Super User

Super User

Avqustun 30-da Vaqif Poeziya Günləri Şuşa işğaldan azad edildikdən sonra Heydər Əliyev Fondu tərəfindən ilk dəfə şairin doğma şəhərində yenidən təşkil olunub.
AxərTAC xəbər verir ki, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev və birinci xanım Mehriban Əliyeva Vaqif Poeziya Günlərinin rəsmi açılışında iştirak ediblər.
Dövlətimizin başçısı açılış mərasimində çıxış etdi.
Prezident İlham Əliyevin
çıxışı
-Hörmətli mərasim iştirakçıları.
Xahiş edirəm ki, ilk növbədə, Vətən uğrunda qəhrəmancasına həlak olmuş şəhidlərimizin əziz xatirəsini birdəqiqəlik sükutla yad edək.
Allah bütün şəhidlərimizə rəhmət eləsin!
Əziz dostlar, bu gün ölkəmizin həyatında çox əlamətdar bir gündür. Biz böyük Azərbaycan şairi, dövlət xadimi, Qarabağ xanının vəziri Molla Pənah Vaqifin məqbərəsinin önündə Vaqif Poeziya Günlərinin açılışını qeyd edirik. Bu münasibətlə sizi və bütün Azərbaycan xalqını ürəkdən təbrik edirəm.
Vaqifin məqbərəsi bütün digər tarixi abidələrimiz kimi işğal edilmiş torpaqlarda erməni vandalizminə məruz qalmışdır. Bu gün isə məqbərə tam bərpa edilib və dünən məqbərənin ikinci açılışı olmuşdur.
Bildiyiniz kimi, Molla Pənah Vaqifin məqbərəsinin Şuşada ucaldılması qərarını ulu öndər Heydər Əliyev vermişdir. Onun təşəbbüsü ilə 1982-ci il yanvarın 14-də burada qarlı, şaxtalı havada bu məqbərənin açılışı olmuşdur. Bu, sıradan olan hadisə deyildi. Çünki o vaxt Şuşa Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin bir hissəsi idi. Bildiyiniz kimi, uzun illər ermənilər Şuşaya iddia edirdilər, Şuşanı erməni şəhəri kimi qələmə verməyə çalışırdılar. Halbuki, bunun üçün heç bir tarixi, mədəni əsas yox idi. Onu da nəzərə almalıyıq ki, Molla Pənah Vaqif təkcə şair yox, eyni zamanda, Qarabağ xanının vəziri idi. Sovet dövründə sovet ideologiyası, sovet hökumətinin tarixlə bağlı yanaşması belə idi ki, xanlıqlar tarixin qara ləkəsi kimi qələmə verilirdi. Bütün bunlara baxmayaraq, Ulu Öndərin iradəsi və qətiyyəti nəticəsində bu məqbərə ucaldılmışdır və bir daha Şuşanın Azərbaycan şəhəri kimi təsdiqi öz yerini tapmışdır.
Əfsuslar olsun ki, Şuşa işğala məruz qalandan sonra bütün tarixi abidələr, mədəni abidələr, o cümlədən Vaqifin məqbərəsi vandallar tərəfindən dağıdılmışdır. Şuşanın işğalı xalqımızın böyük faciəsi idi. Çünki Şuşa Azərbaycan mədəniyyətinin ocağıdır. Şuşanın Azərbaycan tarixində çox böyük rəmzi mənası var. Şuşa Qarabağın tacıdır. Şuşanın işğalından sonra digər rayonlar, digər şəhərlər işğala məruz qaldı. Çünki Şuşanın strateji əhəmiyyəti, əlbəttə ki, bizim üçün itirilmiş oldu və düşmən bundan istifadə edərək, ondan bir neçə gün sonra – 1992-ci ilin mayında Laçını da işğal etdi. Ondan bir il sonra – 1993-cü ilin aprelində Kəlbəcəri işğal etdi və beləliklə, Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti ilə Ermənistan arasında coğrafi bağlantı yaradıldı. Bizim məğlubiyyətimizin qaçılmaz olması göz qabağında idi, nəzərə alsaq ki, o vaxt Azərbaycanda hərc-mərclik dövrü idi, nizami ordu yox idi, vətəndaş qarşıdurması baş vermişdi.
Şuşanın itirilməsi digər rayonların itirilməsinə təkan vermişdi. Ancaq biz Azərbaycan xalqı olaraq heç vaxt bu işğalla barışmaq fikrində deyildik. İşğal dövründə mən dəfələrlə deyirdim ki, biz heç vaxt bu vəziyyətlə barışmayacağıq, işğal edilmiş bütün torpaqları, o cümlədən Şuşanı nəyin bahasına olursa-olsun işğalçılardan azad edəcəyik.
Bildiyiniz kimi, danışıqlar prosesi 30 ilə yaxın davam etdi, bunun heç bir nəticəsi olmadı. İndiki hadisələrin gedişatı, İkinci Qarabağ müharibəsindəki dövr və beynəlxalq güclərin hərəkətləri onu göstərir ki, bu məsələ heç vaxt danışıqlar yolu ilə öz həllini tapa bilməzdi. Çünki bizi, azərbaycanlıları bu vəziyyətlə barışdırmaq istəyirdilər. Bu vəziyyəti, yəni, dondurulmuş münaqişəni alternativsiz bir variant kimi təqdim etməyə çalışırdılar. Bizim isə tam başqa fikrimiz var idi və mən bunu heç vaxt gizlətmirdim. Deyirdim ki, əgər məsələ sülh yolu ilə öz həllini tapmasa, biz öz ərazi bütövlüyümüzü müharibə yolu ilə bərpa edəcəyik. Beynəlxalq hüququn bütün norma və prinsipləri bu haqqı bizə tanıyır. BMT-nin Nizamnaməsi, BMT Təhlükəsizlik Şurasının qətnamələri, tarixi ədalət bu haqqı bizə verib. Biz buna nail olduq.
Şuşa Azərbaycan şəhəridir. Şuşanın təməlini, - hamımız yaxşı bilirik, - 1752-ci ildə Pənahəli xan qoymuşdur və gələn il biz Şuşanın 270-ci ildönümünü təntənəli şəkildə qeyd edəcəyik. İşğala baxmayaraq, Şuşa Azərbaycan ruhunu saxlaya bildi. Şuşaya gələn hər bir insan bunu görür. Hətta dağılmış vəziyyətdə, hətta işğal dövründə vandalizmə məruz qalmış şəkildə Şuşa öz ruhunu, öz qamətini saxlaya bildi, əyilmədi, sınmadı, bizi gözləyirdi, biz gəlməli idik və biz gəldik. Müzəffər xalq kimi gəldik. Danışıqlar yolu ilə yox, Ermənistan tərəfindən edilə biləcək hansısa güzəşt nəticəsində yox, döyüş meydanında qan tökərək, şəhidlər verərək, fədakarlıq göstərərək gəldik, öz ərazi bütövlüyümüzü bərpa etdik və milli ləyaqətimizi bərpa etdik.
44 günlük Vətən müharibəsi bizim şanlı tariximizdir. Bu tarix əbədi yaşayacaq. Çünki bu Qələbə tarixdə bənzəri olmayan qələbədir. Azərbaycan xalqı buna layiq idi və biz Qələbə əldə edərək düşməni öz doğma diyarımızdan qovduq, şəhərlərimizi azad etdik, doğma Şuşamızı azad etdik. Bu gün Şuşa artıq dirçəlir və Şuşanın dirçəlməsi üçün əməli addımlar atılır. Müharibədən sonra mən ilk dəfə Şuşaya bu il yanvarın 14-də gəlmişdim. Bu tarix də təsadüfən seçilmədi. Çünki o tarixdən 39 il əvvəl burada Ulu Öndərin iştirakı ilə Vaqifin məqbərəsi açılmışdı və məhz yanvarın 14-də mənim buraya gəlməyimin çox böyük rəmzi mənası var idi. Buraya ilk səfərimdə ilk göstərişlərdən biri də o oldu ki, Vaqifin məqbərəsi bərpa edilsin, çünki vandallar bu məqbərəni dağıtmışdılar, sökmüşdülər. Vaqifin içəridəki barelyefini, sinə daşını sökmüşdülər. Yəni, onlara xas olan vandalizm törətmişdilər, necə ki, azad edilmiş bütün başqa torpaqlarda biz bunun şahidiyik. Məqbərənin bərpasını Heydər Əliyev Fondu öz üzərinə götürdü və bu gün biz bu məqbərənin önündə Vaqif Poeziya Günlərinə start veririk. Vaqif Poeziya Günləri də bərpa edildi, “Xarıbülbül” festivalı da bərpa edildi. Bu ilin may ayında biz çox böyük coşqu ilə bu festivalı keçirdik və bu tarixi bərpa etdik.
İlk səfərim çərçivəsində Şuşanın bərpası ilə bağlı bütün lazımi göstərişlər verildi və yanvar ayından bu günə qədər - 7 ay ərzində artıq çox böyük işlər görülüb. Şuşaya ikinci-üçüncü dəfə gələnlər bunu görürlər. Bəli, şəhər hələ ki, dağılmış vəziyyətdədir. Çünki ermənilər nə qədər çalışalar da, yenə də Şuşanı erməni şəhəri kimi təqdim edə bilmədilər və əgər bu, erməni şəhəri idisə, niyə belə vəziyyətdə idi, niyə dağılmış vəziyyətdə idi, niyə bir dənə bina tikilməyib? Üç-dörd erməni məmurunun yeni villalarından başqa bir dənə də yeni bina tikilməyib. Köhnə binalar hamısı dağıdılıb, tarixi binalar dağıdılıb.
Şuşanın bərpası yanvarın 14-dən başlanmışdır və qısa müddət ərzində böyük işlər görüldü. İlk növbədə, yol çəkildi. İndi gəldiyiniz Zəfər yolu nə vəziyyətdə idi biz onu yanvarın 14-də gördük. Biz Füzulidən təqribən iki saat yarıma-üç saata gəldik. Şaxtalı, qarlı hava idi, yol da yox idi, bir cığır idi, üstü buz, palçıq. İndi isə artıq asfalt yol tikilib və bu, elə Zəfər yoludur. Magistral yol da çəkilir. Füzuli şəhərindən tunellər daxil olmaqla, magistral yol tikilir, daha qısa yol olacaq. Şuşanın elektrik təsərrüfatı bərpa edildi, buraya yüksəkgərginlikli xətlər Füzulidən çəkildi, yarımstansiya tikildi. Yəni, Şuşanı elektriklə təmin etmək başlıca vəzifələrdən biri idi. Düşmən Şuşanı tərk edərkən Şuşanın su xətlərini partlatmışdı. Şuşaya suyun verilməsini biz bərpa etdik. İndi iki mənbədən Şuşaya su gəlir. Şuşanın tarixi abidələrinin bərpasına start verildi. Vaqifin məqbərəsi artıq bərpa edildi. Ermənilər tərəfindən dağıdılmış Vaqifin büstü bərpa edildi, dünən onun ikinci açılışı olmuşdur. Üç məsciddə təmir-bərpa işləri gedir. Yuxarı Gövhərağa məscidinin təmiri demək olar ki, bitmək üzrədir. Saatlı və Aşağı Gövhərağa məscidlərinin təmiri ilə bağlı göstərişlər verildi. Bu məscidlərin təmirini yenə də Heydər Əliyev Fondu öz üzərinə götürmüşdür. Natəvan bulağı bərpa edildi, indi su gəlir. Ermənilər 17 bulağın 17-sini də qurutmuşdular. Əgər bu, erməni şəhəri idisə, nə üçün siz bu bulaqları qurudursunuz? Ondan sonra “Xarıbülbül” oteli istifadəyə verildi, artıq may-iyun aylarında ilk qonaqlarını qəbul etdi və digər addımlar atıldı.
Ermənilər tərəfindən gülləbaran edilmiş dahi şəxsiyyətlərimizin – Natəvanın, Üzeyir Hacıbəylinin, Bülbülün büstləri gətirildi və mənim tərəfimdən mərkəzi meydanda qoyuldu. Dünən Şuşanın dirçəlişinin növbəti mərhələsi idi. Qeyd etdiyim kimi, Vaqifin məqbərəsi, Vaqifin büstü yenidən açıldı, Üzeyir Hacıbəylinin abidəsi yenidən qoyuldu, onu da mənfur düşmən dağıtmışdı. Üzeyir Hacıbəylinin dağıdılmış evinin bərpası ilə bağlı göstəriş verildi. Dünən Polad Bülbüloğlu ilə və onun oğlu, Bülbülün nəvəsi ilə birlikdə Bülbülün evinin açılışını biz qeyd etdik. Polad atasının evini bərpa etdi, indi çox gözəl muzey yaradılmışdır. Dünən “Qarabağ” hoteli əsaslı təmirdən sonra öz qapılarını yenidən qonaqların üzünə açdı. İşğal dövründə “Qarabağ” hoteli nə gündə idi, onu biz işğaldan sonra görmüşdük. Cəmi iki mərtəbəsi işləyirdi, nə su var idi, nə işıq var idi. Bərbad vəziyyətdə idi, dağılmış vəziyyətdə idi. O kadrlar var. O da bərpa edildi və hesab edirəm ki, bu tədbirlərin içində ən önəmlisi yeni yaşayış kompleksinin təməl daşının qoyulmasıdır.
Yeni otel beşulduzlu olacaq. Orada 150 otaq olacaq. Hazırda Şuşada “Qarabağ” və “Xarıbülbül” otellərində 150 otaq mövcuddur, 300 otaq, böyük konfrans zalı və tədbirlər üçün yerlər olacaqdır. Beşulduzlu otelin yeri də mənim tərəfimdən seçildi. Mənfur düşmən həmin yerdə dırnaqarası “Dağlıq Qarabağ respublikası”nın qondarma parlamenti üçün bina inşa edirdi. O da bizə sataşmaq idi. “Dağlıq Qarabağ respublikası” anlayışı yoxdur. Artıq o binanın bünövrəsi qoyulmuşdu və daş işləri artıq tamamlanmışdı. Mənim göstərişimlə bu şeytan yuvası darmadağın edildi.
Beşulduzlu otel gözəl yerdə inşa ediləcək. Ən önəmli tədbir dünən yeni yaşayış kompleksinin təməl daşının qoyulması idi. Bu yaşayış kompleksi Şuşanın baş planı əsasında inşa ediləcək. Şuşanın baş planı təsdiq edildi və çox müfəssəl, gözəl işlənmiş plandır. Birinci mərhələdə orada 25 yaşayış binasının inşası nəzərdə tutulur - üç, dörd və beşmərtəbəli yaşayış binaları ki, vətəndaşlar artıq Şuşaya qayıtmağa başlasınlar.
Bu kompleks tədbirlər onu göstərir ki, Şuşanın dirçəldilməsi sürətlə gedir və şuşalılar Şuşaya qayıdırlar. Həm qrup-qrup öz doğma şəhərinə gəlib ziyarət edirlər, eyni zamanda, burada artıq açılmış obyektlərdə şuşalılar işlə təmin edilir. Beləliklə, biz Şuşanı yenidən dirçəldəcəyik.
Əziz dostlar, təxminən 40 il bundan əvvəl, bax, bu yerdə atam durmuşdu, mən isə o tərəfdə durmuşdum. Şaxtalı-qarlı havada Vaqifin məqbərəsinin açılışı idi. Ondan sonra 1982-ci il iyulun 29-da atamla bərabər ikinci dəfə Şuşaya gəlmişdim. O vaxt Vaqif Poeziya Günləri keçirilirdi. Bu gün isə ikinci dəfə Vaqifin məqbərəsinin açılışını biz qeyd edirik. Vaqif Poeziya Günləri keçirilərkən atamın 59 yaşı var idi. Bu gün mənim 59 yaşım var. Bəziləri hesab edə bilər ki, bu, təsadüfdür. Ancaq mən hesab edirəm ki, burada böyük rəmzi məna var, tarix təkrarlanır. Azərbaycan tarixinin qara səhifəsi artıq arxada qaldı və biz yenidən nəfəs almağa başlamışıq.
İşğal dövründə bir çoxlarımız - həm keçmiş məcburi köçkünlər, həm bütün Azərbaycan xalqı, o cümlədən də mən dəfələrlə fikirləşirdik ki, dünyada ədalət yoxdur. Çünki ədalət olsaydı, biz bu vəziyyətə düşməzdik. Mən də o cümlədən belə fikirdə idim. Ancaq həyat göstərdi ki, ədalət var, sadəcə, dözümlü olmaq lazımdır, səbirli olmaq lazımdır, ədalətə inanmaq lazımdır və ədalətə nail olmaq üçün çalışmaq lazımdır, hədəfə doğru getmək lazımdır. Ədaləti bərpa etmək üçün fədakarlıq göstərmək lazımdır. Bu gün biz hamımız ürəyimizdə deyirik və açıq deyirik ki, bəli, ədalət var, ədalət bərpa edildi, biz bu gün Şuşadayıq və bundan sonra Şuşada əbədi yaşayacağıq.
Noyabrın 8-də Azərbaycan xalqına Şuşa müjdəsini verərkən demişdim ki, Şuşa artıq azaddır, bu, həqiqətdir. Biz azad Şuşada yığışmışıq. Demişdim ki, biz Şuşaya qayıtmışıq. Bu da həqiqətdir. Festivallar, poeziya günləri, mədəni tədbirlər və bir çox başqa tədbirlər artıq keçirilir və keçiriləcəkdir. Demişdim ki, biz Şuşanı dirçəldəcəyik. Bu da baş verir, biz Şuşanı dirçəldirik.
Yaşasın Şuşa! Yaşasın Qarabağ! Yaşasın Azərbaycan!
X X X
Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin sədri, Xalq yazıçısı Anar Rzayev çıxış edərək:
-Hörmətli cənab Prezident.
Hörmətli Mehriban xanım.
Hörmətli tədbir iştirakçıları.
Unudulmaz Ulu Öndərin ucaltdığı və vandalların uçurduğu bu Vaqif məqbərəsi bu gün əvvəlki əzəməti ilə dirçəlib. Buna, Vaqif Poeziya Günlərinin bərpasına, cənab Prezident və Mehriban xanım, şəxsən bu tədbirdə iştirak etdiyinizə görə mən bütün Azərbaycan yazıçıları adından Sizə dərin minnətdarlığımı və təşəkkürümü bildirirəm.
Mən ilk dəfə Şuşaya 1952-ci ildə gəlmişəm. O zaman mənim 14 yaşım var idi. Şəhərdə bircə abidə var idi - Sovet İttifaqı Qəhrəmanı Nelson Stepanyanın abidəsi. İndi bədnam adı tarixdə qalmış bu vilayətin erməni başçıları bu qədim Azərbaycan şəhərini erməni şəhərinə çevirmək istəyirdilər. Burada Azərbaycan abidələri yox idi. Qədimdən var idi, amma yenilər yox idi. Ulu Öndərin vaxtında burada muzeylər açıldı - Üzeyir Hacıbəylinin, Bülbülün muzeyləri, Natəvanın, Üzeyir bəyin, Bülbülün heykəlləri qoyuldu. Nəhayət, bu əzəmətli məqbərənin əsası qoyuldu və bu məqbərə açıldı. 1982-ci il yanvarın 14-də həmin o tədbirdə mən də iştirak edirdim.
Vaqif Azərbaycan poeziyasında nadir yeri olan şairdir. O, bizim xalq şerini, qoşmaları, gəraylıları, heca vəznində yazılan şeirləri əruz vəznində yazılan dram ədəbiyyatı ilə birləşdirən, vəhdətdə təqdim edən, Azərbaycan ədəbiyyatında yeni bir səhifə açan şair idi. Onun dostu Vidadi bədbin şeirlər yazırdısa, bədbinliyi təbliğ edirdisə, Vaqif “Toy-bayramdır bu dünyanın əzabı” deyirdi. Amma keşməkeşli həyatının axırıncı illərində, faciəvi illərində o da “Mən cahan mülkündə, mütləq, doğru halət görmədim, hər nə gördüm əyri gördüm, özgə babət görmədim” deyirdi.
Bu gün mənim ürəyim doludur, çox şey deyə bilərəm, amma dedilər ki, qısa danışmaq lazımdır, ona görə də mən qısa danışacağam. Mən 2010-cu ildə bir mərasimdə çıxış edəndə, - cənab Prezident də iştirak edirdi orada, - dedim ki, mənim 72 yaşım var, amma söz verirəm ki, Sizinlə bir yerdə Şuşaya gedəcəyik və bu, baş verdi. Mən Allaha təşəkkür edirəm, taleyimə minnətdaram və Sizə minnətdaram. Sizə minnətdaram ki, o sözü desəm də, bir də Şuşanı görəcəyimə inanmırdım, amma bu gün mən burdayamsa, Sizə minnətdaram, bizim müzəffər Ordumuza minnətdaram. Siz bu Qələbəni Ordu ilə bir yerdə qazandınız. Amma diplomatik qələbəni, təbliğat qələbəsini Siz təkbaşına qazandınız. Çünki Sizin 4 dildə onlarla çıxışlarınız yeni Azərbaycanı tanıtdı, Azərbaycan həqiqətlərini çatdırdı. Bu da çox böyük bir hadisə idi. Siz bizə, Azərbaycan xalqına onun milli qürurunu qaytardınız. Bizim hamının qarşısında alnımız açıq, başımız dikdir ki, öz torpaqlarımızı qaytardıq. Bu torpaqlar bizə əzizdir. Amma indi şəhidlərin, qazilərin qanı, şəhid ailələrinin göz yaşları, Mehriban xanımın şəhid ailələri ilə görüşlərində axıtdığı göz yaşları ilə suvarılmış bu torpaqlar bizə ikiqat əzizdir, ikiqat doğmadır.
Şuşa Azərbaycandır! Qarabağ Azərbaycandır! Azərbaycan əbədidir! Biz buraya Zəfər yolu ilə gəldik. Bu yolun əvvəli var, amma sonu yoxdur. Bu yol uzandıqca uzanacaq. Bu Zəfər yolu Azərbaycanın hərbi gücünün yoludur, siyasi gücünün yoludur, iqtisadi gücünün yoludur və möhtəşəm Azərbaycan mədəniyyətinin, Azərbaycan ədəbiyyatının Zəfər yoludur!
Təşəkkür edirəm.
X X X
Xalq şairi Nəriman Həsənzadə çıxış edərək dedi:
-Cənab Prezident.
Hörmətli Mehriban xanım.
Bir dəfə mən demişdim ki, cənab Prezident Siz mənim gözümün qabağında böyümüşünüz. Özünüz də dediniz, Siz burada idiniz, 20 yaşınız var idi, cənab Prezident. İndi burada cismani olaraq bircə Heydər Əliyev yoxdur, bir də Zərifə xanım yoxdur. Hamısı buradadır. Abidə də buradadır. Hamımız buradayıq. Özü də Siz gətirmisiniz. “Qarabağ Azərbaycandır, Qarabağnaməm İlhamdır”. Siz bizim ilham mənbəyimizsiniz.
Cənab Ali Baş Komandan, halaldı Sizə,
Millət, Vətən qarşısında oğul haqqınız.
44 günü Siz yazdınız tariximizə,
Günəş kimi dünyaya da doğacaqsınız.
 
“Xarıbülbül” festivalı bir möcüzə idi,
Yerlər, göylər ovsunlanıb dedim Şuşada.
Burada dağlar hamilə idi, dünya təzə idi,
Paytaxt Şuşa doğulurdu qədim Şuşada.
 
“Əziz Şuşa, sən azadsan”, bu, öz səsindi,
Vurğusu da, nidası da yadda qalırdı.
Festivalda işğalçının məhkəməsiydi
Dağlar hakim kürsüsündə mərd dayanırdı.
 
Mən Şuşada kimi gördüm, qürurlu gördüm,
Can da dedim Tanrı duası ilə.
Üzeyiri, Natəvanı, Bülbülü gördüm,
Sinəsində namərdlərin güllə yarası.
 
Yadımdadır, Ulu Öndər Şuşa deyib nitq söyləyirdi.
Vətən, ana həsrətidir Şuşa həsrəti.
Xoşbəxtəm ki, İlham özü belə deyirdi,
Mən yerinə yetirmişəm bu vəsiyyəti.
 
Cənab Ali Baş Komandan, halaldı Sizə,
Vətən, millət qarısında oğul haqqınız.
44 günü Siz yazdınız tariximizə,
Günəş kimi dünyaya da doğacaqsınız.
Cənab Prezident, mən onda olduğu kimi bir sirri də deyəcəyəm. Gedib evdə deyəcəyəm ki, lap mənim yanımda oturmuşdular, Prezident də danışanda mənə baxırdı. Siz bizi müalicə edirsiniz, dirildirsiniz, həyat bağışlayırsınız. Mən şadam, çox şadam, Allah Sizin başınızı uca eləsin. Allah Sizə dəyməsin. Bax, burada hamı İlham deyir. Yolda söhbət edirdik, Nizami Cəfərova deyirdim ki, ay Nizami, Heydər Əliyev nəinki tədbirlər keçirirdi, nəinki abidələr ucaldırdı. Dədə Qorquddan üzü bəri həm də ədəbiyyat yaradıcısı idi Heydər Əliyev. Ədəbiyyatımızı yaradırdı.
Cənab Prezident, Siz yanımızdasınız, biz həmişə Sizin yanınızdayıq. Başınız uca olsun. Qızım, Sizin də başınız uca olsun. Alla Sizi saxlasın. Çox şadam, 90 yaşımda gəncləşirəm.
X X X
Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin katibi, şair-yazıçı İlqar Fəhmi çıxış edərək dedi:
-Mən də deyilən bütün gözəl sözlərə qoşuluram, dövlətimizin başçısına, Mehriban xanıma bizə dəstək olduqlarına görə təşəkkür edirəm. Mən də şeir oxumalıydım, amma Nəriman müəllim elə bir gözəl ab-hava yaratdı ki, Vaqifin bir şeiri düşdü yadıma. Deyir:
“Məkan tutdisə Vaqif, yоx əcəb, bu Şişə dağında,
Məqami ləli-gülrəngin miyani-səngi-xaradır”.
 
Vaqif deyir bu Şuşa dağında məskən tutdusa, burada qeyri-adi heç nə yoxdur. Çünki ən qiymətli, gözəl incilərin, gözəl daşların məqamı hara olur? Dağların, daşların arası olur. Bu gün bizim bu Şuşa şəhərimiz də sanki Vaqiflə bərabər həmin o dağların, daşların qoynunda məkan tutan Azərbaycanın ən qiymətli, ən gözəl bir incisidir və bu incini bizə qaytardığına görə həm Ali Baş Komandanımıza, həm müzəffər Ordumuza bütün yazarlar adından təşəkkür edirəm və bu şeiri oxumaq istəyirəm.
Bir Şuşa var, 30 ildir xəyallarda dolaşdı,
Bir Şuşa var, bu gün gəlib varlığına qovuşdu.
Bir Şuşa var, hər ağacı, hər daşı da tarixdi,
Bir Şuşa var, sevinci də, göz yaşı da tarixdi.
 
O Şuşa ki, illər boyu ayrı qaldı anasından,
Xarıbülbül qərib düşdü doğma, isti yuvasından.
O Şuşa ki, illər boyu məhbus idi, əsir idi,
Başı üstə qara duman, ayağında zəncir idi.
 
Nəhayət ki, cuşa gəldi igidləri, ərənləri,
Son bir dəli həmlə ilə titrətdilər göyü, yeri.
Dağı, daşı silkələdi mərmi səsi, atəş səsi,
Namərd düşmən bu torpaqda axır verdi son nəfəsi.
 
Bu gün artıq “zəfər” sözü Şuşa adı ilə qoşadır.
İndi hər gün bir qələbə, indi hər yer Şuşadır.
Çox sağ olun.
X X X
Xalq yazıçısı Elçin Əfəndiyev çıxış edərək dedi:
-Çox hörmətli cənab Prezident. Çox hörmətli Mehriban xanım. Bu, mənim azad Şuşaya ilk səfərimdir və bunu mən öz şəxsi həyatımda tarixi bir hadisə hesab edirəm. Buradakı bu qısa çıxışın öz arxivimdə də qalmasından ötrü onu yazmışam.
Möhtərəm cənab Prezident. Çox hörmətli Mehriban xanım.
Mən bu qısa çıxışımı etirafla başlamaq istəyirəm. Mən bilirdim ki, Şuşa haçansa mütləq azad olunacaq. Çünki başqa cür mümkün deyildi. Ancaq mən özümün həmin gözəl günü görəcəyimə inanmırdım. Nə üçün inanmırdım? Çünki dünyanı ikili siyasi standartlar idarə edir və Siz, çox hörmətli cənab Prezident, bu güclü və qolu zorlu ikili standartlar dünyasında ortaya son dərəcə cəsarətli və cəsarətli olduğu qədər də qətiyyətli, prinsipial iradə qoydunuz. Qəsbkar Şuşadan qovuldu və Şuşa azad oldu. Ancaq yalnız qəsbkar deyil, bu ikili standartlar da məğlub oldu.
Mən tam əminəm, Şuşa bundan sonra daha da gözəlləşəcək, inkişaf edəcək, Şuşa daha artıq eşqlə böyük sənətkarlar, böyük vətəndaşlar yetişdirəcək. Cənab Prezident, Azərbaycanın gələcək tarix kitablarında, salnamələrdə Sizin adınız həmişə azad Şuşa ilə, azad Qarabağ ilə yanaşı yazılacaq.
Əziz dostlar, mənim təsəvvürümdə Şuşa canlı bir orqanizmdir. Biz 30 il Şuşa ağrısı ilə yaşadıq. Ancaq bu 30 ildə Şuşanın özü də həsrət və ağrı içərisində idi. Bu canlı orqanizm doğma xalqının yolunu gözləyirdi. Nəhayət ki, Şuşa bu həsrət əsarətindən, bu ağrıdan xilas oldu. 44 günlük azadlıq savaşında Ali Baş Komandan da, generallar da, zabitlər də sıravi Azərbaycan əsgəri idilər. Ali Baş Komandan həm də bu 44 gündə Azərbaycan xalqının ədalətin və prinsipiallığın tribunu idi. Bu tribunun səsi dünyaya da yayılırdı, hər bir azərbaycanlının ürəyinə də yayılırdı. Bu gün bizim hamımız, bütün Azərbaycan xalqının sevinci, fərəh hissi və qüruru, eyni zamanda, Şuşanın özünün də sevincidir, Şuşanın da qürurudur.
Əziz dostlar, mən 40 il bundan əvvəl də burada keçirilən bu unudulmaz Vaqif poeziya bayramının iştirakçısı olmuşam. Bu gün mənim içimdəki Zəfər sevinci, fərəh və qürur hissi ilə bərabər, güclü bir təəssüf də var. Mən olduqca çox təəssüf edirəm ki, ulu öndər Heydər Əliyev bu günü görmədi, bütün varlığı ilə Şuşa sevincini yaşamadı. Ürəyi Şuşa ağrısı ilə sızlayan bir çox yazıçı və şairlər də, bir çox qarabağlı insanlar, o cümlədən İlyas Əfəndiyev də bu sevinci yaşaya bilmədilər. Ancaq mən sözümü ikinci bir etirafla bitirmək istəyirəm. 44 günlük Zəfər real sevinci, real fərəhi, real qüruru ilə bərabər, mənim içimdə mistik bir reallıq da yaradıb. Mən inanıram, qətiyyən şübhə etmirəm ki, Ulu Öndər də, bu gün burada yeri görünən o yazıçı və şairlər də elə bu dəm yuxarıdan bizə baxırlar və hər şeyi görürlər. Şuşa sevinci, Qarabağ sevinci o ali məqamda onlarla bir yerdədir. Qarabağ Azərbaycandır!
Əziz dostlar, bu sözləri oxuya-oxuya bir söz də yadıma düşdü və onu demədən düşmək istəmirəm: “Nə oldu Paşinyan?”.
X X X
Azərbaycan Yazıçılar Birliyin üzvü şairə Günel Şamilqızı “Müjdə” şeirini oxudu.
Düz 44 gün xəbər hazırladıq, sənin atdığın hər addımdan,
Ekranlara dikilən gözlərə sevinc payladıq, kənd-kənd, siyahı-siyahı.
Düz 44 gün çəkdiyin hər tətik ümid verdi bizə,
Düz 44 gün yumruğun hər havaya qalxanda bir az da dikəldi belimiz.
 
İndi biz də görüşünə gəlmişik, qardaş, kiçik bir müjdə kimi,
Cisminin uyuduğu yox, ruhunun qovuşduğu ucalığı ziyarətə gəlmişik.
Sinəmizə çəkilən dağdan yol alıb,
Cırmaq-cırmaq qalxdığın dağları görməyə gəlmişik, qardaş.
 
Bizim üçün onda asan idi yazmaq “Düşmənin xeyli sayda canlı qüvvəsi məhv edildi”.
Sənin üçün barıt, qan son nəfəs qoxuyurdu,
Azad torpaqlarda ciyərinə çəkdiyin vətən havası.
 
Bizim üçün onda asan idi yazmaq “Xudafərində bayrağımız dalğalanır”,
Sənin əllərin əsirdi burada döyüş yoldaşının üzünü bayraqla örtəndə.
Bu xəbərin yuxusu qan rəngində idi, qan qovuşuqdu, qardaş,
Bu xəbərin dünəninə qərənfil səpmişdik, sabahında xarıbülbül pöhrələnəcək.
 
Dünya durduqca köhnəlməyəcək sevinci,
Dünya durduqca bu xalq üçün bu xəbər hər zaman yeni olacaq, diri olacaq.
Sən yaralarımıza pıçıldamışdın, biz gələcəyi müjdələyirik,
Bir də, bir də, bir də “Şuşa işğaldan azad olundu”.
X X X
Azərbaycan Yazıçılar Birliyin üzvü şair Şəhriyar Del Gerani şəhidlərə və Şuşaya həsr etdiyi şeirini oxudu:
Əlimi qoy ürəyinin üstünə,
O uzağın bir adı da Vətəndir.
Atasının qəbrinə məktub yazan,
O uşağın bir adı da Vətəndir.
 
Ömür elə başdan-başa yarışdı,
Oğulların səngər-səngər vuruşdu.
Bu torpağa qəhrəmanlar qarışdı,
Qarışığın bir adı da Vətəndir.
 
Yel qayadan nə aparar aparsın,
Bu fanidən əbədiyyət apar sən.
Cənnətə də bir parça od aparsan,
Bu ocağın bir adı da Vətəndir.
 
Vətən adlı eşqin özü Şuşadır,
Şeir üzlüm nağılların yaşıdı.
Əlini qoy ürəyinin üstünə,
Daha adın azadlıqla qoşadır.
Bu gün, sabah, əbədi!
X X X
Daha sonra Prezident İlham Əliyev və birinci xanım Mehriban Əliyeva Vaqif Poeziya Günləri çərçivəsində Heydər Əliyev Fondu tərəfindən təşkil edilən “Qarabağ Azərbaycan mədəniyyətinin incisidir” və “Yenidən doğma diyarda: Qarabağın sənət inciləri” sərgiləri ilə tanış olublar.

Türkiyədə VI Türk Dünyası Sənədli Film Festivalı və Yarışması keçiriləcək. Festival Türk Dünyası Jurnalistlər Federasiyasının təşəbbüsü ilə baş tutacaq.
AzərTAC xəbər verir ki, bu il "Türk mədəniyyəti və türkün dünyaya baxışı" mövzusunda baş tutacaq festivalda ölkəmiz həmyerlimiz, İstanbul Universitetinin kommunikasiya fakültəsinin radio, televiziya və kino bölümünün doktorantı Səidə Ömərin "Xocalıya ədalət!" sənədli filmi ilə təmsil olunacaq. Film festivala tələbə kateqoriyası üzrə təqdim edilib.
Ekran əsərində "Şuşa" filmindən və Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı, jurnalist Çingiz Mustafayevin Xocalı soyqırımı zamanı çəkilən videogörüntülərdən istifadə edilib.
Builki festivalda dünyanın müxtəlif türkdilli dövlətlərinin peşəkar rejissorları və tələbələrinin filmləri yer alır.

 

30 avqust. Azərbaycanın dövlət müstəqilliyini bərpa etməsinin 30 illiyi

 

Qəribədir, xarici təqvimlərdə bu gün Azərbaycan üçün əlamətdar bir gün kimi qeyd edilir, amma bizim təqvimlərdə bu gün qeyd edilmir. İctimaiyyətimiz öz yaxın tariximizi saxtalaşdıraraq 30 avqust gününün üstündən sükutla keçir. Amma 1991-ci il avqustun 30-u 20-ci əsrdə ikinci dəfə Azərbaycanda İstiqlal Bəyannaməsinin qəbul olunduğu gündür. 30 il öncə keçmiş Ali Sovetin növbədənkənar sessiyasında “Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyinin bərpası haqqında” Bəyannamə qəbul edilib. Qeyd edək ki, bu sənəd 1988-ci ildən başlanan milli-azadlıq hərəkatının nəticəsində Azərbaycan Ali Sovetində “Demokratik Azərbaycan” Deputat Blokunun təkidi ilə qəbul olunub.  O zaman Ail Sovetin sessiyası zamanı daxildə “istiqlalçı” deputatalar, küçədə - ali qanunvericilik orqanının binası qarşısında isə xalqın keçirdiyi mitinq belə bir sənədin qəbul edilməsini tələb edirdi. Məhz belə bir şəraitdə bu sənəd qəbul edildi. Bu Bəyannamə 18 oktyabr 1991-ci ildə Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyi haqqında Konstitusiya Aktının qəbul olunmasında çox mühüm tarixi sənəddir. Onu da qeyd edək ki, hazırda rəsmi olaraq müstəqillik günü olan 18 oktyabrda qəbul edilən sənəd özü də həm mahiyyəti, həm də 30 Avqust 1991-ci il tarixli sənədə etdiyi istinad ilə müstəqilliyin bərpasının 30 Avqustda reallaşdırıldığını təsdiq edir. Bununla da, aydın görünür ki, Azərbaycanın  mövcudluğu səbəbi - 28 May 1918-ci il tarixdə Azərbaycanda elan edilən şərqdə ilk demokratik cumhuriyyət müəyyən müddətdə itirilmiş müstəqilliyini 30 avqust 1991-ci il tarixində bərpa edibdir.

 

Və bu bir tale işidir ki, Azərbaycan və Türkiyə dövlətlərinin tarixinə 30 avqust çox əlamətdar gün kimi yazılıb. Türkiyə Cümhuriyyətində də 30 avqust Zəfər Bayramı kimi qeyd edilir.

 

Mən istəyərdim ki, bu gün hər birimiz dövlət müstəqilliyimiz barədə Bəyannaməni oxuyaq, qürur hissi keçirək.

 

 

 

Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyini bərpa etmək haqqında Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin Bəyannaməsi

 

Azərbaycan Respublikasının Ali Soveti Azərbaycan xalqının ali dövlət mənafelərini rəhbər tutaraq və onun iradəsini ifadə edərək, 1918-ci ildən 1920-ci ilədək Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq birlik tərəfindən tanınmış müstəqil dövlət kimi mövcud olduğunu qeyd edərək, Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına, Azərbaycan Respublikasının suverenliyi haqqında və Azərbaycan Respublikasının iqtisadi müstəqilliyinin əsasları haqqında konstitusiya qanunlarına əsaslanaraq, Azərbaycan xalqının müqəddəratı və azad inkişafının təmin olunması üçün məsuliyyətini dərk edərək, Milli mənsubiyyətindən və dini etiqadından asılı olmadan Azərbaycan Respublikasının bütün vətəndaşlarının beynəlxalq aktlarda nəzərdə tutulan bütün insan hüquqlarına və əsas azadlıqlarına təminat verərək, Azərbaycan Respublikasının suverenliyini və ərazi bütövlüyü üçün təhlükəni aradan qaldırmağa çalışaraq, Azərbaycan Respublikasının təhlükəsizliyini və dövlət sərhədlərinin toxunulmazlığını təmin etmək kimi müqəddəs borcu rəhbər tutaraq, Respublikanın bütün vətənpərvər qüvvələrinin sıx birləşməsinin zəruriliyini dərk edərək, Azərbaycan Respublikasının və onun xalqının mənafeyinə zidd olmayan beynəlxalq paktları, konvensiyaları və başqa sənədləri qəbul edərək, SSR İttifaqına daxil olan bütün respublikalarla dostluq münasibətlərini bundan sonra da saxlamağı arzu edərək, Beynəlxalq birliyin üzvü olan dövlətlərlə bərabər hüquqlu münasibətlər yaratmağa hazır olduğunu bildirərək, Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyinin Birləşmiş Millətlər Təşkilatının nizamnaməsində, digər beynəlxalq hüquq paktlarında və konvensiyalarında təsbit edilmiş prinsiplərə müvafiq surətdə beynəlxalq birliyin üzvü olan dövlətlər və Birləşmiş Millətlər Təşkilatı tərəfindən tanınmasına ümid bəsləyərək Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyinin bərpa olduğunu elan edir.

 

30 avqust. Türkiyə Cümhuriyyətinin Zəfər Bayramı Günü

 

Türkiyənin şanlı tarixində bir çox önəmli gün və bayramlar var. Bunlardan biri 30 avqust Zəfər bayramıdır. Sirr deyil ki, Türk xalqı tarix boyu özünün azadlığı və istiqlaliyyəti uğrunda qəti mübarizə aparmış, ölüm-dirim savaşına qalxmışdır. Bu savaşlar gedişində 50 milyondan artıq şəhid vermiş türk milləti hər dəfə tarixdə yeni səhifələr yazmışdır. Zəfər Bayramı Türkiyə tarixinə Birinci Dünya müharibəsindən məğlub çıxan Osmanlı dövlətinin işğalçı ölkələr arasında paylaşdırılması planlarının qarşısının alınması ilə əlamətdardır. O zaman böyük sərkərdə və dövlət xadimi Mustafa Kamal Atatürkün başçılıq etdiyi vətənpərvər qüvvələr siyasi və mənəvi iflasa uğramış sultanlıq xarabalıqları altından bugünkü Türkiyə Cümhuriyyətini dirçəltmək üçün böyük mücadilə aparıblar və qurbanlar veriblər. Möhtəşəm Çanaqqala zəfəri sonradan bütün Türkiyənin, eləcə də türk dünyasının zəfəri kimi qeyd olunmağa başlayıb.

 

Zəfər bayramı 1922-ci ilin 26 avqustunda başlayıb 30 avqustda Dumlupınarda Mustafa Kamal Paşanın baş komandanlığı altında qələbəylə nəticələnən “Başkomutanlıq Meydan Müharibəsi”ni anmaq üçün qeyd olunan bayramdır. İşğalçı orduların ölkə sərhədlərindən çıxması bir qədər sonra baş versə də, 30 avqust simvolik olaraq ölkə torpaqlarının geri alındığı günü ehtiva edir. Zəfər bayramı ilk dəfə 30 avqust 1923-cü ildə Afyonqarahisar, Ankara və İzmirdə qutlanıb. Rəsmi olaraq Zəfər bayramı 1936-ci ilin may ayında elan olunub. Zəfər bayramı günü bütün ölkədə təntənəli mərasimlər keçirilir. Dövlət rəsmiləri və vətəndaşlar Ankarada Anıtqəbiri, digər vilayət və şəhidlikləri ziyarət edir, Mustafa Kamal Atatürkə, silahdaşlarına, bütün əsgərlərin ruhuna dualar oxuyurlar. Bütün şəhərlərdə hərbi birliklər nümayiş keçirirlər, bundan başqa səfirliklərdə mərasimlər təşkil olunur.

 

Zəfər bayramın mübarək, Türkiyəmiz!

 

30 avqust. Beynəlxalq zorakılıqla itgin düşənlər günü

 

Bəli, məhz beləcə. Beynəlxalq hüquq müdafiəçiləri bildirir ki, müəyyən edilməmiş səbəblər üzərindən itkin düşən insanların sayı durmadan artır. Hər il orta hesabla 53000 insan belə halların qurbanı olur. Özü də təkcə “üçüncü ölkə” təmsilçiləri yox, hətta inkişaf etmiş ölkələrdə də bu sayaq hallara rast gəlinir. BMT-nin Baş Assambleyası 2006-cı ildə insanların zorakılıqla itkin düşmədən müdafiəsi barədə Beynəlxalq Konvensiya imzalayıb, 30 avqust gününü təqvimə salıb. Bu qlobal problem bu gün yaranmayıb, amma onu məhz bu gün həll etmək lazımdır. Praktika göstərir ki, qətiyyətlilik olanda, qüvvələr birləşəndə bütün problemləri həll etmək olar.

 

30 avqust. İranın pələng yox, çita sevgisinin müəmması

 

Tatarıstanda bu gün Respublika, Qazaxıstanda Konstitusiya, Qırğızıstanda arxiv işçiləri, Şərqi Timorda məsləhətçilər, Cənubu Sudanda atalar günüdür. Amma bu günə daha maraqlı bayramlar da təsadüf edir. Peruda Limadan olan Müqəddəs Roza günü qeyd ediləcək. Roza – Latın Amerikasında ilk katolik müqəddəsdir, 1586-1617-ci illərdə yaşayıb. Bu gün hamı kilsəyə gedib şam yandırmağa, dua etməyə borcludur. İranda milli çita günüdür. Çita pələng, bəbir, yaquar kimi xallı yırtıcılardandır, onlardan bir az balaca, amma daha sürətlidir, iranlılar niyə, tutalım, pələng kimi nəhəngi qoyub çita kimi cılızın şəninə bayram keçirirlər? Müəmmadır ki müəmmadır.

 

O ki qaldı amerikalılara, bu gün dünyanın əsas ölkəsində odda qızardılmış marşmellou günüdür. Marşmellou - bəyənilən qənnadı məmulatı olan zefirdir. Demə, onu qızardıb da yemək olurmuş.

 

Bu gün doğum günü olanlardan aktrisa Kemeron Diası (1972), Ginnesin Rekordlar Kitabına düşmüş dünyanın ən uğurlu di-ceyi Pol Okonfoldu (1963), Belarus prezidenti Aleksandr Lukaşenkonu (1954), dünyaca məşhur “Frankenşteyn” romanını yazan Meri Şellini (1797) qeyd edə bilərik.

 

 

 

Varisin “21-31 avqustun təqvimi” yazısından seçmələr

 

 

 

Çexiyanın qərbində Karlovı Varı şəhərində keçirilən beynəlxalq kinofestival bazar günü yekunlaşıb.
Festivalın əsas qonaqları amerikalı aktyor Conni Depp, britaniyalı aktyor Maykl Keyn, həmçinin amerikalı kino aktyoru, rejissor və yazıçı Etan Houk olub. Houk Karlovı Varıda "Çoban  gündəliyi" trillerini (First Reformed) təqdim edib. Keynə və Xouka festivalın xüsusi mükafatları təqdim edilib.
Beynəlxalq münsiflər heyəti Serb rejissoru Stefan Arseneviçin “Strahinja” bədii filmini baxışın əsas kateqoriyasında qalib müəyyən edib. Bu, Serbiya, Fransa, Lüksemburq, Bolqarıstan və Litvanın birgə istehsal etdikləri filmdir. Bu barədə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Qərb mətbuatına istinadən bildirir. Kinofestivalın qalibi olan filmin uduş fondu 25 min dollar təşkil edir .
“Qərbdən şərqə doğru" ən nüfuzlu müsabiqə seksiyalarından birində rusiyalı rejissor Vladimir Munkuyevin "Nuuçça" bədii filmi Qran-Priyə layiq görülüb. “Qran-Priyə isə 15 min dollar məbləğində maliyyə təşviqi əlavə olunur.
Bu bölmədə Qran-Pri uğrunda 12 bədii film mübarizə aparıb. “Nuuçça" - Polşa yazıçısı və etnoqraf Vatslav Seroşevskinin əsərlərinin motivləri əsasında çəkilmiş psixoloji dramdır. Hadisələr  XIX əsrin sonlarında Yakutiyada baş verir. Habji və həyat yoldaşı Keremes ikinci uşaqlarını dəfn edərək sərt və ac qışa hazırlaşırlar. Yerli knyaz vəd edilən yardım əvəzinə onları rus katorjnik Kostyanı evlərində yerləşdirməyə məcbur edir…
 "Mənim üçün bu filmdə ən başlıca vəzifə bütün qəhrəmanların birmənalı olmadığını göstərmək idi", - deyə filmin süjetini şərh edən Munkuyev bildirib.
Məlumat üçün bildirək ki, Karlovı Varı Festivalı artıq 55-ci dəfə keçirilib. Avqustun 20-də açılan festival böyük maraq doğurub. Kurort şəhərində nümayişlərdə 104 681 bilet satılıb. Festivala gələn qonaqlara 127 bədii və sənədli film nümayiş etdiriblər. 32 premyera olub, bu filmlərin əksəriyyəti əsas müsabiqə bölməsində və "Qərbdən Şərqə" bölməsində təqdim edilib.
Karlovı Varı festivalı Avropada ən qədimlərdən biridir. O, Kann kinofestivalının həmyaşıdıdır-hər ikisi öz tarixini 1946-cı ildən aparır. 1960-cı ildə festival ən nüfuzlu beynəlxalq "a" kateqoriyasına keçmişdir. Elə həmin vaxt Karlovı Varı və Moskva kinofestivallarını növbələmək qərarı verilmişdir. 1994-cü ilə qədər Dünya kinosu inciləri tək ildə-Moskvada, çüt ildə Karlovı Varıda nümayiş olunurdu. Bundan sonra hər iki festivalı hər il keçirməyə başladılar.
Onu da qeyd edək ki, cəmi 127 film nümayişi heç də qənaətbəxş nəticə sayıla bilməz. Pandemiyanın kino industriyasını sarsıtması nəticəsində Karlovı Varı təqribən 30 film itkisinə məruz qalıb.

 

Avqust ayının 29-da yerli vaxtla saat 17-dan etibarən Beynəlxalq Yazıçılar Gildiyası Almaniyadan zoom platforması üzərindən Lada Baumgarten-in moderatorluğu ilə azərbaycanlı yazıçı Varis Yolçiyevin yaradıcılıq görüşünü keçirib. 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı məlumat verir ki, iki saata yaxın davam edən görüşdə yazıçının beynəlxalq aləmdə tanınan romanlarından söz açılıb, Avrasiya materikinin ədəbiyyat üzrə 3-cü LiFFt festivallar festivalında qızıl medala layiq görülən “Metamorfoz”, Nyu-Yorkda Dünya Yazıçıları Konqresində pitçinqi keçirilən “77-ci gün”, Türkiyədə ən populyar kitablar listəsində yer alan “Son məktub”, Özbəkistanda ən çox satılan kitablar sırasında 2-ci yerə yüksələn “Sənə inanıram”, Rusiyada Moskva Ədəbiyyat Mükafatı qazanan “Yanvarın 13 günü” romanları söhbət mövzusu olub. Yazıçımız yaradıcılıq planlarını da açıqlayıb, çoxsaylı sualları cavavlandırıb. 

 

Varis əcnəbi yazarlara, fürsət düşmüşkən, Qarabağdan, İrəvan xanlığından, Cənubi Azərbaycandan da danışıb, onları xəbərsiz olduqları mətləblər barədə məlumatlandırıb. 

 

Qeyd edək ki, Beynəlxalq Yazıçılar Gildiyası Almaniyanın Berlin şəhərində fəaliyyət göstərən eltar ədəbi qurumdur, sıralarında Avropa, Amerika, Asiya və Avstraliya yazıçılarını birləşdirir.

 

Hər bazar zoom platforması üzərində bir yazıçıyla görüş təşkil edən qurum növbəti tədbirlərini yazıçılar B. Quberman (İsrail) və T. Kayzer (Almaniya) ilə keçirəcək. 

 

 

 

 

Tənhalıq cəhənnəminin qurbanı

 

 

 

“Bütün insanlar üçün ümumi olan yeganə hiss ölüm qorxusudur. Təsadüfi deyil ki, intihar hadisəsi mənəvi cəhətdən bəyənilmir”.

 

Rünoske Akutaqava

 

 

 

 

 

Yapon yazıçıları və intihar faktı bir-birinə qəti yabançı deyil... Misima, Kavabata, Akutaqava... Əgər Misimanı qətl və ölümün araşdırıcısı kimi təqdim etmək mümkündürsə, o zaman Akutaqavanı mütləq və mütləq intihar edən insanların psixologiyasının araşdırıcısı adlandırmaq lazımdır. Çünki o, əsərlərinin qəhrəmanlarını intihara vadar edən Misimadan daha artıq dərəcədə bu problemə  (bunu problem adlandırmaq doğrudurmu? – bilmirəm)  aludə idi. Hətta o qədər aludə idi ki, prosesin özünü və proses zamanı yaşanan hissləri duymaq üçün dəfələrlə onu sınaqdan keçirmişdi.

 

Yəqin, Akutaqavanın hansı intihar növünə üstünlük verdiyi sizin üçün də maraqlı olar. Bu yazıçı öz yaradıcılığında – paralel olaraq həm də həyatında onların bir neçəsini sınamışdı. Amma gəlin ardıcıllığı pozmayaq. Mən əvvəlcə tanımayanları onunla tanış etmək istəyirəm

 

Rünoske Akutaqava (1892 – 1927) yapon ədəbiyyatının son klassiklərindən biri hesab olunur. Yaradıcılığının əsas mövzusu insan psixologiyasında olan konfliktlər və insan mənəviyyatıdır. İnsan şüurunun dərinliklərinə enmək, müxtəlif affekt hallarında insanın yaşadıqlarını araşdırmaq bu yazıçının əsas yaradıcılıq istiqaməti hesab edilə bilər. Hətta o dərəcədə ki, özündə gedən psixi dəyişiklikləri də bütünlüklə yaradıcılığında əks etdiribdir.

 

Yazılarının birində Akutaqava belə bir ifadə işlədir: “Bu cür mənəvi böhran içərisində yaşamaq işgəncədir. Yəni bir adam tapılmayacaq ki, elə yuxuda ikən məni boğsun?”

 

Görəsən, kimsə Akutqavanın yuxu dərmanı içərək yuxuda ölməsinin təsadüf olduğuna məni inandıra bilərmi? Düşünmürəm. Amma faktla danışmağı özümə borc bilirəm. Bu sözləri yazan yazıçı 1927-ci il iyulun  4-ü sübh çağı böyük dozada veranol – yuxu dərmanı içərək intihar edib.

 

 

 

***

 

Qəribədir ki, intihar tarixləri müxtəlif olsa da, intihar etmiş yazıçıların taleyində, eləcə də intiharları arasında oxşar nöqtələr var. Ardıcıl araşdırmalar zamanı bu faktla dəfələlə rastlaşıb dəfələrlə də təəccüblənmişəm. Məsələn, Rünoske Akutaqava ilə Cek Londonun taleyində qəribə bir bənzərlik var. Akutaqavanın da anası Cek Londonun anası kimi hələ yazıçı kiçik uşaq ikən psixi xəstəliyə tutulub. Otuz beş illik həyatı boyu Rünoskeni də eynilə Cek London kimi nə vaxtsa dəli olacağı qorxusu izləyib. O da bütün ömrünü bu qorxunun təsiri altında yaşayıb. Bu iki yazıçının ölümləri – həyatdan getmək üçün seçdikləri yol da bir-birinə bənzəyir.

 

Akutaqavanın  qorxusu kimi, şəxsi həyatından gələn bir çox xüsusiyyətlərin də yaradıcılığında olması təsadüfi deyil. Hər halda, anasının ölümündən sonra qohumlarının himayəsində böyüyən Akutaqavanın əsərlərində dəlilik halları, insandan gedən psixi dəyişiklik və qəribəliklər kifayət qədərdir. O sanki bu faktın, bu ruh halının izləyicisi, araşdırıcısı kimi onu detallarına qədər araşdırmağa çalışıb. Məsələn, elə “At ayaqları” əsərini götürək. Təxəyyülü nə qədər güclü olursa-olsun, belə bir hadisəni əsərin mövzusuna, həm də bu qədər inandırıcı bir şəkildə çevirə bilən yazıçı əgər oxucuya bu qədər mənəvi sarsıntı (şəxsən mən bu sarsıntını indi də unuda bilmirəm) yaşada bilirsə, özünün nə hiss etdiklərini, yazarkən hansı əhvali-ruhiyyə mərhələlərindən adladığı haqqında xüsusi olaraq danışmağa da dəyməz. Osino Xandzaburonun  başına gələnlər (qəfildən ölməsi, o dünyada qəbul edilməməsi, bədəni ölməyə başladığı üçün öz ayaqlarının yerinə at ayaqları verilməsi və s.) o qədər canlı və real təsvir edilir ki, onunla addım-addım o sarsıntılardan keçə-keçə dəhşətləri yaşamış olursan (Yaxud “Tütün və İblis” əsəri...). Ən dəhşətlisi isə ağlını itirdiyini mərhələ-mərhələ hiss etmək, gerçəkliklə xəyal, reallıqla təxəyyül arasında çabaladığını anlamaq, bəzən isə bunu belə başa düşə bilməmək, o anların çaşqınlığını, sarsıntısını, çıxılmazlığını yaşamaqdır... Bir sözlə, intihar amili Akutaqavanın yaradıcılığında ruhi pozuntu, ağılın itirilməsi amili ilə sıx  bağlıdır. Və bir çox hallarda məhz bu mərhələdən adlayır. Onun ömrünün sonlarında yazdığı üç əsərdən biri olan “Axmağın həyatı”nın “Ana” bölümündə o, dəlixanada olan birindən danışaraq öz anasını belə xatırlayır: “On il əvvəl anam bu xəstələrdən heç nə ilə fərqlənmirdi”. 

 

Başqa bir novellasında isə yazıçı irsiyyətdən söz açaraq yazırdı: “İrsiyyət, əhatə və təsadüf – bu üç şey bizim taleyimizi idarə edir” (“Tale” – “Piqmeyin sözləri”).

 

Akutaqava da yaradıcılığında özünü açan, özündən danışan yazıçı idi. Həmçinin o, bütün əsərlərində fərqli faktlar, fərqli hadisələrlə bağlı filosofluq etməyi, maraqlı kəşf və müşahidələrini oxucularla bölüşməyi xoşlayıb. Onun etiraflarında bir çox yazıçıların haqqında danışmağı xoşlamadığı “həyat – yaradıcılıq” paralelliyindən danışılır. Bu haqda onun bədii yazılarında, yeri gəldikcə, qeydlərə rast gəlirik: “Ola bilməz ki, bizim ruhumuz, mənəviyyatımız əsələrimizdə özünü göstərməsin” (“Yaradıcılıq”). Amma buna baxmayaraq, onda etirafını məsləhət bilmədiyi şeyləri içində saxlamaq bacarığı (həm də istəyi!!!) də olub. Özü bu barədə yazırdı: “Tez-tez mənə deyirsiniz ki, öz həyatın haqqında yaz və etiraf etməkdən qorxma. Məni qeyri-səmimilikdə ittiham edə bilməzsiniz. Əsərlərimin hər biri müəyyən mənada yaşantılarımın etirafıdır. Deyəsən, sizə bu da azlıq edir. Hər halda, həyatımı incəliklərinə qədər sizə göstərmək xoşuma gəlmir. Stindberqin də pulu olsaydı, “Etiraflar”ını dərc etdirməzdi. Hətta pulsuzluq üzündən bu addımı atan zaman yazısının  ana dilində dərc olunmasını istəməyib. Ola bilər, mən də nə zamansa – yemək üçün bir şey tapmadıqda buna oxşar bir şeyə əl atım. Amma düzünü deyim ki, məndə mazoxizm simptomları yoxdur. İnsanın özünə belə etiraf etməkdən utandığı şeyləri etiraf povestinə çevirməsinin səbəbini heç vaxt başa düşə bilməmişəm. Hətta buna görə minnətdarlıq aldığımı bilsəm də...” (“Etiraf” – “Työkodo qeydlərindən”).

 

 

 

***

 

Akutaqava yazıçı idi, deməli, o həm də ovqat və hiss adamı olub. Ona görə də bəzən bir-birinə zidd olan fikirlər yazmasını adi qarşılamaq lazımdır: “Sona qədər etiraf etməyi heç kim bacarmır. Amma etirafsız da özünü ifadə etmək mümkün deyil. Ona görə də etiraf ədəbiyyatı ilə ədəbiyyatın başqa növləri arasında sərhəd qoymaq düzgün olmazdı” (“Etiraf”).

 

Onun yaradıcılığında tarixi keçmişə söykənmiş, hətta reallıqdan uzaq, mistik aləmlə bağlı əsərlər də az deyil. Bu cür əsərlərdə isə Budda fəlsəfəsinin əsasında duran fikirlərdən birinə insan ruhunun ölməzliyi və qədimlərdə yaşayan ruhlarla müasir insanların ruhları arasında əlaqənin mövcudluğuna inamdan söz açırdı. Məsələn, mistik aləmə nəzər salıb tarixi qəhrəmanlar haqqında danışan zaman o belə bir fikir işlədir: “Qədim insanın ruhu ilə müasir insanın ruhu arasında bir çox ümumi cəhətlər var”. Bu fikrin təsadüf olmadığını ədəbiyyatşünas V.Qrivnin də yazırdı: “Əsas məsələ elə bundadır. Akutaqava qədimliyin özündə də müasiri olan insanların hərəkətlərinin, fikirlərinin, psixologiyasının analogiyasını axtarırdı”.

 

Həqiqətən də, onun yaradıcılığında bunu görə bilərsiniz. Akutaqavanı anlamaq elə də asan olmasa da, onun müəyyən məsələlər haqqında nə düşündüyünü başa düşmək üçün o qədər də dərinlərə varmaq vacib  deyil. O, yaradıcılığında başqasından söz açanda belə, öz fikrini və haqqında danışdığı insanla, hadisələrlə özünün düşüncələri, düşdüyü vəziyyət arasında oxşarlığı təqdim edib. Buna əlavə olaraq deyə bilərik ki, Akutaqavanın uydurma qəhrəmanlarında belə (məsələn, “Sudayaşayanlar ölkəsi”ndəki kappalarda) müasir insanın xarakterini, düşüncəsini, qorxularını görmək olur. Onun ədəbi dünyasında qədim insan və ya mistik dünyanın sakini ilə müasir insan eyni şeyləri hiss etməyə məhkumdur. Zaman və məkan arasında fərqlər olsa da, insan insandır. Canlı canlıdır. Deməli, onun hissləri və yaşantıları arasında fərq yoxdur – zaman fərqindən başqa...

 

Məsələn, sevgilisini usanmadan gözləyərək suya qərq olan Biseylə bağlı yazdığı əfsanədəki kimi: “Sevgilisini gözləyən Bisey... Min  illərdən sonra həmin ruha... yenidən insan həyatı bəxş olundu. Bu elə həmin ruhdu ki, məndə yaşayır. Ona görə də, tamamilə başqa, yeni bir zamanda doğulmağıma baxmayaraq, heç nəyə yaramıram. Gecə də, gündüz də xəyallarda yaşayır, gözləyirəm ki, nə zamansa qeyri-adi bir iş baş verəcək. Eynilə Bisey kimi...” (“Bisey necə inanırdı”).

 

Ümumiyyətlə, dünya ədəbiyyatı tarixində bir çox yazıçıların yaradıcılıq praktikasında bu cür halla qarşılaşmaq olar - əsərin qəhrəmanının, haqqında söz açılan insanın nə vaxt təhkiyəçi ilə əvəzləndiyi, nə vaxt müəllifə keçid etdiyini izləmək olmur. Bu o qədər incə və gözəgörünməz bir şəkildə baş verir ki, prosesin müşahidə edilməsi çətinləşir. Məsələn, “Bisey necə inanırdı” əsərində də Akutaqava qədim bir əfsanədən danışaraq özünün gözlədiyi reallığı, yaxud qeyri-reallığı canlandırır və müəyyən məqamlarda müəllifin şəxsiyyəti ilə qəhrəmanın şəxsiyyəti (təbii ki, həm də narahatlığı, hissləri, düşüncələri) arasında sərhədd itir, yoxa çıxır.

 

          ...Onun qəhrəmanları üçün həyat çox vaxt cansıxıcı olur, mənasızlığa çevrilir. Bu insanlar bəzən çox şeyi dərk etdikləri üçün, bəzən isə əksinə, dərk etmədikləri üçün yeknəsəklikdə boğulurlar. Məsələn, Akutaqavanın çox tanınmış bir əsərinə - “Tənhalığın cəhənnəmi”nə nəzər salaq.Müəyyən tənqidçilərin fikrinə görə, Akutaqava bu əsərdə özünün psixoloji durumu haqqında yazıb. Razılaşmaq olar. Çünki situasiyanın təsvirindəki həssaslıq çox şeydən xəbər verir. Xatırladım ki, bu yazı 1915-1916-cı illərdə, yəni Akutaqavanın yaradıcılığa gəldiyi ilk dövrlərdə qələmə alınıb. Əsərdə Dzyönte adlı keşişin düşüncələri təsvir olunur (o qəhrəman da müəyyən cəhətləri ilə Akutaqavanın özünə bənzəyir): “Məni heç nə maraqlandırmır. Heç nə cəlb etmir. Buna görə də həmişə dəyişiklik gözləyirəm. Amma bilirəm ki, onsuz da, cəhənnəmdən xilas ola bilməyəcəyəm”.

 

Akutaqavanın cəhənnəm haqqında təsəvvürü isə belə idi: “Budda inamına görə, cəhənnəmin müxtəlif dairələri var: uzaq cəhənnəm, yaxın cəhənnəm və tənhalığın cəhənnəmi. Yalnız biri – tənhalığın cəhənnəmi dağların, çöllərin, meşələrin üzərindəki hava sferasında gözlənilmədən peyda olur. Bir sözlə, insanı əhatə edən hər şey bir göz qırpımında onun özü üçün işgəncə və əzablarla dolu cəhənnəmə çevrilə bilir”.

 

Bu sitatı gətirməkdə və yazılma tarixini xatırlatmaqda məqsədim var. Akutaqavanın yalnız ömrünün son illərində yaradıcılığını pessimist notlarla köklədiyini iddia edənlər yanılırlar. Pessimizm, cəhənnəm qorxusu, dəli olmaq ehtimalı Akutaqavanı həmişə narahat edib. Və söhbət klassik mənada cənnət-cəhənnəm anlayışına münasibətdən getmir.Çünki belə olsaydı, yazıçı axirət və insan ruhunun fərqli dünyalarda yaşaya biləcəyi haqqında söz açardı... O dünyanın varlığına inamdan və bu inamın insana gətirdiyi rahatlıq və ya narahatlıqdan danışardı. Akutaqava isə məhz Budda inamının bir cəhənnəmindən – tənhalıq cəhənnəmindən danışır. O cəhənnəmdən ki, onun varlığı elə bu dünyada insana dəhşətli sarsıntılar yaşadır. Akutaqavanın cəhənnəmi tənha, dəli olmaq qorxusu ilə yaşayan və bu prosesi araşdıran və hiss edən birinin cəhənnəmi idi...

 

Düzdür, ola bilər, bu düşüncələr yaradıcı insanın manevri, yazıüslubunun bir detalı kimi dəyərləndirilsin. Amma Akutaqava bütün yaradıcılığı boyu içində - şüuraltında bu qoxunun yaşadığını gizlətməyib. Və təbii ki, sonralar, zaman-zaman həmin qorxu üst qata – yaradıcılığa ötürülüb. Hər halda, intihar edən yazıçıların əksəriyyətinin yaradıcılığında bu hərəkət sxemi özünü doğruldur: şüuraltında yaşayan (gizlənən!!!) qorxular və onların yaradıcılığa ötürülməsi prosesi qarşısıalınmazdır!Adını çəkdiyimiz əsərinin sonunda Akutaqava yazır: Tənhalığın cəhənnəmi” ifadəsi məndə qəribə bir mərhəmət hissi oyadır. Çünki müəyyən mənada elə mən də o cəhənnəmin qurbanlarndan biriyəm.

 

 

 

***

 

Akutaqavanın şəxsiyyəti haqqında daha bir detalı qeyd etmək istəyirəm. Müəyyən yazıçılar var ki, əsərlərində canlandırdığı qəhrəmanlara özlərinin bəzi xüsusiyyətlərini ötürməklə kifayətlənirlər. Hətta elə yaradıcılar da ki, onların yaradıcılığında müəllifdən nəsə tapmaq müşkül məsələyə çevrilir. Amma Akutaqavada bu belə deyil. Ona münasibətdə “hansı müəllif, hansı qəhrəmandır” sualı qarşısında çaş-baş qalmaq da mümkündür. Və yaxud da əksinə, müəllif bilərəkdən əsərin müəyyən məqamlarında hadisələrin içində olan oxucunu silkələyib qəhrəmanla təkbətək qalmağa imkan vermir: “Mən də buradayam” deyirmiş kimi... Ona görə də, bütün əsərlərində istədiniz-istəmədiniz Akutaqavanı həm o qəhrəmanların yanında, həm də öz yanınızda hiss edəcəksiniz...

 

 

 

***

 

 

 

Yazıçı öz həyatı boyu (yaradıcılığında da eləcə) bir çox suallara cavab axtara bilər.Akutaqavanın cavablandırmağa çalışdığı suallardan biri psixi xəstəliklə bağlı idi. O, belə insanları da anlamağa, onların məntiqə sığışmayan hərəkətlərini tibbin əksinə gedərək məntiqə sığışdırmağa çalışıb. Gah bu insanları mistik, izah edilməsi, anlaşılması mümkün olmayan dünya ilə əlaqələndirib, gah da qeyri-adiliklərə adilik donu geyindirməklə öz anladığı şəkildə izah etmək istəyib. Məsələn, Akutaqavanın həm mistik dünyadan gələn, həm də real aləmin nümayəndələri olan qəhrəmanlarının həyatında qeyri-adi hadisələr baş verir (“At ayaqları”, “Momotaro”, “Burun”, “Qəribə hadisə”, “İfritə”). Əslində, bu qəribəliklər – qarabasmalar, izləmələr, gözəgörünmələr, qulağın səsə düşməsivə s. psixi xəstəlik sindromlarıdır... Amma qeyri-adiliklərə, anlaşılması və izah edilməsi mümkün olmayan məsələlərə Akutaqava öz qəhrəmanlarının dili ilə cavab verməyə üstünlük verir. Həm də yazıçı bunu onlara etiraf etdirməklə işin öhdəsindən gəlir. Akutaqavaya görə bu, yeganə çıxış yoludur. Həm içində olan qorxudan qurtulmaq, həm də insanların şübhələrini cavablandırmaq üçün.

 

          Elə yəqin ki, buna görə, “İfritə”nin qəhrəmanı reallıqdan uzaq mistik dünya ilə üzləşir, intihara can atır, hərdən isə dəli olduğunu düşünür... Yaxud “Şübhə”nin qəhrəmanı – arvadını öldürən Nakamuro Qendo, nəhayət ki, özünün dəli olduğunu dərk edir. Yeri gəlmişkən, həmin qəhrəmanın dili ilə söylənən fikirlərə diqqət yetirin: “Demək istəyirəm ki, yazıq və ucuz həyatımı bu günə kimi dəli kimi yaşamağa məcbur idim. Həqiqətnmi, dəliyəm? Bu barədə mühakimə etməyi sizə tapşırıram. Əgər dəliyəmsə, onda məni dəliyə çevirən qəlbimizin dərinliklərində yatan yırtıcı deyilmi? Nə qədər ki həmin yırtıcı məni gülə-gülə dəli adlandıran insanların içində və arasında sağdır, deməli, mənim kimi dəlilər hələ çox peyda olacaqlar” (“Şübhə”).

 

Bu qəribəlik “Ana” əsərində oğlu ölmüş ananın başqa bir körpənin öldüyünü eşidən zaman keçirdiyi sarsıntıda (gülməyə, sevinməyə başlamasında) da görünür. Əslində, onların yaşadıqları, duyduqları və düşündükləri anormal adlandırıla bilər. Bunu, Akutaqava – yəni hadisələrin bədii təsvirçisi də söyləyir. Amma əsas məsələ bundadır ki, bu yazıçıda anormallığı norma kimi dərk etmək, anormallığa haqq qazandırmaq istəyi var. Və bu, Misimanın qəddar-sadist istəyi ilə müqayisədə kövrək, ağrılı və bir qədər də humanist istəkdir. Xüsusilə ona görə ki, yazıçının özü anormallıqla normallıq arasındakı sərhəddə yaşadığını, hər an o sərhədi keçə biləcəyini və geriyə qayıda bilməyəcəyini dərk edir, bu qorxudan qurtulmağı bacarmırdı...

 

 

 

***

 

 

 

Akutaqavanın düşüncələri ömrünün son illərində (o, cəmi on bir illik yaradıcılıq taleyi yaşayıb) daha kəskin xarakter daşıyıb. Hətta onun veranol qəbul edərək ölümə getməyin doğru yol olması haqqında düşüncələri əsərlərində də öz əksini tapıb.

 

İndi isə ömrünün son illərində yazdığı üç əsər haqqında: “Axmağın həyatı”, “Qaranlıqda dialoq” və “Dişli çarx”.

 

Akutaqava “Axmağın həyatı”nı yazandan sonra (bu əsər onun ölümündən sonra çap olunub) dostu Kume Masaoya məktub göndərib: “Bu əsərin çap olunub-olunmayacağını özün müəyyən et. Bu əlyazmada mən məqsədli şəkildə fikirlərimlə özümü müdafiə etməyə çalışmamışam”.

 

Əsərdə psixoloji gərginlik və intihar məqamları çoxdur: “O, otaqda tək yatırdı. Bundan istifadə etmək qərarına gəldi. Kəməriylə pəncərə məhəccərindən özünü asmaq... Amma ilgəyi boynuna keçirən zaman  birdən-birə ölümdən qorxdu. Bu, ölümqabağı yaşaya biləcəyi işgəncələrdən qorxu hissi deyildi. Sadəcə, o istəyirdi ki, ölümün yetişmə vaxtını saatla dəqiqləşdirsin. Yəni təcrübədən keçirsin. Bax beləcə, yüngül işgəncələrdən sonra o, yavaş-yavaş ruhunu itirməyə başladığını duydu. Bu mərhələdən keçə bilsəydi, o mütləq ölümə daxil olacaqdı. Saata baxdı – onun işgəncələrinin ömrü cəmi bir dəqiqə və iyirmi neçə saniyə çəkib” (“Ölüm” – “Axmağın həyatı”).

 

Özünü asmaq istəməsi haqqında o başqa bir əsərində də qeydlər edib: “Qaranlıqda dialoq”da.

 

“ – Hərdən düşünürəm ki, mən yatağında ölən adamlardan olmayacağam.

 

Səs: –Deyəsən, heç ölümdən də qorxmursan?

 

Mən: – Ölməkdən qorxuram. Amma bu elə də çətin iş deyil. Onsuz da, dəfələrlə kəndiri boğazıma keçirmişəm. Hətta iyirmi saniyəlik əzabdan sonra, qəribə də olsa, xoşagələn  bir hiss də duymuşam”.

 

          Yaradıcılığında dəfələrlə bu barədə söz açan yazıçının intiharı isə həmişə olduğu kimi, müxtəlif cür izah olunur. Məsələn, V. Qrivinin “Sosial qəddarlığın xoşagəlməzliyi, onu məğlub etmək üçün cəhdlər və bu cəhdlər qarşısında gücsüzlüyün dərki... Bax bu faciəli üçbucağın təsirindən çıxmaq üçün Akutaqava özündə güc tapa bilmədi. Bu, onun əzablı narahatlığına və son nəticədə isə intiharına səbəb oldu” yazırdı.

 

 

 

***

 

 

 

Qeyd etdiyim kimi, “İnsan həyatı bir qutu kibritə bənzəyir. Onunla ciddi davranman gülməlidir, qeyri-ciddi davranman təhlükəli” məşhur kəlamının müəllifi olan Akutaqavanın intiharı yapon ədəbiyyatı üçün təsadüf deyil. Məsələn, 1895-ci ildən  1972-ci ilə qədər Yaponiyada 13 tanınmış yazıçı intihar etmişdir.

 

Bu məqamda istərdim ki, intiharlar haqqında psixiatr Şaiq Sultanovun dediklərinə nəzər salaq: “İntihar edən adi insanların içərisində də psixi xəstələr var. Onlar psixi pozuntuların təsiri altında həyatlarına qəsd edirlər. Məsələn, qulaqlarına səs gəlir ki: “özünü asmalısan”, “özünü öldürməlisən”. Gec-tez o səsin təsiri altında, ona qalib gələ bilməyib intihar edirlər. Yaxud insanda özünügünahlandırma sayıqlamaları da ola bilər. “Mən günahkaram” deyən insanda mütləq depressiya əmələ gəlir və əhvali-ruhiyyə enən yerdə sui-qəsd fikri yaranır”.

 

Akutaqavanın özündə və yaradıcılığındakı qəhrəmanlarda da gözəgörünmələr, sayıqlamalar var idi. “Qəribə hadisə”nin qəhrəmanlarının ikisini də qarabasmalar izləyirdi. Yaxud “Dişli çarx”ın qəhrəmanlarını izləyən hallisunasiyalar...

 

Bir sözlə, həyatı ilə bağlı dəqiq faktlar Akutaqavanın yaradıcılığında da əks olunub. O, xüsusilə ömrünün sonunda işlədiyi üç əsərində keçirdiyi sarsıntıları kəskin şəkildə verir və ölüm, intihar, mənəvi böhran haqqında söz açırdı. Məsələn, “Axmağın həyatı”ndakı düşüncələr, “Qaranlıqda dialoq”dakı kənardan duyulan səslə deyişmə, “Dişli çarx”dakı qəhrəmanın hallisunasiyası... Bütün bunlar onun  düşüncələrinin qarmaqarışıqlığı, təfəkkürünün dumanlılığı və ümumiyyətlə, hiss etdikləri və yaşadıqları idi ki, novellalarına gətirilmişdi.

 

“Onun hətta qələm tutan əli titrəyirdi. Bu azmış kimi, ağzının suyu da axmağa başlamışdı. Beyni böyük dozada qəbul etdiyi veranolun təsirindən ayılan zaman aydın işləyə bilirdi. O da ki cəmi-cümlətani yarımca saat... Demək olar ki, bütün həyatını xəyalda, boşluqda, qarışıq düşüncələrdə keçirirdi” (“Məğlubiyyət” – “Axmağın həyatı”).

 

Yaxud eyni əsərin  başqa bir bölümündə yazırdı: “Onun dostlarından biri dəli olmuşdu. Yoldaşları onu xəstəxanaya yerləşdirdikdə... yadına düşdü ki, Qoqol da ağlı başından çıxandan, dəli olandan sonra öldü...” (“Əsir” – “Axmağın həyatı”).

 

Ümumiyyətlə, psixi xəstəlikdən sonra intihar etmiş yazıçılar haqqında düşünəndə məni bir sual daha çox maraqlandırır: yaradıcılıq gücü psixi pozuntunun yaranmasına və intihar addımının atılmasına təkan rolu oynaya bilərmi?

 

Bu sualın cavabını tapmaq üçün yenə də psixiatr Şaiq Sultanovun fikrinə müraciət edək. Amma təəssüf ki, nə o, nə də digər psixiatrlar bu məsələdə dəqiq cavab vermək iqtidarında deyillər. Hələ ki... “Məşhur italyan psixiatrı Çezare Lombrazo “İstedad və ruhi pozuntu” əsərini yazıb və onun  nəzəriyyəsi uzun  müddət qəbul olunmasa da, əsərdə maraqlı fikirlər var. Burada qoyulan əsas sual belədir: insanda əvvəlcə istedad yaranır, sonra ruhu pozulur, yoxsa əksinə, ruhi pozuntu istedadın yaranmasına yol açır? Əsərdə bir çox yazıçıların adı çəkilir. Eyni zamanda ingilis yazıçısı Conatan Sviftin, yaxud psixi xəstə olan rəssam Van Qoqun... Sviftin “Qulliverin səyahəti” əsəri, əslində, əsl psixi pozuntusu olan adamın əsəri hesab edilə bilər. Çünki insanı normadan kiçik və ya böyük görmək məhz psixi pozuntunun əlamətidir. Hər halda, istedadın ruhun pozulması üçün təkan rolunu oynadığını israrla demək olmaz. Çünki milyonlarla istedadlı insan var ki, ruhi xəstə deyil. Həmçinin milyonlarla ruhi xəstə tanıyırıq ki, istedadlı deyil”.

 

Nəyinsə normadan kiçik və ya böyük görünməsi, yaxud qarabasmalar, daimi depressiv vəziyyətdə yaşamaq, bu depressiv halda dəfələrlə intihar haqqında düşünmək hətta bunu sınaqdan belə keçirmək... Bütün bunlar Akutaqavanın həyatında da, əsərlərində də faktlarla təsdiqlənir. “Qu quşunun müqəvvası”nda o özü haqqında yazır: “Axmağın həyatı”nı yazan zaman o, köhnə əşyalar alverçisinin dükanında təsadüfən qu quşunun müqəvvasını gördü. Həmin an birdən-birə bütün həyatı gözləri önündən  keçdi. Gözləri yaşardı, boğazı əvvəlcə qəhər, sonrasa soyuq bir qəhqəhə ilə tıxandı... Qarşıda onu ya intihar, ya da dəlilik gözləyirdi. Bu barədə düşünə-düşünə o, alaqaranlıq küçə ilə gedirdı.  Və özlüyündə onu məhv edəcək taleyini səbirlə gözləmək qərarını verdi”. (“Qu quşunun müqəvvası” – “Axmağın həyatı”).

 

Akutaqavanın, demək olar ki, bütün əsərlərində özünü narahat edən məsələlərin müzakirəsi, təhlili vardır. Amma qeyd etdiyim son üç əsər onun narahatlığının və qorxularının daha böyük təqdimatçısıdır. “Axmağın həyatı”nın başqa bölümündə o yazırdı: “Yuxusuzluq ona hücum çəkmişdi. Bu azmış kimi, gücü də azalırdı. Müraciət etdiyi həkimlərin hamısı özünəməxsus diaqnoz qoyurdu. Nevrostaniya, oynaqların xroniki soyuqlaması, beyin yorğunluğu... Amma o öz xəstəliyinin səbəbini anlayırdı. O özündən də utanırdı, keçirdiyi qorxu və həyəcana görə cəmiyyətdən də. O bu cəmiyyətə nifrət edirdi. Bu idi onun xəstəliyinin səbəbi” (“Xəstəlik” – “Axmağın həyatı”).

 

Gördüyünüz kimi, gətirdiyim sitatlar fərqli əsərlərdən götürlüb. Sizcə, bir yazıçı üçün hər addımda yalnız bir məsələ ilə bağlı qoyulan suala cavab tapmaq cəhdi nə dərəcədə normaldır? Və ya nə dərəcədə təsadüf sayılmalıdır?

 

Öz məninin, dünyasının dərinliklərinə qapıldıqca bu yazıçının bütün sualları bir cavaba aparıb çıxarırdı. Məqsədlimi, məqsədsizmi – bu barədə düşünməyə dəyər... Sizin nəticəniz nə olacaq, bilmirəm. Mənim nəticəm isə budur: Akutaqava üçün bu, içindən çıxa bilmədiyi bir məkandır. Və o məkanda çırpınmanın heç bir məqsədi ola bilməzdi... Oradan çıxmaq istəyi olsa da... 

 

Maylender ölümün cazibədarlığını çox düzgün təsvir edir. Həqiqətən də, hansısa bir təsadüf nəticəsində biz ölümün cazibəsini hiss ediriksə, onun təsirindən ayrılmaq olmur. Bundan başqa, ölüm haqqında düşünərkən biz onun ətrafında fırlanaraq dairələr cızmağa başlayırıq”. (“Ölüm” – “Piqmeyin sözləri”)

 

Akutaqavanın həyatında bir çox şeylər təəccüb doğurur və “həyatın ironiyası” adlandırıla bilər. Məsələn, öz çıxışlarında intihar etmiş yazıçıları qınamasından tutmuş ölümü sınaqdan keçirmək istəyən qələm adamlarını ittiham etməsinə qədər...     Özü dəfələrlə intihara – ölümə hansı etaplardan adlamaq lazım gəldiyini öyrənmək üçün eksperimentlər keçirsə də, bu haqda fikir yürüdən Stinberqi qınayırdı: “Stinberq “Əfsanələr”də yazırdı ki, ölümün əzablı olub-olmadığını sınaqdan keçirib. Amma oynayaraq belə bir sınağı həyata keçirmək mümkün deyil. Stinberq ölmək istəyən, amma ölə bilməyən insanlardan biridir” (“Stinberq” – “Piqmeyin sözləri”).

 

          Yazıçı onu da anlayırdı ki, istər özünün, istərsə də başqalarının bu sirri açmaq üçün etdikləri cəhd eksperiment olaraq qalacaq. Əlbəttə ki, o addımı atıb geri qayıtmağın mümkünsüz olduğu kriteriyanı keçməsən... Və Stinberqi “Ölə bilməyən insan” adlandıran Akutaqava öz həyatında bu eksperimenti reallaşdırdı və ölə bilənlər cərgəsinə qoşuldu. Həm də könüllü şəkildə.

 

          Bütün bunlarla yanaşı o, yaşamaq, mübarizə aparmaq haqqında da düşünüb. Düşünməyinə düşünüb, amma bu düşüncənin özündə də, sonucunda da intihar dayanıb: “Biz həyatla mübarizə apara- apara onunla mübarizənin nə demək olduğunu və bunu necə etmək lazım gəldiyini öyrənirik. O adam ki, bu axmaq oyuna hiddətsiz baxmağı bacarmır, yaxşı olar, səhnədən uzaqlaşsın. Əlbəttə, intiharın yaxşı üsul olması şübhəsizdir. Amma həyat səhnəsində qalxmaq istəyən kəs yaralardan qorxmadan mübarizə aparmağı bacarmalıdır”(“İnsan həyatı”).

 

          Bax, bu cür qəribə “optimist” mühakimələr yürüdən Akutaqava bir şeydə yanılırdı: “Xoşbəxtlikdən, insanı necə öldüyünə görə o qədər də ciddi mühakimə etmirlər. Bizi daha çox necə yaşadığımıza görə mühakimə edirlər” (“At ayaqları”).

 

 

 

***

 

         

 

Akutaqavanın  maraqlı əsərlərindən biri – “Cəhənnəm əzabları” haqqında danışmasaq, olmaz. Burada əslində, psixi cəhətdən anormal olan rəssamın həyatı və çəkdiyi əsərdən danışılır. Rəssam cəhənnəmi təsvir etmək üçün öz şagirdlərinin əzablarını görməyə belə razılıq verir. O, kiminin üzərinə yırtıcı quşun şığımasını, kiminin zəncirə sarınmasını və ən nəhayət, öz qızının odun içində yanmasını müşahidə edir. Həmin rəssam – Yesexide son anda intihara əl atır: “Yesexide “Cəhənnəm əzabları” şəklini bitirərək öz otağında özünü asdı”.

 

Belə bir sonluq ölümü bilmək istəyən, onun sirrini açmağa çalışan insanın müşahidədən istədiyi dərəcədə yararlana bilmədiyinin məntiqli nəticəsidir. Və Akutaqava hər dəfə belə bir məntiqi nəticəni ortaya qoyur. Məncə, mənim də bu məqamda ortaya atdığım məntiqi nəticə - həyat və yaradıcılıq paraleli, yaradıcılıqakı intiharla şəxsiyyət daxilində bu istəyin (xüsusilə də şüuraltı!!!) mövcudluğu, hələ ki, sübutunu tapır.

 

Bu məqamda başqa misallar da çəkə bilərəm.

 

“Üç pəncərə”də zabitin intiharı  “Mən başa düşmürəm, belə şeylərə görə də intihar edirlər?” sualı, “General”da qoca generalla oğlunun söhbəti əsasında “Generalın nəyə görə intihar etdiyini birtəhər anlaya bilərəm. Lakin bu ərəfədə nə üçün şəkil çəkdirdiyini heç cür başa düşmürəm. İnanmıram ki, o bunu ölümündən sonra şəkillərinin vitrinə qoyulması üçün edib” fikirlərini xatırlatmaqla... Bütün bunlar intihar edəcək, həyatına son qoymaq üçün intiharı seçəcək yazıçının düşüncələri idi... Qəhrəmanları haqqında, qəhrəmanlarının dilindən səsləndirilirdi...

 

 

 

***

 

 

 

Yenıə də qayıdaq son yaradıcılıq dövrünə. Qeyd etdiyim kimi, Akutaqavanın yaradıcılğını izlərkən Cek Londonla qəribə bir bənzərliyi yaxaladım. Bu bənzərlik məqamlarından daha birinə toxunum: onların hər ikisi Allahın gülüşünü eşidirdi.  Hər ikisi “Allahın gülüşü” adlı bir əsər yazmışdı.

 

Akutaqava: “Tamamilə gücdən düşmüş halda Radiqenin ölümqabağı sözlərini oxudu və Allahların gülüşü bir daha onun  qulaqlarında səsləndi. Bu sözlər belə idi: “Allahın döyüşçüləri arxamca gəlib”. O özünün sentimentallığı, mövhumatçılığı ilə mübarizə aparmağa, özünü ələ almağa çalışırdı. Amma bu mübarizə fiziki mənada mümkünsüz idi. O, orta əsr insanlarına qibtə edirdi. O insanlar ki, Allaha inanırdılar. Amma o Allaha və Allah sevgisinə inanmaq iqtidarında deyildi. Bədbəxtlikdən Allahlar bizim kimi intihar etməyi bacarmırlar...” (“Allahların gülüşü” – “Axmağın həyatı”).

 

Bu gülüş yaradılmışın üzərində qələbələrin doğurduğu gülüş idi və intihar edən yazıçılar onu eşidirdilər. Bunu xəstə şüurun oynadığı oyun da adlandıra bilərsiniz. Amma... Bəlkə də, toxunulmasına qadağa qoyulan mövzulara əl uzadılmasına verilən bir cəza idi?! Kim bilir?!

 

 

 

 

 

***

 

Düzdür, Akutaqava Allaha inana bilməsə də, hərdən bunun əksini də yazırdı. Daha doğrusu, müəyyən məqamlarda o, yaradılanların yaradılmasında başqa bir “barmağ”ın olduğunu etiraf etmək məcburiyyətində qalırdı: “Ola bilər ki, yazıçı əsərini düşünərək yaratsın. Amma əsəri özlüyündə götürsək, onun gözəlliyinin və eybəcərliyinin müəyyən hissəsi yazıçı dərketməsindən yüksəkdə duran mistika – müəmma dünyasına aiddir. Bütün hissəsi desək, daha düzgün olar”.

 

O intihar edərkən dünyanı dərkin hansı mərhələsində idi? Bu suala, həqiqətən də, cavab tapmaq istərdim. Ancaq hələlik deyə biləcəyim fikir, özü buna iddialı olmasa da, bu yazıçının yapon ədəbiyyatında böyük yer tutmasıdır. Nə üçün “özü iddialı olmasa” deyirəm? Çünki o iddialı deyildi: “Mən gözləmirəm ki, gələcək zamanlarda qəbul olunmuş yazıçı olacağam. Amma hər halda... yüz il sonra seçilmiş əsərlərimi hansısa oxucunun oxuyacağını təsəvvür edirəm. Başa düşürəm. Ağıllı adamlar axmaq ümidlərimə görə mənə güləcəklər. Amma nəzərə alın ki, gülməyi mən özüm də bacarıram. Hərçənd ki, öz axmaqlığıma güləndə mənəvi gücsüzlüyümə görə özümdən zəhləm gedir. Özümlə bərabər bütün aciz və gücsüz insanlara acıyıram” (“Gələcək həyat”)

 

Akutaqavanın həyat və yaradıcılığı haqqında onun ölümündən sonra çox şeylər yazıldı. Yazılanlar arasında ən asan  tapılan söz “mənəvi böhran” ifadəsi idi. Bu yazıçının intiharını bundan sadə  nə ilə izah etmək olardı ki? 

 

          Məsələn, Feldman yazırdı: “Onun, onsuz da, şən olmayan əsərləri ömrünün son illərində daha çox qəmgin çalarlar əldə etməyə başlamışdı. Buna yazıçının keçirdiyi mənəvi böhran və  20-ci illərin əvvəllərində yaşadığı sarsıntılar səbəb olmuşdur”.

 

Amma sizə bir söz deyimmi? Məncə, Akutaqavanın bu məqamda (yəni mənim kitabları və qeydləri qarşıma töküb nəyisə kəşf etmiş kimi sevindiyim və ya əksinə, faktların oxşarlığından qəzəbləndiyim, sizin isə bu yazını oxuduğunuz vaxt) bizə söz demək imkanı olsaydı, bunları deyərdi. Sizə qəribə gəlməsin, amma mən yüzdə yüz bu sözləri deyəcəyinə əminəm: “Cahil insanların düşündüyü kimi, sirrin qapısını açmaq elə də çətin deyil! Əksinə, o qapını bağlamaq çətindir. Bax budur qorxulu məsələ. Ona görə də, yaxşısı budur ki, belə məsələlərə toxunmayasan” (“Xaricilər” – “Yasukitinin qeydlərindən”).

 

Bu aciz insan, amma qəribə və maraqlı yazıçı 1927- ci il iyulun 4-də sübh çağı böyük dozada yuxu dərmanı içməklə intihar edib. Və bunun nə dərəcədə növbəti bir eksperiment (dəfələrlə keçirdiyi!) olub-olmadığını söyləmək çox çətindir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə layihəsi olan “Şənbə qonağı” rubrikasında bugünkü qonağımız bu günlərdə ölkəmizə təşrif buyuran tanınmış özbək yazarı Xasiyyət Rüstəmdir. Onunla İntiqam Yaşar söhbətləşir.


-Salam, Xasiyyət xanım, vətəndən vətənə xoş gəlmisiniz.  Səfəriniz necə keçir?
-Salam. Çox yaxşı. O qədər yaxşı keçir ki, bu günləri heç yaşamadım doğrusu. Millət vəkili Qənirə xanım Paşayevanın Bakıdakı iş otağında başlayıb, Sumqayıtda Əli Kərim adına Poeziya evində, ondan sonra Gədəbəydə keçən kitab təqdimatları və mənim yaşadığım günlər heç xatirələrimdən çıxmaz, bir ömür, bu dəqiqdir. Amma kitab, bilirsiniz ki, təqdimat üçün yazılmır. Bu ayrıca bir şeydir. Mən o qədər gözəl insanları gördüm ki, Gədəbəydə, bu cür insanlar, bu cür evlər, bu cür  yollar, belə, asiman… Hamısı üçün darıxmışdım sanki. Amma heç fərqində olmamışam. Görən kimi çox içdən xoşbəxt oldum. Çox gözəl günlər yaşadım. O qədər gözəl günlər ki, bunu sözlə ifadə edə bilmirəm.


-“44 gün” kitabınızın təqdimatları baş tutdu. Necə keçdi təqdimatlar?
-Bu təqdimatlarda da onu gördüm ki, insanlar vətənlərini necə sevirlər. Bunu anlamaq mümkün idi. Onların gözlərindən tutmuş geyimlərinə qədər hər şey bu haqda danışırdı. Mən bunu çox gözəl hiss etdim, anladım ki Azərbaycanda vətənini sevməyən insan yoxdur. Hər kəs öz vətənini sevir, doğrudur, amma bunu göstərmək də asan deyil. Azərbaycanlılar bunu bacarır.


-İstərdim bir az kitab haqda oxucuları bilgiləndirəsiniz.
-Bu haqda mən mətbuatınıza bu gün bir müsahibə verdim. Bilirsinizmi, 44gün içində bir başqa günlər yaşadıq. Mənim evimdə uşaqlarım, ailəm, anam, çevrəmdəkilər bir başqa cür keçirdilər bu günləri. Mənim anam bacıma deyirdi ki, bacından soruş, Azərbaycanda vəziyyət necədir? Bacım deyirdi, internetdə oxudum, vəziyyət bir az yaxşıdır. Anam deyirdi, sən internetə inanma, sən bacından soruş. (Gülür) Anam üçün mən Azərbaycan kimi idim o günlərdə. Bu kitab çox az vaxtda yazıldığı üçün kitab halında hazırlamaq, çap etmək, qısa vaxtda necə alındı, heç bilmədim. Bunu kitabın oxucuları biləcək. Amma bu kitab mənim tərəfimdən məcburiyyətdən yazılmadı, məni heç kim məcbur etmədi ki, yazam. Bu yazıları yazdıqdan sonra  baxdım ki, bu yazılarda qısa zamanda mənim ailəm və çevrəmdəkilərin düşüncəsi, hissləri, şəxsi keyfiyyətləri, bir növ, əks olunub. Biz içinizdəki duyğuları, hissləri kağıza yaza biliriksə, bu, bizim üçün mühüm bir şey kimi görünür. Bu mənim üçün zəruri idi. Bu hisslər keçdikdən sonra bir əhəmiyyəti qalmır. Amma kağıza yazmağımız o ankı hissləri əbədiləşdirir. Bir dəfə siz Bakıda “Adı Lalə idi o qızın” kitabımın təqdimatını etdiniz, bu təqdimat oldu, bitdi. Mənim gündəlik yazmaq kimi bir adətim var, hər gün yazmalıyam onu. Bir dəfə gözdən keçirəndə gündəliyimi, o günləri bir daha gözümdə canlandırdım. Ondan sonra düşündüm ki, özüm üçün, Azərbaycan xalqı üçün kitab şəklində bir xatirəm də olmalıdır.


-Bu gün Özbəkistan-Azərbaycan ədəbi əlaqələrində önəmli fəaliyyətiniz var.  Əlaqələrimiz hansı səviyyədədir?
-Əvvəlkindən yaxşıdır. Bilmirəm biz yaxşı etdik bunu, yoxsa başqa bir səbəbi var, amma əvvəllər çox pis idi. Mən bilirdim. Misal üçün, bizim oxucularımız, övladlarımız, ədəbiyyat adamlarımız Azərbaycandakı Əkbər Qoşalını da, İntiqam Yaşarı da, Ümid Nəccarini də bilməzdi, tanımazdı. Allaha şükür, “Kitab dünyası” qəzetində biz xeyli Azərbaycan müəllifini çap etdik, bunlardan Rüstəm Behrudi, Rəsmiyyə Sabir, Təranə Turan və s. çox adları saymaq olar. İndi hər kəs onları tanıyır. Əvvəllər tanımırdılar, təsəvvürləri yox idi. Azərbaycan şair və yazıçılar haqqında təəssüratları var artıq bizim oxucuların. Əvvəllər niyə yox idi? Çünki dərc edilmirdilər. Məsəlçün mənim onların nə yazdıqları haqqında məlumatım yox idi. Mən görmürdüm. Sadəcə bir neçə nəfər vardı: Sabir Rüstəmxanlı, Anar, Elçin. Belə böyük yazarların da qısa-qısa yazıları zaman-zaman çap olunurdu. Amma indiki nəsil haqqında, indiki nəsil şair-yazarlar haqqında məlumat yox idi.


- "Kitab dünyası" qəzetinin baş redaktorusunuz.  Qəzetiniz haqda oxuculara hansı məlumatları vermək istərdiniz?
-Bizdə “Kitab dünyası” qəzeti redaksiya heyəti mənə deyir,  siz azərbaycanlıları çox yayımlayırsınız. Mən də deyirəm ki, bəli, ədəbiyyatın nə dili var, nə milliyəti. Mənim üçün bu belədir. Bir yazıçının, şairin, milliyətindən daha əsas onun əsəridir. Mən buna diqqət edirəm. Çünki mənim qəzetimin  oxucusu əsəri oxuyur, şair-yazıçının həyatı və ya məmləkəti haqqında məlumatı deyil. Ona görə mən oxucularıma yaxşı nümunələr təqdim etmək istəyirəm. Biz “Kitab dünyası” qəzetini ayda iki dəfə çap etdiririk, bir növ oxucularımızı qonaq edirik. Bilirsiniz necədir?! Qonaq qəbul edəndə istəyirsiniz ki, ən yaxşısını ona təqdim edəsiniz. Biz də elə edirik, yaxşısını təqdim etmək istəyirik. Bu, istər italiyalı olsun, istər vyetnamlı, istər azərbaycanlı, fərq etmir. Əsas odur ki, gözəl bir əsər ortaya qoyulsun.


-  Demək olar ki, qəzetinizin bütün saylarında Azərbaycan yazarlarının yazılarına yer verirsiniz. İrəliyə yönəlik Azərbaycanla bağlı nə kimi planlarınız var?
-Mən deyərdim ki, Azərbaycanın gənc şair və yazıçıları və bizim şair, yazarlar 10 günlük qonaq kimi ölkələrimizdə səfərdə olsunlar. Məsəl üçün: on şair və ya yazıçı bizdən sizə gəlsin, on şair- yazıçı sizdən bizə gəlsin. Bir-biriləri ilə ortaq olsunlar, dəstək olsunlar. Ədəbiyyat necə gözəl yaranar, bilirsinizmi? Bunu reallaşdırmaq üçün mənim belə bir planım var. Covid bizim işləri ləngitdi, mən Coviddən öncə bu məsələ haqqında düşünürdüm, planlayırdım. Hətta iş yerimdə də ədəbiyyat xadimləri ilə müzakirə etmişdik, fikir bildirmişdilər ki, bu məsələləri irəlilətmənin yaxşı olacağının fərqindəyik, amma Covid çox ara verdirir. Buna baxmayaraq çalışırıq ki, işlərimizə davam etdirək və inşallah, buna nail olarıq.


-Özbəkistandan baxarkən Azərbaycan ədəbiyyatı necə görünür?  
-Sizin çox yaxşı ədəbiyyatınız var. Dilinizdə şeirlərinizin çox gözəl ahəngi var, bir musiqi kimidir. Sizin ədəbiyyatda şeirlər öz musiqiləri ilə yaranır sanki. Bu sadəcə fars ədəbiyyatında və sizlərdə var, başqa heç yerdə yoxdur. Mən daim deyəcəm bunu. Ahənglər sizdə və fars, taciklərdə var. Mahnının musiqisi olduğu kimi, sizin də şeirlərinizin musiqisi var. Ona görə qulağa çox xoş gəlir, xitab edir.


- Özbəkistan oxucusu hansı Azərbaycan müəlliflərini oxuyur?
-Mən gəncliyimdə Maqsud Şeyxzadədən oxuyanda elə bilirdim özbəkdir, azərbaycanlı olduğunu bilmirdim. Bilmirəm niyə belə idi o zaman. Elə ki universitetə başladım, onda bildim və şok oldum. O qədər çox tanınırdı ki bizdə. Azərbaycanlılardan bizə, Özbəkistana, gedib- gələn çoxdur. Misal üçün, Xəlil Rza Ulutürk,  Rəsul Rza, Bəxtiyar Vahabzadəni çox sevirəm. Azərbaycanca oxusam belə çox yaxşı anlayıram onları. Keçmişdən qalma bir kitabı var məndə Bəxtiyar Vahabzadənin, tədbirlərin birində birinin əlində gördüm və o kitabı mənə verərsinizmi dedim. Əlbəttə verdi. Mən oxuduqca gördüm ki, Özbək türkcəsinə çox yaxındı Azərbaycan türkcəsi. Bilmirəm, bəlkə əvvəllər də belə olub, yoxsa sonra sivilizasiya belə edib. İndiki dövrdə bizdə tərcüməçi problemi var, bu məhdudiyyəti aradan qaldırsaydılar yaxşı olardı. Çünki tərcümə çox şeyləri həll edə bilir. Şeirdə tərcümə məsələsi çox vacibdir. Bizə çox deyirlər, azərbaycanlı gənclərin kitablarını yayımlamaq istəyirik, necə etsək yaxşı olar? Çox sevirlər sizi. İntiqam, siz “Səmərqənd şeir axşamları”na getdiniz, sizin o tədbirə getməyiniz iki dövlət, millət arasında necə gözəl qapı açdı, biləsiniz. Sizi, Tural Turanı çox sevdilər bizim oxucular. Azərbaycanın şeir havasını uddular sanki. Bu, ədəbiyyyat atmosferini yeniləyir. Bu çox gözəl bir şeydir. Mən başqa qəzet və jyrnallarda görmürəm Azərbaycan yazıçılarını. Mən özüm “Kitab dünyası”qəzetində işlədiyim üçün əlbəttə kitablar çap edilsə sevə-sevə razı olaram.


-“Kitab dünyası” qəzeti Azərbaycanda da kifayət qədər məşhurdur.  Azərbaycan müəllifləri qəzetinizdə çıxış etmək üçün maraq göstərirlərmi, əlaqə yaratmağa çalışırlarmı?
-Mənə internet üzərindən çox yazırlar ki, yarım səhifənin qiyməti “Kitab dünyası” qəzetində nə qədərdir, (gülür), mən cavab verirəm ki, həqiqətən gözəl işlər olarsa biz sizə ödəniş edərik.  Əlbəttə bizə xoşdur, biz məmnun oluruq, qəzetimizə bu maraqdan. Özbəkistanda da müəlliflər bizim qəzetdə çap olunduqda söyəyirlər ki, “mən öz kitabımın çap olunmağından çox sizin qəzetdə çap olunmağıma sevindim”.


-Şuşaya getdiniz. Şuşa necə idi? Xəyallarınızdakı Şuşanı görmək necə bir hiss idi?
- Mən Şuşanı başqa cür təsəvvür edirdim desəm, yalan olardı, başqa cür təsəvvür etməmişdim. Şuşanı elə Şuşa kimi təsəvvür etmişdim. Şuşaya sözün əsl mənasında heyran qaldım. Mən həyatımda ilk dəfə gördüm Şuşanı. Lakin mənim xəyalımda da Şuşa elə olduğu kimi idi. Ağaclarından otlarına qədər tanıyırdım Şuşanı. Heyran qaldım, çox həyəcanlandım. Xurşidbanı Natəvanın və digər şəxsiyyətlərin güllələnmiş heykəllərini gördüm, ermənilər tərəfindən dağıdılmış muzeyləri gördüm. Çox üzüldüm. Mədəniyyətə atılmış daş Kəbəyə atılmış daş kimidir. Heykəllərdəki güllə yerlərini gördüyümdə ürəyim ağrıdı. Sanki, o güllələri mənə atmışdılar.


-Təşəkkür edirəm söhbət üçün.  Hər zaman gəlin Azərbaycana.
-Təşəkkür edirəm. Var olun.

 

Düzgün qidalanma günüdür. Məsləhət budur ki, ciddi pəhrizə keçmək mənasızdır, nə yediyinizin fərqinə varın, vəssalam. Kəpənək-qalstuk günüdür, bir qarderobunuza baxın, isti yay günü olsa da, kəpənək-qalstuk taxmağın yeri var. Şərqi Pravoslav kilsəsi Müqəddəs Makedoniya, Serbiya və Gürcüstanda Ana gününü keçirəcək. Qayğıkeş meksikalılar babalar və nənələr gününü qeyd edəcəklər. Yarasalar gecəsidir. İstəyir, yarasaların hüquqlarının beynəlxalq müdafiəsi cəmiyyəti məni qanıma qəltan eləsin, amma deyəcəyəm. Bu canlılardan iyrənirəm, adları belə gələndə ətim ürpəşir. Səlahiyyətimdən istifadə eləyərək sizə də tövsiyyə edirəm ki, Yarasalar gecəsini iqnor edin. Hər şey o yana, hətta koronavirus məsələsində də bu əcaiblərin adları keçdi. Hələ bir Şimali Koreyaya baxın. Gənclər gününü qeyd edirlər. Dünyanın diktatura cəhətdən ən bəxtigətirməyən iki ölkəsindən birinin (digəri də türkmənlərdir) gəncləri görəsən nəyi və necə bayram edəcəklər? Odey, ABŞ. Yenə iki bayramı birdən keçirir. Albalılı piroq və qırmızı şərab gününü. İstəyənlər piroqu ayrı yeyib şərabı ayrı içər, istəyənlər bir yerdə.

 

28 avqustun özgə hansı özəllikləri var? 2017-ci ildə alimlər molekulların ən soyuq temperatur rekordunu fiksə ediblər. Bu, mütləq sıfır dərəcədən 50 milyon dəfə aşağı temperaturdur. Mütləq sıfır isə 273,15 dərəcə Selsi temperatur hesab olunur. Fikirləşəndə adamın canına üşütmə düşür lap. 1996-cı ildə 15 illik evlilik həyatı sürmüş Şahzadə Diana ilə prins Çarlzı London məhkəməsi rəsmən boşayıb. 1990-cı ildə İrak Küveyti işğal edib özünün 19-cu əyaləti elan edib. “Toyota”sı olanlar, bu gün sizin bayramdır, Yaponiyada “Toyota” kompaniyası 1937-ci ilin bu günündə yaradılıb. 1797-ci ildə Aralıq dənizində pirat hücumlarına məruz qalmamaq üçün ABŞ Tunisə xərac verməli olub. Sən demə, o dövrlərdə Tunis piratçılığın başında dayanırmış. Necə ki, indi də Somali dayannır.

 

Bakı küçələrində bahalı Rols Roys avtomobilləri az deyil. 1877-ci ilin bu günündə bu kompaniyanın yaradıcısı Çarlz Stüart Rolls doğulub, 1863-cü ilin bu günüdə ossilloqrafı kəşf etmiş fransız alımı Andre Blondel. Ossilloqraf – elektrik siqnallarının amplidudlarını ölçən cihazdır, ilk baxışda onun mədəniyyətə bir aidiyyatı yoxdur, amma fotoaparatların, ekran monitorlarının hazırlanmasında bu cihazın rolu hədsiz olub, foto və kino isə mədəniyyət sahələridir. 1749- cu ildə isə böyük alman yazıçısı və mütəfəkkiri İohann Volfqanq Höte dünyaya gəlib.

 

Ayrıca olaraq onu da deyək ki, bu gün tanınmış Azərbaycan rejissoru Vaqif Mustafayevin də doğum günüdür. 68 yaşını qeyd edəcək rejissor Azərbaycan kino tarixinə adını Tütək səsi (1975), Bəyin oğurlanması (1985),  Yaramaz (1988), Nakəs (film, 1991), Fəryad (1993),Fransız (1995),Hər şey yaxşılığa doğru (1997) kimi ölməz filmlərlə yazdırmışdır.

 

1971-ci ilin bu günündə isə ecazkar səsə malik müğənni Rübabə Muradova vəfat etmişdir. Allah rəhmət eləsin!

 

 

 

Varisin “21-31 avqustun təqvimi” yazısından seçmələr

 

“Hazırda kitab bazarının drayveri elektron kitabdır ki, onun da payı artıq 10% - dən çoxdur və kağız nəşrlərə hələ də tələbat var”. Bu barədə "Eksmo-AST" Nəşriyyat Qrupunun prezidenti Oleq Novikov "Rusiya Kreativ Həftəsi" nə dair diskussiya çərçivəsində məlumat verib.
"Bu gün biz yaxşı bir tarazlıq görürük ki, kağız kitab tələb olunmağa davam edir və elektron kitab, o cümlədən audioformatda bazarın mühərrikidir. Elektron kitabın payı artıq 10% - dən çoxdur. Bu zaman oxucu kontent istehlakının formasını seçmək imkanı qazanır", - Novikov bildirib.
300-dən çox tədbirdən ibarət və 14 müxtəlif sənayeyə toxunan "Rusiya Kreativ həftəsi" Fest-Forumu Cümə axşamı Moskvada Qorki Parkında işə başlayıb. Bu, kreativ sənayenin, biznesin, dövlətin, inkişaf institutlarının, ictimai rəy liderlərinin açıq diskussiyasıdır.

TASS agentliyi məlumat verir ki, “Neon” kino şirkəti “Spenser: Şahzadə Diananın sirri” filminin treylerini təqdim edib.
“Spenser: Şahzadə Diananın sirri” filminin dünya premyerası sentyabrın 3-də, Venesiya kinofestivalında olacaq.
Filmin rejissoru Pablo Larraindir.
Baş rolu Kristen Stüart canlandıran filmdə həmçinin Şon Harris, Cek Fartinq, Emi Menson, Salli Hokins və başqaları rol alıblar.

Sayt Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən 2024-cü ildə “Qeyri-hökumət təşkilatları üçün qrant müsabiqəsi” çərçivəsində Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun həyata keçirdiyi “Yeniyetmə və gənclərdə mütaliə mədəniyyətinin formalaşdırılması” layihəsinin tərəfdaşı olaraq yenilənmiş, yeni bölmələr əlavə ediımiş, layihənin təbliği üzrə funksional fəaliyyət aparılmışdır.