Yusif Alıyev, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Mən Böyük Səlcuqlu tarixini oxuyub, dərk edəndən sonra anladım ki, İslam dini türkün eşqinə, ruhuna, batini dünyasına uyğun bir dindir. İslam dininin yaranma hadisələri ərəb torpaqlarında baş versə də bu dinin qorunması, inkişafı və yaşaması türklərə bağlı olmuşdur. 

XI yüzilin ortalarında ərəblərin yaşadığı ərazilərdə təriqətlər səbəbindən yaranmış çəkişmələr islam coğrafiyasında mövcud dovcud dövlətləri tamamilə zəiflətmişdi. Şiə Fatimi dövlətinin gücü qarşısında tab gətirə bilməyən, Məkkə və Mədinə xalqı az qala təriqət dəyişikliyinə uğrayacaqdı. Bağdadın işğalı ilə Abbasi xəlifəsi Qaim bin Əmrullahın həbs edilməsi (məncə həbs edilmişdi) ilə əhalinin qılınc gücünə Şiə Fatimi dövlətinin şəriət tələblərinə ram edilməsi başlamışdı. İslamı təriqət fanatizmində boğulmadan xilas edəcək güc ünvanı isə öz dini inancını Cənd şəhərindən başlayaraq islama bağlamış, peyğəmbərin yolunu davam etdirən Səlcuqlu hökmdarı Sultan Toğrul oldu. Şiə Fatimiləri geri oturdaraq Mədinədən Bağdadadək hər yerdə Xəlifənin hökmünü bərpa etdi. Bundan sonra məscidlərdə Xəlifə ilə yanaşı onun da adına xütbələr oxundu. 

Amma bütün bu olanlar dinin daxilində baş verən təriqət çəkişmələrindən baş verirdi: şiə və sünni məzhəbin çəkişməsindən yaranan zəiflik xaçlıların damağına şirə çəkmişdi. Ona görə də Şərqi Roma (Bizans) imperatoru Roman Diogen imperiya büdcəsinin 80%-dən çoxunu dövrün ən müdhiş ideologiyası və ən müasir silahları ilə təchiz edilmiş 220 min nəfərlik ordu yaradaraq yer üzündən Səlcuqlu dövlətini və islamı silmək üçün yola çıxdı.

Dünyanı lərzəyə gətirəcək ordunun irəliləyişi islam coğrafiyasında qeyd-şərtsiz təslimin qaçılmazlığını ortaya qoyurdu. Lakin uca Yaradan sonuncu dinini kafirlərə yendirmək istəmədi, görünür. Şiə Fatimilərlə aparılan döyüşlərdə gücü zəifləmiş, orduda kifayət qədər maddi təchizatın olmadığı bir dönəmdə Bizans imperiatorunun qarşısına yeganə şəxs türk oğlu, Səlcuqlu imperatoru Sultan Alp Arslanın çıxması ilə bəlanın sovuşulacağına inanırdılar. 

Elə də oldu...

Tarix 26 avqust 1071-ci ili göstərirkən, məkan Malazgird idi. Səlcuqlu dövlətinin müqəddəratı ilə yanaşı, Allahın qüdrətli dini hesab edilən İslam dininin yaşam, yaxud parçalanma taleyi həll olunurdu. 

Həmin gün 50 min atlı ilə günorta namazından sonra düşmənlə misli bərabəri olmayan savaşa girildi. Babamız Sultan Alp Arslanın o vaxta kimi hərb elminə məlum olmayan döyüş taktiki sərgiləməsi ilə Bizans imperiyasının 220 minlik ordusunu döyüş meydanında mühasirəyə salaraq impertaor Diogenlə birlikdə ordunun böyük qismini əsir götürməsi türkün şanlı tarixinin ən parlaq səhifəsidir.

Beləliklə, Səlcuqlu Sultanı Abbasi xəlifəsini, təriqətlərə bölünmüş İslam dinini Allahın qüdrətinilə qorudu və o vaxtdan İslam dinini türkün qüdrəti ilə Allah eşqinə bağladıq. 

Bu qalibiyyətin səbəblərindən biri də lap öncələrdən Qurani-Kərimin ərəbcədən qıpcaq dilinə, daha sonralar isə Səlcuqlunun dövlət dili olan türk dilinə çevrilməsi olmuşdur. Çünki hər kəs Allahın sözünü öz ana dilində daha düzgün anlaya bilir və nəticədə mənsub olduğu din uğrunda, Allah uğrunda cihada girirdi.

P. S. Mən də Qazağa səfərim zamanı kutsal hesab olunan məkanlara gedərkən xalqım, dövlətim, qüdrətli Ali Baş Komandanım, ordumuz, doğmalarım, özüm və boynumda haqqı olan insanlar üçün uca Tanrıya öz dilimdə, türkcə xidab edib, şəhidlərimizə və Sultan Alp Arslana, böyük sərkərdə babalarıma rəhmətlər dilədim.

Şəkildə Qazax rayonunun Aslanbəyli kəndində yerləşən, tanınmış din adamı Hacı Mahmud Əfəndinin türbəsidir. Bura el arasında pir, ziyarətgahdır. Mən də oğlum Atabəyə mənsub olduğumuz mənəvi ənənələri öyrətmək, anlatmaq üçün bura gətirdim. Dualarımızı edib mənən rahatlıq tapdıq.

P.S.S. Dəyərli tarixçilərimiz səhflərimi düzəldər, yanlışlarım olarsa.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.08.2023)

Bu gün Azərbaycanın böyük şairi Məhəmmədhüseyn Şəhriyarın doğum günüdür

Könlüm quşu qanad çalmaz sənsiz bir an, Azərbaycan.
Xoş günlərin getmir müdam xəyalımdan, Azərbaycan.
Səndən uzaq düşsəm də mən eşqin ilə yaşayıram,
Yaralanmış qəlbim kimi qəlbi viran Azərbaycan.
Bütün dünya bilir – sənin qüdrətinlə, dövlətinlə
Abad olub, azad olub mülki-İran, Azərbaycan.
Bisütuni-inqilabda Şirin-vətən üçün Fərhad
Külüng vurmuş öz başına zaman-zaman, Azərbaycan.
Vətən eşqi məktəbində can verməyi öyrənmişik,
Ustadımız deyib “heçdir vətənsiz can”, Azərbaycan.
Qurtarmaqçün zalimlərin əlindən Rey şümşadını
Öz şümşadın başdan-başa olub al qan, Azərbaycan.
Yarəb, nədir bir bu qədər ürəkləri qan etməyin,
Qolubağlı qalacaqdır nə vaxtacan Azərbaycan?!
İgidlərin İran üçün şəhid olub, əvəzində
Dərd almısan, qəm almısan sən İrandan, Azərbaycan.
Övladların nə vaxtadək tərki-vətən olacaqdır?
Əl-ələ ver, üsyan elə, oyan, oyan, Azərbaycan!
Bəsdir fəraq odlarından kül ələndi başımıza,
Dur ayağa! Ya azad ol, ya tamam yan, Azərbaycan!
Şəhriyarın ürəyi də səninki tək yaralıdır,
Azadlıqdır mənə məlhəm, sənə dərman, Azərbaycan!

Bu gün Azərbaycanın görkəmli şairi, bu ölməz misraların müəllifi Məhəmmədhüseyn Şəhriyarın anadan olmasının 117-ci ildönümü tamam olur.
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı xəbər verir ki, şeirimizi yüksək zirvələrə qaldıran, insanlara vətənpərvərlik duyğuları aşılayan, milli həmrəylik ideyası təbliğ edən, milli ruhun oyanışında böyük xidmətləri olan Şəhriyar yaradıcılığı hər zaman Azərbaycan xalqının güvənc yeri olub. O, klassik şeirin bütün şəkillərinə müraciət edib, ölməz sənət inciləri yaradıb.

1906-cı il iyulun 31-də Təbriz şəhərinin Bağmeşə bölgəsində, o zamanın tanınmış hüquqşünaslarından Hacı Mirağa Xoşginabinin ailəsində dünyaya göz açan Məhəmmədhüseyn Şəhriyar Təbrizdə orta təhsil alaraq Tehran Universitetinin tibb fakültəsinə daxil olub. Təhsilini yarımçıq qoysa da, dahi şair xalq təbabətinə dərindən bələd olduğu üçün həkimliklə də məşğul olub.

Tələbəlik illərində Sürəyya adlı gözəl bir qıza vurulan Şəhriyar o qıza şeirlər həsr edir. Deyilənlərə görə, həmin vaxt Sürəyyanı şahın qohumlarından olan başqa bir nəfər də sevir. Qızın və şahın qohumları Şəhriyara təzyiq etməyə başlayırlar. Universitetin son kursunda şah rejimi onu Nişapura sürgün edirlər. Sevgilisi üçün bəstələnən şeirlərin içərisində ən məşhuru "Yar qasidi" şeiri olub ki, sonralara şair bu şeiri ağlaya-ağalaya məclislərdə deyib. Şəhriyar sevgisini belə ifadə edib:
"Sürəyyanın eşqi olmasaydı men şair yox, həkim olardım"...

Şəhriyarın ilk şeir kitabı 1931-ci ildə Tehranda üç böyük şair və alimin – Məlikü-şüəra Baharın, Səid Nəfisinin və Peyman Bəxtiyarinin müqəddimələri ilə nəşr olunub.
O, XX əsrin 19-20-ci illərin ortalarından etibarən artıq istedadlı bir şair kimi tanınmağa başlayıb. Məhəbbət lirikasının böyük korifeyləri Hafiz və Məhəmməd Füzulinin qəzəlləri ilə müqayisəyə qadir olan sevgi şeirləri, dünya həyatının mahiyyəti barədə fəlsəfi düşüncələri əks etdirən hikmətli qəsidələri, real həyat müşahidələrinin məhsulu kimi yaranan lirik poemalar müəllifi olan sənətkarı Azərbaycan şeirinin ən yüksək zirvələri sırasına ucaldan, ilk növbədə onun vətənpərvərlik duyğuları aşılayan, milli həmrəylik ideyasını təbliğ edən əsərləri olub.
M.Şəhriyarı XX əsr Azərbaycan poeziyasının nəhəngləri sırasına ucaldan, ilk növbədə, onun ölməz “Heydərbabaya salam” poeması olub. Şəhriyar “Heydərbabaya salam” əsəri ilə Azərbaycan türkünün milli həyatını bütün cəhətləri ilə göstərməyə müvəffəq оla bilib. Sadə bir fоrmada yazılan poema hələ əlyazma şəklində yayılaraq şöhrət tapıb və dövrün ziyalılarının diqqətini özünə cəlb edib. Şairin ata-baba yurdunun şirin xatirələri ilə yaşayan, “Heydərbabaya salam” poeması haqqında M.Rövşənzəmir yazırdı: “Heydərbaba dağı bir gün yerlə-yeksan оla bilər, yer üzərindən silinə bilər. Ancaq nə qədər ki, Azərbaycan xalqının həssas qəlbi döyünür, Şəhriyarın bu şeiri nəsildən-nəslə ötürüləcək və yaddaşda qalacaqdır”.

Ömrünün son günləri Tehranın Mehr xəstəxanasında yatır. 1988-ci il sentyabrın 18-də o, ağciyər iltihabı və ürək çatışmazlığından dünyasını dəyişir. Öz vəsiyyətinə görə Təbrizdəki Surxab qəbiristanlığında “Məqbərətüş-şüəra”da (“Şairlər məqbərəsində”) dəfn edilir. Onun ölümü İranda “Milli şeir” günü kimi qeyd olunur.

Məhəmmədhüseyn Şəhriyarın xatirəsi ədəbiyyatsevərlərin ürəyində əbədi yaşayır və sevilir. 
Ruhu şad olsun!

“Ədəbiyyat və incəsənət”
(31.07.2023)

Varis,

Azərbaycan Ədəbiyyyat Fondunun Baş direktoru,

Azərbaycanın Əməkdar Jurnalisti

(“Ədəbiyyat və incəsənət” üçün)

Böyük işlər görmək üçün böyük düha olmaq, insanlardan bir baş hündür olmaq lazım deyil. Böyük işlər görmək üçün insanlarla birgə olmaq lazımdır.

                                                                                                      Şarl Monteskyü

Bəli, mədəniyyətimizdə həlli vacib məsələlər illərdir ki, üst-üstə qalaqlanmışdı, bu xüsusda kino başda dayanırdı. Kino xadimləri altermativ yaradıcı qurumlarda iki cəbhəyə parçalanmışdılar, kino təsərrüfatı büsbütün intriqalara köklənmişdi, dövlət sifarişi ilə çəkilən filmlərin büdcəsi dost-tanışlara paylanırdı, peşəkarlar və istedadlı gənclər xarici ölkələrə üz tutur, yaxud kinodan küsürdülər. Nəticədə kino təsərrüfatı problemlərin altında inləyir, sadə vətəndaşlara isə yalnız “köhnə fiımlərin” nostalgiyası ilə yaşayaraq müasir kinoya fatihə vermək qalırdı. 

Və məhz belə bir ortamda yeni mədəniyyət nazirinin kino cəbhəsindəki bərbadlıq atəşkəsini pozması, Ümummilli Kino Forumunun keçirilməsi - kino sahəsindəki bütün nöqsanların açıq müstəvidən dilə gətirilməsi, Dövlət Kino Agentliyinin yaradılması – öz aydın proqramı, açıq məramı olan funksional mexanizmin işə düşməsi, filmlərin çəkilməsi üçün ədaləti bərqərar etməklə müsabiqə elan etməsi sakit səmada bir partlayış effekti verdi. Amma nə yazıq ki, bu nəcib təşəbbüs müəyyən şəxslər tərəfindən dərhal sərt təpkilərlə, böhtan və qarayaxmalarla qarşılandı. Hələ yenicə startı verilən, tam şəffaflığı təmin edilən, şərtləri də həqiqətən təqdirəlayiq olan müsabiqəni “artıq nəticələr bəllidir” çamırı ilə bulamağa çalışanlar dərhal meydana atıldılar.

Şəxsən mənim hekayə və romanlarımın ssenariləri əsasında əvvəlki dönəmlərdə bir neçə film və teleserial çəkilibdir, bununla belə, daim kinomuzun durumundan narazı olmuşam, onu yataqdakı ağır xəstəyə bənzətmişəm. İndi isə kinomuza əsən xoş bahar nəsimini duymaqdayam, bunu hamınız duyursunuz, kinomuzun üstünü qapamış qara pərdənin yırtılmasını da hamımız görürük. O ki qaldı duymayanlara və görməyənlərə, daha doğrusu, bunun imitasiyasını edənlərə, zalımcasına işığa qaranlıq deyənlərə, onlar, “ilk növbədə” hansısa sehirli dirijor çubuqlarına oynayanlardır. Bu çubuqları isə idarə edənlər, təbii ki, kinomuzun zülmətdə qalmasını istəyənlər, ümumən mədəniyyət sahəsində inkişafımızı arzulamayanlardır. Ümumi söz yığını, şər, qarayaxma və ortada bircə faktın, bircə arqumentin belə olmaması. Bəlli ssenaridir. Bir qapıya oyundur. Qarşı tərəfin  böhtanlara əhəmiyyət verməyərək öz işini görəcəyinə əminlik böyükdür.

Orta statistik oxucu bəlkə də kino sferasındakı əsaslı, inqilabi dəyişikliklərin məğzini dərindən bilmir, ona görə də bəzi açıqlamalar verməyi özümə borc sayıram. Xüsusən açıqlamaq istəyirəm ki, yeni filmlər üçün nazirliyin Kino agentliyinin müsabiqə elan etməsi zərurətdən doğurdu. Çünki yaxşı anlayırdılar ki, əvvəlki inzibati-amiranə üsul – yəni, filankəs, sən bunu çək, bəhmənkəs, sən bunu çək üsulu daha işə yaraya bilməz. Uzun illər Azərbaycan kinosu məhz bu üsulla idarə edilib, büdcələr nazirliyin yuxarı eşalonunda əyləşənlərinin yaxın çevrələrindəki bəlli rejissorlar arasında bölüşdürülüb, nəticədə zəif, sönük, boz filmlər çəkilib. 

Mən çox diqqətlə nazirliyin kino strategiyasını izləyən bir adam kimi çıxardığım arqumentləri dilə gətirmək istəyirəm.

Yeni kino strategiyasının ilk bəhrəsi olan müsabiqə özündə filmlərin 5 xətt üzrə  maliyyələşəcəyini ehtiva edir:

-Dövlət sifarişi ilə çəkilən filmlər - ilk öncə milli-mənəvi və sənət dəyərlərinə xidmət edəcək filmlər;

-Kommersiya filmləri - daha çox gəlir əldə etməyə hesablanan, bir sözlə, “kassa filmləri”;

-Sənət filmləri (art-hauslar) –istedadlı rejissorlarımızın öz seçim və istəkləri ilə çəkdikləri, beynəlxalq kinofestivallarda təmsil olunacaq yüksək zövq filmləri;

-Debüt filmlər – gənc rejissorların debüt işləri;

-Tələbə filmləri - İncəsənət Universitetinin və digər kino təhsili verən ali məktəb tələbələrinin çəkdikləri filmlər.

Beləliklə, peşəkar və həvəskar hər bir kəs kino çəkmək şansı əldə edir. Razılaşın ki, indiyədək nəinki belə, heç bunun həndəvərinə yaxınlaşan bir şey olmayıb.

Bir baxın, qısa müddətdə bu müsabiqənin elan edilməsi ilə yanaşı parçalanmış və iki kinematoqrafçılar ittifaqında cəmləşən kino cameəsi birləşdirilibdir. “Debüt studiyası” bağlanmışdı, bərpa edilibdir. Kino mediasının maliyyələşdirilməsinə başlanılıbdır.

Bu gün Mədəniyyət Nazirliyi ən əvvəl prodüsser mərkəzlərinin çoxalmasında və təkmilləşməsində maraqlıdır. İkinci - bazarın və rəqabətin yaranmasında maraqlıdır. Seleksiya yolu ilə tələbələr arasından, gənc istedadlar arasından yeni rejissorlar, ssenaristlər, operatorlar, aktyor və aktrisaların müəyyənləşdirilməsində  maraqlıdır. Və bu sahələrdə artıq canlanma hiss edilməkdədir.

Ölkəmizdə kino festivallarının keçirilməsi ənənəvi hal alacaq. Beynəlxalq anima, doko və kiçikhəcmli filmlər festivallarını maliyyələşdirməklə mədəniyyət nazirliyi eyni zamanda ölkəmizə təşrif buyuran tanınmış əcnəbi kino mütəxəssilərini panel müzakirələrinə cəlb etmək, Azərbaycan kinosu barədə bilgiləri dövriyyəyə buraxmaq fikrindədir. Tədricən A kateqoriyalı festivallara çıxmaq, ölkədə kino pavilyonları tikmək məqsəd kimi götürülür.

Mədəniyyət Nazirliyi dünyaçaplı studiyaların gəlib Azərbaycanda filmlər çəkməsində maraqlıdır. Hətta onları maliyyələşdirməkdə də. Azərbaycan ərazisində film çəkən bütün xarici şirkətlərdən yalnız bir şey tələb olunacaq: 60-70 faiz yerli işçilərdən – azərbaycanlı mütəxəssilərdən istifadə etsinlər. Bu bizə nə verəcək? Yeni kadrlar hazırlanacaq, hazır kadrların isə kino təcrübəsi artacaq.

Yeni kadrların hazırlanması prosesində tələbələrin xaricdə təhsil almasına önəm veriləcək, ssenaristlərin təkmilləşdirilməsində xeyli işlər görüləcək. Animasiya Akademiyası açılacaq, uşaqlarımızın Betmənlərin, Spaydermənlərin, Maşaların və Ayıların təsirindən qopmaları üçün milli animasiya filmlərinin çəkilməsi prioritet sayılacaq.

Kinoaktyor truppası bərpa ediləcək, texniki heyət üçün hər 6 aydan bir kvalifikasiya kursları keçiriləcək, dünyanın qəbul etdiyi ən yüksək avadanlıqlarla işləyən peşəkarlar dəvət ediləcək ki, bizdəki texniki heyətə ustad dərsləri keçsinlər. Bu dərsləri mənimsəyənlər müvafiq sertifikatlar alacaqlar.

Kinoteatrlarda göstərilən əcnəbi filmlərin dublyaj keyfiyyəti məsələsi də önəm daşıyır,  buna görə dublyaj studiyaları yaradılacaq, yüksək səviyyədə tərcümə mətnlərindən istifadə ediləcək.

Kinoteatrlarda Azərbaycan filmlərinin nümayişinə üstünlük veriləcək və bu filmlər üçün üstün prokat şərtləri müəyyənləşəcək.

Yadıma düşənlərin hamısını qeyd elədim. Gördüyünüz kimi, kinomuz reanimasiyadan çıxıb. Bir azdan tam sağalmış halda xəstəxanadan da çıxacaq.

Ən sevdiyim kinorejissor olan Federiko Fellininin bir fikri var. Deyir: “Mən yalnız öz işimi görəndə özümü ölü yox, diri hiss edirəm.”

Razılaşın ki, öz işini görmək əvəzinə başqasının gördüyü işə pəl vurmaq heç də dirilik əlaməti deyil.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(31.07.2023)