Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Mən bu tamaşa haqda daha geniş yazı təqdim edəcəyəm. İndilikdə isə istərdim Şərqin ən gözəl baletinin növbəti təqdimatı barədə xəbəri çatdırım.

Demək, Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrı görkəmli bəstəkar, dünyaşöhrətli  Fikrət Əmirovun məşhurdan məşhur “Min bir gecə” baletini Heydər Əliyev Sarayında təqdim etdi. 

Min bir gecə — 1979-cu ildə yazılmış iki hissəli baletdir. Baletin musiqisini Fikrət Əmirov, librettosunu Rüstəm və Maqsud İbrahimbəyovlar yazmışlar. Premyera Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrında elə həmin 1978-cu ildə baş tutmuşdur. 

Ərəb nağılları əsasında yazılmış baletdə musiqi, xoreoqrafiya, libretto və bədii tərtibat üzvi vəhdətdədir. Valehedici melodiyalar, rəngarəng harmonik dil və orkestrləşdirmə, səmimi lirika səhnələri ilə xalq səhnələri və məişət lövhələrinin növbələşməsi "Min bir gecə" baletinin əsas xüsusiyyətləridir. Baletdə əsas diqqətçəkən məqamlardan biri də, tembr dramaturgiyasında qadın səsinin istifadə edilməsidir. Baletin əvvəlində orkestrın incə, cazibədar axıcı intonasoyaları fonunda səslənən qadın xoru kədərli olsa da, işıqlı arzulara və sədaqətə inamı əks etdirir.

“Min bir gecə” dərin fəlsəfi tamaşadır.

Bu, qadına, onun məhəbbətinə və müdrikliyinə himndir. Çox mürəkkəb və dərin ideyaların rəqslə ifadə olunması bəstəkarın bu janrda ən böyük nailiyyətidir.

Qeyd edim ki, tamaşada əsas rolları Əməkdar artistlər Anar Mikayılov (Şəhriyar), Elmira Süleymanova (Nuridə), solistlər Fatimə Xələfova (Şəhrizad), Aleksandr Suldin (Nuridənin sevimli qulu) böyük məharətlə ifa etdilər. 

Xalq artisti, professor Cavanşir Cəfərovun dirijorluq etdiyi tamaşada, həmçinin Əməkdar incəsənət xadimi Sevil Hacıyevanın rəhbərliyi altında xor kollektivi və teatrın solisti Fatimə Cəfərzadə də çıxış etdilər.

Nə deyim, klassik, ciddi musiqi sevənlər üçün əsl bayram oldu.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(23.11.2023)

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Yazıçı Vaqif Sultanlıdan şad xəbər almışıq. Bu yaxınlarda onun “İnsan dənizi” və “Ölüm yuxusu” (The Human Sea &The Dream of Death) romanlarından ibarət kitabı Londonda nəşr edilmişdir. Tanınmış ingilis yazarı və ədəbiyyat araşdırıcısı Dr.Maykl Brannokun redaktəsi ilə yayınlanmış kitab Böyük Britaniyanın “Rossendale Books” nəşriyyatı tərəfindən “Modern dünya nəsri” seriyası ilə oxuculara təqdim olunmuşdur.

Qeyd edək ki, “İnsan dənizi” və “Ölüm yuxusu” romanları müəllifin dünya oxucularına təqdim olunan ilk kitabı deyildir. Belə ki, yazıçının hər iki romanı, həmçinin hekayələr toplusu müxtəlif dövrlərdə dünyanın bir sıra dillərinə çevrilərək İngiltərə, Amerika, Almaniya, Danimarka, Türkiyə, Rusiya, Ukrayna, Misir, İran, Özbəkistan və başqa ölkələrdə nəşr olunmuşdur.

Vaqif Sultanlının yeni kitabına daxil edilmiş “İnsan dənizi” və “Ölüm yuxusu” romanlarını birləşdirən ümumi cəhət onların mənəvi-əxlaqi ovqata köklənərək yazılması, mövzu-problem və ideya baxımından aktuallığı, çağdaş dünyaya hakim olan ədalətsizliyə, insan taleyinə münasibətdə müşahidə edilən və getdikcə dərinləşməkdə olan özgələşmə, yaddaşsızlaşma, biganələşmə, gərəksizləşmə probleminə etiraz ruhu ilə seçilməsidir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(23.11.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı istedadlı gənc şair Əyyub Türkayın uşaqlar üçün yazdığı yeni şeirlərini təqdim edir.

BAĞ EVİMİZ

Nə gözəl ətirlidir

Bağçamızdakı güllər.

Məni oyadır səhər

Gözəl səsli bülbüllər.

Nənəm deyir, nə xoş ki,

Yaşamırıq binada.

Bülbül yaxın gəlməzdi,

Eşitməzdik onu da.

Bağ evimizdən ayrı

Bir ev sevmirəm qəti.

Burda yaşayıb sevdim

Mən "Ana təbiət"i.

İŞLƏMƏYƏN DİŞLƏMƏZ

Arzu babasın görüb

Yaxınlaşdı tez ona.

Əlindəki çörəyi

Yeyib çatdırdı sona.

Mən anamdan bu sözü

Eşitmişəm söylədi.

"İşləməyən dişləməz",

Həqiqətən belədi?

Anam kimi zavodda

Mən də gedim işləyim?

Sonra gəlib rahatca

Evdə çörək dişləyim?

Babası dedi: - Balam,

Sən kömək et anana.

Ev işlərin tez görsün,

İmkan vermə yubana.

Uşaqlıqdan zəhmətə

Gərək alışa insan.

Böyüdükcə sözümü

Anlayacaqsan asan.

UZUNÖMÜRLÜ

Nənəmin doxsan yaşı

Yenicə tamam olub.

Uzun ömür yaşayıb,

Sağlıqla yaşa dolub.

Maraqlandım, soruşdum

Uzun ömürün sirrin.

Nənəm üzümə baxıb

Tez güldü şirin-şirin.

Dedi: - Əvvəl gündən mən

Sağlam qidalanmışam.

Daim hərəkət edib

Çox yerlər dolanmışam.

Təmiz dağ havasını

Nəfəsimə almışam.

Sevinclə ömür sürüb

Bu yaşıma dolmuşam.

HƏR FƏSİLİN ÖZ YERİ VAR

Yenə gəldi payız fəsli,

Hər tərəfə yağdı yağış.

Xəzəl olan yarpaqlar da

Torpaq üstə saldı naxış.

Dəyişmişdir bu fəsildə

Təbiət öz ahəngini.

Xatırladım mən baharın

Gül-çiçəkli çələngini.

Dodaqaltı bu havadan

Gileyləndim yavaş-yavaş.

Deyinərək dolanırdım

Evimizdə o baş-bu baş.

Yağan yağış, soyuq külək

Darıxdırdı yaman məni.

Payız fəsli qurutmuşdu

Oynadığım göy çəməni.

Babam dedi: - Əziz balam,

İnciməyə səbəbmi var?

Bir az keçsin, qış gələcək,

Yağacaqdır hər yerə qar.

Bir neçə ay ötəcəkdir,

Gələcəkdir güllü bahar.

Yay gələndə bağçamızda

Bar verəcək bu gilənar.

Gileylənmə, gözəl balam,

Aylar ötər, il dolanar.

İstəyirəm anlayasan,

Hər fəsilin öz yeri var.

Əziz valideyinlər, rica edirik, bu şeirləri uşaqlarınınz üçün oxuyun. Sabah isə sizin balalarınız üçün Əyyub Türkayın “Acgöz ağa” adlı mənzum nağılını təqdim edəcəyik.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(23.11.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qiraət saatında Adəm İsmayıl Bakuvinin “Məhşər divanı, yaxud yalanın 17 anı” sənədli romanının dərci davam edir. Roman erməni millətindən olan bəşəriyyət canilərinin utopik məhkəməsindən bəhs edir. Onu nəinki oxumaq, hətta ən maraqlı faktları yaymaq, təbliğ etmək lazımdır.

65-Cİ DƏRC

Ekspert çıxışını bitirəndə gənc hakim yerindən söz atdı:

-Minlərlə insanın bilərəkdən qanını töküb özlərini bəşəriyyət üçün təhlükə mənbəyi hesab etmirlər, ancaq futbol fanatlarının toqquşması zamanı iki nəfərin qəsdən olmayaraq öldürülməsini bunlar bəşəriyyət üçün təhlükə mənbəyi hesab edirlər.

 Baş Hakim gənc hakimin fikirləri ilə şərik olduğunu başını razılıq əlaməti olaraq yelləməsi ilə bildirdi, ardınca artıq sakitləşib prosesi izləyən Balayanın ağzını açmağı xahiş etdi, bu təmin olunanda ona belə bir sual ünvanladı:

-Cənab Balayan, mənim də içimdə sizə ünvanlanacaq bir sual var, çox istəyirəm səmimi cavabınızı alım. Hardandır sizdə türklərə qarşı bu qədər nifrət? Biz hələ ki, sizi zərərli ideologiya yayan şəxs kimi ittiham etməkdəyik, bu ideologiya türklərin fiziki məhvinə çağırışa aparıb çıxaran cinayətdən ibarətdir. Hardandır bu qədər nifrət?

Zori Balayan əlinin qandallanması və ağzının bağlanmasının insanlığa zidd olması barədə bir xeyli danışdıqdan sonra hakimin sualını cavablandırdı:

-1919-cu ilin oktyabrında türklərin mənim xalqıma qarşı törətdikləri zülmə və rəzalətə cavab olaraq "Daşnaksütun” partiyası İrəvanda keçirdiyi IX qurultayında “Nemezis əməliyyatı” adı altında türklərə qarşı intiqamçı terror hərəkatına başlamaq haqqında qərar vermişdi. Armen Qaronun rəhbərlik etdiyi “Nemezis”in siyahısına Türkiyənin və Azərbaycanın 650 nəfər dövlət xadiminin və ziyalısının adları salınmışdı. Ayrı-ayrı ölkələrdə fəaliyyət göstərən 3-5 nəfərlik terrorçu qrupların məqsədi adları siyahıda olan şəxsləri axtarıb taparaq qətlə yetirmək idi. Bax həmin qruplarda mənim nəslimdən olan şəxslər də yer almışdı. Həmin dövrdə Türkiyə və Azərbaycanın dövlət xadimləri, ziyalıları “Daşnaksütun” partiyasının “Nemezis” terror hərəkatının hədəfinə çevrilmişdilər. Bəzilərini burada fəxrlə sadalamaq istəyirəm:

1920-ci il. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin Xarici işlər naziri Fətəli xan Xoyski Tiflis şəhərində bizim fədai Aram Yerkanyan tərəfindən qətlə yetirilmişdir. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti parlamentinin sədri Həsən bəy Ağayev Tiflis şəhərində bizim qrup tərəfindən qətlə yetirilmişdir. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Nazirlər Şurasının sədri Nəsib bəy Yusifbəyli  Tiflis şəhərində yenə də bizim qrup tərəfindən qətlə yetirilmişdir.

1921-ci il. Osmanlı imperiyasının Daxili işlər naziri Tələt paşa Berlində bizim fədailər tərəfindən qətlə yetirilmişdir. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin daxili işlər naziri Behbud xan Cavanşir Türkiyənin İstanbul şəhərində fədaimiz Misak Torlakyan tərəfindən qətlə yetirilmişdir.

1922-ci il. Osmanlı imperiyasının keçmiş hərbi dəniz qüvvələri naziri, Osmanlı ordusunun Suriyadakı 4-cü ordusunun baş komandanı Camal paşa və onun müavini qəhrəman Petros Ter-Poqosyan və Artaşes Gevorkyan tərəfindən Tiflis şəhərində qətlə yetirilmişlər. Osmanlı imperiyasının Hərbi naziri Ənvər paşa Əfqanıstan yaxınlığında yenə də bizim fədailər tərəfindən qətlə yetirilmişdir.

Uşaqlıqdan bu şərəfli tarixçəni mənə babalarım, atam, əmi və dayılarım danışmışlar, erməniyə diş qıcayanın dişinin ovulmasının zəruri olmasını mənə aşılamışlar. Genosidə məruz qalan xalqımın xiılaskarı olmaq, türk qanı tökmək mənim həyat amalım olmuşdur. Uşaqkən ayağıyalın Stepanakert küçələrində tay-tuşlarımla qaçarkən, oynayarkən onlara təkliflər də edirdim ki, gəlin Şuşaya gedib ordakı mənfur türkləri döyək.

Zori Balayanın çıxışından sonra Baş Hakim sözü şahidə vermək istədiyini dilə gətirdi:

-Azərbaycan Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinin Sumqayıt şöbəsinin sədri olmuş, hazırda təqaüddə olan və Ukraynada yaşayan polkovnik Vladimir Lebedev, o polkovnik ki, bizim Divanımızda Sumqayıt hadisələri ilə bağlı ittiham olunan Qriqoryan barədə şahid ifadələri vermişdi, Zori Balayan barədə də çox qiymətli bilgilərə malikdir. Odur ki, Divan sözü hörmətli Vladimir Lebedevə verir.

Vladimir Lebedeb kürsüyə çıxıb eynəyini taxaraq əlindəki konspektinə göz gəzdirdi, amma sonra onu cibinə qoyaraq konspektsiz danışmağa başladı:

-İstədim geniş şəkildə oxuyum, amma yox, qoy elə yaddaşımdakıları qısaca izhar edim. Demək, SSRİ-nin perestroyka deyilən vaxtında Zori Balayanın adı olduqca tez-tez eşidilirdi. O, deyildiyi kimi “Literaturnaya qazeta”nın Ermənistan üzrə xüsusi müxbiri işləyirdi. Az-çox yazıçılıqla da məşğul idi. Qatı millətçi, şovinist, türklərə, azərbaycanlılara nifrət bəsləyən, faşist ideologiyasına qulluq edən yaramazın birisi idi.

Zori Balayan yerindən Lebedevi ədəbli danışmağa çağırdı, Lebedev isə ona “Mənim sizin haqqınızda dediyim ədəbin ən yüksək formasıdır, çünki siz daha qaba və vulqar sözlərə layiqsiniz” cümləsi ilə cavab verib tamaşaçıların alqışlarını qazandı. Sonrasa çıxışını davam etdirdi:

- Onun “Ocaq” kitabı özünün təşəbbüsü ilə yazılmayıb. 1980-ci illərin əvvəllərində xarici kəşfiyyat orqanları (bu, o orqanlardır ki, orada çoxlu erməni millətindən olan nümayəndələr çalışırdı) Sovetlər birliyində, öncə Ermənistanda öz qatı millətçiliyi və şovinistliyi ilə tanınan qələm sahibləri üzərində araşdırmalar aparandan sonra Balayanın üstündə dayanıblar. Onu ABŞ-a dəvət ediblər, Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsində çalışan ermənilər onunla görüşlər aparıb. “Ocaq” kitabının əsas konturlarını məhz o insanlar cızıb Balayanın qarşısına qoyublar və ona xeyir-dua veriblər. Kitab hazır olandan sonra onu komitetçilər redaktə ediblər, ona  əlavələr ediblər və ABŞ-da rus dilində çap eləyiblər. Bundan sonra Balayan tez-tez xaricdə erməni lobbisinin qonağı olub. Bu kitab fasilələrlə 4 dəfə çap edilib, bütün dünya ictimaiyyətinə çatdırılıb. Dağlıq Qarabağ məsələsi alovlananda hər bir erməni məhz Zori Balayana istinad edib. Zori Balayanın geniş əl-qol açmasında, Dağlıq Qarabağ məsələsində millətinin ideoloji liderinə çevrilməsində onun SSRİ prezidenti Mixail Qorbaçovdan aldığı kart-blanş da böyük önəm daşıyırdı. Beləcə, o, Dağlıq Qarabağın Azərbaycandan alınıb Ermənistana verilməsi kimi on minlərlə insanın qanını tökmüş bir layihənin baş ideoloquna çevrilib.

Lebedev çıxışını bitirib Balayana qarşı qəzəbli bir baxış sərgiləyərək  yerinə qayıtdı. Növbəti söz ekspertlərə verildi. Baş Hakim ekspertlərdən yenicə səslənən “Mixail Qorbaçovun erməni simpatiyası” fikrinə aydınlıq gətirilməsini xahiş etdi. Ekspertlərin sözügedən sənədi üzə çıxarması xeyli vaxt çəkdi. Bundan istifadə edib Zori Balayan öz kitabını çıxarıb uca səslə ordan bir səhifə açıb oxumağa başladı. O, Ermənistanın “qədim tarixini” vəsf etdi.

Nəhayət, sözügedən arayış hazır oldu, ekspertin gur səsi Zori Balayanın səsini batırdı:

-Mixail Qorbaçov Kremlə SSRİ-nin sonuncu baş katibi kimi hakimiyyətə gətiriləndə və SSRİ-nin sosializmdən kapitalizmə keçidi məsələsi tam çılpaqlığı ilə gündəmə gələndə SSRİ-nin Siyasi Büro üzvləri iki yerə bölünmüşdü. SSRİ-nin qorunması, milli respublikaların torpaqlarının toxunulmazlığı haqqında çıxış edən birinci qrupa Mərkəzi Komitənin katibi Y. Liqaçov rəhbərlik edirdi.  Qorbaçovun “yenidənqurma” siyasətinin baş memarı sayılan, Mərkəzi Komitənin katibi A.Yakovlev isə ikinci qrupa rəhbərlik edirdi ki, Qorbaçov da, şübhəsiz məhz bu ikinci qrupu müdafiə edirdi. Qorbaşovun ətrafı isə sözün həqiqi mənasında ermənilərlə əhatə olunmuşdu. Divanda prosesini izlədiyiniz akademik Aqanbekyandan savayı, burada Şahnazarov, Sitaryan var idi, Qorbaçovun perestroykasının yaşıl işıq yandırdığı dissidentlər hərəkatının başında duran akademik Saxarov var idi ki, onun da həyat yoldaşı erməni idi. Və daha önəmlisi o idi ki, Qorbaçovun həyat yoldaşı Raisa Qorbaçovanın bir tərəfinin erməni olması idi. Bu şəxslərin Qorbaçova təsiri və təzyiqi böyük idi. Raisa  Qorbaçova həyat yoldaşı ilə Fransada rəsmi səfərdə olarkən erməni icması ilə görüşmüş, onlara Dağlıq Qarabağla bağlı vədlər vermişdi. Amerikada, Fransada bu sayaq vədlərinə görə erməni oliqarxları tərəfindən Raisaya bahalı zinyət əşyaları da hədiyyə olunmuşdu. Bu haqda SSRİ Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinin ovaxtkı sədrinin birinci müavini Bobkov da məlumatlı olubmuş, hətta məsələyə “Mən hər şeyi həll etməyə səlahiyyətli deyiləm. Raisanın Mixail Sergeyeviçə təsiri böyükdür” şəklində reaksiyası da məlumdur.

Baş Hakim ekspertə minnətdarlıq bildirib erməni müdafiəçilərin Raisa və Mixail Qorbaçovlardan Divanın ermənilərin xeyrinə söz almaları barədə növbəti vəsadətini rədd etdi, çox vacib bir məqama aydınlıq gətirilməsini xahiş etdi:

-Biz Divanın əvvəlki proseslərində erməni-türk münaqişəsinin bütün dövrlərinə işıq tutduq. Qriqoryanın, Aqanbekyanla Mento Melkonyanın prosesində müasir mərhələdən də söz açdıq, Xocalı faciəsinə toxunduq. Mən indi ekspertlərdən xahiş edərdim ki, SSRİ dönəmində Dağlıq Qarabağ məsələsinin tarixçəsini xronoloji ardıcıllıqla, çox qısa çəkildə anlatsınlar.

Ekspertlər sənədləri hazırlayarkən Zori Balayan kitabını çıxarıb oxumağına davam etdi. Deməzsənmiş, “bəşər mədəniyyətinin beşiyi qədim hayların vətəni imiş”...

Arayış hazır olan kimi ekspertlər onu səsləndirib yenidən Balayanın səsini kəsdilər:

- Ermənistanın Dağlıq Qarabağın birləşdirilməsi ilə bağlı ilk müraciəti 1945-ci ilə təsadüf edir. Ermənistan Kommunist Partiyasının rəhbəri Q.Arutyunov 1945-ci ilin noyabrında SSRİ-nin rəhbəri İosif Stalinə məktubla müraciət edərək Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin (DQMV) Qarabağ vilayəti kimi Ermənistanın tərkibinə daxil edilməsi məsələsini qaldırıb. Stalinin tapşırığı ilə dövlət səlahiyyətlisi  Malenkov Azərbaycan Kommunist Partiyasının rəhbəri M.C.Bağırova Arutyunovun təklifi ilə bağlı sorğu göndərib. Bağırov ərazi mübadiləsi təklif edib: əsasən azərbaycanlıların yaşadıqları Şuşa rayonu istisna olunmaqla Dağlıq Qarabağın qalan ərazisi Ermənistana keçsin, əvəzində Ermənistanın Azərbaycana bitişik və əsasən azərbaycanlıların yaşadıqları üç rayonu Azərbaycana keçsin. Ermənilər razılaşmayıblar və qərar təxirə salınıb...

 (Davamı var)

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(23.11.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə Biri ikisində layihəsində yaşı 35-ədək olan şairlərin şeirlərinin dərcini davam etdiririk. Bu gün növbə Ruslan Dost Əlinindir.

***

sənin saçların tökülər,
mənim əllərim, neyləyim?
nə gəlirsən, nə ölürsən,
mən bu gülləri neyləyim?

qaçım qapını bağlayım
və hönkür-hönkür ağlayım:
bir kimsəm yox, qucaqlayım,
bəs bu qolları neyləyim?

yox, bu külək deyil əsən,
bir səs elə, kimsən, nəsən?
bilmirəm ha tərəfdəsən,
gedim? Yolları neyləyim?..

sənin saçların tökülür,
mənim əllərim, neyləyim?
nə gəldin, nə də öldün,
mən bu gülləri neyləyim?

***

siz heç nə bilmirsiz, heç nə bilmirsiz,
mən adam deyildim, adam deyildim.
hara and içim ki, inanasınız.

hardasan, səhərdən səni gəzirəm,
hardasan, bir topa, bir əlçim bulud!
həmişə sən yağırdın, biz islanırdıq,
bu dəfə mən yağdım, di gəl çim, bulud.

yağdım ağaclara, yağdım quşlara,
damdım bu evlərin damınnan, di gör.
bir adam sənintək yağmaqdan ötrü
gör nətər keçirmiş canınnan, di gör.

yağdım, bu kəndi də sel-su apardı,
gördüm ki, atama söyür adamlar.
ay bulud, mən Tanrı qapısıyammı,
məni harda tutdu, döyür adamlar.

nə qədər istəsən, yağım başından,
utanma, utanma, dur gəl, çim, bulud.
yağmaq nə gözəlmiş, ah, nə gözəlmiş,
ay bir topa bulud, bir əlçim bulud.

azca yağ dedilər, söydülər məni,
mən bu yer üzünə boşuna gəldim.
deyəsən, bir Tanrı üzümə baxdı,
deyəsən, bir onun xoşuna gəldim.

dedim, mənə dəymə, yağım, yaşayım,
qoy hamı öyrənsin sulu qalmağa.
gördüm ki, bir yetim uşaq titrədir,
dayandım, yollandım günəş olmağa...

gördüm ki, quruyur bütün ağaclar,
gördüm ki, adamlar su axtarırlar.
gördüm, sususzluqdan ölür adamlar,
bir qurtum suyu da bölür adamlar.

...özün bil, özün bil, özün bil, bulud.
daha mən yağmıram, di get, öl, bulud.

baxdım buludların o nəm cildinə,
günəşə boylandım, baxa bilmədim,
qayıtdım, qayıtdım adam cildinə...

***

orucumu pozaram, and içərəm doyunca,
səni inandıraram bu eşqə yol boyunca.
deyirsən, sevgi nədi, oyuncaqdı, oyuncaq,
olsun, bilməlisən ki, uşaqlar üçün deyil.

baramaqlarını gətir, bir, iki, üç, dörd... sayım,
adını əzbərləyim, gündüzlər sayaqlayım.
yaxın dur, dodağına bir kəlmə pıçıldayım,
mənim deyəcəyim söz qulaqlar üçün deyil.

tərpənməyə qorxuram, bu eşq ki var  canımda,
bircə addım ataram, boğularam qanımda.
bu əlləri bəs niyə saxlamışam yanımda?
ay qız, sənin saçların daraqlar üçün deyil.

mən Tanrıdan nə bir din, nə ayə istəyirəm,
nə azan oxumaqçün minarə istəyirəm.
göy üzünü bir günlük kirayə istəyirəm,
sənə yazacaqlarım varaqlar üçün deyil...

***

bir fikir var, səhər-axşam
içimi didir, İlahi:
görən, dumanlı dağların,
çəkdiyi nədir, İlahi?

heç seçilmir mələyindən,
baş açmıram kələyindən,
bir qız çıxır ürəyimdən,
gör hara gedir, İlahi?

gizli sənsən, əyan sənsən,
bu dünyaya həyan sənsən.
hamıya göz qoyan sənsən,
səni kim güdür, İlahi?!

***

bu birotaqlı evi də satdım,
bilmirəm, vuracam hara şəklini.
saçların gözünün üstünə düşüb,
bəs niyə demirsən: dara şəklimi...

nə Tanrıya açdım, nə sənə dedim:
mənimçün sevmək də bir sənət idi.
mənim ki ürəyim eşq sənədidi,
vurdum o sənədə ara şəklini.

düzəldim özümü gərək sabahdan,
endirim bu şəkil eşqimi taxtdan.
öpüb gözlərimin üstə qoymaqdan
yara eləmişəm, yara, şəklini...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(23.11.2023)

Əlibala Məhərrəmzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Əziz oxucum. Elə bu yerdə bir qədər haşiyəyə çıxaraq sizinlə başqa mövzuda danışmaq istəyirəm. Mən kiməm, nəçiyəm? Həyat məramım nədir? Əlbəttə, kitab boyu bu sualların cavabına rast gələcəksiniz. Bunları bilməlisiniz, müəlliminizi tanımalısınız ki, sizə verilən ev tapşırığını da mənimsəyə biləsiniz

Hələlik isə, əziz oxucum, istəyirəm sizə ilk tanışlığımızda vətənim barədə məlumat verim. Mən Azərbaycanlıyam, paytaxtı Bakı şəhəri olan Azərbaycan Respublikasında yaşayıram. Uzun illər, 1920-ci ildən ta ki 1991-ci ilə qədər Sovet İttifaqı adlı bir federasiyanın tərkibinə daxil olan Azərbaycan Respublikası 1991-ci ildən müstəqilliyini bərpa edə bilib. Bu müstəqilliyi itirənədək, 1920-ci ilədək isə Şərqdə ilk demokratik respublika olan Azərbaycan Demokratik Respublikası dövlətçiliyinə malik olmuşuq. Onu da deyim ki, dünya tarixindəki ən böyük imperiyalardan biri – Səfəvilər imperiyası (XVI-XVIII əsrlər) da biz azərbaycanlıların olub. Bu tarixi Azərbaycan dövləti bugünkü Azərbaycan, İran, Ermənistan, Əfqanıstan, qərbi Pakistan, Türkmənistan, şərqi Türkiyə, şimal-şərqi Hindistan və Özbəkistan ərazilərini, eləcə də ərəb ölkələri ərazilərini (İraq, Suriya, BƏƏ, Küveyt, Bəhreyn, Oman) əhatə edib, 3500000 kvadrat kilometrlik nəhəng əraziyə malik olub.

Hər bir xalqın taleyi qalibiyyətli və məğlubiyyətli müharibələrdən, eniş və yüksəlişlərdən keçir. 1813 və 1828-ci illərdə Gülüstan və Türkmənçay adlı iki müqavilə ilə Azərbaycan ərazisi Rusiya imperiyası və İran şahlığı arasında bölünüb, Rusiya imperiyasının tərkibindəki Şimali Azərbaycan hazırda, bax, mən yaşadığım müstəqil Azərbaycan Respublikasıdır, hal-hazırda burada 10 milyona yaxın azərbaycanlı yaşayır. İranda qalan Cənubi Azərbaycan (paytaxtı Təbriz) isə dövlət quruluşuna malik deyil, orada hazırda təqribən 25 milyon azərbaycanlı yaşayır.

Bu gün dünyada çoxlarına Azərbaycan məhz elə Şimaldakı müstəqil dövlətinə görə tanışdır. Azərbaycanı bir neft ölkəsi kimi tanıyırlar çoxları, neft bumundan sonra sürətlə böyüyüb gözəlləşən Bakıya «İkinci Dubay» adını da qoyublar. İndi buranı Şərq ölkələrində gözəl turizm məkanı kimi də tanıyırlar, qərbdə isə bura, həm də, Formula 1 yarışmasına evsahibliyi eləyən idman ölkəsi kimi tanınır.

Hər bir ölkənin öz «ən»ləri  və «ilk»ləri var. Bizim Azərbaycanımızın da belə «ən»ləri və «ilk»ləri az deyil: Azərbaycanın Şərqin ilk Demokratik Respublikasına və dünyanın ən böyük imperiyalarından birinə müəllif olması barədə az öncə demişdim. Digər «ən»lərə baxaq: Bizim ölkənin sahillərini dünyanın ən böyük gölü (Xəzər dənizi) yuyur, Yer kürəsində ən çox palçıq vulkanı (300-dən çox) bizim ərazidədir. Qədim Şərqin ilk və ən mükəmməl Rəsədxanası 1259-cu ildə dünyaşöhrətli azərbaycanlı alim Nəsirəddin Tusi tərəfindən Azərbaycanın Marağa şəhərində yaradılıb. Dünya ədəbiyyatında ilk «Xəmsə» adlanan beş poemadan ibarət beşlik nümunəsini dahi Azərbaycan şairi Nizami Gəncəvi (XII əsr) yaradıb. Dünyada dəniz dibindən ilk neft hasilatı (1846) Azərbaycanın hesabına düşür. Şərqdə ilk diplomat qadın XV əsrdə Ağqoyunlu adlı Azərbaycan dövlətində yaşamış Sara xatun olub. Şərqdə ilk opera 1908-ci ildə tanınmış Azərbaycan bəstəkarı Üzeyir Hacıbəyov tərəfindən yazılıb. 1920-ci ildə Şərqdə ilk Musiqi Akademiyası Azərbaycanda yaradılıb. Müsəlman dünyasında ilk dəfə qadınlara seçki hüququ 1918-ci ildə Azərbaycanda verilib. Şərqdə ilk elektrik qatarı da 1926-cı ildə məhz Azərbaycanda hərəkət eləyib.

Mən bu siyahını çox uzatmayaraq son nöqtəni qoyuram: Dünyaşöhrətli alim, bəşər tarixində köklü dəyişikliklərə, böyük sıçrayışlara səbəb olmuş süni intellekt sahəsində qeyri-səlis məntiq nəzəriyyəsinin banisi Lütfi Zadə də azərbaycanlıdır!

***

Məncə, bir ölkənin  özü də dünya xəritəsində çox kiçik görünən, üstəlik də yenicə müstəqillik qazanmış bir ölkənin vətəndaşı üçün dünyanın ən böyük kürsülərində onun ölkəsi barəsində danışılması, dünyanın ən nüfuzlu mediasının onun ölkəsi barəsində yazması çox qürurvericidir. Biz azərbaycanlılar tez-tez bu cür qürurlanırıq.

«Bakı heç bir başqa şəhərə bənzəmir. Burada cəlbedici sərgiləri və attraksionları olan, nəhəng bulvarı, rahat kafeləri və xalça dükanları olan labirintəbənzər İçərişəhər vardır. Füsunkar qızılı çimərliklər, Abşeronun sayrışan işıqları, dəbdəbəli restoran və klublar, bərq vuran «Kristall Hall» sarayı...

Ölkənin qalan hissəsi də az təəccübləndirmir. Dünyada mövcud olan 11 iqlim tipindən 9-nun burada olmasına adamın inanmağı gəlmir. Qədim qayaüstü rəsmlər, dağ-xizək kurortu, dünyada mövcud olan palçıq vulkanların yarısı, duz gölləri, yanardağlar böyük maraq doğurur».

                                                     The Telegraph (Böyük Britaniya)

«Hava limanından şəhərə gedən geniş və füsunkar yolda özünü çox rahat hiss eləyirsən. Diqqətəlayiq memarlıq elementləri ilə bol tikililər yol boyu diqqətini cəlb edir, xüsusən Heydər Əliyev Mərkəzinə heyran qalırsan. Axşam Bakısının gözəlliyi bir başqa aləmdir. Dənizkənarı Milli Park, mərkəz və ona yaxın yerləşən binalar, körpülər, yollar yüksək səviyyədə işıqlandırılır. Şəhərin ən müxtəlif yerlərində toplaşan şən və qayğısız gəncləri görürsən.

Bakıda yaddaşa yazılacaq bir şey də var: istəsən dənizkənarı parkda İkinci Dünya müharibəsi veteranı ilə şahmat da oynaya bilərsən».

                                                   Frankfurter Allgemeine (Almaniya)

***

Ən nəhayət, vətən insanın doğulduğu yerdən başladığı üçün, əziz oxucularım, qısaca sizə doğulduğum Quba bölgəsi barədə də söz açmaq istəyirəm. Bu barlı-bağatlı, ecazkar təbiətə malik qədim diyarın o qədər özəllikləri var ki.

Bakıdan 168 km şimalda, Böyük Qafqazın Şahdağının yamaclarında, dəniz səviyyəsindən 600 metr yüksəklikdə, Qudyalçayın sahilində yerləşən Quba dünyada öz alması ilə məşhurdur. Xüsusən, burada yetişən ağ alma çox unikaldır.

Dünyada, həm də Quba xalçaları məşhurdur. Dünyanın bir çox məşhur muzeylərində, bir çox şəxsi kolleksiyalarda orijinal naxışları ilə seçilən Quba xalçaçılıq məktəbinə məxsus Çiçi, Yerfi, Qımıl kimi xalçalara rast gəlmək olar.

Qubanın başqa bir unikallığı rayon ərazisindəki bənzərsiz kənd və qəsəbələrə malik olmasıdır. Burada dəniz səviyyəsindən 2500 metr yüksəklikdə Xınalıq kəndi mövcuddur ki, kəndin əhalisi öz dili ilə ayrıca etnoqrafik qrup təşkil edir. 5000 illik tarixə malik Xınalıq fenomeni, təsadüfi deyil ki, bəşər tarixində ən zəngin etnoqrafik dəyərlərdən hesab olunur.

Eyni zamanda Qubada dünya yəhudilərinin ən böyük icmalarından birinin yaşadığı məşhur Qırmızı Qəsəbə yerləşir. Qafqazın Yerusəlimi adını almış bu qəsəbəyə qafqaz yəhudiləri 1797-ci ildə Quba xanı Fətəli xanın sayəsində gəlmişlər. O vaxt onlar daim yaşadıqları Dağıstan ərazisində yerli Surxay xanın əmri ilə soyqırıma məruz qaldıqlarından, sərhədi keçərək Azərbaycana adlamışdılar, Fətəli xan da onlara Qubanın ən səfalı yerində məskunlaşmağa izn vermiş, onları himayəsinə götürmüşdü.

Bir vaxtlar Qafqaz Albaniyasının tərkibində olan, bu qədim şəhərin yaranma tarixi, mənbələrə görə XIII əsrə gedib çıxır. Rayon ərazisində XI-XII əsrə aid müdafiə qüllələri, XVI-XIX əsrlərə aid Subaba və Ağbil türbələri, Tağlı körpü, Hacı Cəfər və Cümə məscidləri, Ələmu qalası, Atəşpərəstlər məbədi qiymətli memarlıq abidələrindən sayılır. XVII-XIX əsrlərə aid edilən Çuxur hamam isə xüsusilə məşhurdur. Şərq memarlığının incilərindən sayılan bu abidəni məşhur fransız yazıçı Aleksandr Düma da vəsf edib. Qafqaz səyahəti zamanı burada çimən Düma, göründüyü kimi hədsiz məmnunluq hissi keçiribmiş.

Mən bir neçə kəlmə Qubanın ecazkar təbiətindən də söz açmasam, günah işlətmiş olaram. Quba rayonu ölkəmizə təşrif buyuran turistlərin ən sevimli yerlərindən biridir.

Təbii bulaqları ilə, itburnu, alma, armud, əzgil, qoz, fındıq, zoğal, yemişan kimi yabanı bitkilərlə, müalicəvi əhəmiyyətli otlarla zəngin olan, dərinliklərində ceyran, tülkü, çöl donuzu, canavar, ayı kimi heyvanlar yaşayan Qəçrəş meşəsi, dadlı çapaq balığı ilə bol olan əzəmətli Qudiyalçay, kanyonvari dərənin yamacında Yura dövrü əhəngdaşı suxurlarının səthə çıxması ilə əlaqədar yaranmış 60 metr hündürlüyə malik Afurca şəlaləsi, dağ havası ilə yaşıllığın yaratdığı misilsiz oksigen mənbəyi sayılan Təngəaltı dərəsi turistlərin sevgi ilə üz tutduqları populyar turist marşrutlarıdır.

Təsadüfi deyil ki, belə bir el deyimi yaranıb: «Qubaya bir gələn, hökmən yenə də gələr». Böyük Azərbaycan şairi Məmməd Araz isə yazıb: «Qubanı görməmisənsə, demə ki, Azərbaycanı görmüşəm»!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(23.11.2023)