Heyran Zöhrabova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Mən bilmək istəyirəm görüm, həyat elə bir qarış yerdə o yan-bu yana gedib qayıtmaqdanmı, qocalıb heç nə görməməkdənmi ibarətdir, yoxsa başqa dünya da mövcuddur?!

Balaca qara balıq, Səməd Behrəngi 

Bu gün müəllim, tərcüməçi, nasir, publisist,  dünya miqyasında daha çox “Balaca qara balıq" əsəri ilə məşhurluq qazanmış, İranda uşaq ədəbiyyatının banisi sayılan, böyük nağıl ustası adlandırılan Azərbaycan yazıçısı Səməd Behrənginin doğum günüdür. 

Səməd Behrəngi 24 iyun 1939-cu ildə Təbriz şəhərində, fəhlə ailəsində dünyaya gəlib. İbtidai təhsilini Təbrizdə "Tərbiyyət" məktəbində alıb. Daha sonra təhsilini Təbriz pedaqoji texnikumunda davam etdirib.

Hələ tələbəlik illərində "Xənde" (Gülüş) adlı həftəlik divar qəzeti buraxıb. İlk

ədəbi tənqidi və satirik qələm təcrübələrini də bu dövrdə yazıb.

Əmək fəaliyyətinə Azərşəhr (Tufarqan) mahalının Mamağan, Gögan ibtidai məktəbində müəllim kimi başlayıb. Eyni zamanda 1956-1961-ci illərdə Təbriz Universiteti filologiya fakültəsinin ingilis dili şöbəsində təhsil alıb.  

Azərbaycan kəndlərini dolaşaraq folklor nümunələri toplayıb, Azərbaycan nağıllarını toplayaraq fars dilinə tərcümə edib və həmkarı Behruz Dehqani ilə birlikdə nəşr etdirib. Bu səbəbdən həmkarları onu “Azərbaycan kəndlilərinin canlı dili”, “Milli mədəniyyətin oyaq vicdanı”, “Xalqa üz tutan”, “Səyyar müəllim” adlandırıblar.

Eyni zamanda onun  fars dilindən Azərbaycan dilinə çevirdiyi tərcümələri dövri mətbuatda dərc olunub.

Səməd Behrəngi həm də İranda uşaq ədəbiyyatının banisi sayılır. İlk hekayələri “Adət”, “Binam” 1959-cu ildə dərc olunub. Sonralar “Ulduz və qarğalar”, “Çuğundursatan oğlan”, “Balaca qara balıq” və s. hekayə və nağıllarını qələmə alıb.

Ona dünya şöhrəti qazandıran "Balaca qara balıq" əsərini siyasi manifest adlandırıb və hətta İranda qadağan ediblər.

Yaşının gənc olmasına baxmayaraq böyük nağıl ustası adlandırılan Səməd Behrəngi 28 yaşındaykən 1967-ci ildə avqustun 31-də Cənubi Azərbaycanın Xumarlı yaşayış məntəqəsi yaxınlığında Araz çayında müəmmalı şəkildə boğulub. Fəaliyyətinə, əsərlərindəki siyasi motivlərə  görə dəfələrlə təqib olunduğu və əsərlərinə qadağa qoyulduğu üçün yazıçının şah rejimi tərəfindən öldürüldüyü iddiaları da mövcuddur.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.06.2024)

Təqdim edir: Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Poetik Qiraətdə bu gün yeni təqdimatdır, yazar Narıngül Babayevadır. Adətən hekayələrlə portalımızda görünən Narıngül xanım bu gün fərqli ampluadadır. “Qarışıq şeir”də bir qədər nostalgiya var, bir qədər niskil. Amma daha çox pozitivlik. Pozitiv sonluq bu kədərli şeirə sonda bir can verir sanki. 

Xoş mütaliələr!

Qarışıq şeir...

Unutdunmu, dostum?

İndi bu şəhərdə

Qara div kimidir

Böyük göydələnlər.

Böyük göydələnlər ev olar, dam olmaz.

Quşlar yuva qurmaz. 

Quşlar hürküb uçar.

Hanı bu şəhərin neft iyi, 

Hanı mazut iyi?

Külək alıb qaçar.

Unutdunmu, dostum?

Sən özün hardasan?

Unutdunmu, dostum?

Gizlənpaç oyunu kimidir ömrümüz.

 Mən varam, sən yoxsan.

 Mən yoxam, sən varsan.

Bir gün  şəhər-şəhər köçərsən,

Sonra küçə- küçə qayıdıb gələrsən

Bütün küçələrdə özünü taparsan,

Bütün küçələrdə azarsan.

Bakı qayıtmaq üçündür.

Bakı ovutmaq üçündür.

Bakı unutmaq üçündür.

Darıxsan, bilet al

Parisə, Londona,

Ufaya,

Perimə, Hataya... 

Hər yerə bilet var.

Yetər ki, bilet al.

 Şəhərə nə var ki, 

Atıb getmək olur.

Amma ki, özündən 

Getmək olmur, dostum.

Bunu sən bilirsən... 

Bunu sən bilirsən-

Bütün gedişlərin qiyməti bahadır.

 Bütün qayıdışlar havayı.

Qarşıda nə  var ki, yollardan savayı?..

Unutdunmu, dostum?

İndi sən 

Mənim ölkəmdəki 

Heç bir xəritədə olmayan şəhərsən.

Çoxdan köçmüş şəhər.

Daha nələr, nələr.

Paslı qıfıl kimidir, bütün xatirələr.  

Bir də ki, 

Günəş eynidir, dostum,

 Şəhərin "Tarqovli" küçəsində.

 Yaxud da ən ucqar dağ kəndinin 

Ən ucqar guşəsində.

Günəş eynidir, dostum.

 Yetər ki, sən gülümsə.

Günəş göydədirsə,

Gülümsə...

Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.06.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ədəbiyyat qəzeti” ilə birgə ƏDƏBİYYATIMIZI SEVDİRƏK layihəsində bu gün sizlərə Həmid Herisçinin "Şiircə" silsiləsindən şeirlərini təqdim edirik. 

1.Qordi düyünü

Süfrəni dəyiş, bircə əl hərəkətinlə.

Sevgini də təzələ, bircə ürək döyüntünlə.

Yaxanın bircə düyməsini, bircə cümləsini aç sonra.

Qordi düyünü yaxamızdakı elə həmin o düymədəydi, biləsən.

Dükan vitrinlərindəki manikenlərədir son umudum.

Sevgi əzablarını görüb də, diriləcəklər mütləq.

Yaxalarındakı düyməni də özləri açacaqlar.

Bizsiz.

2.Kölgələr itəndə

Kafenin içalatından

bir haykırtı qopdu qəfil:

"Dur burdan!

Liftçiyimin üstündə oturubsan!"

Siqaretsiz gecəyə nifrət etdi küncdəki müştəri.

Papağımı yan qoydum ki, özümə oxşamayım.

Bir də gördüm kimsə mənim kölgəmlə danışır.

Kölgəm boşanmışdı sanki məndən.

Öz kölgə həyatı ilə yaşayırdı.

Mənsizdi

və tam mənasızdı bu küçələrarası qaranlıq otellərdə.

3.Final

Yüksək gərginli elektrik xətləri altında dayanmışam.

Ana həyət qapısından ayrılmadan,

            öz uşağına "Final!" nidasını göndərdi.

Özü də təkcə bir dəfə demədi bu qorxunc sozü,

Dəfələrlə təkrarladı.

Özü də, hər dəfə ucalan, yüksələn bir səslə

            təkrarladı bu məhşər məzmunlu sözü.

Axırda bəlli oldu, məsələ bir o qədər də

            faciəli deyil burda mənimçün,

Elə bu anadan ötrü də.

O sadəcə, oğluna "Final" yağı almağı tapşırırmış.

Səmadan qaranquş fəğanı gəlirdi.

Günəş də batırdı,

Elə bil uzaqlarda deyil də,

Lap yaxınlığımda.

Qaranquş fəğanını bir daha dünyanın ən guclü nəğməsi bildim,

Dünyanın finalına hələ çox qalırdı, deyəsən.

4.Söyüş

Qəfil ağzımdan üçmərtəbəli söyüşlar qopdu.

Kimi söyürdüm mən?

Fatalistlər kimi qoca zəmanənimi söyürdüm, bəlkə?

Yoxsa, qapıbir qonşumdan bezib...

Bəlkə səbəbkar siyasi qüvvələrdi?

Qapımıza yapışdırılmış növbəti kommunal ödəniş qəbzidir?

"Bolt" taksilərinin nazlanmasıdır müştəriləri qarşısında?

Yox...

Söyüşümün bircə ünvanı var, deyəsən...

Deyəsən, artıq özümü söyməyə başlamışam.

5.Modern sevda

Süni intellektlə sevişdim -

            ancaq nə adını dedi mənə, nə çöhrəsini göstərdi,

Ən qaranlıq küçə səkilərindən gəldi səsi.

Kölgəsi, "İnterbellum" dükanına girdi, çıxdı.

Mənə öz hədiyyəsini paketlədi bir bahalı ünvanda.

Qapımı, çox musiqili cırıldatdı.

Baletdəki hərəkətlərlə hüzuruma tələsdi,

Dematereallaşdı, əlimi sıxınca.

Mənlə çəkdirdiyi fotoları anında sıfırladı.

Gedincə, çarpayımın altına baxdım,

Masama təzə üzqırxan buraxıb getmişdi.

Yazmışdı: "Sifətin tüklüdü. Üzümü qızartdın".

Etirafını, iradını qəbul edincə, yenidən pərdəarxasından,

            bütün qacetlərdən göz vurdu mənə.

Musiqimizi özü bəstələdi,

Qəhvəni, təkcə özü bildiyi bir üsulla dəmlədi.

Kölgəsi, hələ də evimdədi,

Özü, isə AZdrama pərdələri arxasında itdi.

6.Tüstülü ünvanlardan

İtirdiyin gözəli çoxxx...çox sonralar

            bir bahalı dükanın geyim kataloqunda tapdınsa...

Həyat davam edir.

Qəhvəni xahiş et, tünd dəmləsinlər.

Get, otur bir tüstülü, uzaq ünvanda,

Gələcəyə ordan bir yol axtar,

Geriyə boylanma bir daha.

Öz kölgənə salam ver.

Cavab salamı eşitsən, diksinmə.

7.Bəxtsiz bloqqer

"Qəşəng hava var,

Əsil, odun sobasında kartof dilimi havasıdır.

Sən dilimləyəsən, yar duzlaya.."

Harda, hansı xarabada, hansı internet küncündə eşitdim bu şeri?

Barmağımdakı gümüş üzüklə

            taqqıldatdım yazı masamı da, yaddaşımı da.

Bəxtsiz bir bloqqer düşdü yadıma:

Bağımızın açarını istəmişdi bir gün məndən.

SMS-lədi bu xatirə məni.

Əl telefonumun musiqisi də

çox uyğun idi

bu isti nəfəsli xatirəmə.

8.Anamdan sonra

Pensiya fondundan evimizə gəldilər,

Yoxlamaydı.

Anamı yoxlayırdılar,

Diridi hələ?

Yoxsa, çoxdan ölüb?

Təqaüdünü özümü alır, yoxsa, başqası?

Anam qışqırdı sifətlərinə - "Sağam. Hələ ölməmişəm ki!"

Bildilər, hə..anam hələ sağdı.

Tərs baxdılar biz tərəfə,

Çayımızı içmədən durdular süfrə arxasından.

Divara vurduğum paslı mismara

            öz bahalı plaşlarını etibar etmədilər,

Elə üst geyimlərində qaldılar.

Az sonra anam öldü.

Anamı bax, beləcə öldürdülər,

Vallah.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.06.2024)

Rubrikanı aparır: Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Zivər Ağayeva adı çoxunuza heç nə demədi. Amma bir vaxtlar - sovet dönəmində onun şeirləri, sözlərinə yazılan mahnılar çox populyar idi. 

“Unuda bilmirəm” şeirində böyük səmimiyyət var. 

Sən gəlməsən, necə xoşbəxt olum mən?

Dağıtmısan bu dünyamı, getmisən…

Bəli, əfsus ki, gedənlər həmişə bizdən nələrisə aparır. 

Əfsus!

Zivər Ağayeva 

“Unuda bilmirəm"

Demirəm ki, çiçək idin, solmusan,

Yuxu olub, gözlərimə dolmusan.

Ürəyimdə buz bağlayıb donmusan,

Yenə səni mən unuda bilmirəm.

Yolların da geri döndü, ay gedən,

Bilmədim ki, sən xoşbəxtsən, ya da mən.

Qəm yükündən saçlarıma düşüb dən,

Yenə səni mən unuda bilmirəm.

Həsrətindir dağa enən duman, çən,

Sən gəlməsən, necə xoşbəxt olum mən?

Dağıtmısan bu dünyamı, getmisən,

Yenə səni mən unuda bilmirəm…

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.06.2024)

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Dünən Azərbaycanın Xalq şairi Nigar  Rəfibəylinin doğum günü idi. Ötən əsrdə Azərbaycan Sovet poeziyasının say-seçmə qadın şairlərindən biri, məhəbbət və gözəllik tərənnümçüsü olan Nigar xanım bir başqa Xalq şairinə - Rəsul Rzaya həyat yoldaşı olmuş, bir başqa Xalq yazıçısına - Anara analıq etmişdir. 

Nigar Xudadat qızı Rəfibəyli 1913-cü il iyunun 23-də Gəncə şəhərində anadan olub. 1930-cu ildə Bakı Pedaqoji Texnikumunu bitirdikdən sonra Fəhlə-gənclər məktəbində, 1932-1936-cı illərdə isə Moskva Pedaqoji İnstitutunda təhsil alıb. O, əvvəlcə Bakı kinostudiyasında ssenari şöbəsində tərcüməçi və redaktor, 1937-1939-cu illərdə isə “Uşaqgəncnəşr”də bədii ədəbiyyat şöbəsində redaktor vəzifələrində çalışıb.

N.Rəfibəyli ədəbiyyata 1928-ci ildə “Dan ulduzu” jurnalında dərc etdirdiyi “Çadra” şeiri ilə gəlib. Elə ilk şeirindən ədəbi mühitdə rəğbətlə qarşılanan gənc şairin şeirlər kitabı 1934-cü ildə nəşr olunub. Kitabda toplanmış yaradıcılıq nümunələrində Azərbaycan qadınlarının yeni həyat quruculuğunda iştirakından bəhs edilib.

Nigar xanım hələ gənclik illərindən başqa xalqların inqilabi mübarizəsini, həyatlarında baş verən ictimai-siyasi prosesləri bir ziyalı vətəndaş olaraq izləyib, öz əsərlərində bu hadisələrdən bəhs edib. Onun “Dolores İbarriru” (1936) şeiri ispan xalqının faşizmə qarşı qəhrəmanlıq mübarizəsinə həsr olunub. Şairin “Cəmilə” şeirində isə Əlcəzair xalqının milli-azadlıq mübarizəsi, gələcəklə bağlı arzu və istəkləri böyük məhəbbətlə tərənnüm edilib.

Nigar Rəfibəyli ictimai həyatda və yaradıcılıqda mübarizələrlə dolu bir ömür yaşayıb. Sözündə və əməlində qorxmaz, cəsur olan şair özünün poetik ecazı ilə Azərbaycan ədəbiyyatına gözəl, ibrətamiz əsərlər bəxş edib. Yaşadığı dövrün gerçəklikləri müxtəlif mövzularda yazdığı poetik əsərlərinin mövzusu olub. Belə ki, təbiət mənzərələri, insanın mənəvi aləmi, vətənpərvərlik, sülh, əmin-amanlıq, azadlıq ideyaları Nigar xanımın əsərlərinin leytmotivini təşkil edib. Onların arasında “İşıqlı dünyam” (1969), “Günəşdən gənclik istədim” (1974), “Həzin bir axşamda düşərsən yadıma”, “Şanlı nəsillərin yadigarısan” (1982), “Zəfər nəğməsi” (1943), “Yol xatirələri”, “Avropa ətrafında səyahət gündəliyindən” kitabları (1957) nəşr olunduğu vaxtlardan böyük oxucu marağı və sevgisi ilə qarşılanıb.

Nigar Rəfibəyli öz yaradıcılığında uşaqları da unutmayıb, onlar üçün də poetik ilhamla, böyük sevgi ilə əsərlər yazıb. Şairin müxtəlif illərdə çap olunmuş “Balaca qəhrəman” (1942), “Günəşin cavabı” (1966), “Məstanın balaları” (1968), “Bizə bahar yaraşır” (1978) kitabları balaca oxucularının sevdiyi kitablardan olub.

Onun bir çox şeirlərinə musiqi bəstələnib, tanınmış müğənnilər tərəfindən ifa olunub. Həyat yoldaşı Azərbaycanın Xalq şairi R.Rzaya həsr etdiyi və görkəmli müğənni Akif İslamzadənin ifasında filmotekamızın qızıl fonduna daxil edilmiş “Alagözlüm” mahnısı bu gün də hamının sevərək dinlədiyi ən gözəl əsərlərdən biridir. Bu cür sevilən bir başqa mahnı da “Aman ayrılıq” mahnısıdır. 

Nigar Rəfibəylinin ədəbi yaradıcılığında tərcümə ədəbiyyatı da xüsusi əhəmiyyət kəsb edib. Belə ki, şair həyatı boyu ədəbi yaradıcılığını poeziya ilə yanaşı, tərcümə sahəsində də aparıb, hər ikisində böyük sənətkarlıq nümunələri yaradıb. Onun tərcümə əsərlərinin sadəcə adlarına diqqət edəndə yaradıcılığının bu qolunda da necə bir mükəmməllik yaratdığının şahidi oluruq.

Məhsəti Gəncəvinin rübailəri, Evripidin “İfigeniya”, Fridrix Şillerin “Məkr və məhəbbət”, Anton Pavloviç Çexovun “Vanya dayı”, “Albalı bağı” dramları, E.L.Voyniçin “Ovod”, O.Qonçarın “Bayraqdarlar” romanları, Əlişir Nəvai, Aleksandr Puşkin, Mixail Lermontov, Taras Şevçenko, Ş.Petöfi, A.Mitskeviç, A.Sereteli və başqalarının əsərləri məhz Nigar xanım Rəfibəylinin tərcüməsində Azərbaycan oxucularına təqdim olunub.

Nigar Rəfibəyli 1981-ci ildə Bakı şəhərində vəfat edib və II Fəxri xiyabanda dəfn olunub. Ruhu şad olsun!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.06.2024)

Sərtyel, “Ədəbiyyat və incəsənət”

1.

Yoxsullula mübarizə heç də yoxsulların öldürülməsi deyil! 

2.

Həvəskar kolbasası bir ay fitneslə məşğul oldu və doktor kolbasasına çevrildi.

3.

Nurəli zibilə düşüb. Facebook-da bir qızın şəklinin altına layk qoyub, indi qızın qardaşları dirəniblər ki, bəs namus məsələsidir, qızı almalısan. 

4.

Rus lətifəsi. 

Moskvanın küçəsi. 

QAİ inspektoru bir köhnə 06-nı saxlayır. Gürcü sürücüyə deyir:

-50 manat ver get.

Sürücü başını bulayır:

-Xeyir olsun? Vermirəm. Məndə heç bir çatışmazlıq yoxdur. 

QAİ inspektoru tərs-tərs təpədən dırnağa sürücünü süzüb soruşur: 

-Sənədlər var?

-Var.

-Qaydasındadır?

-Bəli. 

-Ödənməmiş cərimən var?

-Yoxdur. 

-Texosmotrdan keçibsən?

-Bəli. 

-Sığorta var?

-Var. 

-Apreçka var?

-Var əlbəttə. 

-Oqnetuşitel var?

-O da var. 

QAİ serjantı ah çəkir.

-Yaxşı, maqnitolan var?

-Var.

-Qoş oxusun.

Gürcü sürücü Ləzginka musiqisini qoşur. Serjant ortaya düşüb oynaya-oynaya deyir:

-50 manat ver, get.

Gürcü ikiqat təəccüblə “niyə verim ki?” soruşanda serjant təngnəfəs deyir:

-Adamsan, adam balasısan, görmürsən, səninçün oynayıram?

5.

Səfeh suallara biz cavab vermək istəmirik, ağıllı sualların isə cavabını bilmirik. 

6.

Tapmaca.

Niyə bir küçəni beş ildir ki dalbadal qaşıyıb yenidən asfaltlayırlar, bir küçənisə otuz beş ildir ki, dağılsa da asfaltlamırlar? 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.06.2024)