Heyran Zöhrabova, "Ədəbyyat və incəsənət" 

Payız fəslidir. 

Artıq havalar getdikcə daha da soyuyur. Parçalanmış pambığa bənzəyən bəmbəyaz buludların arasından görünən masmavi səma insanın içinə fərahlıq gətirir. Dərsdən qayıdıram, avtobusdan düşüb payızın soyuq, amma bir o qədər də hüzurlu, dinclik bəxş edən, sakit, yağış sonrası nəmli torpaq qoxan havasını gözlərimi yumaraq doyunca ciyərlərimə çəkirəm. Qızılı təbiəti, ağacların budaqlarından qopub xəfif küləklə rəqs edən rəngarəng yarpaqları izləyərək asta addımlarla piyada evə doğru gedərkən Aydangilin evinin önündən keçirəm. Əgər bura ev demək olarsa, təbii ki. Məgər hər dörd divardan ev olarmı insana? Və yaxud da ev anlayışı dörd divar anlayışı ilə eynidirmi? 

Və bu zaman gördüyüm mənzərə mənə insanların, həqiqətən də, nə qədər qəddar və vicdansız olduğlarını bir daha sübut edir.

Tələsik, heç daramadan yığdığı baxımsız və səliqəsiz saçları  bağladığı yaylığın altından pırtlayıb çölə çıxır. Əynində nimdaş bir geyimlə əyilib özündən böyük bir bellə ağacların dibini belləyir. 

Görəsən, axırıncı dəfə güzgüyə nə vaxt baxmışdı? Saçlarını axırıncı dəfə nə vaxt  daramışdı?

Doğrudan da, daha 22 yaşında olan gənc bir qız idimi o?

Arada yorulduğundan belini bir az doğruldub bir əliylə belə söykənərək, digər əlinin arxası ilə alnındakı təri silib, gözünə tökülən saç tellərini kənara itələyir. Hərdən də həyətdə oynayarkən kiçik su gölməçələrindəki suyu sıçradıb üst başlarını batıran balaca uşaqlarına əsəbləşərək üstlərinə çəmkirir, qışqıraraq deyinir.

Həyatından cana doyduğu və bütün hirsini uşaqlarını danlayaraq çıxardığı hər halından bəlli olur. Birdən evdən ağacların dibini belləmək üçün həyətə düşməzdən əvvəl yatızdırdığı körpə qızının ağlamaq səsi eşidilir və beli yerə atıb evə qalxır.

Xatırlayıram da tam 4 il bundan öncə idi,  Aydan o zamanlar orta məktəbdən yenicə məzun olmuş, gözəl göyçək yeniyetmə bir qız idi. Mən qəbul imtahanı verib kollecə qəbul olduğum zamanlarda, Aydan da qəbul imtahanı verib tibb kollecinə qəbul olmuşdu.

O, qəbul imtahanından çox gözəl bal toplamışdı və bu normal idi əslində. Çünki o artıq neçə il idi ki ali məktəbə qəbul olmaq üçün məktəbdən əlavə də hazırlığa, müəllim yanına gedirdi.

Amma həyat elə gətirdi ki, qəbul imtahanından bir müddət sonra Aydana elçi gəldi. Valideynləri də elçi gələn ailənin gələcəkdə Aydanla necə davranacaqlarını, onun təhsilini davam etdirməyinə icazə verib vermiyəcəklərini sorğulamadan gələn elçilərə "hə" cavabı verdilər. Bu kimi halların normal, hətta yaxşı bir şey sayıldığı bir cəmiyyətdə böyüyən hər bir qız uşağı bu addımın düzgün olmadıgını dərk edə biləcək bir iradədə olmadığı üçün Aydan da buna narazı olub, qarşı çıxmadı. Və bir neçə ay sonra mən 1-ci kursa başladığım günlərdə  Aydan evləndi. Həyat yoldaşı və onun ailəsi Aydanın oxumağını istəmədikləri üçün o, orta ixtisas təhsilini heç başlamadan yarıda qoymaq məcburiyyətində qaldı. 

Nə də olsa bizim cəmiyyətimizdə bu cür hallar normaldır. Valideynlərin bir çoxu övladın gələcəyi deyəndə sadəcə onun ailə qurub övlad sahibi olması haqqında düşünür.

Elə ki, qız orta məktəbi bitirir, deməli, qızın artıq evlənmək yaşı gəlib deməkdir. Və  eyni zamanda da əgər qızın gələcək həyat yoldaşı və ailəsi onun ali təhsil almasını istəsə alacaq, yox istəməsə almayacaq. Fərqi yoxdur bu qız oxumağı nə qədər istəyir. O, ali məktəbə qəbul olmaq üçün nə qədər çalışıb, nə qədər zəhmət çəkmişdi, nə qədər xəyallar qurmuşdu. Bunların heç bir önəmi yoxdur.  O artıq bunlardan vaz keçməlidir. Çünki o artıq başı bağlı bir qızdır və onun bütün ixtiyarı yoldaşı və onun ailəsinin əlindədir. Necə istəsələr elə də olmalıdır.

Əvvəllər yoldaşının ailəsi ilə birlikdə yaşayırdılar, eşitdiyim qədəri ilə yoldaşının ailəsi, əsasən də qaynanası heç vaxt Aydanla yola getmirdi. 

Aydana çox pis davranır, hətta onu döyürdülər. Bir neçə ildən sonra yola getmədikləri üçün yoldaşı ilə birlikdə yoldaşının babasından qalma köhnə bir evə köçmüşdülər.

Amma əslində həyat yoldaşı da, öz valideynlərindən heç də geri qalmırıdı. O da Aydanla pis davranır, hətta onun validyenləri ilə görüşməyinə də icazə vermirdi. Nə Aydan atasıgilə gedə bilir, nə də ata-anası Aydanı görməyə gələ biliridər. Keçən bu illər ərzində onun ard-arda 3 uşağı dünyaya gəlmişdi. Yoldaşı gəmidə çalışdığı üçün işi ilə əlaqədar demək olar ki, həmişə uzunmüddətli səfərlərdə olur. Evə 3-4 aydan bir baş çəkirdi. Aydan bütün günü bu balaca komada tək başına 3 uşağının qayğısını çəkir və məişət işləri ilə məşğul olurdu. 

Aydanın qaynanası çox qəddar qəlbiqara bir qadın idi. Ayrı  evə köçməklərinə baxmayaraq qaynanası burda da onu rahat buraxmırdı. Tez -tez gəlir, onun burada nə işlə məşğul olduğuna baxır, hər gördüyü işdə bir qüsur axtarıb onu danlayır, hətta döyürdü. Öz valideynləri də Aydana arxa çevirmişdilər, onun arxasında durmur, yaşadığı bu həyata göz yumurdular.  Aydanın çəkdiyi bu əzab-əziyyətləri sadəcə uzaqdan seyr etməklə kifayətlənirdilər. Bizdə belə bir adət var axı, gəlinlik libası ilə çıxdığın evə ancaq kəfənlə qayıda bilərsən..

Son vaxtlar ətrafdakılardan, hətta Aydanın artıq psixi problemlərinin yarandığını eşitmişdim. Deyirdilər ki, Aydan özünü öldürmək istəyir. 

Sırf yoldaşı və onun ailəsi istəmir deyə öz xəyallarından, təhsilindən vaz keçmiş, özünü ailəsinə həsr etmiş, gününü məişət qayğıları ilə keçirən və bu qədər fədakarlıqdan sonra yenə də bu cür pis rəftara məruz qalan gənc bir qadın.

Və Aydan hələ həyatı bu şəkildə məhv olmuş gənc qızlardan sadəcə biridir. 

Aydan ona elçi gəldiklərində bütün bunları düşünə bilmiyəcək bir iradədə ola bilərdi. Fəqət onun valideynləri bunları dərk edəcək yaşda idilər, amma yəqin ki, o ağılda deyillərmiş. Cahillikmi, məsuliyyətsizlikmi, savadsızlıqmı, biganəlikmi, nə ad verim bu hadisəyə bilmirəm. Bəlkə də, o vaxt ailəsi  elçilərə yox cavabı verib Aydanı evləndirməsəydilər, o da bu gün dərsdən çıxmış evə tələsirdi. Lakin bu gün ali təhsil almadığı üçün onun tək başına öz ayaqları üzərində durmağa da gücü yoxdur və sahib çıxanı da olmadığından o bu cür yaşamağa məhkumdur. 

Və Aydan hələ 3 uşaq da tərbiyə edib böyütməlidir. Bəs maraqlıdır, özünün artıq psixoloqa ehtiyacı olan bir ana övladlarını necə düzgün tərbiyələndirəcək? Və yaxud da ondan bunu necə gözləmək olar ki?

Və bu məqamda məşhur bir stat gəlir ağlıma: Bir psixiatr deyib ki: “Heç bir zaman bizə gerçək xəstələr gəlməz. Gerçək xəstələrin xəstə etdikləri insanlar gələr” 

Əziz oxucu, bəzi qadınlar vardır, onlar göyqurşağının səkkizinci rəngi kimidirlər. Axı göy qurşağının yeddi rəngi olur dediyini eşidir kimiyəm. Bəli, göyqurşağının yeddi rəngi olur. Niyə səkkizinci rəngi kimi dedim, çünki onlar hələ görünməyə və görülməyə macal tapmamış solublar. Eyni ilə qönçə ikən qopardılan, və ya qönçə ikən xəzana məruz qalıb yanaraq solan çiçəklər kimi. Göyqurşağının səkkizinci rəngi kimi olan qadınlar həyatı məhv edilmiş qadınlardır.

Bir qadın düşünün gecə kimi siyah saçları sığal deyil, hətta daraq belə deyil, sadəcə qapaz görmüş. Çiçək misali təravətini itirərək solmuş və ləçəkləri bir--bir tökülməkdədir.

Özü hələ uşaq ikən, qayğıya ehtiyacı varkən ana olmuş, gəncliyini yaşamamışdır.

Əziz valideynlər, qızlarınızı sanki başınızdan atırmışcasına hələ uşaq yaşlarından "ərə" verməyin. Onlara əvvəlcə təhsil verin, və onlara dəstək olub arxalarında durun. 

Yaşadığımız dövrdə qızlar üçün daha çox vacib olanı "ər" deyil təhsil və öz ayaqları üzərində dura bilməkdir.

Hacı Zeynalabdin Tağıyev demişkən:

"Övladlarınıza mütləq təhsil verin. Əsas da qızınıza. Çünki oğlan ən çıxılmaz vəziyyətdə belə kərpic atıb çörəyini qazanacaq. Qız isə bunu edə bilməyəcək."

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.10.2023)

 “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qiraət saatında Adəm İsmayıl Bakuvinin “Məhşər divanı, yaxud yalanın 17 anı” sənədli romanının dərci davam edir. Roman erməni millətindən olan bəşəriyyət canilərinin utopik məhkəməsindən bəhs edir. Onu nəinki oxumaq, hətta ən maraqlı faktları yaymaq, təbliğ etmək lazımdır.

37-Cİ DƏRC

Baş Hakim ekspertlərə müraciət etdi:

-Cənab Vaçyants kimi bütün ittiham olunan erməni millətçiləri də istintaqda günahsız olmalarını sübut etməyə çalışıblar. Vaçyantsın istintaqdan azad olunması isə hər hansı müsəlmanın dəstəyi ilə baş verməyib, onun günahsız olması alibi də isbatlanmayıb. Onun istintaqdan qurtulması ilk əvvəl zaminə götürülməsi, bundan başqa Avropadan güclü vəkil gətirməsi, Azərbaycan tərəfin qanunun aliliyinə, ədalətə, humanizmə yönəli siyasəti olub. Vaçyantsın istintaqdan qurtulması barədə, buyurun, mən bu sənədi göstərirəm, 1919-cu ilin 14 noyabrında Bakı sakini Qayk Boqdanoviç Ter Mikaelyan İstintaq komissiyasına Vaçyantsın zaminə götürülməsi xahişi ilə müraciət edib, komissiya üzvü Aleksandroviçin vəsadəti ilə 100000 rubl ödənildikdən sonra Vaçyants zaminə buraxılıb. Üstəlik, hədsiz dərəcədə imkanlı olan Vaçyants Qərbin və Rusiyanın da böyük dəstəyini alıb canını cəzadan qurtarıb. Onun azad edilməsi üçün ayrıca Daşnaksütun partiyası Azərbaycan tərəfə ultimatum da verib.

Əlbəttə, Divanın Əsas dünyadakı məhkəmə proseslərindən əsas fərqi hakimlərin həm də ittihamçı qismində iştirak etmələridir. Bu, onlara prosesə daha dərindən nüfuz etmək üstünlüyü verir.

Vaçyants yenə zil səsini ucaltdı, azad edilməsini məhz cinayət törətməsi isbat edilmədiyi səbəbi ilə izah etməyə çalışdı. Onun səsi həqiqətən çox gur və cingiltili idi, yüz nəfərin birlikdə danışdığı təqdirdə onun səsini batıra bilməyəcəyi təəssüratı yaranırdı. Belədə Baş Hakim ironiya ilə söylədi ki, cənab Vaçyants, çox zil səsiniz var, əsl baritondur, müğənni olsaydınız, bəlkə də xalqınıza xeyir verərdiniz, amma siz cinayət yolunu seçdiniz, çörəyini yediyiniz bir xalqın minlərlə nümayəndəsinin qətlinə bais oldunuz.

 Vaçyantsın növbəti qışqır-bağırının müqabilində Baş Hakim ekspertlərə müraciət etdi, dedi, xahiş edirəm 1918-ci ildə baş verən müsəlman qətliamına gətirib çıxaran tarixi şəraitlə tamaşaçılarımızı tanış edəsiniz.

Öncə diktor mətni ilə bir arayış səsləndi:

-Arayış: “1918-ci ilin martında törətdikləri kütləvi qırğın ermənilərin azərbaycanlılara qarşı növbəti soyqırımının davamı idi. Bu qırğın nəticəsində təkcə paytaxt Bakıda deyil, Azərbaycanın bir çox bölgələrində də amansız vəhşiliklər, iyrənc əməllər törədildi. Qırğın martın 31-dən aprelin 2-si gecədən xeyli keçənədək davam etdi. Təkcə Bakıda 12 mindən çox azərbaycanlı öldürülmüşdü.

Bolşevik-daşnak birləşmələri Şamaxı, Quba, Kürdəmir, Salyan və Lənkəran qəzalarında da soyqırımını davam etdirmişdilər. S.Lalayans və T.Əmirovun daşnak dəstələri aprelin 3-16-da Şamaxı əhalisinə qanlı divan tutdu. Daşnaklar 8 mindən artıq dinc azərbaycanlı əhalini öldürdülər. 72 kəndi dağıtdılar. Hamazaspın rəhbərlik etdiyi daşnak dəstələri Quba qəzasının 162 kəndini yandırdılar. 16 mindən çox müsəlman öldürdülər. Bu soyqırımı zamanı 50 minə qədər azərbaycanlı qətlə yetirilmişdi.”

Ardınca ekspertlərdən biri çıxıb mətn oxumağa başladı:

-“Ermənilərin və onların havadarlarının I Dünya müharibəsi dövründə Şərqi Anadoluda müstəqil erməni dövləti yaratmaq niyyətlərinin baş tutmamasından və rus qoşunlarının Türkiyə torpaqlarından geri çəkilməsindən sonra Cənubi Qafqazda erməni dövləti yaratmaq ideyası yenidən gündəmə gəlmişdi. Rusiyada 1917-ci il oktyabr çevrilişindən sonra rus qoşunlarının tərkibində Qafqaz cəbhəsində Türkiyəyə qarşı vuruşan erməni əsgər və zabitləri əllərində silah Cənubi Qafqaza qayıtmışdılar. Üstəlik, ermənilərin “Qərbi Ermənistan” adlandırdıqları Şərqi Anadolu ərazilərindən həmin dövrdə 260 minə yaxın erməni qaçqınları da Cənubi Qafqaza gəlmişdi. 1917-ci il dekabrın 16-da Rusiya Xalq Komissarları Soveti milliyyətcə erməni Stepan Şaumyanı Qafqaz işləri üzrə fövqəladə komissar təyin etmişdi. Həmin dövrün siyasi vəziyyəti həddən artıq mürəkkəb, qarışıq idi. 1918-ci il fevralın 12-də Osmanlı İmperiyası qəti qərar verdi, türk ordusu ermənilərin Vanda silahlı üsyanla hakimiyyəti ələ almaq səviyyəsinədək çatan Şərqi Anadoluda törətdikləri qırğınlara dözməyərək, əks hücuma keçdi. Andronikin, Hamazaspın, Dronun, Njdenin quldur dəstələri türk qoşunlarının önündən geri çəkildikcə müsəlman yaşayış məntəqələrini talan edir, əhalisini soyqırımına məruz qoyurdular. 1918-ci ilin mart ayınadək erməni silahlı bandaları təkcə İrəvan quberniyasının İrəvan qəzasında 32, Eçmiədzin qəzasında 84, Novo-Bəyazid qəzasında 7 və Sürməli qəzasında 75 kəndi – üst-üstə 198 kəndi darmadağın etmiş, həmin qəzalarda təqribən 135 min nəfər türkü soyqırımına məruz qoymuşdu”.

Vaçyants qışqırdı:

-Bunların Vaçyantsa nə dəxli?

Mətnsə oxunmaqda idi:

-“1918-ci ilin mart-aprel aylarında Stepan Şaumyanın başçılıq etdiyi Bakı Kommunası hökumətinin bolşevik-erməni silahlı qüvvələri Bakı şəhərində, Şamaxı və Quba qəzalarında azərbaycanlılara qarşı soyqırımı törətmişlər. Bakı quberniyası ərazisində Tatevos Amiryan, Hamazasp Srvantyants, Stepan Lalayan, Asatur Vaçyants kimi daşnak quldurlarının başçılığı ilə qırğınlar törədilən zaman Tovmas Nazarbekyanın, Andronik Ozanyanın, Qaregin Njdenin, Drastamat Kanayanın başçılıq etdikləri silahlı dəstələr İrəvan quberniyası ərazisində azərbaycanlılara qarşı soyqırımı həyata keçirirdilər”. Budur bunların Vaçyantsa dəxli.

Başqa diktorun oxuduğu mətnin növbəti hissəsində Vaçyants bir qədər susqunluq nümayiş etdirməli oldu.

-“1918-ci ilin mayında Azərbaycanda – keçmiş İrəvan xanlığının ərazisində ilk erməni daşnak dövləti – Ermənistan Respublikası yarandıqdan sonra rəsmi dövlət orqanları aborigen azərbaycanlı əhaliyə qarşı etnik təmizləmə siyasətini davam etdirmişlər. Azərbaycan Milli Şurasının 1918-ci il mayın 31-də keçirilən iclasının qərarı ilə İrəvan şəhəri o şərtlə Ermənistan Respublikasına paytaxt kimi güzəştə gedilmişdi ki, Azərbaycana qarşı ərazi iddiasından əl çəkilsin. Lakin Ermənistan hökumətinin ilk işi Zəngəzur və Qarabağı silah gücünə ələ keçirmək üçün hərbi əməliyyatlara başlaması oldu. Əvvəlcə Andronikin, sonra Dronun, daha sonra isə Njdenin komandanlığı altında Ermənistan silahlı qüvvələri Zəngəzur üzərindən Qarabağı ələ keçirmək üçün dəfələrlə hücuma keçdilər. 1919-cu il mayın 28-də Ermənistan parlamenti “Birləşmiş Ermənistan” haqqında qərar qəbul etdi. Zəngəzur, Qarabağ və Naxçıvan Ermənistan ərazisi elan edildi. 1918-ci il iyunun 4-də Ermənistan hökumətinin imzaladığı Batum müqaviləsi ilə respublikanın ərazisi 9,5 min kvadrat kilometrə bərabər idi.

1919-cu ilin aprel ayınadək Andronikin qoşunu Ərzurumdan Zəngəzuradək hərəkət trayektoriyası üzərində yerləşən 500-dən artıq türk-müsəlman yaşayış məntəqəsini viran qoydu. Zəngəzuru ələ keçirməklə Andronik Qərb dövlətlərinin Türkiyə ilə türk dünyasının əlaqəsini kəsmək niyyətlərini reallaşdırmış oldu. Sovet Rusiyası isə Zəngəzurun Ermənistana verilməsini rəsmiləşdirdi, Naxçıvan Azərbaycandan ayrı salındı”.

Asatur Vaçyants ekspert mətninin bitməsi səssizliyindın dərhal istifadə etməyə çalışdı:

-Naxçıvan qədim erməni mahalıdır!

Yaşlı hakim dərhal ona cavab verdi:

-Naxçıvan sözü ermənicə nə anlamı daşıyır? Heca-heca bölək: Nax-çı-van. Bu sözlər erməni dilində varmı? Yoxdur. Yeganə, sizin tutalqanız “van” sonluğudur, harda görürsünüz, “bizimdir” deyirsiniz. Amma türkcə bu söz Nuh çıxan anlamındadır, əsatirə görə Nuhun gəmisi burda çıxıb.

Hakimin bu hazırcavablığı auditoriya tərəfindən alqışla qarşılandı.

Baş Hakim ekspertlərdən xahiş etdi ki, 1918-ci il qətliamını doğuran səbəblər haqqında konkret danışılsın ki, izləyicilər mövzunu daha dərindən anlaya bilsinlər. Eyni zamanda, 1918-ci ilin Bakısındakı siyasi durumu da anlatsınlar.

Ekspertlər belə də etdilər. Həmin dövrə və sözügedən hadisəyə belə bir xarakterizə verdilər:

-“Bakı Xalq Komissarları Sovetinin sədri Stepan Şaumyanın başçılıq etdiyi bolşevik-daşnak rejiminin hakimiyyəti dövründə Azərbaycanda güclənməkdə olan milli dirçəliş prosesi, "Müsavat" partiyasının durmadan artan nüfuzu müşahidə edilirdi, bu da bolşevik-daşnak qruplarını daha da yaxınlaşdırdı. Bolşeviklərin yerli əhali arasında heç bir nüfuzu, sosial dayağı yox idi. Bunu 1917-ci ilin oktyabrında Bakı Sovetinə keçirilən seçkilərin nəticələri də aydın göstərirdi. Seçkilərdə cüzi səs qazanan bolşeviklər "Müsavat" partiyasına ciddi şəkildə uduzmuşdu. Rəsulzadənin başçılıq etdiyi "Müsavat" partiyasının Azərbaycanın ərazi muxtariyyəti və siyasi hakimiyyət uğrunda inamlı mübarizəsi bolşevikləri ciddi narahat edirdi. Elə buna görə də S.Şaumyan Bakıda bolşevizmi bərqərar etməklə azərbaycanlılara qarşı milli qırğın törətmək, xalqın oyanmaqda olan milli azadlıq, qurtuluş hərəkatını beşikdə ikən boğmaq, "Müsavat" partiyasının sosial bazasını zəiflətmək, müsəlmanlara "dərs vermək" istəyirdi”.

Yaşlı hakim xahiş etdi ki, Şaumyanın həmin dövrdə Bakının türk-müsəlman əhalisinə qarşı soyqırımına ciddi hazırlaşmaqla Moskvaya məktub yazaraq Qafqaz Qırmızı ordusunun təşkili üçün təcili surətdə on milyon rubl göndərilməsini xahiş etməsini mütləq mətnə əlavə etmək lazımdır. Çünki bu, erməni liderin ambisiyalarının real səviyyəsinin göstəricisi hesab edilə bilər. Ekspertlər əlavəni edəcəklərini bildirib mətnin davamını səsləndirdilər:

-.”Bolşeviklərin S.Şaumyana göndərdikləri ərzaq eşelonları bu dövrdə Şimali Qafqazda yaranmış Terek-Dağıstan müsəlman hökumətinin maneçilik törətməsi nəticəsində Bakıya yetişməsə də, ermənilər Moskvadan böyük mənəvi dəstək aldılar. 1917-ci ilin 29 dekabrında Lenin Türkiyə ərazisində ermənilərə muxtariyyət verilməsinə dair sənəd imzaladı. Bu sənəd daşnak-bolşevik ittifaqını daha da gücləndirdi. Bakıda törədilən 1918-ci ilin mart soyqırımında "Daşnaksütun" bolşeviklərin zərbə qüvvəsini təşkil etdi. Digər tərəfdən, S.Şaumyanın təşkilatçılığı ilə Birinci Dünya müharibəsi cəbhələrindən geri çəkilən erməni əsgər və zabitləri Bakıda cəmləşdirildi.

Azərbaycanlı tarixçi Aydın Balayev bu barədə belə yazmışdı: “Oktyabr inqilabından sonra Zaqafqaziyada və Bakıda hakimiyyət vakuumu hiss edilirdi. Bolşeviklərin və eserlərin toplaşdığı Bakı Soveti faktiki Bakıda hakimiyyətə yiyələnmişdi. Bolşeviklərin liderləri arasında etnik ermənilər çox idi, onlardan da Bakı Sovetinin sədri, Qafqaz işləri üzrə Fövqəladə komissar Stepan Şaumyan əsas rol oynayırdı. Qızıl Ordunun Bakı Sovetinin silahlı birləşmələrində də əsasən ermənilər toplaşmışdı. Komandirlərin isə əksəriyyəti daşnak partiyası təmsilçisi idi. Belə ki, Qızıl Ordunun Bakı qərargahının rəisi çar ordusunun keçmiş polkovniki Avetisov idi, 3-cü briqadaya isə daşnak Hamazasp Srvantyants başçılıq edirdi.

Sonradan, 1918-ci il aprelin 19-da Bakı Sovetinin yığıncağında S.Şaumyan etiraf etmişdi ki, Bakının milli tərkibi onu çox qorxudurmuş və o, erməni-daşnak alaylarının köməyindən heç cür imtina edə bilməzdi. Həqiqətən də, Bakıda azərbaycanlılara qarşı törədilən mart soyqırımının əsas təşkilatçısı və icraçısı V. Leninin Qafqaz işləri üzrə müvəqqəti fövqəladə komissar təyin etdiyi S.Şaumyan idi. Onun təşkil etdiyi "Qırmızı ordu"nun tərkibi də, demək olar ki, tamamilə ermənilərdən ibarət olmuşdur. Beləliklə, müsəlman qırğını həyata keçirmək üçün hər cür hazırlıq görülmüşdü, qalırdı yalnız bu qırğın üçün bəhanə tapmaq”.

Ekspertlər 1918-ci il Bakı qırğınının nə səbəbdən başlanması barədə bir neçə müxtəlif mənbələrin olduğunu dilə gətirib onlardan ən real olanını səsləndirdilər...

(Davamı var)

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.10.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının maraqla izlənilən Poetik qiraət rubrikasında növbə Sumqayıtda yaşayıb yaradan ustad şair Əşrəf Veysəlliyə çatdı. Bu gün “Üz-üzə gəlmişik” şeiri təqdim edilir.

ÜZ- ÜZƏ GƏLMİŞİK...

Ay sözügerçəyim, məni bağışla,-

O gün bu dünyanın yalan günüydü.

Bütün çiçəklərin, bütün güllərin,

Bütün çəmənlərin solan günüydü.

Yağırdı sinəmə qəm löyün-löyün,

Bağrımın başında dərd düyün-düyün...

Əgər inanmırsan, günü də deyim,

Deyim filan ayın filan günüydü.

Gözüm çox yamanı, yaxşını görüb,

Ömrün payızını, qışını görüb...

O gün-əzrayılın işini görüb,

Üzümə qımışıb, gülən günüydü.

Külli kainatın dağılan, uçan,

Ürəyi min yerdən sızlayan, sancan,

Düzlərin ayağım altından qaçan,

Dağların üstümə gələn günüydü.

Onsuz bircə gün də gün görməmişəm,

Dolub gözlərimə çən, -görməmişəm.

Üz-üzə gəlmişik...

mən görməmişəm,

Bağışla,-

anamın

ölən

günüydü.

 “Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.10.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində portalımızın Güney təmsilçisi Əli Çağla bu dəfə sizlərə Dərviş Təbrizlinin şeirlərini təqdim etməkdədir. 

Dərviş Təbrizli təxəllüsü ilə tanınan Məhəmməd Cavadi 1992-ci ildə Təbriz şəhərində anadan olubdur. 2007-ci ildən türkcə şeir və ədəbiyyat sahəsində çalışır. İndiyə kimi 3 kitabı işıq üzü görübdür. 10 kitabdan artıq roman kitabını Azərbaycan  əski əlifbasına köçürübdür. Bir ildən artıqdır ki, pyes və ssenari yazmağa üz gətiribdir. Azərbaycanın böyük sənətkarı Cəfər Cabbarlının pyes yazılarını köçürüb və çapa hazırlayıbdır. İndi isə Təbriz şəhərində gülüş tamaşasının səhnəyə çıxmasının yazarı və baş yazarıdır.

Bu gün şairin “Küçənizdə” şeirini təqdim edirik.

KÜÇƏNİZDƏ

Gördüm səni mən ilk dəfə öz küçənizdə,

Dil tutmadı heç bir yol atam söz küçənizdə.

Salxımla bitib gözlərim üstündə məhəbbət,

Gəl, əl uzadıb bircəsini üz küçənizdə.

Göstərmə gözəl gözlərini hər kəsə, vallah,

Çox qorxuram axir vuralar göz küçənizdə.

Min gənc o qara gözlərinin bəndinə düşmüş,

Çək zəncirə bir-bir hamısın düz, küçənizdə.

Sal sevgi odun könlümə bağrım başı yansın,

Bu sevgidən arzumdur olam köz küçənizdə.

Axşamdan inan sübhəcə səndən danışırdıq,

Tanrımla gəzirdik o gecə biz küçənizdə.

Təbriz dolusu sevgi gətirdim qucağımda,

Tökdüm, qapızda qoy qala təbriz, küçənizdə.

Tək qoyma, amandır, ürəyi incə bu Dərviş,

Addım ata bilməz daha sənsiz küçənizdə

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.10.2023)

Qoşqar İsmayılzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

-Salam, zəhmət olmasa çörək verərsiniz.

+ Salam, üzr istəyirəm, amma çörək qalmayıb, yoxdur.

- Heç qalmayıb ?!

+ Xeyr. 

- Heç bir dənə də ?

+ Yoxdur, bəy! Heç bir dənə də qalmayıb. 

- Yaxşı baxın, bəlkə, kənarda da  olsa qalıb.

+ Qardaş, vallah qalmayıb, olsa mütləq verərdim.

- Doğrudan qalmayıb?!

+ And olsun uca Yaradana, atamın qəbrinə, anamın, dayılarımın canına, kəndimizdəki məscid haqqı, Həzrəti Abbas haqqı qalmayıb. 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.10.2023)