“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı dramaturq, ssenarist Ülviyyə Heydərovanın Elmira Şabanovanın doğum gününə həsr etdiyi yazısını təqdim edir. 

Ötən gün sevimli aktrisam Xalq artisti Elmira Şabanovanın doğum günü idi. 83 yaşı tamam olurdu sənətkarımızın. Ona olan sonsuz hörmətimi bir Allah bilir, bir də özü. Elmira xanımın o gözəl səsini bu vaxta kimi ancaq telefonda eşitmişəm. Sənətkarımıza can sağlığı arzulayıram. Bir də onu arzulayıram ki, Elmira xanımı canlı görüm. Bu arzumdan xəbəri var, hələ ki gözləyirəm. Çox yaşayın əzizim Elmira xanım! 

Sənətkarımız haqqında kiçik yazımı təqdim edirəm. 

AZƏRBAYCAN KİNOSUNUN ANASI 

Kino Elmira Şabanova üçün xəyallarının təsviridir. O, məktəbi bitirən kimi böyük ümidlərlə arzularına - Ümumittifaq Dövlət Kinomatoqrafiya İnstitutuna yollanır. Məşhur kinorejissor Sergey Qerasimovun imtahanından keçsə də atası VQİK xəyallarının üstündən xətt çəkir. Buna baxmayaraq gənc Elmira kino sevgisindən əl çəkmir. Bakıda Teatr İnstitutuna daxil olur, istedadı ilə elə birinci kursdan rejissorların diqqətini çəkir. İlk çəkildiyi «Əsl dost» filmi ona doğrudan da əsl dostlar qazandırır. Filmin ikinci rejissoru Rüfət Şabanovla isə nəinki yaxın dost olur, həyatını belə bağlayır.

«Səhər» filmində sevib-sevilən Sevda obrazı Elmira Şabanovanın kinoda gənclik illərinin son görüntüsüdür. O, 20 il sanki «özgə vaxt» yaşayır. Həyat yoldaşı, rejissor Rüfət Şabanov aktrisanın kino lentindən gənclik illərini alsa da, sənət ömrünə toxunmur. Aktrisa 30 il indiki Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin tələbələrinə aktyorluğun sirrini öyrədir.

Elmira Şabanova yenidən kinoya qovuşanda Azərbaycan kinosuna sanki analıq eləməyə başlayır. O, həyatda necə qayğıkeş, ailəsinə bağlı anadırsa, canlandırdığı ana obrazları da pafosdan uzaqdır.  

Elmira Şabanova «Ötən ilin son gecəsi»ndə «Qəm pəncərəsi»ndən də baxa bilər, amma o, «40-cı qapı»nı açmağı bacaran aktrisadır.

Sevimli sənətkarımıza can sağlığı arzusuyla... 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(02.11.2023)

Heyran Zöhrabova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Hər bir xalqın mədəniyyətinin bir hissəsini təşkil etmiş musiqi tarix boyu əxlaqi tərbiyə, əqidə və dünya görüşünün, estetik zövq və ideyaların formalaşmasında mühüm rol oynamış və bu gün də bu vəzifəyə xidmət etməkdədir.

Hər bir musiqi əsərinin müəyyən bir forması olduğu kimi, o həm də müəyyən bir janra aid olur.

Musiqi ümumiyyətlə iki yerə bölünür. Xalq musiqisi və peşəkar musiqi. 

Xalq musiqisinin eyni ilə şifahi xalq ədəbiyyatı kimi ayrı-ayrı və konkret bir müəllifi olmur. Adından da məlum olduğu kimi bu musiqinin yaradıcısı xalqdır.

Peşəkar musiqi isə ayrı-ayrı və konkret bəstəkarların yaradıcılıq məhsuludur.

Musiqinin maddi əsası insan səsi və müxtəlif musiqi alətlərinin səslərindən ibarət olduğu üçün o bu səbəblə əsasən üç janra ayrılır. Vokal musiqisi, instrumental musiqi və vokal-instrumental (yəni qarışıq) musiqi.

Və bu üç musiqi növünün də öz janrları mövcuddur. 

Vokal musiqinin janrları 

Mahnı - Şeirlə musiqinin vəhdətindən ibarət olan ən yığcam və ən geniş yayılmış vokal əsərdir. Xalq yaradıcılığında, məişət musiqisində peşəkar (bəstəkar) musiqidə geniş yayılmışdır. Musiqini ən qədim növüdür və məzmunca lirik, qəhrəmanlıq, əmək, vətənpərvərlik, uşaq və s. növləri mövcuddur. 

Romans - Səs və instrumental (çox zaman fortepianoda)  müşaiyətlə oxunan musiqi əsəridir. Azərbaycanda romans janrının yaradıcısı, məşhur "Ölkəm", "Sərhədçi", "Sual", "Seyran" romanslarının müəllifi bəstəkar Asəf Zeynallı olmuşdur. 

Ariya - Opera, oratoriya və kantatada simfonik orkestrin müşayiəti ilə bir vokal ifaçı tərəfindən ifa olunan bir musiqi nömrəsidir.  Ariya  dram əsərlərindəki monoloqun musiqi dili ilə emosional ifadəsidir. Hər bir ariyada obrazın (qəhrəmanın) musiqi xarakteristikası verilir. Adətən, 2 hissəli formada yazılır. 

Xor - Vokal musiqi ifaçıları kollektividir. Xor yunan sözü olub, “oxuyanların böyük ansamblı” deməkdir. 

Xor tipinə görə həmcins və qarışıq, növünə görə isə tək səsli (unison) və çox səsli olur. Xorda 4 səs partiyası olur: soprano, alt, tenor, bas. Müstəqil əsər, opera və operettalarda ayrıca musiqi nömrəsi kimi olur. 

İnstrumental musiqi janrları 

Sonata - 1 və ya 2 musiqi aləti üçün sonata formasında yazılmış əsərdir. İtalyanca “conare” sözündən götürülmüş, “hər hansı bir musiqi alətində çalma” mənasındadır. 

Simfoniya -  Orkestr üçün sonata formasında yazılmış irihəcmli əsərdir.  Simfoniya yunanca “həmahənglik” mənasındadır. Simfoniyalar quruluşuna görə 1 hissəli və genişlənmiş ola bilir. 

Vokal-instrumental (qarışıq) musiqi janrları: 

Opera - Vokal-instrumental  musiqli dram əsəridir.  Opera italyan dilindən  tərcümədə  "əsər" deməkdir. Operada əsərin mətni musiqinin müşayiəti ilə ifa edilir.  Müasir operada solu , xor, vokal ifaçılığı və rəqs vəhdət  təşkil edir.  Opera bəstəkarla libretto müəllifinin birgə əməyinin məhsuludur. 

Operetta - Vokal-rəqs səhnələrindən və danışıq epizodlarından ibarət komediya  məzmunlu musiqili səhnə əsəridir. Operetta eyni zamanda musiqili komediya da adlanır. İlk operetta Fransada XIX əsrin ortalarında Jak  Offenbax tərəfindən yazılıb. 

Operetta libretto əsasında yazılır. 

Balet – Musiqili- xoreoqrafik tamaşadır. Balet - fransız dilindən tərcümədə "rəqs edirəm" deməkdir. İlk balet əsəri də elə Fransada 15 oktyabr 1581-ci ildə tamaşaya qoyulub. 

Bu italyan Baltazarini tərəfindən quruluş verilmiş "Kraliçanın gülməli baleti"  tamaşası olub. 

Oratoriya -  Solistlər, xor və simfonik orkestr üçün yazılmış çoxhissəli vokal-simfonik əsərdir (lat. “oratio” – natiqlik deməkdir). 

Kantata – Bir, yaxud çoxhissəli, təntənəli nağıl-epik xarakterli  vokal-simfonik əsərdir. 

Solist, xor və simfonik orkestr üçün yazılmış, müəyyən məzmuna əsaslanan, səhnə hərəkəti olmayan silsilə mahiyyətli əsərdir. (italyanca “cantare”– oxumaq deməkdir). 

Azərbaycanda kantata janrının yaradıcısı dahi bəstəkarımız  Üzeyir Hacıbəyli olmuşdur.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(02.11.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində portalımızın Güney təmsilçisi Əli Çağla bu dəfə sizlərə Rəhim Təkinin  şeirlərini təqdim edir. 

Rəhim Təkin

Şair, yazar, ingilis dilinin mütərcimi Rəhim Təkin adı ilə tanınan Rəhim Əsgərzadə, 1986-cı ilin may ayının 2-də Marağa  şəhərində anadan olubdur. 12 yaşından ədəbiyyata olduğu marağı üzə çıxıb, ali məktəb təhsili alıb, indi isə sevgi ilə, diqqət ilə içindən coşan duyğuları qələmə alır.

ÖLÜMƏ DOĞRU

Deyirsən bu qədər qəmin yiyəsi,

Bəs niyə saçları bu cür qaradı?

Sən ki, məni məndən yaxşı tanırsan,

Sözlərin qəlbimə dəyən yaradı.

Soyuq baxışlarla, gözündə yaşlar,

Buza dönür, buza! Çörəyə buz səp.

Mənim işim daha yaradan keçib,

Yaradan ayrılan sümüyə duz səp.

Qəmin çoxluğundan ağarar saçlar,

Mənim içərimə sanki qar yağıb.

Sanki sümüklərim kəfən gözləyir,

Saçımın yerinə onlar ağarıb.

Gözü yaşlı ölsəm, silməyin onu,

Öz yasımda qoyun özüm ağlayım.

Mənim kəfənimi qara götürün,

Öz yasımı qoyun özüm saxlayım.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(02.11.2023)

Əlişükür Cavadov, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün                            

Gecənin qaranlığı hər tərəfi ağuşuna almışdı. Bizim yataqxana da gecəyə təslim olaraq işıqlarını keçirmiş, gecənin rənginə bürünümüşdü. İşıqlar təzə keçirildiyindən koridorda gəzən tələbələrin, açılıb-örtülən qapıların səsləri adda-budda eşidilirdi. Mən otağımızı bürüyən səssizlik içində çarpayımda uzanmış, baxışlarımı tavana zilləyib bəzisi lazımlı, bəzisinin isə gecənin bu vaxtı yadıma nə üçün düşdüyünü anlamadığım fikirlərin arasında vərd-vürd edirdim. Yerli yersiz fikirlərimin məni get-gedə mürəkkəb bir labirintə saldığını hiss edib bu fikirləri özümdən uzaqlaşdırmaq üçün nəzərlərimi tavandan çəkib pəncərədən çölə baxmağa başladım. Pəncərədən intəhasız səma və yataqxanamızın yaxınlığındakı yeganə binanın pəncərələrindən düşən işıqlar görünürdü. Çarpayım pəncərənin yanında olduğundan fikirlərimin məni əldən saldığı gecələrdə zilləndiyim səma və yaxınlıqdakı yeganə binanın pəncərələrindən düşən işıqların yaratdığı mənzərə mənimçün doğma bir görüntüyə çevrilmişdi. Həyatın məni haralara sovuracağından asılı olmayaraq bu mənzərənin mənim yaddaşımda həmişəlik qalacağına əmin idim.

İntəhasız səmada ulduzlar sayrışır, ay da onlara baxıb fərəhlənirdi. Ona baxdıqca qoşunla üstümə gələn fikirləri işığı ilə pərən-pərən salan ayın fərəhi mənə də sirayət edirdi. Daxilimdə özünə yavaş-yavaş yer edən fərəh otağımızın qapısının açılması ilə bir andaca yox oldu. Qapını açan son zamanlar dini sualları ilə sanki bizim dini biliklərimizi yoxlayırmış kimi hardansa qəfil peyda olan Əşrəf idi. Ona görə bizim deyirəm ki, qrupda dini bilikləri çox olan mən və mənim otaq və qrup yoldaşım Ceyhun idi. Qrupda kim dini məsələlərlə bağlı nəyi bilmirdisə bizə üz tuturdu. Son zamanlar bizə ən çox sual yağdıran adam da Əşrəf idi. Onun bu sualların cavabı öyrənəndən sonra tətbiq etdiyini heç görməmişdik. Və bu sualların cavabını nə etdiyi barədə heç bir fikrimiz yox idi. Əşrəf bizdən öyrəndikləri ilə nə istəsə edərdi. Namaz da qılardı, oruc da tutardı, Həccə də gedərdi... Ancaq di gəl ki, o hələ də öyrənməklə məşğul idi...

Bu ərəfələr mən və Ceyhunun özümüzü dində tapdığımız ərəfələr idi. Bizi birləşdirən də elə din idi deyə bilərik. İlk dəfə bir-birimizlə söhbətimiz zamanı dini biliklərimizin olduğunu görüb daxilən sevinmişdik. Bir-birimizlə çoxlu dini söhbətlər edə biləcəyimizi başa düşüb bir-birimizə daha da yaxınlaşmışdıq. Bu yaxınlıq bizi o qədər birləşdirmişdi ki, hətta çapyılarımızın da (arada mənim dolabım sonra Ceyhunun dolabı olmaq şərti ilə) yanaşı olmağına səbəb olmuşdu. Hər ikimizin dolabında ya şəriət, ya əxlaq, ya da başqa dini mövzuda olan kitablar olardı. Biz həmin kitabları böyük bir şövqlə oxuyar və bir-birimizə ötürərdik. Səhər, günorta və axşam namazlarını birlikdə qılar, hətta bəzən namazdan sonra namaz otağında Quran da oxuyardıq... Nə mənə nə də Ceyhuna həyatda özümüzü tapmağa dindən başqa birşey lazım deyildi. Biz bütün suallarımıza dində cavab tapmışdıq. Həyatın mənasından tutmuş onun mənasızlığına qədər bütün suallara cavabımız vardı. O cavabları isə dolablarımızda olan dini kitablardan oxumuşduq...

Əşrəf qapının kandarında dayanıb otağa girmək üçün icazə istədi, icazəni alandan sonra isə birbaşa mənə tərəfə gəlib çarpayımda əyləşdi. Pəncərədən düşən ay işığı onun mənə sarı çevirdiyi sifətinin bir tərəfinə düşürdü. Ümumi hal-əhvaldan sonra Əşrəfin yenə də dinlə bağlı bir sualının olduğu məlum oldu. Əşrəf soruşurdu ki, Ramazan ayı ay gözlə görünmədən də girə bilərmi? Yəni bəzən elə hallar olur ki, ay adi gözlə görümür amma teleskopla görünür. Belə olan halda da ramazan ayının girdiyini deyə bilərikmi?

Qabağdan Ramazan ayı gəldiyindən təxminən iki həftə bundan qabaq bu sual məni də maraqlandırmışdı və cavabını tapmaqdan ötrü əlimdə olan bütün şəriət kitablarını bir daha nəzərdən keçirmiş ancaq dəqiq cavab tapa bilməmişdim. Əmimoğluna zəng edib kənddəki evimizə getməyini lazım olan kitabları götürüb Ramazan ayı və ayın görünməyi barədə olan hissələri oxuyub dəqiq cavabı mənə bildirməyini xahiş etmişdim. O da dediyimi etmiş, lazım olan cavabı oxuyub öyrənmiş, cavabın yazıldığı hissənin şəkilini də hər ehtimala qarşı mənə göndərmişdi. Ona görə də Əşrəfin bu sualının cavabını dərhal verdim. - Ayı teleskopla görmək də Ramazan ayı olduğunu bildirir- Cavabımdan razı qalan Əşrəfin sifətində təbəssüm çiçək açmaq istəyirdi ki, yan çarpayıdan Ceyhunun ötkəm səsi eşidildi. Səhv deyirsən, bu belə deyil. Mən bir qədər susuram və - necədir bəs ? – deyirəm. O, - ayı gözlə görmək lazımdı - deyir. Mən bu variantla razılaşmır və öz dediyimdə dururam. O dolabındakı kitabları götürüb guya səhv dediyimi sübut etmək üçün Əşrəfin verdiyi sualın cavabını axtaranda mən də telefonumu çıxarıb əmimoğlunun mənə göndərdiyi şəkili ona göstərirəm. Ceyhun telefonumu əli ilə yana edib ayın işığında öz kitablarını vərəqləyir. Mən də onun inadına inad öz dolabımdakı kitabları da onun qabağına töküb – al bunlara da bax – deyib gülümsəyirəm. Ceyhuna baxanda bir neçə gün bundan qabaq bu sualın cavabını özümün də necə böyük bir narahatlıqla axıtarıdığımı xatırlayıram. Ona görə də bir qədər yumşalıb Ceyhuna telefonumdakı şəkili göstərir, şəkildə olan cavabın yazıldığı kitabın adını xoş bir tonda deyir, telefonu yenidən ona tərəf uzadıram. Cehyun isə heç cür mənim dediklərimlə razılaşmır, önünə tökdüyü kitabların arasında vurnuxur...

Mən yenə də onun mənimlə razılaşmadığını gördükdə bu dəfə ona güldüm. Gülüşüm qeyri-ixtiyari olaraq Ceyhuna toxundu. O, mənə baxıb – nəyə gülürsən? – dedi. Mən də - sənin yersiz inadına – cavabını verdim.

-       İnad ? Mən inad edirəm ?

-       Hə.

-       Deyirəm ki, mən deyəndi.

-       Mən də deyirəm ki, mən deyəndi

           Çarpayımda oturmuş Əşrəf təccüblə ikimizə də baxıb az qala pıçıltı ilə - indi kim deyəndi? -  deyir. İkimiz də birdən ona baxıb bərkdən, eyni vaxtda və eyni əsəblə - mən deyəndi – deyirik. Əşərfin baxışlarından  karıxdığı, verdiyi sualla axşam vaxtı belə səs-küyə səbəb olmağına görə peşman olduğu duyulur.  O, - əsəbləşməyin qardaşlar -deməklə kifayətlənir. Onun bu sözünün isə bizə zərrə qədər də təsiri olmur. Ceyhun yenidən əsəb saçmağa başlayır, əlini mənə tərəf tutub – nə bilire bu dini – deyir. Mən də onun əsəb saçmağına özümdən çıxıb partlayır – Əsl sən nə bilirsəne ? Nə bilirsənsə də hamısını məndən öyrənmisən - deyib kitablarını əlimlə qarışdırıram. Ceyhun bu sözümdən sora özünü saxlaya bilməyib mənə cumur. Biz tutaşırıq. Əşrəf və digər otaq yoldaşlarım yaranan səs-küyə şirin yuxularından oyanıb bizi aralamağa başlayırlar. Bizi aralayıb hərəmizi otağın bir küncünə aparırlar. Biz əsəb içində fınxırır yenidən tutaşmağa can atırıq. Yaranan vəziyyətə görə ən çox Əşrəf özünü günahkar hiss etdiyindən ən çox o əl-ayağa düşür. Üzünü gah mənə gah da Ceyhuna tutub – eləməyin qardaşlar, eləməyin. Yaraşmır sizə - deyir. Mən – birinci o başlatdı – deyirəm. Bu vaxt otağın qapısı açılır və yataqxana komendantı içəri girir. Tərs-tərs bizə baxıb – nə səs-küydü salmısız, yata bilmirsiz? – deyir. Özünü hələ də günahkar hiss edən Əşrəf – Zaraftlaşırdıq, üzürlü sayın - deyir. Komendant – zarafatın da vaxtı var. İndi zarafat vaxtı deyil. Yatmaq vaxtıdı. Bir də səsiniz gəlsə rəhbərliyə məlumat verəcəm – deyir, bir qədər sükut içində bizə baxır və qapını örtərək gedir. Biz qəzəbli olsaq da daha dinmirik. Mən özümü ələ almağa çalışıram. Yaratdığımız səs-küyün sorağının dekana gedib çıxsa onun alacağı sifət gəlib gözümün qabağında dayanır. Rəhbərliyə məlumat veriləcəyi təqdirdə valideynlərimin çağırılmağı və töhmət almağım ehtimalları da sakitləşməyimə əməlli başlı kömək edir. Ceyhuna baxıram. Hiss edirəm ki, o da mənim düşündüyüm şeyləri düşünür. Əşrəf aranın sakitləşməyə doğru getdiyini görüb sağollaşır və gedir.    

Mən yenidən çarpayımda uzanmış intəhasız səmaya, səmada parlayan aya, sayrışan ulduzlara baxmağa başladım. İndi ay mənə fərəhsiz görünürdü. O daha sevinclə parlamırdı. Sanki təssüflə işıq saçaraq başını bulayırdı... Ceyhun da mən də otaqda olan digər üç otaq yoldaşım da dərin bir sükut içində susurduq. Birdən otağın ən qaranıq tərəfində öz çarpayısında uzanan Oqtayın qalın səsi qaranlıqda çaxan ildırım kimi çaxaraq bir sual səsləndirdi.

 – Sübhənallah sözünün mənası nədi ?

Qaranlıqdan çıxıb üstümə cuman bu sual sanki bir vedrə soyuq su olub üzümə çırpılmışdı. Sanki mən hamının içində birdən lüt qalmışdım. Çünki mən qaranlıqdan çıxıb boğazımdan yapışan bu sualın cavabını bilmirdim. Bu sualın cavabını bilmədiyimi büruzə verməməkdən ötrü dinmədim. Sakitcə yanakı nəzərlərlə Ceyhuna baxdım. O da narahat şəkildə yerində dikəlib mənə baxırdı. O da susurdu. O da bu sualın cavabını bilmirdi...

 Ay ikimizə də rişxəndlə gülürdü. Ulduzlar isə öz aralarında pıçıldaşırdılar.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(02.11.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qiraət saatında Adəm İsmayıl Bakuvinin “Məhşər divanı, yaxud yalanın 17 anı” sənədli romanının dərci davam edir. Roman erməni millətindən olan bəşəriyyət canilərinin utopik məhkəməsindən bəhs edir. Onu nəinki oxumaq, hətta ən maraqlı faktları yaymaq, təbliğ etmək lazımdır.

52-Cİ DƏRC

Və bir şeyi də qeyd edim. 1991-ci ilin yanvar ayında SSRİ Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinin sabiq əməkdaşı A.Kiçixin Moskvada nəşr olunan “Stolitsa” jurnalında yazırdı: “Biz Sumqayıtda qanlı hadisələrin baş verəcəyi haqqında məlumatlı idik. Bu haqda DTK-ya məlumat verdik. Onlar da Mərkəzi Komitəni xəbərdar etdilər. Bizim bütün yazılı və şifahi məlumatlarımız MK-nın divarları arasında sükutla qarşılanırdı. Partiya rəhbərliyi separatçıların və cinayət dəstələrinin qarşısını almaq üçün heç nə etmədi”.

Sonra Aydın Məmmədov - Dövlət Təhlükəsizliyi Komitəsi Sumqayıt şəhər şöbəsi sədrinin sabiq müavini söz aldı:

-Sumqayıt hadisələrinin ssenarisi əvvəlcədən tutulmuşdu. SSRİ Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsindən polkovnik Paponinin rəhbərliyi altında 30 nəfərdən ibarət bir heyət Sumqayıta gəldi. Onların Azərbaycan xalqının xeyrinə heç bir tədbir görmədiklərinin şahidi olduq, əksinə, ermənilərlə söhbətlərində onları azərbaycanlılara qarşı qızışdırırdılar. Qoşunların gözləmə mövqeyi də hamının təəccübünə səbəb olmuşdu. Məsələ isə aydın idi. Sumqayıtda təxribat törədilməli idi və törədildi də.

Ardınca Azərbaycanın sabiq daxili işlər naziri Ramil Usubov çıxış etdi:

-O vaxt Sumqayıta "DQMV-nin Ermənistan SSR-yə birləşməsi uğrunda Komitə"nin ("Krunk") fəal üzvü, erməni polkovniki Kələntərov gəlmişdi. Onda şəhərdə yaşayan ermənilərin siyahısı və ünvanları var idi. O, vaxtı ilə Sumqayıtın hərbi komissarı işləmişdi. Hadisələr zamanı məhz "Krunk"a üzvlük haqqı ödəməyən ermənilərin ailələri zorakılığa məruz qaldı. İstintaq müəyyən etdi ki, həlak olmuş ermənilərin əksəriyyəti "Krunk" komitəsinə pul ödəməkdən imtina edənlər idi. İğtişaşları qızışdıran təxribatçıların sırasında öz aralarında erməni dilində danışan, eyni zamanda Azərbaycan dilini gözəl bilən, əyinlərində qara plaş, gödəkçə olan adamlar var idi. Onlar kütlənin arasında təbliğat aparır, gənclərə spirtli içki və soyuq silah paylayırdılar.

Sonra isə 1988-ci ilin fevralında Azərbaycan KP Bakı Şəhər Komitəsininin 1-ci katibi olmuş Fuad Musayev çıxış etdi:

-Fevralın ortalarından Ermənistandan Bakıya yüzlərlə qaçqın gəlməyə başladı. Onlar Abşeron yarımadasının əslən ermənistanlı olanların məskunlaşdığı qəsəbələrində yerləşdirilirdi. Səhərlər oraya avtobuslar göndərilirdi və qaçqınlar şəhərə yollanırdı, lakin onlar şikayət etmək üçün Nazirlər Sovetinə, MK-ya və digər instansiyalara deyil, fəhlə və tələbə yataqxanalarına gedirdilər. Onların Ermənistanda ermənilərdən çəkdikləri təhqir, məhrumiyyət və zülm haqqında danışdıqları camaatı son dərəcə hiddətləndirirdi. Başa düşdüm ki, iş qırğına doğru gedir və bu qəsəbələrdən şəhərə gedən bütün yolları bağlamağı əmr etdim. Əmr yerinə yetirildi. Biz onları Bakıya buraxmadıq, əfsus ki,  Bakıdan 25 kilometr aralıda yerəşən kimyaçılar şəhəri Sumqayıtı onların üzünə bağlaya bilmədilər. Fevralın 27-də orada talan başlandı.

Prosesdə fasilə elan edildikdən sonra daha 9 şahid ifadə verdi və Baş Hakim üzünü Qriqoryana tutdu:

-Cənab Qriqoryan, bəlkə Divana sözünüz var?

Qriqoryan istehza ilə “Sözüm çoxdur, amma məqamında deyəcəyəm” söylədi, belədə Baş Hakim qəzəbini gizlətmədən Qriqoryan səmtə sözlər yağdırdı:

-– Cənab Qriqoryan, Sumqayıtda yerli agenturanın yerli DTK-ya verdiyi məlumata görə, hadisələr ərəfəsində Yerevandan sənin yanına iki emissar gəlmişdi. İkisi də qara plaş geyinmişdi. Bu, bir növ parol idi. Qaraplaşlılar uzaqdan biri-birini tanıyır, birgə hərəkət edirdilər. Sumqayıt DTK-sı həmin geyimlərlə  maraqlananda əllərinə şəkillər keçib. Öyrəniblər ki, Sovetin NKVD adlı cəza qurumunun arxivində həmin qara plaşlardan var. O plaşları 1943-cü ildə alman faşistləri onlara qulluq edən xüsusi təyinatlı ermənilərə verib təxribat törətməyi tapşırırmışlar. Ermənilərin 2-ci dünya müharibəsi illərində yaşadıqları sovetlər ölkəsinin tərəfində yox, düşmən faşistlərin tərəfində vuruşmasına biz Divan qurmuşuq artıq. Bu öz yerində. Bu, sizin xislətinizdir. İndi isə davamını gətirirəm. Şəxsən sənin Sumqayıt hadisələrinə rəhbərlik etmək faktın gözlənilmədən üzə çıxanda və sən həbs olunanda istər Yerevanda, istər Moskvada, istərsə də xarici mətbuatda səninlə bağlı böyük bir təbliğat kampaniyası başlanmışdı. Guya, Azərbaycanda sənə işgəncələr verilir, səni, ailəni incidirlər. Bunları bəhanə edən Kremlin rəhbərliyi hüquq-mühafizə orqanlarına tapşırdı ki, səni Ermənistana, ordan da Rusiyaya köçürsünlər. Sən beləcə Budyonovska gətirildin, orda sənə gözəl şərait yaradıldı. Tamaşaçılar bəlkə inanmaz, ancaq bu, həqiqətdir, sənə ayda bir dəfə Amerikadan ərzaq və geyim əşyalarından ibarət böyük bağlama gəlirdi. Almaniyadan dərman preparatları göndərilirdi. Çünki sən vərəm idin. Hər kəs sənin qayğına qalırdı. Sən həbsxanada yatmırdın, sanki, sanatoriyada dincəlirdin. Sən  indi də öz kefindəsən. Moskva ətrafında bəy balası kimi yaşayırsan. İçki, narkotik, qadınlar. Amma başının üstündəki qara kabusu görmürsən, sənin sonun artıq yetişib.

Qriqoryan yerindən qışqırdı:

-Mənim sonum yetişə bilməz, çünki mən ölümsüzəm, mən ölməz Koşşeyəm.

Divanın qaydalarına görə burda heç bir mətləb qaranlıq qala bilməzdi. Baş Hakim tamaşaçıların Ölməz Koşşeyin nə anlam daşıdığını anlamadıqlarını görəndə aydınlıq gətirdi ki, bu, bir slavyan migologiyası qəhrəmanının adıdır. Ardınca da Qriqoryana irad tutdu ki, bu düşüncənlə də yanlışsan, çünki ölməz adlandırılan Koşşeyin canı çox gizlin bir yerdə - okeandakı bir adada, bir palıd ağacının altındakı sandığın içindəki dovşanın daxilində yerləşən ördəyin içindəki iynədə olsa belə sonda hər halda tapılır və Koşşey öldürülür, necə ki, sənin də həmin bu sonun gəlib.

Baş Hakim təntənə ilə elan etdi:

-Divan insanlığa sığmayan cinayətlərinə görə Eduard Robertoviç Qriqoryana qeybedilmə cəzası kəsir və hökmün dərhal icra edilməsini tələb edir.

Qriqoryan qəhqəhə ilə ucadan güldü, qollarından tutub onu aparmaq istəyən mühafizəçilərə maneçilik törətmək məqsədi ilə dartındı, amma güclü mühafizəçilər bir anda onu səhnənin arxasına çəkib apardılar.

Hələ də eşitdiklərinə inanmayan bəzi tamaşaçılar Baş Hakimi əhatəyə alıb ona müəyyən suallar verir, bəzi qaranlıq məqamlara aydınlıq gətirməsini ondan xahiş edirdilər. Erməni millətinə aid olmaları duyulan bu şəxslər heç cür inanmaq istəmirdilər ki, erməni millətçiliyinin bu cür rəzil, çirkin tərəfləri varmış. Baş Hakim, eləcə də onun köməyinə yetişmiş yaşlı həmkarı bu şəxslərin tərəddüdlərinə inamla son qoymağı bacardılar.

Bu gün də beləcə sona yetdi.

(Davamı var)

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(02.11.2023)

Əlibala Məhərrəmzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Ta qədimdən filosoflar, yazıçılar, dövlət xadimləri uğur barədə, məqsəd və hədəfə çatma yolları barədə fikirlər söyləmiş, rəy bildirmişlər. Bu söylənilənlərdən ən qiymətliləri aforizim halını almış, tarixin sınağından çıxaraq bu günə qədər gəlib çıxmışdır.

Bu aformzmləri elə bircə dəfə oxumaq insana bəs edir ki, fikir təlatümlərindən qopub müəyyən qərarları qəbul etsin, özünə lazımi keyfiyyətlər aşılasın, uğura, məqsədə doğru gedən düz yolu tapıb inamla, qətiyyətlə irəliləməyə nail olsun. Bu cür kəlamlardan bəziləri, düşünürəm ki, uğura doğru yolunuza işıq tuta bilər. Odur ki, uğur barədə aforizmlərdən ən seçmələrini verməyi məqsədyönlü hesab edirəm.

Bu gün daha 10 aforizm:

Uğurun yol yoldaşı nizam-intizamdır.

Çin atalar sözü

Qələbə günü yorğunluq hiss olunmaz.

Fars atalar sözü

Uğuru həzm edə bilmək uğursuzluğun başlanğıcıdır.

İtalyan atalar sözü

İnsan heç vaxt uğurdan doymaz.

Yunan atalar sözü

Məqsədə yaxınlaşmaq hələ onu əldə etmək demək deyil, çünki məqsədə bir addım qalmış, heç cür adlaya bilməyəcəyin uçuruma rast gələ bilərsən.

L.Blanki

Məqsədi böyük olan iş böyük sayıla bilər.

A.Çexov

Həyatda başlıca məqsəd xoşbəxtlik olmalıdır, əks halda, qəlbinizin atəşi kifayət qədər gur yanmayacaq, hərəkətverici qüvvə lazımınca güclü olmayacaq və nəticədə siz öz məqsədinizə tam nail ola bilməyəcəksiniz.

T.Drayzer

Məqsəd yoxdursa, heç nə eləmirsən; məqsəd kiçikdirsə, böyük işlər görə bilmirsən.

D.Didro.

Məqsədlərimizi gerçəkliyi nəzərə alaraq müəyyənləşdirməliyik.

R.Emerson

Hər cür çətinlik qüvvəni artırır.

C.Ferrari

“Ədəbiyyat və incəsənət”

 (01.11.2023)