“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə Biri ikisində layihəsində bu gün şeir vaxtıdır, şair Rəşid Faxralının “Gerçək nağıllar” mənzum hekayəsi ilə tanışlıqdır.

 

                                                                    GERÇƏK NAĞILLAR

                                                                      (mənzum hekayə)

 

 

                                                           Vətən müharibəsinin şəhidlərinə

 

"Nağıl dili yüyrək olur", – deyiblər,

"Nağılçılar kövrək olur", – deyiblər,

"Kövrəklərin yüyrəkliyi uşağın

Yuxusuna gərək olur", – deyiblər.

 

Min illərin o üzündən bu yana

"Biri vardı, biri yoxdu...", – deyilib,

Gecələri kirpik çalan uşağın

Yuxuları nazbalınca əyilib.

 

Zaman keçib, vaxt dəyişib...

Yenə də

Uşaqların nağılçısı – babalar,

Gerçəkliyin duaçısı – babalar

"Biri vardı, biri yoxdu...", – deyirdi,

"Müharibə başlayalı, ay bala,

Hüri yoxdu, pəri yoxdu...", – deyirdi...

"Məlikməmməd, Cırtdan yoxdu...", – deyirdi,

"Əlibaba, Əhməd, Məmməd, Ələddin, ...

Nağıllarda çoxdan yoxdu...", – deyirdi.

 

“Müharibə başlayalı nağılların

Əlifi var,

Yusifi var,

Vəziri var nağılların,

Etibarı, Təbrizi var,

Mübarizi, Çingizi var nağılların...", – deyirlər...

 

Acı çəkən gecələr

Acıyla ötüşürdü,

Gecələr uşaqların

Yorğun yuxularına,

Nağıl-nağıl daranmış

İpək yuxularına,

Narın yuxularına

Göydən üç alma deyil,

Üç-üç mərmi düşürdü...

 

Gündə bir buğda boyu

Böyüyürdü uşaqlar

Gerçək qəhrəmanları

Gerçək tanımaq üçün.

Ağ atlı oğlanların

Səngərlərinə sarı

Ağ atlar çapmaq üçün...

Bir işığa dönürdü

Gerçəkliyin nağılı –

Babanın danışdığı

İgidliyin nağılı,

Qaziliyin nağılı,

Şəhidliyin nağılı...

 

İşğal müddətində erməniliyin söndürdüyü ocaqların həsrəti ruhun can köynəyinə dönürdü. Nənələr Allahdan doğma yurduna qayıdınca ömür möhləti istəyirdi, babalar "Ev-eşiyimə dönməmiş ölümə can vermərəm!", – deyirdi. Uşaqlar yeniyetmələşmişdi, yeniyetmələr cavanlaşmışdı, cavanlar əsgərlikdəydi. Torpaqlarımızın işğalı onların da ürəyini sıxırdı, Ermənistan danışıqlardan yayındığına görə Azərbaycan əsgəri də xalq kimi müharibə arzulayırdı...

 

Əsgər nəfəsidi oyadan yeri,

Səngər, bizi döyüşlərə uğurla!

Oyanınca bizə baxır dan yeri,

Səngər, bizi döyüşlərə uğurla!

 

Yal-yamacda dolaşanda küləklər,

Dərə keçib yal aşanda küləklər,

Kola-kosa daraşanda küləklər,

Səngər, bizi döyüşlərə uğurla!

 

Göy üzündən uğur yaşı üzülsün,

Damla-damla yarpaqlara süzülsün.

Silahımın qundağına düzülsün,

Səngər, bizi döyüşlərə uğurla!

 

                            *** 

 

İki əsgər vardı – Ziyəddin, Kəramət. Hərbi xidmətə eyni gündə gəlmişdilər. İlk "salam-əleyk"dən bu yana bir yerdəydilər. Eyni taqımda xidmət edirdilər, çarpayıları yan-yanaydı. İkisi də torpaq mehirliydi, ikisi də tariximizi yaxşı bilirdi. İkisi də dürüst dostuydu. Yuxuları dolaşıq düşəndə pıçıltıyla Başlıbel faciəsindən danışırdılar, Qaradağlı faciəsindən danışırdılar, Meşəli, Ağdaban, Xocalı faciəsindən danışırdılar. İşğalı sonlandırmaq üçün, Şəri biryolluq yox eləmək üçün onlar da müharibə istəyirdilər...

Müharibə başladı. Müharibə xalqın müharibəsiydi. Bu iki dost Füzuli istiqamətində döyüşürdü. Komandirləri ikisinə və daha iki döyüşçüyə döyüşlə sol tərəfdən düşmənin diqqətini yayındırmaq əmri vermişdi. Həmin tərəfdə döyüşürdülər...

 

Sağda güllə səsləri

Axdı daşlığa sarı.

Oruc oğlu Ziyəddin

Ürəyinin gözüylə

Baxdı daşlığa sarı.

Ruhu candan ayırdı

Dar macalda gümanlar.

Bir çəkilməz yük oldu

Ürəyinə damanlar...

 

Kəramətin avtomatı kirimişdi. Ziyəddin ona sarı süründü. Sürünə-sürünə onu səslədi. Kəramətin səsimi gəlmədi, Kəramət onu eşidəmi bilmədi, hər nəyiydisə, Ziyəddinin qəlbini gümanlar didişdirirdi. Bir də səslədi. Güllə səsləri içində səssizlikdən ürəyi sıxıldı. Güllələr papağını sıyırdı. Dizi üstə sürünə-sürünə dostuna yetişmək, onun hoyuna çatmaq istədi...

 

Bir təntələk yel əsdi.

Yaralı döyüşçünün

Ömürünə tələsdi...

 

Dostunun gəlişini duyan Kəramət azca dikəldi. Elə bil gözlərinin işığı artdı. Dar macalda həzin-həzin əsən meh ümidinin köynəyinə döndü, göynəyinin məlhəminə. Dirsəklənmək istədi. Ağrılar imkan vermədi. Canını dişinə sıxıb döyüşlər gedən tərəfə baxdı. Sonra – Ziyəddinə sarı. Gözləri torlaşmışdı...   

 

"Qayıt, döyüşə qayıt,

Döyüş – ömürdən ötə..." –

Kəramətin səsindən

Bir döyüşçü istəyi

Dikəldi pərdə-pərdə...

Heç biri bilmədi ki,

Ömür tilsimə düşür

Ölüm gərnəşən yerdə...

 

"Kəramət!", – Ziyəddinin

Qəfil qırıldı səsi.

Sözünü bitirməyə

Çatmadı son nəfəsi.

Sinəsinə dəymişdi

Snayperin gülləsi.

 

Qaranlıqlar alınca

gözünün qarasını

Sinəsiylə sarıdı

Şəhidin yarasını...

 

                                       ***

 

Əli silah tutanlar döyüşlərə can atırdı, döyüşlərə can atanların ruhu döyüşənlərin sırasındaydı. Anaların dolaşıq yuxularını güllələr qanadırdı. Yeniyetmələrin yollar yoran xəyallarında güllələr didişirdi, ataların düşüncələrində mərmilər partlayırdı. Şəhidlərin sinəsi yaralanan torpaqların sarğısı olurdu. Ot basmış yollara iz düşürdü, iz cığıra dönürdü, cığırlar döyüşə aparırdı, döyüşlər – qələbəyə. Döyüşə can atanlar döyüşənlərə deyirdi ki,

 

Göylər uğur diləyibdi

Ürəyi təmiz oğula.

Uğur duaçısı olur

Hər cığır, hər iz oğula.

 

Bu yaş ərənlik yaşıdı.

Səngərə uğur daşıdı...

Qaraca Çoban daşıdı

Dava günü Kirs oğula.

 

Yolun qar daşı olarıq,

Elin Sur daşı olarıq...

Döyüş qardaşı olarıq

Biz oğullar siz oğula...

 

Üç dostuydular. Hərbi xidmətə eyni gündə gəlmişdilər. Üçü də ali təhsilliydi. İlham ədəbiyyat müəlimiydi, Rəhman rejissoruydu, Mikayıl rəssamıydı. İlhama Şair deyirdilər, Rəhmana Bəstəkar, Mikayıla Rəssam. Müharibə başladı. Onlar da döyüşürdülər. Döyüşə-döyüşə bir-birini qoruyurdular, bir-birini qoruya-qoruya döyüşürdülər, döyüşə-döyüşə Qələbəyə yaxınlaşırdılar...

Füzuliyə hücum olacaqdı. Əmr gözləyirdilər. Yanaşı döyüşəcəkdilər. Zaman dayanmışdı elə bil. Dayanmış zaman içində Şairə elə gəlirdi ki,  barmağıyla torpağa misralar yazır. Rəssam xəyalında rənglərlə Qələbə anının görüntülərini çəkirdi. Bəstəkar qənşərindəki kiçicik daşları royal dilləri kimi dilləndirirdi. Çağıran olmasa, nələr yazılardı, nələr çəkilərdi, nələr eşidilərdi?!

Bir-birinə çataqlı üç güllə səsi eşidildi – döyüş başlamışdı. Şair ortada döyüşürdü. Bəstəkar Şairin sağında, Rəssam şairin solunda...

Güllələr daşlardan qamqalaq qopardırdı. Nə həndəvərlərini yaralayan güllələrə məhəl qoyurdular, nə də yaxınlığa düşən güllələrə.

 

Füzuli...

Köndələnçay...

Dan yerinin ilməsi

Döyüş-döyüş sökülür,

Qaranlığın gözləri

Ovucuna tökülür...

 

"Şair!", – Rəssamın səsiydi, səsindən hiss elədi ki, yaralanıb, köməyə səsləyir. Ona sarı getmək istəyirdi ki, Bəstəkarın səsini eşitdi: "Şair!". O da yaralanmışdı. O da köməyə çağırırdı Şairi...

  

Gümüldənən iki səs

Səlim oğlu İlhamı

Çıxardıb səngərindən,

Yarasından qan damır

Döyüşən səngərin də...

 

Sağda – döyüşçü dostu,

Solda – döyüşçü dostu...

"Şair!" – haraylayır səs,

"Ay şair!" – harayını

Göy üzünə yayır səs...

 

Səsin biri sağa çəkir,

Sola çəkir səsin biri.

İki səsin arasında

Necə böləydi, necə

Döyüşdə bir ömürü?!

 Bir addım sola tərəf,

"Şa-ir...Şa-ir..." harayı...

Bir addım sağa tərəf,

"Şa-ir...Şa-ir..." – harayı...

 

O da qardaş harayı,

Bu da qardaş harayı...

İki səs

təngiyir nəfəs-nəfəs...

Sonda bir daş harayı...

 

Beş-üç anın içində bir addım sola atdı, bir addım sağa. Sağa dönəndə solu yanırdı, sola dönəndə sağı. İki ömür arasında bir ömrü bölməyə gücü çatacaqdımı?..

 

Bir anlığa

Baxır sola,

Baxır sağa...

Güllə dəyir sinəsinə...

Nəfəs-nəfəs əyilir

Üzü üstə torpağa...

Göy üzü kəfən olur

sonuncu nəfəsinə...

 

Azca dikəldi. Üzü üstə torpağa döşəndi. Güllə ürəyindən dəyibmiş...

Bu anlarda onların sağında-solunda güllələr didişirdi. Həmin döyüşdə Şair də şəhid olmuşdu, Bəstəkar da, Rəssam da...

 

***

 

Elvin Şükürlü vardı. Baş leytenantıydı. Xidmət etdiyi hərbi hissə Murovdağ istiqamətində döyüşürdü. Əsgər Samir Qasımovun döyüşdən əvvəl dedikləri hamısının döyüş əzmini, qələbə ruhunu coşdurmuşdu: "Şəhid olsam, qisasımı alsanız, ruhum sizə alqışçı olar...".

Elvin əsgərin qisasını alacağına and içmişdi.

Qisas günü çatıbmış...

 

Yellər qanad çalırdı

Dağın nəfəsi ilə.

Elvin üçün hər səhər

dan yeri sökülürdü

Samirin səsi ilə:

 

Sıyrılı qılıncını

çək düşmənin üstünə.

Qüdrət dumanı kimi

çök düşmənin üstünə.

 

Gecənin gecə vaxtı

göydən ulduzlar axdı...

Elvin uğura çıxdı

tək, düşmənin üstünə...

 

İşıq üçün gözləri

səyriyən qaranlığı,

sükutun bürküsündən

əriyən qaranlığı

yara-yara gedirdi,

dikələn səksəkəni

yora-yora gedirdi...

 

Gedirdi min illərə

sədaqət yerişiylə,

zamanına sığmayan

qətiyyət yerişiylə,

Azərbaycan adında

qüdrət səltənətinə

məhəbbət yerişiylə.

 

Bu yerişin eşqinə

göy yerə alçalırdı.

Qələbə istəyiylə

gecə kirpik çalırdı...

On addım...

Beş addım...

Üç addım...

Son addım...

 

Dan yeri sökülməkdəydi. Səssizcə düşmənin mövqeyinə düşdü. Qarşısına çıxan düşməni səssizcə boğdu, sonra yaxınlaşan başqa düşməni boğdu, sonra üçüncünü, dördüncünü ... Boğduğu beşinci düşmən avtomatın tətiyini sıxmağa macal tapdı...

 

Ermənilər töküldü

güllələrin səsinə.

Elvin son nəfəsində

"Və-tən..." dedi, Vətənim...

Son kəlmə kəfən oldu

sonuncu nəfəsinə...

 

                                       ***

 

Baş leytenant Səid Rəşidzadə bölük komandiriydi. Xocavənd istiqamətində döyüşürdülər.

Döyüşçülər əsə-əsə yüksəkliyə tələsən həlim yelin içində ayaq saxlayıb bir hovurluğuna nəfəs dərirdilər. Bir azdan başlayacaq döyüşün ovqatı qınından sıyrılmış qılınc kimiydi. Anlar ağırlaşmışdı elə bil, elə bil anlar ötüşmürdü. Baxışları qarşı tərəfdəki yüksəklikdən üzülməyən Səid iri bir daşa dirsəklənmişdi. Olmuşları xatırlaya-xatırlaya olacaqları düşünürdü. Ürəyinin üstünə qoyduğu əlində ilahi bir hərarət hiss edirdi. Döyüşlər başlayandan bəri sinəsində gəzdirdiyi bayrağımızın hərarətini işğaldan azad edəcəkləri torpaqaların örtüyü bilirdi. Döyüş-döyüş həmin günə yaxınlaşırdılar...

Şişqayanı azad etməliydilər. Döyüşdən əvvəl deyilmişdi ki, mövqeni 20-yə yaxın düşmən müdafiə edir...  

. 

Köksü səngər olanlar,

Ruhu əsgər olanlar,

Torpaq deməkdi Vətən,

Torpaq Vətən deməkdi,

Topaq döyüşündəyik.

Vətən bayraq deməkdi,

Bayraq deməkdi Vətən.

 

Bayraq döyüşündəyik,

Heç vaxt təntidə bilməz

Duman bizi, çən bizi.

Döyüşə uğurlayır,

İgidlər, Vətən bizi!..

 

Səidin kəlmələri döyüşçüləri döyüş üzünə çıxartdı. Əsən yellər onların ayaqlarına dolaşmırdı.

Xırda boylu yüksəklikləri işğaldan azad etmişdilər. Düşmənin tərpənişləri heç birinin gözlərindən yayınmamışdı...

Döyüş əmri verildi. Döyüşə-döyüşə irəliləyirdilər. Səidin kürəyini döyüşçülərin nəfəsi isidirdi. Komandirin də əsgərləşməsi döyüşçülərin qələbə ruhunu coşdurmuşdu. Döyüşçülərin "Yanındayıq, komandir!" çağırışı didişən güllələrin səsinə qarışmışdı...

Şişqaya görünürdü...

 

Şişqayaya

Azərbaycan bayrağının

İşığından baxırdı.

Onun da ürəyinə

Doğacaq bir Günəşin

Hərarəti axırdı.

Anlar

Bir hünər anlarıydı,

Bir Zəfər anlarıydı,

Yeri Göyə dikəldən,

Göyü Yerə ələyən

Bir heyrət anlarıydı.

O bağırına basdığı

Canım bayrağımıza

Sədaqət anlarıydı...

 

Səid qaçan sonuncu düşmənin arxasınca bir güllə atdı. Nəfəs dərmədən dirəyə bərkidilmiş erməni bayrağını yerə endirdi. Bayrağımızı sinəsindən çıxardıb bağrına basdı, öpdü – baxdı, baxdı – öpdü. Müharibə başlayalı sinəsində gəzdirdiyi bayrağımızı ucalığa qaldırırdı.  

 

Şişqayanı almışıq,

Ərənlərin gücündən

Güc al, bayrağım mənim.

Sənsən mənim varlığım,

Sənsən bəxtiyarlığım.

Ucalıq mələyisən,

Ucal, bayrağım mənim, –

 

deyirdi. Kəlmələri göy üzünün göylüyünə sarılırdı. Göy üzü 28 ildə belə şirin, belə gözəl, belə işıqlı kəlmələr eşitməmişdi. Kəlmələr dan yerinin ağ yelinə dönmüşdü elə bil, az qala Yeri Göyə qaldıracaqdı, Göyü Yerə endirəcəkdi

   

Və səsindən üzüldü

Səidin son nəfəsi.

Sinəsindən dəymişdi

Snayperin gülləsi...

 

                                       ***

 

Bir də iki qardaşın nağılı var, ay oğul. Bu nağıl da Vətənə ad olan onlarla, yüzlərlə gerçək nağıllardan biridi...

 

Tarixin yaddaşındadı

Bu dağın-daşın nağılı.

Ruhumuzda yaşayacaq

İki qardaşın nağılı:

 

İki qardaş vardı: Nazir, Tacir Allahverdiyevlər. Əkiz qardaşıydılar. 19 yaşları vardı. Ağdamın Güllü kəndində anadan olmuşdular. Hərbi xidmətə eyni gündə getmişdilər. Əsgəriydilər. Eyni hərbi hissədə xidmət edirdilər. Onlar da torpaqlarımızın işğaldan azad edilməsi üçün müharibə arzulayırdılar. Onlar da döyüşmək, işğalı sonlandıracaq döyüşçülərin sırasında olmaq istəyirdilər.   

Min illərlə cavanlarımız dağları duman bürüyəndə diləyini həm qılınca çevirib, həm də şeirə:

 

Harayın haqq harayıdı,

Gələrik, dağlar, gələrik.

Qəhərini qardaş kimi

Bölərik, dağlar, bölərik.

 

Duruldarıq kəhrizini,

Şər əyə bilməz dizini...

Yollarından yad izini

Silərik, dağlar, silərik.

 

Döyüş yolu düşməz düyün,

Qüdrət nurudu gördüyün...

Döyüşərik, Vətən üçün

ölərik, dağlar, ölərik...

 

İkinci Qarabağ müharibəsi başlayanda Nazir də belə demişdi, Tacir də. Oktyabr ayının sonlarında Füzuli  istiqamətində döyüşürdülər. Son döyüşlərədə nazir ayağından, Tacir qolundan yaralanmışdı. Birinin yaralanmasından o birinin xəbəri yoxuydu...

 

Döyüş öyrədəcəkdi

Çovurtma güllələrə

Sevinc xeyli yaxındı,

Yoxsa ki kədər yaxın?!

Nazir Tacirə,

Tacir Nazirə

Bir döyüş qədər uzaq,

Şəhidlik qədər yaxın...

 

Döyüşlərdəydilər. Hərdən əsən, hərdən kəsən yel ağacların budaqlarında duruş gətirə bilmirdi. Nazir sağ cinahda döyüşürdü, Tacir sol cinahda. Sağda döyüş gərginləşəndə Tacirin ürəyi qanayırdı, solda döyüş gərginləşəndə – Nazirin. Döyüşə-döyüşə düşməni sıxışdırırdılar. Qələbə üçün döyüşürdülər. Döyüş bitincə yenə qolları bir-birinin kürəyində çarpazlaşacaqdı...

         Snayper gülləsi Nazirin ürəyinin yaxınlığına dəymişdi. Qanı dayandırmaq mümkün olmurdu. Qardaşının yaralandığını Tacir da görmüşdü. Üzünü qardaşının son nəfəsinə söykəmişdi. Qanı dayandıra bilmirdilər. Müharibə başlayalı Nazirin də, Tacirin də düşüncələrində ancaq döyüş vardı, qələbə vardı. Onlar da qələbəni tezləşdirmək üçün döyüşürdülər, son döyüş üçün döyüşürdülər...

 

Üstünə çöysüyürdü

Buludlar axın-axın...

Göyə baxdı, Göy – uzaq,

Yerə baxdı, Yer – yaxın...

Gözünə çəkəmmədi

 

Bu qədər yaxınlığı,

Bu qədər uzaqlığı...

 

...Bir istək haray çəkdi

Öləziyən səsində.

"Tacirə bildirməyin...", –

dedi son nəfəsində...

 

Bir nəfəs dərimi vaxt ötüşməmiş qarşıdan bir erməni dikəldi. Sonra biri, daha sonra biri. Dikələnlər sağa-sola daraşmağa macal tapmamış Tacirin barmağı avtomatın tətiyini sıxdı. Ermənilərin üçünü də öldürdü. Yerini dəyişmək istədi. Bu an

 

Neçə qəlpə daraşdı

Ərlərə, ərənlərə.

Sipər olan daşların

Gözünün qarasına.

Bu ara snayperin

İki gülləsi dəydi

Xasay oğlu Tacirin

Döşünün arasına...

 

                                                ***

 

Zəfərdən sonra işğaldan azad edilmiş Qızılı Kəngərli kəndində əsgər Kamran Muradov əsgər dostu Seymur Qasımovdan eşitdiklərini xatırlamışdı: "Atam cəbrayıllıdı. Mən Bakıda doğulmuşam, Bakıda böyümüşəm. Evimizdə Cəbrayıl həmişə xatırlanırdı. İllər sonra ordu sıralarına çağırıldım, xidmət etdim, indi tərxis olunuram. Atamın cavanlığının keçdiyi yerlər uğrunda gedəcək döyüşlərdə mən də iştirak etmək istəyirəm. Qismət olsa, döyüşəcəm. Başqa səmtdə döyüşəsi olsam, Cəbrayıla ayaq basanda məni xatırlayarsınız, bir ovuc torpaq sürtərsiniz gözlərinizə...".

Cəbrayıllı əsgərin Cəbrayıla sevgisi elə Vətənə sevgiydi, oğul. Həmin əsgər Cəbrayıl uğrunda döyüşlərdə iştirak etdi...

 

Daşlı yamac...

Daş cığırlar daşlı yola

Dolaşıbdı çataq-çataq...

Döyüş gedir,

Daş yolları,

Yolçusunu

dava udmuş boş yolları

Güllə didir...

Döyüşçülər ermənilik

yuvasını güllələyir,

Sarmaşıqtək

Yaxınların-uzaqların

İnsafına kürmələnən

nəvasını güllələyir,

Yağılığın dürüstlüklə

davasını güllələyir...

 

Döyüş yoluna dönür

Cığırların əlindən

Yapışan hər dağ, dərə,

Dədə uğuru olur

Qurtuluş işığına

Gələn döyüşçülərə...

Döyüş gedir...

Döyüşdə

Çovurtma güllə dəyir

Döyüşən komandirə.

Seymur o anda

döyüşdən sıyrılıb döyüşə getdi,

Bir ömrün ilməsi düşməmiş düyün.

Çatmaq istəyiylə komandirinə

Gələn ölüm ilə döyüşmək üçün.

Niyyət namazıydı uca göylərin –

Yaralı torpağa əyilirdi Gün...

 

Yüz ilin, min ilin boz buludları

Güman buludları, fərz buludları,

Tərsləşən işğalın tərs istəyini

Tərsinə çevirən tərs buludları

Təzədən görürdü illərdən sonra...

Cavanşirliyi,

Beyrəkliyi,

Qaraca çobanlığı,

Xətailiyi,

Cavad xanlığı,

Əlifliyi,

Yusifliyi,

Vəzirliyi,

Mübarizliyi,

Çingizliyi, ...

Yerləri bürüyən bu Göyün altda...

Göylər heyrətindən gözünü sıxdı

Seymurun köksünə güllə dəyəndə –

Ölümlə döyüşə gələn Seymurun

Əli komandirin torpağı sıxan

Qanlı əllərinə, offf, çathaçatda...

 

                  ***

  

Şamil Əliyev də döyüşçüydü. Qubadlı uğrunda döyüşürdülər. Düşmən nə qədər inadla müdafiə olunsa da, döyüşçülərimizin döyüş əzmini, qələbə ruhunu üstələyə bilmirdi...

 

Çor güllələr

Dağı-daşı yaralayırdı,

Dağa-daşa çatmayanda

Torpaq daşı, daş torpağı yaralayırdı.

Ermənilik

Azərbaycan əsgərinin

Gerçəkləşən xəyalından çəkinirdi,

Vətən adlı

Sorğusundan-sualından çəkinirdi.

93-də –

İndi döyüş gedən yerdə

Şəhid olan oğulların

döyüşündən, davasından çəkinirdi,

Şəhidlərin qanı düşən

Daş-səngərin, səngər-daşın

nəvasından çəkinirdi...

Çəkinirdi, ancaq yenə

Son qoymurdu niyyətinə...

 Sağa mərmi düşürdü,

Sola mərmi düşürdü,

Qayalardan asılı

Cığırlara can atan

Yola mərmi düşürdü...

  

Sökülən dan yerinin

İşığı çilənirdi

Yarasından qan sızan

Hər daşın-dağın üstə.

Yaralı döyüşçünü

Çiynindən aşırıb o

Qoydu torpağın üstə.

 

Boylanıb baxmadı gün yaxa-yaxda

Daşlara çırpılan güllə səsinə.

Yerə əyilirdi göylər elə bil,

Sığındı əsgərin son nəfəsinə.

 

Daşlığa çəkirdi yollar Şamili,

Başının üstündə meh dolaşırdı.

Vətəndən halallıq alırdı sanki,

Sanki Vətən ilə vidalaşırdı.

 

Düşmənin gözünü qamaşdırmağa,

Duman olacağam, çən olacağam.

Qisas döyüşüdü döyüşüm, Vətən,

Üç şəhid əsgərin qisası üçün

Dördüncü şəhidin mən olacağam!

 

Şəhidlərin istəyini döyüş ruhutək

Avtomatın tətiyinə yığdı barmağı.

“Bu, Əlinin əvəzinə!”,

“Bu, Rahimin əvəzinə!”,

“Bu, Məmmədin əvəzinə!” –

Avtomatın tətiyini sıxdı barmağı...

 

Güllələrin istisindən əridi daşlar,

Güllələrin tüstüsündən boğuldu səngər.

Qumbaranın qəlpələri canına doldu,

Ayaq üstə durammadı, dağıldı səngər.

 

Qapısı-bacası bağlı bir səngər,

Tifaqı əzəldən dağılı səngər

Göz açıb-yumunca bir məzar oldu

Neçə erməninin son nəfəsinə.

Göylər şahid oldu son döyüşündə,

Oğul, ölməzliyin təntənəsinə...

 

                                                 ***

 

          Şuşa döyüşləri ərəfəsində həkim yaralı əsgərdən soruşub ki, yaraların çoxmu incidir. Əsgərin kirpiklərini iki damla yaş isladır. "Müharibədə döyüşçü yaralana da bilər. Məni yaralarım incitmir, həkim, məni döyüşlərdən aralı qalmağım, Şuşa uğrunda son döyüşdə döyüşənlərin sırasında olmayacağım incidir..." – deyib...

          "Atam Şuşada xidmət edib, Şuşada döyüşüb, Şuşada yaralanıb. Deyirdi ki, Şuşanı görmədən ölsəm, illəri ömrümə haram bilərəm. Atam Şuşanı görə bilmədi. Şuşanı işğaldan azad edənlərin sırasında olsam, elə bilərəm, atamın ruhu da döyüşür, Şuşanı görsəm, elə bilərəm, Şuşanı atam da görüb. Döyüşməyimi də, Şuşanın azad edilməsini də atamın ruhuna təsəlli bilərəm", – Vaqif adlı əsgər belə deyirmiş. Şuşanı işğaldan azad edənlərin sırasında İntiqam da olub...

 

Ayaqlar toxunanda

Nərdivana dönürdü

Dağın hər çıxıntısı.

Göyə dayaq dağların

Hələ təmas görməyən

Təzə-tər çıxıntısı.

 

Sərt qayanı, sərt dağı

Çıxıb döyüşənlərə,

Düşməni ucalıqdan

Yıxıb döyüşənlərə

Qələbə ruhu idi

Əsən yellərin səsi,

Çılğınlaşan Qarqarın

Daş tərpədən nəfəsi.

 

Qayaların sərtini

Kəməndə döndərdilər,

Ərliyi, ərənliyi

Sonuncu döyüş günü

Büləndə döndərdilər.

Yaralanmış Vaqifin

Dağın dağ sinəsinə,

Son nəfəsdə qanıyla

Yazdığı kəlmələri

Səməndə döndərdilər.

Şuşada işğalçının

Ümid çırağı söndü,

"Qarabağ bizimdir!" kəlmələri

 Əsgər andına döndü...

 

Bu kəlmənin işığında

Ermənilik xislətini

Əzə-əzə döyüşdülər,

Bir niyyətin boğazını

Üzə-üzə döyüşdülər...

Daş atanın əllərini

Kəsmək üçün döyüşdülər,

"Şuşa!" – deyən dillərini

Üzmək üçün döyüşdülər...

Döyüşənlər deyirdi ki,

Ömür nədi, ölüm nədi,

Biz əsgərik, Vətən deyə!

Ana Torpaq şəhidləri

Uğurladı ölməzliyə!

 

Döyüşçülərimiz

erməniliklə döyüşə-döyüşə

                 yetirdilər Şuşaya.

Yaralıları da, şəhidləri də

Döyüşə-döyüşə

Çiyinlərində

Gətirdilər Şuşaya!.. 

 

Şuşa işğaldan azad edildi. Azərbaycan Ordusu Zəfər  qazandı. Vətən müharibəsi başa çatdı.

 

...daşdı bizə,

Min illər adaşdı bizə.

Son qəmin olsun, ay Vətən!

Hər şəhid qardaşdı bizə!

 

***

  

Oğullar Vətən üçün yaşadılar, Vətən üçün döyüşdülər, Vətən üçün şəhid oldular, oğul. Bu gerçək nağıllarda da gördünüz ki,

 

İgidlər yad izini

Silir nəfəs dərmədən.

Döyüşə Zəfər kimi

Gəlir nəfəs dərmədən.

 

Səngər olur bənd-bərə,

Döyüşə gələnlərə...

Yağını iki yerə

Bölür nəfəs dərmədən.

 

Zirvədi bayraq üçün,

Közdü bir ocaq üçün...

Döyüşdə torpaq üçün

Ölür nəfəs dərmədən…

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.12.2023)

 

 

 

Heyran Zöhrabova, "Ədəbiyyat və incəsənət" 

 

Keçən il yeni il bayramı ərəfələrində bir nəfər söhbət zamanı uşaqlığındakı yeni il bayramlarından söz açmışdı.

Çox üzücü, düşündürücü və təəssüf doğurucu bir hekayəsi vardı.

Söyləyirdi ki: Bu günkü günümdə yeni il bayramının mənim üçün elə bir məna və önəmi yoxdur. Yeni il ərəfəsində yolka qurmur, ev  bəzəmir və xüsusi təmtəraqla yeni il bayramı qeyd etmirəm. Sadecə təqvim dəyişir, həyat eyni həyatdır, həm belə baxsaq hər kəsin yeni ili onun yeni yaşa girdiyi gündür bəlkə də. 

Hətta keçən il şəhid və qazi yaxınlarının ağrısını vecinə almadan fişəng partladıb yeni il qeyd edənləri və bu ildə, zəfər günü atəşfəşanlığında qazilərin çəkdiyi ağrını görəndən sora yeni il atəşfəşanlıqları da düşüb gözümdən.

Amma uşaqlıqda uşaq psixologiyası, hələ şəxsi fikir və həyata baxışı tam  formalaşmamış olur.  Normal olaraq uşaq bayram abu-havasını çox sevir. Yolkalar,  oyuncaqlar, fişənglər hədiyyələr ona xoş təsir bağışlayır. Yeni il məşğuliyyətləri,  yaşıdlarının ailəsiylə ev bəzədiyini və başqa bu kimi şeyləri görəndə təbii olaraq o da  istəyir. 

Çox balaca bir yolkam və aksesuarları var idi. Və bir də yeni il işığı. Bunları, hətta bundan daha yaxşılarını alacaq imkan da var idi əslində. Di gəl, mən bununla da kifayətlənə bilirdim. Hər il yanvar ayında onu yığışdırıb bir qutuya qoyur, dekabr ayında isə götürüb yenidən qururdum. Amma bəzən yeni il yolkamı quranda niyəsə ya işığın naqilinin qırıldığını, ya hansısa bir işıq lampasının yandığını, yararsız hala düşdüyünü görərdim. Atam başlayardı  deyinməyə ki: "Sizin əlinizdə heç nə qalmır, xarab edirsiz. Siz neynirsiz e, işığı, sizə işıq lazım deyil, almayacam işıq" və s.  

Və beləcə, o kiçik uşaq qəlbi üçün hər şey zəhər olardı. Kiçik bir yolkayyla yetindiyim bayram sevinci belə çox görülərdi mənə.

Bu cür münasibətin səbəbi  əslində yeni ilin mahiyyəti də deyildi. Bu cür davranışının səbəb heç atamın yeni il bayramını sevmədiyi üçün də deyildi, elə novruz bayramları da  bundan çox da fərqli olmazdı əslində, yeni ildəki kimi novruz bayramlarını da zəhər edən müəyyən səbəblər mütləq  tapılardı həmişə...

Əgər səbəb bu olsaydı  bu günkü günümdə hər yeni il bayramı ərəfəsində yeni il aksesuarları gördüyümdə uşaqlığımdakı o yeni il bayramları yadıma düşəndə bu qədər kədərlənməzdim. Müəyyən qədər onu anlayardım hətta, fəqət onun səbəbləri tamam başqa idi...

Bu gün artıq müstəqil bir insanam, öz fikir və  düşüncələrim var. Öz imkanlarım var. İndi  istədiyim qədər işıq alar və ya yeni ili istədiyim kimi qeyd edə bilərəm, amma artıq ürəyim istəmir.

Bu mənim üçün bir məna da kəsb etmir artıq, məsələ sadəcə, münasibət və rəftar idi. Həm də ki, bayram günü həyatında bayram kimi keçmirsə nəyi qeyd edəsən ki?! 

 

Bəli, əziz oxucu həmişə dediyim kimi hər şey uşaqlıqdan başlayır. Kimsə 15, 20, 25, 35 yaşında olduğu kimi doğulmur. Kimsə alim, psixoloq, oğru, cinayətkar, psixi xəstə kimi doğulmur. Düzgün həyat yaşayan, işlərində uğurlu və ya yanlış həyat yaşayan, işlərində uğursuz olan bir insan kimi gəlmir kimsə həyata. 

İnsan yaşadıqca formalaşır.  Və bu formalaşmada da  uşaqlıq dövrünün böyük payı var.  

Uşaqlara göstərilən psixoloji  təsirlərin çox önəmi var.  Düzgün psixoloji təsir göstərməkdə yük ən əvvəl valideyn, sonra məktəb, müəllim və sosial əhatənin-cəmiyyətin üzərinə düşür.  Doğrudur, iradəli insan çətin də olsa, bütün çətinliklərə rəğmən özünü düzgün formalaşdırmağı, yetişdirməyi bacarır. Amma hamı bu qədər iradəli ola bilmir və ya bəzən çalışır, amma bacarmır. 

Əgər övladlarınıza mənəvi cəhətdən yaxşı valideyn, yaxşı ailə olmayacaqsınızsa, onlara mənəvi cəhətdən yaxşı bir həyat verməyəcəksinizsə, düzgün psixoloji təsir göstərməyəcəksinizsə, onda övlad dünyaya gətirməyin. Bütün canlılar nəsil artırır zatən.  

Övlad dünyaya gətirməklə valideyn olunmur, məsələ düzgün yetişdirmək, gözəl həyat verə bilməkdi. Düşünürəm ki, uşaqlığını hər tərəfli şəkildə düzgün yaşamış biri gələcək həyatında da düzgün bir insan olacaq.

Aziz Nesinin də dediyi kimi:

"Uşaqlara daha yaxşı bir dünya qoymaq yerinə, dünyaya daha yaxşı uşaqlar qoysanız, problem öz-özlüyündən həllini tapacaq əslində."

Uşaqları müstəqil həyata yorulmuş vəziyyətdə çatdırmayın, uşaqları müstəqil həyata həyatdan bezmiş, ümidsiz, çarəsiz bir vəziyyətdə çatdırmayın.

Uşaqlar müstəqil həyata qədəm qoyduqlarında onlarda yaşamaq üçün həyat eşqi olsun, gələcəyə doğru gedə bilmələri üçün enerjiləri olsun, çətinliklərlə mübarizə aparmaq üçün gücləri olsun, arzuları üçün ümiidləri olsun, özlərinə həyat qurmaq üçün həvəs və imkanları olsun.

Müstəqil və doğru qərarlar verə bilmələri üçün, sağlam düşüncələri, güclü iradələri olsun. Həyat haqqında anlayışları olsun yaxşını pisdən seçə bilsinlər.

Bugünki günümüzdə gənclik yaşına çatmış bir çox insan artıq yaşadıqlarından yorulmuş, həyatından bezmiş, gələcəyə   həvəssiz və ümidsizdir. 

Və qarşılarında aşmalı olduqları bir çox maneə və çətinliklərlə dolu bir ömür yolu var.

Əgər hələ uşaq yaşlarında bir insanın həyat eşqini söndürsəniz, onda parlaq bir gələcəyi necə istəyə bilərsiniz?

Əgər uşaqların qarşısına sədlər çəksəniz, məhrumedici maneələr qoysanız, uşaqlara şiddət göstərib qorxutsanız, necə inkişaf etmiş insanlar, inkişaf etmiş bir cəmiyyət istəyə bilərsiniz?

Onda cəsur, şəxsiyyət, prinsipləri olan insanlar, qəhrəmanlar, liderlər necə yetişəcək? 

Onda onlar özlərinə necə həyat quracaqlar?

Əgər uşaqlarınıza yanlış psixoloji təsir göstərsəniz, yanlış örnək olsanız, ailənizə psixoloji və fiziki şiddət göstərsəniz, onda evdə böyüyən uşaqdan necə düzgün psixologiyası olan, iradəli, tərbiyəli, cəsur, bacarıqlı bir insan olmasını istəyə bilərsiz? 

Psixologiyası düzgün olmayan bir uşaq pis vərdişlər qazanır. Şiddət görmüş uşaq hər zaman qorxur. Önünə sədlər çəkilmiş, bir çox faydalı şeylərdən ( təhsil, sağlamlıq və.s) məhrum olmuş, imkanları əlindən alınmış uşaqlar inkişaf  edə bilmir, geridə qalır. Və cəmiyyət bir çox istedaddan, bəlkə alimlərdən, həkimlərdən, incəsənət xadimlərindən məhrum olur.

Əgər düzgün insanlar, hərtərəfli inkişaf etmiş bir cəmiyyət və parlaq bir gələcək istəyirsinizsə onda əvvəlcə özünüzdən başlayın, uşaqlara düzgün örnək olun və  psixologiyalarına düzgün təsir göstərin. 

 

"Sizindir deyə düşündüyünüz uşaqlar əslində sizin deyil

Onlar, onları gözləyən həyatın oğulları və qızlarıdır.

Sizin vasitənizlə dünyaya gəliblər, amma sizin kimi deyillər.

Sizin yanınızdadırlar, amma sizin malınız deyillər.

Onlara sevginizi verə bilərsiniz, amma düşüncələrinizi yox.

Çünki, onların öz düşüncələri var.

Onların vücudlarını oğurlaya bilərsiniz, amma canlarını yox.

Çünki, onların canları gələcəyin saraylarında oturur.

Və sizlər xəyallarınızda belə ora gedə bilməzsiniz"

Halil Cibran 

 

Deyir: Kimisi bayramda çıxıb gələr, kimisi də çıxıb gəlsə bayram olar.

Təqvimdə bayram kimi qeyd edilən günlərin həqiqətən də bayram kimi keçməsi diləyi ilə, bayramınız mübarək!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.12.2023)

Xəbər verdiyimiz kimi, Moskvada fəaliyyət göstərən Azərbaycan Mədəniyyətinin İnkişafı Fondu və Yenises.ru informasiya portalının birgə layihəsi çərçivəsində Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəyliyi Günü münasibətilə ”Vətən” adlı vətənpərvərlik şeir lərindən ibarət müsabiqə keçirilib. 

 

Müsabiqəyə tək azərbaycanlılar deyil, digər xalqların da nümayəndələri qatılıblar. 200 şeir içərisindən fərqlənən 7 şeirin müəllifləri müxtəlif nominasiyalar üzrə birincilik əldə ediblər. “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının  əməkdaşı, istedadlı gənc şair, DGTYB başqanı İntiqam Yaşar da qaliblər sırasındadır. 

İntiqam Yaşarın "Vətən yazısı" şeirini portalımızın oxucularına təqdim edir.

 

Soyuq qış... boz divarda al rəng "Vətən" yazısı...
Yerdə göyü yandıran bir neçə paslı giliz...
Buz ölüm ağuşundan keçən evlər, küçələr...
Tarix adlı tabloya barıt qoxusu düşüb.
Nigaran bir ananın qorxunc yuxusu düşüb...

 

Bu sükutdan keçməyə "ürək addımı" lazım,
Güllə izi divarda tutulası yer deyil.
Yıxılmaqdan qorxmağı öyrənərlər uşaqlar,
Bu yıxılmaq qorxusu uşaqlıqla bir deyil.
Ölüm havası əsib buralarda, sirr deyil.

 

Burada yıxılanı kimsə qaldıra bilmir,
Burada atalar da, analar da yıxılır.
Təkcə Tanrı ayaqda, əlin çatsa qaldırar,
Ağ buluddan uzaqda... əli çatsa qaldırar. 
Burda üzgün ümidlər ovuclarda sıxılır.

 

Keçmişin havasında üşüyən bir uşağın,
Donub ayaq izində qan ləkəli vahimə.
Ayrılığa yıxılıb ağacların yarpağı,
Ölüm qoxan torpaqda o acıyla kim kimə...

 

...Durduğum yerə sarı addımlayar bir nəfər,
Əlində paslı giliz, bir də çiçək dəstəsi.
Yaxınlaşar, divara çiçək qoyub dikələr,
"Vətən" deyər... dedikcə divara hopar səsi...

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.12.2023)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Bu da 29 dekabrın təqvimi. Hər vaxtınız xeyir! Beləcə, 2023-cü ilin son üç gününə gəlib çatdıq. Yeni il ərəfəsi dünya hansı bayramları, əlamətdar günləri qeyd edəcək?

 

“Tik Tak” günü

Bu bayram insanları bu müddət ərzində qarşılarına qoyduqları və həll etmədikləri planları həyata keçirmək üçün zamandan maksimum istifadəyə çağırır. Atalarımız gözəl deyiblər, bu günün işini sabaha qoyma. Biz bu günün onlarca işini sabaha qoyuruq, üst-üstə qalaqlanırlar, problemlərə çevrilirlər, sonra da altında qalıb inləyirik. Odur ki, təqvim başbilənlərinin elan etdikləri bu Tik-Tak günündən tam yararlanmağa çalışaq gəlin.

İndi isə tik-tak sözünün mənşəyindən danışım. Tik-takı çoxunuz tik-tokla qarışdırdınız, amma elə söz olaraq tik-tok da tik-takdan əmələ gəlib. Bir yaddaşınızı qurdalayın, marketlərdə görün nə qədər “Tik-tak” adlanan məhsulla rastlaşmısınız indiyənətən. Qigiyenik vasitələr, uşaq sabunları, əl kremləri, dünyaca məşhur İtaliya qənnadı brendi Ferreronun yumru şokoladları...

Tik-tak sözü saatın işlədikcə çıxardığı səsdir, bügünkü bayramın da əsil adı “vaxtın, zamanın qədrini bilin!”dir, əziz dostlar.

 

Monqolustanın müstəqilliyi günü

Sovetlərdən üzübəri gələn ənənə ilə kimlərəsə “tupoy manqol” deyib keylikdə qınayırıq, aşağılayırıq, əlbəttə ki bu, yanlış bir hərəkətdir, heç bir xalqı aşağılamaq olmaz. Və üstəlik, bu “tupoy manqol” dediklərimiz əsrlərlə dünyanın ən böyük imperiyalarına sahib olan, ən güclü dövlətləri belə çökdürüb öz itaəti altında saxlayan monqol-tatarların varisləridir. Monqol sərkərdəsi Çingiz xan dünya tarixinə ən böyük imperiyanın qurucusu kimi düşüb, o, 25 ildə Roma İnperiyasının 400 ildə qazandığından çox torpaq sahələri qazanıb.

Milliyyətcə monqol olan yazıçı dostum, “Minilliyin şairi” titulunu daşıyan  Xaada Sendonu bu bayram münasibəti ilə təbrik edərək ondan monqollar və Monqolustan barədə o qədər maraqlı bilgilər aldım ki. Məsələn, Çingizxanın harda dəfn olunması bilinmir. Kitabələrin yazdığına görə, onu həddən artıq çox sevən əsgərləri dünyaya qan uddurması səbəbindən öləndən sonra qəbrinin açılacağı, murdarlanacağı qorxusu yaşayıblar, bu səbəbdən dəfnə gələn adamların hamısını Çingizxanın harada basdırıldığı sirrini açmasınlar deyə öldürüblər, sonra isə özləri də bu sirri açmasınlar deyə intihar ediblər. Maraqlıdır, deyilmi?

Keçək digərlərinə. İndiki monqolların əcdadları Monqolustanda eradan 85 min il əvvəl məskunlaşıblar; Dünyaca məşhur Orxon abidələri də bu ərazidə yerləşir;

Sahəsinə görə dünyanın ən böyük 16-cı dövləti olmasına baxmayaraq, ərazinin məskunlaşma baxımından əlverişsiz olması səbəbilə əhalisinin sayı cəmi 2,8  milyon nəfərdir, Monqolustan dünyada ən az əhali sıxlığı olan lider dövlətdir; Dənizə çıxışı olmayan dövlətlər arasında sahəsinə görə Monqolustan Qazaxıstandan sonra ikinci ən böyük dövlətdir; Dini baxımdan əhali buddistdir, monqollar induslardan sonra heç bir dinə etiqad etməyən ikinci ən böyük xalqdır; Dünyanın sahəsinə görə ən isti 3-cü səhrası Qobi Monqolustanda yerləşir; Ulan-Bator dünyanın ən soyuq paytaxt şəhəridir; Dünyada ən böyük abidə də Monqolustanda, patyaxtdan 54 kilometr aralıda qərarlaşıb. Bu, atını şahə qaldıran Çingizxanın abidəsidir. Postament 10 metr, abidənin hündürlüyü isə 40 metr olmaqla bu əllimetrlik abidənin ən yüksək hissəsində - atın başında seyrangah yaradılıb, insanlar həmin hündürlükdən ətrafa açılan gözəl panoramı seyr edirlər.

Hələ davamı da var. Monqolustanda insanların daimi qeydiyyatı aparılmır, belə ki, insanlar indinin özündə də köçəri həyat keçirir, paytaxt Ulan-Bator istisna olunmaqla digər yerlərdəkilər öz mal-qaralarını otara-otara tez-tez yerlərini dəyişirlər; Monqolustan adambaşına düşən mal-qara sayına görə dünyanın lider dövlətidir, burada 45 milyon mal-qara var; Əhali ilə bağlı Monqolustanın ən böyük problemi kişilərin sayının az olmasıdır. Sovetlər dönəmində SSRİ-nin təsir dairəsində olan sosialist Monqolustanında kişilərinin böyük qismini spirtli içkilərə aludə etməklə sanki ruslar onlardan tarix boyu yaşanan işğal olaylarına görə qisas alıblar, kişilər xroniki alkoqolizmdən əziyyət çəkiblər, sürətlə sayları azalıb. Kişilərin sayı az olduğu üçün bu ölkədə qızlar deyil, evlənəcək kişilər üçün başlıq pulu istənilir, Monqolustanda başlıq üçün mal-qara verilir.

Monqolların qəribə adət-ənənləri də var. Bir adamın ayağını taptalayanda onun əlini sıxmaq ənənəsi də dünyaya monqollardan gəlib. Qədim monqol inancına görə, sən ayağını taptadığın adamın əlini sıxıb onunla dostlaşmasan mütləq düşməninə çevriləcəksən; Monqollar fit çalmırlar, çünki miflərə görə fit çalınanda qəddar ruhlar gəlirlər; Hər yerdə qonağı duz-çörəklə qarşılayırlar, amma monqollar qonağı isti südlü çayla və duzla qarşılayırlar; Hər il Monqolustanda Min dəvə festivalı keçirilir. Məqsəd dünyaya sübut etməkdir ki, əsl dəvə ikihürgüclü olmalıdır. Halbuki indi dünyada yalnız birhürcüclü dəvələr yayılmaqdadır.

Monqolustanda ən populyar idman növü Bex adlanan güləş növüdür. Güləşçilər xüsusi kostyumlarda xalça üzərinə çıxıb güləşirlər, sinələri də açıq olur. Bunu ona görə ediblər ki, qabaqlar monqol qadınlarının Bex yarışmalarına qatılıb kişilərə qalib gəldiyi də olub, bu isə kişilik adına bir utancdır, ona görə də qadınlar yarışmalara qatılmasınlar deyə onların qadınlığını izhar edəcək sinəsiaçıq libas tətbiq olunur.

Və ən önəmlisi və təəccüblüsü: dünyada təhsilə ən çox diqqət yetirən monqol xalqı hesab edilir, belə ki, əhalisi köçəri həyat sürsə belə hakimiyyət köçəri təhsil proqramı yeridərək köçəri məktəblər və müəllimlər praktikasından istifadə etməklə uşaqların savadlanması qayğısına qalır, savadlıların sayına görə (98 faiz) Monqolustan dünya liderləri sırasında qərarlaşıb. Bu da sizin üçün “tupoy manqol”.

 

Xalq yazıçısı Əzizə Çəfərzadənin doğum günü

İcazənizlə, Əzizə xanım barəsində nisbətən geniş danışacağıq. Amma növbəti yazıda. Ədəbiyyat tariximizdə iz qoyan yazıçılardan biri, tarixi romanları ilə sevilən, şəxsiyyəti ilə ziyalılığa nümunə olan Əzizə Cəfərzadə ayrıca bəhs edilməyə layiqdir.

 

Xalq şairi Nüsrət Kəsəmənlinin doğum günü

Bizim yeniyetməlik illərimizin sevgi şairi, şeirlərini əzbərlədiyimiz, o şeirlərdən  saf sevgi duyğuları aşıladığımız Nüsrət Kəsəmənli barədə necə qısa danışasan? Onun barəsində də ayrıca yazı olacaq.

 

Makintoş günü

29 dekabrda ukrainlərdə ordunun informasiya-media strukturları, İrlandiyada Konstitusiya, ABŞ-da isə Milli ətlə və tərəvəzlərlə ədvalı şorba günü qeyd olunacaq.

1891-ci ildə Tomas Edison Radionu ixtira edərək patentləşdirib. 1845-ci ildə Texas Meksikadan müstəqillik alaraq ABŞ-a ştat kimi birləşib. 1791-ci ildə Rusiya imperiyası Krımı işğal edib. 1775-ci ildə indiki Sankt-Peterburqdakı ən gözəl binaları tikmiş italiyalı memar Karl Rossi doğulub. 1766-cı ildə hazırkı makintoş adıyla məşhur parçanı kəşf edən şotland kimyaçısı Çarlz Makintoş dünyaya gəlib. Bu yerdə ölməz aktyorlarımız Bəşir Səfəroğlu ilə Əliağa Ağayevin ifasındakı məşhur səhnəcik yadıma düşdü. Kabibetinin yanmasından təşviş keçirən Əliağa Ağayev soruşur ki, bəs yanğın zamanı mənim təzə makintoş plaşım nə oldu? Bəşir Səfəroğulu da cavab verir ki, hamısı yavaş-yavaş yandı, amma sənin makintoş plaşın birdən yandı.

1709-cu ildə isə 1-ci Pyotrun qızı, rus impetatritsası Yelizaveta doğulub.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.12.2023)

 

 

 

Bu gün Xalq yazıçısı Əzizə Çəfərzadənin doğum günüdür

 

 

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

 

Ədəbiyyat tariximizdə iz qoyan yazıçılardan biri, tarixi romanları ilə sevilən, şəxsiyyəti ilə ziyalılığa nümunə olan Əzizə Cəfərzadə əslən şamaxılıdır, 1921-ci il dekabr ayının 29-da Bakı şəhərində anadan olub. Qara gələn 1937-ci ildə əski əlifba ilə yazılan kitabların yandırılması əmri veriləndə Əzizə Cəfərzadə evlərindəki kitabları kisəyə yığaraq aparıb basdırıb ki, ələ keçməsinlər.

İlk gəncliyində pilot olmaq istəyib, aviasiya klubuna yazılıb, orada gələcək həyat yoldaşı ilə tanış olub. Müharibə başlayan ildə - 1941-ci ildə gənclər ailə qurublar, bir qızları dünyaya gəlib. Tale Əzizə Cəfərzadəyə qarşı amansız olub, uşaq qundaqda ikən Əzizənin əlindən düşüb, baş zədəsi alaraq tələf olub. Bir daha övladı olmayan qadın məcbur qalıb qardaşı oğlu Turanı oğulluğa götürüb.

Dövlət Universitetinə qəbul olan Əzizə əmək fəaliyyətinə çox erkən başlayıb, təhsil ala-ala müharibə illərində Ağsu rayonundakı Çaparlı kəndində müəllimlik edib. 1945-ci ildə o, növbəti zərbəni alıb, əlində ərəb əlifbası ilə çap olunan türk ədəbiyyatına aid kitab olduğuna görə universitetdən xaric edilib. Amma sonradan hər halda ekstern yolla universiteti bitirə bilib. Müharibəyə görə kişi kadrların çatışmadığı dönəm idi, Əzizə kimi savadlı xanımlara da zəruri ehtiyac yaranmışdı, 1944-1946-cı illərdə Əzizə C.Cabbarlı adına “Azərbaycanfilm” kinostudiyasında Ssenari şöbəsinin rəisi, sonra 1947-1949-cu illərdə teatr texniki məktəbinin müdiri, 1950-1955-ci illərdə Azərbaycan Pedaqoji İnstitutunda  kafedra müdiri olub. İki il respublika xaricində çalışıb, uzaq Kamçatkada Pedaqoji İnstitutda dosentlik edib, 1957-1974- cü illərdə Azərbaycan EA Əlyazmalar İnstitutunda şöbə müdiri, 1974-cü ildən isə BDU-nun professoru olub.

Əzizə xanım ədəbi fəaliyyətə 16 yaşında başlayıb, 1937-ci ildə “Əzrayıl” adlı ilk hekayəsi “Ədəbiyyat” qəzetində çap edilib. Və çox maraqlı bir detal. Əzizə Cəfərzadə Azərbaycan Sovet ədəbiyyatında azadfikirli kimin tarixə düşən azsaylı yazarlardan biridir. Onun 1948-ci ildə nəşr edilmiş ilk kitabı Moskvanın xüsusi qərarı ilə satışa çıxmamışdan əvvəl qadağan olunaraq yandırılıb. O, Anna Axmatova kimi “burjua lirikasını” tərənnüm etməkdə günahlandırılıb.

Əzizə Cəfərzadənin əsərləri Azərbaycan dili­nin saflığı və təmizliyi uğrunda mübarizənin bariz nümunəsinə çevrilmişdi, yüzlərlə oçerk, elmi tədqiqat və publisistik məqalələri dövri mətbuatda çap edilirdi. Klassik Azərbaycan ədəbiyyatının, xüsusilə də şifahi ədəbi irsimizin öyrənilməsi sahəsində elmi tədqiqat işləri də aparırdı bu fədakar insan.

1979-cu ildə Hacıqabulun Tağılı kəndində məktəb tikdirib. Bunun üçün Moskvada çap olunan kitablarının bütün qonorarını xərcləyib. Tikintinin sonuna az qalmış qiymətli mirvari boyunbağısını da satası olub.

Həyat yoldaşı Qana prezidentinin baş pilotu təyin olunanda Əzizə xanımın ömrünün Afrika dönəmi başlayıb, o zaman o, “Qızıl səyahət” adlı kitab yazıb. Ona yazıçı kimi şöhrəti isə Seyid Əzim Şirvaninin həyatından bəhs edən “Aləmdə səsim var” romanı gətirib. “Vətənə qayıt”, “Bakı-1501”, “Cəlaliyyə”, “İşığa doğru” kimi tarixi roman və povestləri də məşhur olub.  Əsərləri bir çox xarici dillərə - rus, fars, tacik, ərəb, qazax və s. tərcümə edilib.

Əzizə Cəfərzadə biz tələbələrinə Azərbaycanı işğal etmiş Çar Rusiyası, Sovet imperiyası barədə həqiqətləri açıb söyləməkdən belə usanmırdı, hətta məlumat var ki, xüsusi orqanlar onun dərslərini izləmək üçün auditoriyalarda səsyazma cihazları gizlədirmişlər.

1981-1989-cu illərdə Əzizə xanım Respublika Qadınlar Şurasının sədri vəzifəsində çalışıb,  “Xalqlar dostluğu” ordeni və müstəqil Azərbaycanın ali mükafatı olan “Şöhrət” ordeni ilə təltif edilib, 2001-ci ildə “Azərbaycan anası” və “Xalq yazıçısı” fəxri adına layiq görülüb, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərdi təqaüdçüsü olub.

Yazı makinasına “sevgilim” deyərmiş. Ömrünün axırlarında yazı makinası ilə yaza bilmirmiş, barmaqları gücdən düşübmüş. Ona makinaçı tapsalar da, sonralar bundan imtina edib. Səsini diktafona yazdırıb sonra üzünü köçürtdürürmüş. Son Füzuli haqqında “Eşq sultanı” adlı romanını da diktofona diktə etmişdi.

Ürək çatışmazlığı varı idi, amma ailə üzvlərindən bunu gizlərdi. Sonralar bədəninə su yığılıb, 2003-cü il sentyabrın 4-də 82 yaşında vəfat edib. Onu vəsiyyətinə əsasən Hacıqabulun Tağılı kəndində - bir vaxtlar məktəb inşa etdirdiyi həmin kənddə dəfn eləyiblər.

Ruhu şad olsun bu böyük, aləmdə səsi qalan ziyalımızın!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

 

(29.12.2023)

 

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Həqiqətən də Nüsrət Kəsəmənli barədə saatlarca danışmaq olar. Şeirləri dillər əzbəri olub onun. Xüsusən sevgi şeirləri.

1946 -cı il dekabr ayının 29-da Qazaxda, Kəsəmən kəndində anadan olan Nüsrət Kəsəmənli bədii yaradıcılığa XX əsrin 60-cı illərində başlayıb, şeirlərinin əsas mövzusu məhəbbət olsa da, insanpərvərliyə, yеr üzərində əminamanlığa, vətənə, torpağa aid müxtəlif əsərlər yaradıb. Onun “Dəli bir ağlamaq kеçir könlümdən”, “Biri vardı, biri yox”, “Oğru olmaq istəyirəm” kimi şeirlərinin dillər əzbəri olması fenomenini isə heç kəs aça bilmir, Nüsrət Kəsəmənli Səməd Vurğundan sonra şeirlərini dillər əzbəri etmək missiyasını uğurla davam etdirib.

Nüsrət Kəsəmənlinin lirikası o qədər axıcı, gözəldir ki, hər şeiri özlüyündə bir mahnıdır sanki, təsadüfi deyil ki, “Dünya köhnə dünyadır”, “Unut kədərini”, “Allahım, ayırma bizi”, “Unuda bilməyəcəksən”, “Özümü aldadıram”, “Biri vardı, biri yox...” kimi yüzlərlə şeirinə musiqi bəstələnib.

Fəal ictimaiyyətçi olan Nüsrət Kəsəmənli 1981- 1984-cü illərdə Azərbaycan Yazıçılar İttifaqında Həmkarlar Komitəsinin sədri, Azərbaycan Tarix və Mədəniyyət Abidələri Mühafizə Cəmiyyətinin üzvü, Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının VI, VII qurultayında idarə heyətinin üzvü, Poeziya şurasının sədri seçilib, 1985-ci ildən C.Cabbarlı adına “Azər­baycanfilm” kinostudiyasında baş redaktor kimi çalışıb, 1982-ci ildə respublika Lenin komsomolu mükafatı laureatı olub.

Əfsuslar olsun ki, böyük şair çox az ömür yaşayıb, 2003-cü il oktyabr ayının 16-da 57 yaşında müalicə aldığı Təbriz şəhərində vəfat edib.

Nüsrət Kəsəmənli yüz minlərin yaddaşındadır, ədalətsizlik edib xalq şairi titulunu ondan əsirgəsələr də o, həqiqətən xalqın şairidir. Əminik ki, ədalət haçansa bərpa ediləcək, ona ölümündən sonra Azərbaycanın Xalq Şairi fəxri adı veriləcək. Çox inanırıq!

 

Könlünə dəydiyim, incitdiyim qız,

Vüqar kölgəsində yatdığım bəsdir,

Odlu yanağından su içdiyim qız,

Bu qədər günaha batdığım bəsdir.

Daha dodaqların titrəməsin qoy,

Mən sənin qarşında titrəyim, əsim,

Səndən dünyaları istəmirəm, yox,

Məni bağışlasan, bəsimdir, bəsim.

Yan desən, alışıb yana bilərəm.

Don desən, yerimdə dona bilərəm!

İndi bilmişəm ki, ömür-gün gedir,

Ən gözəl hisslərim keçir könlümdən,

Qayıt! Sən ömrümə təzəlik gətir;

Dəli bir ağlamaq keçir könlümdən.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.12.2023)