəqil mediaya dəstək, şəffaflığın artırılması, istifadəçilərin səlahiyyətlərinin artırılması, məlumatlara çıxış daxil olmaqla, ən aktual prinsiplər əsasında hazırlanacaq.
BMT-nin Baş katibi Davranış Kodeksi ilə bağlı tövsiyələrini də verib. O, hökumətlər, texnoloji şirkətlər və digər maraqlı tərəfləri hər hansı məqsədlə dezinformasiya və nifrət ritorikasından istifadə etməkdən çəkinməyə çağırıb. Hökumətlər, həmçinin jurnalistlərin güclü müdafiəsi ilə azad, müstəqil media mühitinə zəmanət verməlidir. Eyni zamanda, rəqəmsal platformalar bütün məhsullardakı dizaynla təhlükəsizlik və məxfiliyi təmin etməli, siyasət və resursların ölkələr və dillər arasında ardıcıl tətbiqinə üstünlük verməlidir.
Baş katib əlavə edib ki, bütün maraqlı tərəflər tətbiqlərinin təhlükəsiz, məsuliyyətli, etik olmasını və insan hüquqları öhdəliklərinə uyğunluğunu təmin etmək üçün təcili tədbirlər görməlidir. Reklamçılar və rəqəmsal platformalar reklamların zərərli informasiyalarla birlikdə yerləşdirilməsinə yol verməməlidir.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(14.06.2023)
“Göydə tanrı gəzən quşam…”
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Poetik qiraət rubrikasının daimi aparıcısı, gözəl şairimiz Əlizadə Nuri sizə növbəti şeirini təqdim edir:
Bir az sirr kimiyəm, adam
Bir az aşikar kimiyəm.
Əlindəki o ox nədi-
Yoxsa mən şikar kimiyəm?
Dilini bildiyim quşun,
Qəmi canımda qurğuşun.
Ərimədim… bir koğuşun
İçindəki qar kimiyəm.
Göydə tanrı gəzən quşam,
Yer üzündən qovulmuşam…
Mən də bir az qurumuşam-
Qışa qalan nar kimiyəm…
Kəsib götürdünüz ayı,
Bu yağış- göyün harayı…
Mənə nağıl danışmayın-
Eşitmirəm, kar kimiyəm.
Hansı dərdin adaşıyam?
Qopub düşən dam daşıyam…
Qürbətə adam daşıyan
Üşüyən qatar kimiyəm.
Hər gün neçə dağ aşıram,
Mən dünyayla dalaşıram…
Dərdə yaman yaraşıram-
Əynində paltar kimiyəm.
Mələk yoxmuş, bu şeytanmış,
Qaranlıqda ağ yalanmış…
… Taxtı- tacı yağmalanmış
Zavallı xotkar kimiyəm…
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(14.06.2023)
