“Cümə günü Əbülfəzqızının 10 sualı ilə" rubrikasının budəfəki qonağı AYB və AJB-nin üzvü, dörd  publisistika kitabının həmmüəllifi, "Ağ gecənin nağılı", "Otel otağından reportaj" və “Əllidə ələnənlər” adlı şeirlər kitabının müəllifi, "Manevr.az" və "Dəlidağ.az" xəbər saytlarının qurucusu, "Dəlidağ" Ədəbi Birliyinin sədri, şair, jurnalist Namiq Dəlidağlıdır. 

Xoş gördük, dəyərli yaradıcımız- Namiq bəy. Yaradıcılığınızla tanış olarkən sözlərin əynində poetik donu görüb suallarımı verməyə çox tələsirəm. Elə isə birinci sualımız özünü "qaranəfəs" halda çatdırdı. 

-Namiq bəy, Kəlbəcərin işğaldan azad olunduğu gün özünüzü necə hiss etdiniz? Olarmı ki, o hissləri sözlərlə ifadə edib bizlərə də bir daha o həyəcanı təkrar yaşadasınız? 

- Sözsüz ki, özümü çox xoşbəxt hiss etdim. Elə hisslər, duyğular var ki, gerçəkdən onu sözlə ifadə etməyə, dilə gətirməyə adam çətinlik çəkir. O xoş xəbəri eşidəndə hansı hissləri keçirdiyim barədə çoxlu misallar çəkə bilərəm. 28 il göynəyən, hər gün duz basılan yarama bir anın içində su səpildi, ağrı-acıdan xilas oldum, qanıma, iliyimə işləyən yurd-yuva həsrətimə son qoyuldu, uşaqlıq və gənclik xatirələrim bar verən ata ocağına qayıtmaq fürsətim yarandı – bu xoşbəxt anları yaşadım, gözəl duyğulara kökləndim. 

Bu xoş və xoşbəxt anları, günləri bizə yaşadan əziz şəhidlərimizin ruhu qarşısında baş əyir, igid döyüşçülərimizə can sağlığı diləyirəm.

-“Bütün fırtınalar həyatınızı pozmaq üçün gəlməz, bəziləri yolunuzu təmizləmək üçün gəlir." (P. Koelyo) 

Namiq bəy fırtına ilə üz-üzə gələndə ona qəzəbli gözlərlə baxır, yoxsa, "Nə fırtınalar gördüm" - deyib səbrə yoldaş olur? 

- Bu fikir bir yazıçı təxəyyülünün məhsuludur. Razılaşmaq da olar. Hər kəsin həyatında fırtınalar, təlatümlər olur. Yəqin ki, yolumuza davam etmək üçün bu od-alovun içindən keçməli, çətinliklərə sinə gərib dözməliyik. Mən də bu sədləri keçmək üçün yaranmışam. 

Qarğış da tale payıdı,

nə verdin qəbulum, Tanrım.

Dərd verən əlin var olsun,

böyükdür səbrim, Tanrım – deyib təsəlliyə üz tuturam.

-Torpağa bir tabut söz basdırdılar... 

çəkəcək canına sözün qanını,

yeyib dadlanacaq, sözü, şeiri,

gözü doymayacaq bu şirin daddan.

Namiq bəy, bu misralar unudulmaz şairimiz Məmməd Aslanın xatirəsinə həsr etdiyiniz şeirdəndir. (Allah rəhmət eləsin.) Onu  xatırlarkən ilk nə yadınıza düşür? 

- Yerişi, duruşu sözü qədər ağır olan, bir Türk kişisi, bir Türk şairi yadıma düşür. M.Aslanı dilimizin saflığını qoruyan, şeirimizin, sözümüzün namını çəkən böyük şair, publisist kimi xatırlayıram. Ruhu şad olsun.

-“Həqiqəti çılpaq görmək faydalıdır. Yalan isə qoy libaslara bürünsün." (Mişel de Monten) 

 Dəyərli Yaradıcımız, gözəl donda yalanla qarşılaşanda hansı misralarınızı qəlbiniz səssizcə səsləndirir?

- Mişel de Montenin sitat gətirdiyiniz fikri mənə “Ən acı həqiqət ən şirin yalandan yaxşıdır” deyimini xatırlatdı.

Bəzi hallarda xırda yalanlar danışmağa mən də “məcbur” oluram. Ancaq tez-tez dilimə gətirdiyim bir söz var ki, “doğruya zaval yoxdur, çəksələr, min divana”.

-Namiq bəy ənənəvilikdən uzaq, fərqli üslubda yazdığı yazıları ilə qəlblərə toxunur. Gənc yazarlara "çərçivədən çıxmağa" ehtiyat edənlərə nə söyləyərdiniz? 

- Yazdıqlarım nə qədər “qəlbə toxunur”, onu deyə bilmərəm. Kiməsə məsləhət vermək, tövsiyə eləmək xarakterimə yaddı. Bu gün gənc yazarlar bizdən yaxşı görüb-götürür, dünyagörüşləri fərqlidi. Çox şeyi biz onlardan öyrənməyə çalışırıq. Məncə, "çərçivədən çıxmağa" ən çox yaşlı nəslin ehtiyacı var.

-Ədəbi tənqiddə "qızıl meyar" nədir?

- Bu gün bizdə ədəbi tənqid yox dərəcəsindədir. Bunu mənə qədər də dəfələrlə deyiblər və fikirlərini əsaslandırıblar. Bildiyimiz kimi ədəbi tənqidin əsas vəzifəsi ədəbiyyatın inkişafına xidmət etmək, ədəbi prosesləri izləmək, yeni ədəbi hadisələrin təhlilini aparmaq və sairədir. İndiki ədəbi tənqidin “qızıl meyarı” məmur və imkanlı yazıçıları tərifləmək, onları “dahi”, “böyük” yazıçı, şair mərtəbəsinə qaldırmaqdı. Qalanını da özləri bilir... Bu gün tənqidimiz arzuolunan səviyyədə deyilsə, deməli, ədəbiyyatımız da inkişaf etmir.

-Payız adam, bu fəsil sənin çiyinlərindən

nimdaş plaş kimi asılı qalıb.

Qış kürkünü görmədim.

Dörd ildi gözlərimdə bir fəsildə qalmısan:

bomboz rəngdə.

(Namiq Dəlidağlı)

Namiq bəy, " Payız adam" yenə nimdaş paltarındadırmı?

- Yaradıcı adamlar həm də özlərini ifadə edir – yazdıqlarında, yaratdıqlarında. “Payız adam” nimdaş libasında arzularının ardınca hələ də yol gedir...

-Bilmirdin ki, qarşına 

namərd - nadan çıxacaq,

zalım dövran çıxacaq?! ...

"Özü yıxılan ağlamaz", 

dur çırp üstünü- başını,

sil gözlərinin yaşını.

"Yaşamağa öyrənginən",

bu dövran sevmir " naşını." 

( Namiq Dəlidağlı)

Namiq bəy, namərdləri sözlə "dəyişmək" olur və bacarmısınızmı? 

- Nadanlar söz qansaydı, yəqin ki, nadan olmazdı. Bəzi hallarda hansısa bir sözlə onlara təsir etmək olar. Ancaq bu misralar onları tərbiyə etmək üçün yox, öz yaşadıqlarımın, həyatımın bədii tərcümanıdır. 

-“Həyat nərdivanlarını çıxarkən insanlarla yaxşı davranmaq lazımdır. Çünki yerə enərkən yenə eyni insanlara rast gələcəyik." (Uliyam Şekspir) 

Namiq bəy, olubmu ki, onlar nərdivanı çıxanda yuxarıdan aşağı baxıb "məndən yoxdur"- deyib, amma nərdivandan enəndə: "Namiq qardaşım, səndən yoxdu da, yeganə dostumsan" - söyləyib. Bəs o zaman Namiq Dəlidağlı o "sadiq" dosta nə söyləyib? 

-Şair gözəl deyib:

Bu dünya nərdivandı,

Qalxanda mehribandı.

Enəndə nə yamandı.

Həyatımız eniş-yoxuşludu. Bizi “göyün yeddi qatına” qaldıran nərdivan-dövran həm də aşağı salır. Ona görə də bu qalxma və enmə növbəlidi. Gərək, pillələri qalxanda enəcəyini də düşünəsən. Dostlarımın yox, doğmalarımın, qohumlarımın “yuxarı qalxanda” “məndən yoxdu”, düşüncəsində olduqlarını daha çox hiss etmişəm. Ancaq kimsə yıxılanda sevinməmişəm. 

-Namiq Dəlidağlının özünün özünə tez-tez verdiyi sual hansıdır?

-Sualı adətən cavab almaq üçün veririk. Cavabım olmayacaq deyə, özümə sual vermirəm. Sadəcə, bəzi fürsətləri fövtə verdiyim üçün təəssüfləndiyim məqamlar olur.

-Dəyərli Yaradıcımız - Namiq bəy, qiymətli şair ömrünüzdən rubrikamıza vaxt ayırdığınız üçün Sizə minnətdarıq, yaradıcılıq uğurları və ən əsas sağlam ömür diləyirik.

Sonda hansı sualımızı daha çox bəyəndiyinizi bilmək istərdik.

- Diqqətinizə görə təşəkkür edirəm. Suallarınızın hamısı dillənməyim üçün imkan yaratdı. Birinci sualınız isə həyatımın boşluğunu dolduran doğma yurdla bağlı olduğu üçün daha gözəl idi.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.11.2023)

Kubra Quliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Salam, mən Mavi.

Dənizin, səmanın və onun gözlərinin ahəngindən doğulan Mavi.

Həyat rəngarəng tonları ilə gözəldir amma, mavi bir başqadır mənim üçün.

Mavi mənim evim kimidir. Hüzurun, sükutun və özümlə dərdləşdiyim həyatın tək çaları mavidir gözümdə.

Ən gözəl mavi tonu hansıdır desən, Xəzərin mavi sularını deyərdim.

Uşaqlığım və gəncliyim Bakıda keçdiyindən dənizə həmişə bir başqa aşinalığım olub.

Balaca olanda dəniz mənim üçün yay əyləncəsinin ən gözəl tərəfi olardı.

Anamın evdə hazırladığı yeməklər, atamın samovar çayı və dəniz kənarı pikniki bir başqa gözəl edərdi.

Sahildə inşa olunan qumdan qalalar və masmavi suda özünü balıq kimi hiss edən körpə qızcığaz..

Uşağlığımın ən özəl çağları dəniz sahilində ləpələrin sildiyi qəlbimin bir ömür saxlayacağı xatirələrlə doludur.

Hətta yadıma gəlir, ilk dəfə adımı yazanda 5 yaşım var idi, əlimdə çubuq bir az düşünüb hərf-hərf adımı yazmışdım dənizə.

Aradan illər keçdi, o qız böyüdü, həyatı, düşüncələri, əhatəsi demək olar ki, tamamilə dəyişdi.

Dəyişməyən bir neçə şey qalmışdı..

Üç-beş uşaqlıq vərdişi, bir neçə gizli xatirə və dəniz sevgisi.

Bir gün böyüdüyümün fərqinə varmışdım.

Təbii ki, həmən gün də Xəzərin qayalara çırpılıb geri dönən ləpələri ilə səssizcə dərdləşirdim.

Uzun müddət idi gəlmirmişəm buralara, uzun müddət idi unutmuşdum dənizin qoxusunu ciyərlərimdə hiss etməyi, ümumiyyətlə hiss etdiyim hər şeyi hiss etməyi, doya-doya yaşamağı, ağlamağı, öz-özümə dərdləşməyi unutduğumu xatırladım. Kiminə görə melanxolik, kiminə görə səmimiyyətsiz buz dağı, kiminə görə də, dərd ortağı idim. Mənə görə mən kim idim, onu yalnız dəniz bilirdi.

Ağlamağıma, gülməyimə, səssizliyimə, zaman-zaman üsyankarlığıma dözən, bəzən sadəcə boş-boş danışan ruhumdakı uşağı bir dəfə belə qapısından qovmadan, qınamadan, yaralamadan, incitmədən, köz tutan yaralarını təzədən qanatmadan, doğmalaşmışdı dəniz mənə. Zamanın izini silə bilmədiyi hər nə var idisə Xəzərin suları silərdi hər dəfəsində sahil kənarından.

Bəzən arzularımı danışardım, bəzən duzlu suyuna öz göz yaşlarmı qarışdıradırdı dəniz.

Mənə dənizi sevdirənlərdən biri də sən olmuşdun sevgili..

Bax indi sən yoxsan bəlkə, amma gözlərinin yadigarı dəniz var yanımda və mən əminəm ki, o məni yalnız buraxmayacaq..

Yalnız son zamanlar ümidim ged-gedə tükənir..

İllər sonra dənizimiz olmaz deyə qorxuram hərdən..

Hər dənizə gedəndə onun insanlardan necə küsdüyünə, insanların onu necə incitdiyinə fikir verirəm.

Bəşər övladı özünü o qədər düşünən olub ki, dənizin tən ortasında neft yatağı inşa edərkən neft tullantılarını dənizə axıdaraq suyu çirkləndirib, onun övladlarını: suitiləri, balıqları, tısbağaları, qurbağaları və daha adını bilmədiyim neçə çeşid heyvanı həm zəhərləyib onların ölümünə yer açır həm də, onların nəsillərinin tükənməsinə səbəb olur. Dənizin suyunu çirkləndirən insan sahili çirkləndirməkdən utanarmı heç? Təbii ki, yox. Sahilə nəzər salıram, birbirindən gözəl restoranlar, birbirindən özəl arxirekturaların düz qarşısında içki şüşələri, qarpız, dondurma, qarğıdalı qabıqları və daha çeşid-çeşid zibillər..

Əminəm ki, dənizə aşiq tək mən deyiləm.

Bilirəm ki, dəniz tək mənim xəyallarımın sığındığı liman deyil.

Bəlkə, bir çoxumuz ən azı mənim qədər dənizdən savayı narahatsınız, axı insan aşiq olduğunu incitmək, qıymaq istəməz..

Məhz buna görə bir çoxumuzun ruhundan xəbərdar olan dənizimizə sadəcə biz sahib çıxa bilər, onun yaralarına məlhəm ola bilərik.

Əks halda baş vermə ehtimalı olan hadisələr isə həqiqətən məni qorxudur..

Quruyan göz yaşlarından sonra söz yaşlarını da quruda biləcəyin dənizin üçün çalış, çalış ki, dənizin qurumasın, ən azı qurumağına səbəbkarlardan biri olma, sənin olana heç olmasa bircə dəfə sahib çıx, qayğı və mərhəmət göstər..

Mən xəyallarımın sığınacağını itirmək istəmirəm.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.11.2023)

Heyran Zöhrabova, "Ədəbiyyat və incəsənət" 

"Zaman geciksə də, nəticə geciksə də, səbr edən mütləq zəfər çalar..."

İmam Əli 

Bir dəfə bir tələbə yoldaşım

"Səbrin sonunda nə olur?"-,  deyə bir sual vermiş, mən də cavabında: "Məsələn tırtıl kəpənəyə çevrilir..."-, dermişdim. 

Tırtıl kəpənəyə çevrilir demişdim, çünki uşaqkən bir dəfə bir cizgi filmi izləmişdim. Filmin baş qəhrəmanı kiçik bir tırtıl idi. Bu kiçik tırtıl həmişə gözəl qanadları olan kəpənəkləri həsrətlə izləyir, özü də bir gün gözəl bir kəpənəyə çevrilib onların sırasına qatılmaq, qanadlarını çırparaq çiçəkdən-çiçəyə qonmaq, səmada pərvazlanmaq istəyirdi.

Fəqət günlər keçsə də bu kiçik tırtıl niyəsə kəpənəyə çevrilmirdi. 

Bəzi böcəklər kiçik tırtılı ələ salır ona gülürdülər.

"Sən balaca, çirkin bir qurdsan, heç vaxt gözəl qanadları olan bir kəpənəyə çevrilə bilməyəcəksən"-,  deyirdilər.

Kiçik tırtıl bu sözləri eşitdikcə onun ümidləri tamamilə qırılır və o çox kədərlənirdi.

Lakin bəzi müdrik və mehriban böcəklər də vardı ki, onlar qayğı və nəvazişlə kiçik tırtıla səbr etməli olduğunu söyləyir və hər cəhdlə onu bir gün onun da gözəl bir kəpənəyə çevriləcəyinə inandırmağa çalışırdılar. 

Bu, az da olsa kiçik tırtılı ümidləndirirdi. Kiçik tırtıl inanırdı ki, bir gün bir möcüzə baş verəcək və o da mütləq gözəl bir kəpənək olacaq. Və səbrlə bu möcüzənin baş verməsini gözləyirdi.

Beləcə, günlər keçir və bir gün balaca tırtıl bir pup düzəldib onun içinə girir. Bir müddət keçdikdən sonra o möhtəşəm möcüzə baş verir, pup qırılır və o kiçik tırtıl bənzərsiz gözəllikdə qanadları olan möhtəşəm bir kəpənəyə çevrilir.

Bu kəpənəyin o qədər gözəl qanadları olur ki, bütün böcəklər həsədlə onun qanadlarına tamaşa edirlər.

O öz gözəl qanadlarını ədayla çırparaq səmada pərvazlanıb digər kəpənəklərlə birlikdə yaşıl çəmənlərdə baş qaldıran rəngarəng çiçəklərin arasında uçmağa başlayır. 

Bəli, Əziz oxucu, səbrin sonu bir tırtılın kəpənəyə çevrilməsi anı kimidir.

Bu səbəbdən də mənim üçün hər zaman kəpənəklər yer üzündə ümid, səbr və möcüzələrin təcəssümüdür.

Ərəb dilində "İsbiru və sabiru"  deyə çox sevdiyim bir ifadə var. 

"Səbr edərkən, səbr etməyə səbr etmək"  kimi tərcümə olunan bu kiçik ifadənin necə də gözəl və böyük bir anlamı var.

Bəli, bəzən səbr də yorular çünki və bu zaman səbr etməyin özünə də səbr etmək gərək olar.

Doğrudur, əlbəttə hər tırtıl  kəpənəyə çevrilə bilmir təəssüf ki, eləcə də insan da hər dilədiyinə yetişə bilmir bəlkə, amma səbr edib dilədiyinə çatanda da, çox gözəl olur.

Bəzən Allah gecikdirəndə, daha da gözəl olur nəticə və yaxud da bəzən Allah sənin istədiyini sənə vermir, sən məyus olursan. Lakin sən Allahın sənin üçün uyğun bildiyi bu qərara səbr edərək  bəzən  bir zaman sonra anlayırsan ki, elə bəlkə də o şeyin olmamağı məsləhət imiş, elə bəlkə də xeyirlisi belə imiş. Çünki bizim xeyir bildiyimizdə bir ziyan, olmadı deyə kədərləndiklərimizdə isə bir xeyir vardır, onu biz öz baxış bucağımızdan görə və bilə bilmərik, amma Allah görər və bilər.

Həzrəti Əlinin də dediyi kimi Allahın məni sevdiyini istədiyim hər şeyi verməməsindən anlayıram.

Səbr etmək sizə ən çətin gələn anlarda həzrəti Zəhranın "O qədər səbr etdim ki, səbr mənə baxıb utandı"-, sözlərini xatırlayın. 

Səbr edin və də səbr edin.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.11.2023)

Uraqan Abdullayev, “Ədəbiyyat və İncəsənət”

İnkişaf etmək üçün etməli olduğunuz şeylərdən biri də düzgün dost mühiti qurmaqdır. Əgər dost mühitiniz yeyib içib kef edən insanlar üzərində qurulubsa işiniz çox çətin olacaq. Çünki siz bir balaca öz üzərinizdə inkişaf edib öz halınızı daha da yaxşılaşdırdığınız zaman, yəni bir balaca onları keçdiyiniz zaman belə dostlar bunu hiss edəcək və sizə paxıllıqları tutmağa başlayacaq: "nolub daha bizi bəyənmirsən?", "həə, bir az məşq edən kimi şişdin" kimi sözlərlə sizi utandırmağa çalışacaqlar.

Belə anlarda edə biləcəyimiz tək şey var, ya çox güclü bir psixologiyaya sahib olub onların düşüncə frekansını dəyişməlisiniz (ki, bu çox çətin bir şeydir.), ya da o mühiti ordaca buraxıb yeni bir dost çevrəsi qazanmalısınız. 

Bu məsələni bütün dostlarımla bir-bir müzakirə etdiyim zaman onlar da öz mühitlərini günahlandırmağa başladılar. Misal üçün: "Kursa yazılmaq istəyirəm, yanımda adam yoxdur." Belə bir düşüncə ilə heç zaman inkişaf edə bilməzsiniz. 

Sən yola çıx, yol özü sənə görünəcək. Yəni "köhnə dostlarla birlikdə edim, çünki tək sıxılıram" desəniz hər zaman o dost mühitinizdən asılı olaraq qalacaqsınız. 

Mən də əvvəllər məşqə getmək üçün yanımda adam axtarırdım. Amma indi sadəcə stadiona gedirəm və orda qaçan adamlarla tanış olub dostlaşıram. Ora gələn adamların da əsas məqsədi qaçmaq olduğu üçün çox gözəl bir münasibət yaranmış olur. Həm də sağlam bir rəqabət başlayır. Bax sizi inkişaf etdirən, bu sağlam rəqabəti özünüzdə formalaşdırmaqdır...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.11.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qiraət saatında Adəm İsmayıl Bakuvinin “Məhşər divanı, yaxud yalanın 17 anı” sənədli romanının dərci davam edir. Roman erməni millətindən olan bəşəriyyət canilərinin utopik məhkəməsindən bəhs edir. Onu nəinki oxumaq, hətta ən maraqlı faktları yaymaq, təbliğ etmək lazımdır.

53-CÜ DƏRC

                  13-CÜ PROSES.

                 TELMAN QDLYAN

Bu da nəhsinci – 13-cü proses. Axirət insanı üçün 13 rəqəmi, qara pişik, tək səbir kimi nəhs əlamətləri bir əhəmiyyət kəsb etməz, amma bu gün ittiham olunan Əsas dünyanın nümayəndəsi olduğundan 13 rəqəmi onu çox ilgiləndirirdi.

-Qalxın, Divan gəlir!

Tamaşaçılar ayağa qalxıb Divan heyətini alqışladılar. Səhnədə növbəti portretin üzərindən ağ örpək götürüldü. Yaşlı bir kişiydi, xırda gözləri ilə diqqəti cəlb edirdi. Həmin an mühafizəçilər portretdəki şəxsi müttəhim kürsüsünə gətirdilər, kulisdən isə onun adı oxundu:

-Özbək xalqına qarşı amansız cinayətlərdə ittiham olunan Telman Xorenoviç Qdlyan, 80-ci illər SSRİ prokurorluğunun xüsusi müstəntiqi, “Pambıq işi”, yaxud “Özbək işi” deyilən tarixə düşmüş ən çirkin və ən amansız istintaq işinin rəhbəri.

Qdlyan “Gərək elə bu nəhs rəqəm mənə düşəydi?” kəlmələriylə narazılığını bildirib müttəhimlər kürsüsündə əyləşdi.

Dərhal arayış səsləndi:

-Arayış: ““Pambıq işi”, yaxud “özbək işi” Özbəkistan SSR –də Rəşidov idarəçiliyi dönəmində iqtisadi cinayətlər və korrupsiya faktlarını araşdırmaq məqsədi ilə keçirilmiş istintaqların, qaldırılmış cinayət işlərinin ümumi adıdır. Bu prosesə geniş önəm verilmiş, bununla digər Sovet Respublikalarındakı milli kadrlara da “yolunu azmamaq” dərsi verilmişdir. Həmin vaxtda SSRİ iqtisadi tənəzzül dövrünə qədəm qoyurdu, bu proses xalqa günahkarlar təqdim etməyə hesablanmışdı ki, tutalım, uzaq Pribaltikada hansısa bir latış ərzaq qıtlığına görə ölkə rəhbərliyini deyil, Özbəkistanın hansısa kolxoz sədrini müqəssir bilib lənətləsin. Ümumilikdə 800 cinayət işi qaldırılmış, 4 mindən artıq insan cinayət məsuliyyətinə cəlb olunmuşdur.”

Qdlyan yerini rahatladı, onun prosesi 13-cü idisə, demək, o, müttəhimlər sırasını 13-cü tərk etmişdi, orada cəmi 4 nəfər qalmışdı, müttəhimlər kürsüsündən müttəhimlər sırasında qalmış həmin o 4 nəfərə əl elədi, yumruğunu düyünləyib tərpətdi, ermənicə “menk xaktenq” söylədi, erməni dili tərcüməçisi “O dedi ki, biz qalib gələcəyik” deyə Qdlyanı tərcümə elədi, dərhal auditoriyadan narazı ifadələr, fit səsləri eşidildi.

Baş Hakim prosesi açıq elan etdi, bir şəxsin bütün bir xalqa qənim kəsilməsini mümkün edən sovet imperiyasını lənətləyib özbək xalqının dərdinə şərik olduğunu bildirdi, dərhal Qdlyanın tərcümeyi-halı ilə tanış olmaq üçün diktorların dinlənilməsini istədi.

Kişi diktor uca səslə oxumağa başladı:

-Telman Xorenoviç Qdlyan 1940-cı ildə Gürcüstanın Axalkalaki bölgəsində, ermənilərin kompakt yaşadığı Böyük Samsar kəndində anadan olub. Saratov hüquq institutunda təhsil alıb. Əmək fəaliyyətinə Ulyanovsk vilayəti prokurorluğunda müxtəlif vəzifələrin icrası ilə başlayıb, 1983-cü ildə SSRİ Prokurorluğu yanında xüsusi mühüm işlər üzrə baş müstəntiq təyin olunub. Həmin il onu Özbəkistandakı pambıq pripiskası və korrupsiya işini araşdırmaq üçün ora yollayıblar, həmin iş nəticəsində başda aqrar-sənaye birliyinin rəhbəri A.Adılov olmaqla bir neçə yüksək vəzifəli məmur, hətta nazir həbs olunub, bir neçəsi, o cümlədən daxili işlər nazirinin müavini Davıdov intihar edib, Özbəkistana rəhbərlik edən şəxslər – 1-ci katib və Nazirlər Sovetinin sədri vəzifəsindən kənarlaşdırılıb. Bu proses, hətta 1-ci katib Şaraf Raşidovun intiharı səviyyəsinədək gedib çıxıb.

Sonra diktor –Diqqət monitora- söylədi, hamı monitora baxmağa başladı. Monitorda SSRİ Mərkəzi Televiziyasının 1989-cu ilə aid “Pambıq işi” ilə bağlı süjet göstərilirdi. Qdlyan idi, Moskvada – SSRİ rəhbərlərinin qarşısında şəstlə dayanıb onlara həbsxanalara saldığı özbəklərdən müsadirə olunan qızıl-zinyət əşyalarından yaranmış təpəni göstərirdi.

 Diktor mətni isə oxunmaqda idi: - Bəli, 1983-cü ildə - SSRİ rəhbəri Andropovun dövründə başlayan və 1991-ci ildə digər rəhbər olan Qorbaçovun dövründə yekunlaşan bu proses doğrudan da Qdlyana böyük məşhurluq gətirmişdi. O, özünü teleulduz ampluasında çox gözəl hiss edirdi. Qorbaçov perestroykasının tarixin ağ ləkələrini aradan götürmək missiyasını həyata keçirən “Vzqlyad” proqramına çıxır, kommunist rejimin cinayətlərini Özbəkistan üzərində isbatlamağa çalışırdı. Hətta SSRİ rəhbərliyinin təmsilçisi Yeqor Liqaçov söyləmişdi ki, Telman Qdlyan və onun həmkarı Nikolay İvanov SSRİ-nin dağılmasına Pambıq işi prosesi ilə ciddi töhvə vermişlər.

Süjet nümayişi bitəndən sonra diktor mətni davam etdi:

-Rəsmən Sovet və Rusiya ictimai-siyası xadimi kimi tanınan müstəntiq Qdlyan SSRİ dağılanda isə Moskvada yeni prosesə cəlb olundu, bu dəfə korrupsiyaya qurşanmış ittifaq rəhbərlərinə kompromat toplayırdı, demokratlara qoşulması, Qavriil Popovla birgə bütün müxalifət mitinqlərində iştirak etməsi isə siyası ambisiyalardan daha çox özünüqoruma instinktləri ilə bağlıydı. Çünki onu istintaq altında olanlardan rüşvət almaqda ittiham edənlər vardı. Qdlyanın başında həmişə zil qara panama olardı və insanlar uzaqdan tribunadakı panamalını görməyə alışmışdılar.

Baş Hakim diktora xitabən söylədi:

- Moskvada həmin o mitinqlərin birinin mən də canlı şahidi olmuşam, Qavriil Popovu mən də tanıyırdım, demək ki, böyründəki panamalı Qdlyan imiş. Amma diktorun indicə ötəri toxunduğu bir detalı mütləq şərh etmək lazımdır. Mühakimə etdiyimiz şəxsin demokrat libasına bürünməsinin konkret səbəbi 1989-cu ilin mayında SSRİ Prokurorluğunun ona qarşı cinayət işi qaldırması idi. SSRİ-nin o vaxtkı prokuroru A.Suxarev 2011-ci ildə keçmiş xatirələrindən söz aşarkən “Pambıq işi”nə də toxunmuş, belə söyləmişdi. Bir dəqiqə, qoyun oxuyum.

Baş Hakim Qdlyanın “Mən etiraz edirəm. Bu, şər və böhtandır” deyə çığırmasının müşayiəti altında qeyd dəftərindən oxumağa başladı:

-”Mən baş prokuror idim, ən son işim Qdlyanın işi oldu. O, prokurorluq əməkdaşı olsa belə korrusiya yolunda dayanmışdı. Qdlyan o dövrdə çox məşhurlaşmışdı, Ali Sovetin deputatlığına yüksəlmişdi. Mənimçünsə bu iş şərəf işi idi. Biz dərhal müəyyən sanksiyalara nail olduq. 1990-cı ilin fevralında o, partiya sıralarından xaric edildi, aprelddə SSRİ Ali Soveti Qdlyanın fəaliyyətindəki nöqsanları faş elədi, ardınca o, Prokurorluqda tutduğu vəzifəsindən də azad edildi. Amma Ermənistanda dərhal öz adamlarına yiyə duranlar tapıldı, Qdlyanı Ermənistan Alı Sovetinin deputatı etdilər, o, Moskvada yaşaya-yaşaya toxunulmazlıq statusu əldə etməklə dərhal “Demokratik platforma” deputat qrupunda yer aldı, ”Demokratik Rusiya” hərəkatına üzv oldu. Çox təəssüf ki, SSRİ-nin dağılması səbəbindən “siyasi şəraitin dəyişməsi” formulirovkası ilə 1991-ci ildə Qdlyanın cinayət işinə xitam verildi.”

Qdlyan yerindən var gücü ilə bağırdı:

-Bu necə mötəbər yerdir ki, orada boş, absurd sözlər səslənir? Suxarev sadəcə o vaxtlar mənim karyera yüksəlişimi həzm edə bilməyib yerimə göz dikmişdi, sonradan da ağlına gələnləri yazdı, onun cızma-qaralarının ədalət divanına əsla dəxli yoxdur.

Baş Hakim “Biz Divanda ən mötəbər mənbələrə müraciət edirik, cənab Qdlyan” sözləri ilə Qdlyanı yerində oturdub diktordan davam etməsini xahiş etdi. Diktor da davam etdi:

 -Qdlyan əməllicə əl-qol açmışdı, hətta o dövrün olduqca populyar proqramı olan, Qorbaçov perestroykasının ruporu sayılan “Vzqlyad” teleproqramının aparıcısı Yevgeni Dodolevlə birgə “Piramida 1” kitabını ərsəyə gətirmişdi. Rusiya Xalq Partiyasını təsis etmiş, İnsan hüquqlarının müdafiəsi və mərhəmət Fondlarını yaratmışdı. Xüsusən, Özbəkistanda törətdiyi qanunsuzluqlar və haqsızlıqlar, insan haqlarının kökündən tapdanması, şantaj və cəzavermələrlə dolu istintaq, dəlil-sübutsuz insanları həbs etmək, onların həyat yoldaşlarını, azyaşlı uşaqlarını belə həbsxanaya salmaq kimi qansızlıqlar və rəzalətlər törədən bir kəsin “mərhəmət”, “insan hüququ müdafiəçisi” ampluası hədsiz riyakarlıq kimi görünürdü. 1991-ci ilin avqustunda qiyam nəticəsində SSRİ-də hakimiyyət dəyişikliyi olanda demokrat imicli Qdlyan da həbs olunaraq VDV kazarmasında yatmalı oldu. Həbsdən çıxdıqdan sonra daha aktiv şəkildə ictimai fəaliyyətə qoşuldu, Dodolevlə birgə “Piramida 2” və “Qanunsuzluq dövrünün mafiyası. Kreml işi” kitablarını da yazdı. Bu kitablarda Qdlyan özünü Kreml və Özbəkistanın qorxunc korrupsioner mafiyası ilə təkbaşına mübarizə aparan qəhrəman ampluasında təsvir etmişdi.

Yaşlı hakim özünü saxlaya bilməyib yerindən söz atdı:

-Çox riyakar bir siyasət!

Qdlyan da sükutda qalmayıb ona dərhal cavab qaytardı:

-Xeyir, mən həqiqətən demokrat olmuşam, Qorbaçovun devrilməsi, yerinə demokrat Yeltsinin gəlməsi bizim iradəmiz hesabına baş tutub. O vaxtlar...

Baş Hakim müdaxilə edib Qdlyandan diktora mətni oxuyub tamamlamasına imkan verməyi xahiş etdi.

Diktor oxunuşa davam etdi:

-1992-1994-cü illərdə  Qdlyan siyası olimpdə bir az da parladı, Yeni Rusiya siyası blokuna rəhbərlik etməyə başladı. Rusiya Prezidenti yanında İctimai Palataya üzv seçildı. 1995-ci ildə ictimai-siyası vəzifələrinə birini də əlavə etdi, “Novıy vzqlyad” qəzetində köşə aparmağa başladı. Yazılarında hey Özbəkistan və Kreml mafiyasını vurur, onları “vətən mafiyası-daxili faşistlər” kimi qələmə verirdi. 1995-1999-cu illərdə yaşadığı Moskvanın Babuşkino dairəsindən  Dövlət Dumasına deputat seçildi. Avroparlamentlə əlaqələr üzrə nümayəndə heyətinə başçılıq etdi. Rusiya regionları üzrə deputat qrupunun üzvü oldu, “Rusiya-Yunanıstan” parlament qrupuna başçılıq etdi. O ki qaldı, bugünkü Qalyana, Qdlyan hələ də ona “çörək vermiş” Özbəkistan işi barədə müsahibələr verir, açıqlamalarla gündəmə gəlir. Hələ də özünü qəhrəman sanır. Özbəkistanda isə onun əməllərinə gec də olsa lazımi qiymət verilməsini tələb edirlər.

Diktor mətnini bitirdi, Baş Hakim ona minnətdarlıq edib ekspertlərdən xahiş elədi ki, Özbəkistan – Ermənistan münasibətləri barədə mütləq arayış səsləndirsinlər. Amma indilikdə isə diktorun son cümləsinə aydınlıq gətirilməsini istədi Baş Hakim: Özbəkistanda Qdlyandan nə kimi narazılıqlar və şikayətlər var? Bu ki, prosesə əlavə rəng qatır, çalarlar verir?

Baş ekspertin göstərişi ilə ekspertlərdən biri – alman kürsüyə çıxıb öz alman dəqiqliyi ilə hazır arayışı oxumağa başladı:

-“Yaxın zamanda Özbəkistanın bir qrup ictimai xadimi respublika prokurouna müraciət edərək 80-ci illərdə SSRİ Prokurorluğunun xüsusi işlər üzrə müstəntiqi olmuş, hazırda Moskvada yaşayan milliyyətcə erməni Telman Qdlyan barədə cinayət işi açmağı xahiş etdi. Müraciəti imzalayanlar tarixçi-publisist Şöhrət Salamov, psixoloji elmlər doktoru Mahmud Yuldaşev, Kaşkadarya vilayət Daxili İşlər Nazirliyi siyası şöbəsinin keçmiş müdiri Ollomurod İsakulov, ehtiyatda olan podpolkovnik Şokir Dolimov və yazıçı Akbar Mirzo idilər”.

(Davamı var)

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.11.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə Biri ikisində layihəsində yaşı 35-ədək olan şairlərin şeirlərinin dərcini davam etdiririk. Bu gün növbə Fərid Hüseynindir.

Fərid HÜSEYN

DAŞ QAZAN

Yanmış kibrit çöplərinə baxıram:

başından kül olmağın kədəri bürüyür könlümü...

Həyat sonda ayaqlarımızın dibinə gömür işığımızı –

eynən kibrit çöpləri kimi...

Sevdiyim şeirləri qalın kitablara sürgün eləyiblər,

Bir də onları axtarıb tapmağa vaxt nə gəzir?

Oğlumun gözlərindən başqa

surətim hər yerdə kiçilir.

Ölüm ayağındaymışam kimi

itirib bütün mənasını sirlərim.

Qəlbimin daşlığında boğuldu

tumar çəkməyə həsrət əllərim.

Könlümdə qiyama qalxıblar

dilimdəki qullar...

Sizə ölüm yoxdur, ey unutmadıqlarım...

Daş qazandır yaddaşım – gec qızar, gec soyuyar.

TALE YORĞUNU

Çoxumuz yorulduq taleyimizdən,

çünki gec gələn sevincə yer saxlamamışdı təəssüf.

Bir-birini yaxşı tanımaqdan xəstə düşmüş

insanlara necə kömək əli uzadasan?

Qaralmış üzlərə baxmaqdan

qançır olmuş bəbəklərin əllərindən

matəm yaylıqlarını hansı haqla alasan?

Axar sular surətlərimizi

korların qabağına tökdü,

heç kəs tanımadı bizi, dünya!

Özünü də itirdin, bizi də...

Gecəni gözləməkdən qaranlığa qarışdıq, dünya.

Qiyamət gününə qurulmuş saatlar yatdı.

Cavabsız suallarda sözləri kim düzdü bir-birinin yanına?

Qəbirlərin arasındakı bir adamlıq cığırları kim saldı?

On bir iqlim qurşağından kim tor atdı nəfəsimizə?

Ananın qocalmasıyla barışmaq üçün

onu nənəmizə bənzətməyi kim öyrətdi bizə?

Yalana şeir donu biçənlərin parçasının pambığı

ölü dillərin kəfəni deyildimi?

Səni tanıyandan sonra

kitabların üz qabağının hasarından

həqiqət çökəkliyinəyıxılmağa alışdıq.

Yarlı-yaralı su içdik, dünya! –

Özünü də öldürdün, bizi də!

“VƏFA” SÖZÜNÜ İLK DƏFƏ EŞİDƏRKƏN…

Eşitdim qovulmusan yer üzündən,

amma çox qala bilməzsən getdiyin yerdə,

qayıdacaqsan qəlbinin ardıyca.

Qayıt, yer tap özünə öz ömründə...

Dilindən “Allah” sözü düşməyən bir riyakarı

bir topa pulu sayarkən görmüşdüm.

Əllərinin sürəti ilə

gözlərinin ehtirasının toqquşduğu yerə baxmışdım.

Orda Allahdan əsər-əlamət yox idi.

Sən ki “vəfa” sözünü eşidəndə

qulaqlarını tutub qaçan adamsan...

Yerini yaxşı bilirəm.

Pul sayanların əllərinin sürəti ilə

gözlərinin ehtirasının toqquşduğu yerdəsən.

Ən doğma günlərin dərdinə arxa çevirmisən,

yox olmusan,

gücünü arsızlıqdan alan zamana yoluxmusan...

CƏSARƏT GİLEYİ…

Bu dəfə bircə sən yox idin həmişəki görüşdə

və hər şeyin əvvəlki kimi olması

yaman üzdü məni,

sanki qorxaqcasına

səni unutmağımızı bayram edirdi işıqlar,

sənsə zülmətin zəncirləri arasından bizə baxırdın.

Kaş bu dəfə məclisdə nəsə çatışmayaydı,

kimsə gəlməyəydi,

birimizin halı pisləşəydi,

amma olmadı.

Dostlar şərab süzdü

və hər şeyin əvvəlki kimi olması

məni yaman üzdü.

Sənin baş qəhrəmanı olduğun

lətifəni danışdılar adını çəkmədən,

arsız gülüşlər arasında əridin ağız boşluğumuzda.

Badə səsləri əvvəlki ahəngiylə qarışdı bir-birinə

və mənim bağrımın başı göynədi

hər şey əvvəlkitək davam etdiyinə görə.

Sonra sənin yoxluğunla sağollaşmadı heç kəs –

dağılışdıq evə.

Mənsə üzümü qaranlığa tutub pıçıldadım:

xatirələrini halal elə.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.11.2023)

Əlibala Məhərrəmzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Ta qədimdən filosoflar, yazıçılar, dövlət xadimləri uğur barədə, məqsəd və hədəfə çatma yolları barədə fikirlər söyləmiş, rəy bildirmişlər. Bu söylənilənlərdən ən qiymətliləri aforizim halını almış, tarixin sınağından çıxaraq bu günə qədər gəlib çıxmışdır.

Bu aformzmləri elə bircə dəfə oxumaq insana bəs edir ki, fikir təlatümlərindən qopub müəyyən qərarları qəbul etsin, özünə lazımi keyfiyyətlər aşılasın, uğura, məqsədə doğru gedən düz yolu tapıb inamla, qətiyyətlə irəliləməyə nail olsun. Bu cür kəlamlardan bəziləri, düşünürəm ki, uğura doğru yolunuza işıq tuta bilər. Odur ki, uğur barədə aforizmlərdən ən seçmələrini verməyi məqsədyönlü hesab edirəm.

Bu gün daha 10 aforizm:

İnsan öz qüvvəsinə inandığı vaxt istəyinə nail olur.

L.Feyerbax

Mübarizə bizi məqsədə yaxınlaşdırır və cəmiyyətdə yerimiz olduğunu sübut edir.

E.Heminquey

Əldə edilməsi mümkün olmayan ali məqsədlər bizə əldə edə biləcəyimiz kiçik məqsədlərdən daha əzizdir.

İ.Höte

Tərəqqi məqsəd, ideal isə nümunədir.

V.Hüqo

Böyük insanlar öz qarşılarına müəyyən məqsəd qoyurlar, qalan adamlar isə istəklərinə uyğun hərəkət edirlər.

V.İrvinq

Adam evdən çıxanda nə edəcəyi barədə fikirləşməli, evə gələndə isə nə etdiyi haqqında düşünməlidir.

Kleovul

Uzaqgörən adam hər bir istəyi üçün dəqiq yer ayırmalı və sonra bunları ardıcıl surətdə həyata keçirməyə başlamalıdır. Bizim tamahkarlığımız çox vaxt bu ardıcıllığı pozur və eyni vaxtda bir neçə məqsəd güdməyə sövq edir, nəticədə biz əsas məqsədi nəzərdən qaçırırıq.

F.Laroşfuko

Hətta ən astagəl adam da məqsədinin aydınlığını göz önündə saxlayırsa, onun işi məqsədsiz dolaşan adamlardan daha irəli gedir.

K.Lessinq

İstədiyini əldə etmək və ondan lazım olduğu kimi bəhrələnmək ağıllı insanın başlıca hədəfidir.

H.Makkey

Qarşınızda konkret məqsəd qoymamışsınızsa, heç nəyə nail ola bilməyəcəksiniz.

M.Monten

“Ədəbiyyat və incəsənət”

 (03.11.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində portalımızın Güney təmsilçisi Əli Çağla bu dəfə sizlərə Rəhim Təkinin  şeirlərini təqdim edir. 

Şair, yazar, ingilis dilinin mütərcimi Rəhim Təkin adı ilə tanınan Rəhim Əsgərzadə, 1986-cı ilin may ayının 2-də Marağa  şəhərində anadan olubdur. 12 yaşından ədəbiyyata olduğu marağı üzə çıxıb, ali məktəb təhsili alıb, indi isə sevgi ilə, diqqət ilə içindən coşan duyğuları qələmə alır.

ÖZÜNƏ DÖNƏN QAYIQ

Kəndiri qıyıya bağlanan qayıq,

Qəlbini dənizə o cür bağlama.

Dalğalar üstündə yuxuya batıb,

Sonsuzlara dalıb səssiz ağlama.

Yalqızlığa qatlaş, belə darıxma,

Hər nə darıxmaq var, ondan qabaqsan.

Özünə dənizin aynasında bax,

Sən gözəl dənizə çirkin yamaqsan!

Allahın altında, bu gen dünyada,

Acı bir sözsən ki, qəlbə dəyibsən.

Özünü çırp, dağıl qayalar üstə,

Dənizin yerini dar eyləyibsən.

Bənzəyirsən acı gülümsəməməyə,

Gecə-gündüz qara baxta gülərsən.

Umma nəhənglərin intiharına,

Özünə dönərsən, sən də ölərsən.

Dənizin ortası gecə, qaranlıq,

Üzməkdən yorulub, boğuluram mən.

Birazdan uçacaq ruhum yanına,

Nənni olub ona layla deyəsən.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.11.2023)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu günə təsadüf edən əlamətdar hadisələri diqqətinizə çatdırırıq:

3 noyabr. Ümumdünya hüquqşunaslara xoş münasibət günüdür

Xahiş edirik, bu gün hamı qaydalara əməl eləsin, hüquqşünaslara xoş münasibət göstərsin. Düzdür, onların sayı normadan xeyli çoxdur, belə ki, Sovetin dönəmində hüquqşunas yetişdirən bircə ocaq var idi, yurfak. BDU-nun hüquq fakültəsi yəni. İndi əksər universitetlər, özəllərin isə demək olar, hamısı bir ucdan konveyerdən hüquqşunas istehsal eləyir, hələ Rusiyanın (Dağıstanın), Ukraynanın, Türkiyənin distant təhsilli universitetlərindən ölkəmizə axın edən hüquqşunas diplomlarını demirəm. Nə etmək olar, olanımız budur, American Lawyers Public Image Association təsisatının təşəbbüsü ilə qeyd edilən bu gündə hüquqşunasların xətrinə dəyə bilmərik.

3 noyabr. Müstəqillik və ayrılıq günü

Bu günü Panama dövləti keçirir. Təzadlı bir gündür. 1903-cü ildə Panama Kolumbiyadan ayrılaraq müstəqil olub. Hər ilin 3 noyabrında panamalılar küçələrə axışır, təmtəraqla bu bayramı qeyd edirlər. Bayraqlarla, transporantlarla, musiqiylə, gül-çiçəklə küçələr boyu irəliləyir, şüarlar səsləndirirlər. Amma hər kəsin bir gözü gülür, biri ağlayır. Müstəqilliyə sevinsələr də panamalılar Kolumbiyadan ayrıldıqlarına üzülürlər. Bu cəhətdən, Panama dünyada yeganə dövlətdir ki, müstəqillik gününün yanına ayrılma sözünü də əlavə edərək yaslı bayram keçirir.

Panamanın qeyri-adilikləri çoxdur. Məsələn, dünyada yeganə yerdir ki, burada iki okeanı görmək mümkündür, Sakit Okeanda günəşi qarşıla, otur maşına, cəmi 80 kilometrdən sonra Atlantik okeanına yetişəcəksən. Burda həmişə isti olur, qasırğa və tufanlar əsla olmur. Panamanın paytaxtı olan Panama şəhəri dünyada yeganə şəhərdir ki, tropik meşə şəhər ərazisinə düşür. Panama flora və fauna müxtəlifliyinə görə də dünyada liderlik mövqeyindədir. Bura 10000 müxtəlif bitkinin evidir, təkcə orxideyanın burada 1400 növü vardır. 1500 müxtəlif ağacın olması Panama təbiətinə xüsusi status verir. 976 cür quş yaşayır burda, digər Amerika ölkələrində cəm halda bu qədər quş növünə rast gəlinmir. Və bir də, Panama – dünyada ərazisinin plyaj sahəsinin nisbətinə görə də lider dövlətdir. Burada plyajların uzunluğu 2490 kilometrə çatır.

Panama – yəni başa qoyulan o qəribə papaq dövlətin adında yer alsa da, əslində panamanı Panamada yox, Ekvadorda kəşf ediblər. Və ən qəribəsi - Panamanın büdcəsini dolduran əsas mənbə bilirsiniz nədir? Panama kanalından keçən əcnəbi gəmilərdən alınan rüsumlar. Məsələn, burdan keçən Norveç kruiz layneri 376 min dollar rüsum ödəyib. Bu rüsumlar üst-üstə dövlət idarə və müəssisələrində əmək haqlarını, sosial xərcləri təmin edir. Bu cəhətdən, zəngin təbii sərvətləri ilə bu sayaq xərcləri ödəməkdə aciz olan dövlətlər Panamadan nümunə götürə bilərlər.

3 noyabr. Laykaya ithafı pisləməli, Bestujev-Marlinskini sevməli

Yaponlar Bunka-no-xi günü keçirirlər, bu günün bir adı da mədəniyyət günüdür. Oğulsan, Bunka-no-xi günündə teatr, konsert salonlarına, kinoteatra, muzeyə getmə, yaxud kitab oxuma. İctimai qınaq filan olan deyil, yox. Yaponlar heç nədən, heç kimdən çəkinməzlər. Amma qanunlardan çəkinərlər. Odur ki, orda hamı qanunlara riayət edir, bu günkü gündə mədəniyyətə sığınmaq da ənənə şəklini alıb artıq.

Dubaya gedib-gəlməyi sevən həmyerlilərimiz, bu gün orda bayraq günü qeyd ediləcək, biləsiniz. Amerikada isə milli sendviç günüdür. Dünyada ən çox fəst-fudu amerikalılar yeyir, özəl günlərdə bu fəst-fudyemə iki dəfə intensiv hal alır. Bir indi təsəvvür edin, bu gün nə qədər sendviç satılacaq orada.

1992-ci ildə Bill Klinton ABŞ prezidenti seçilib, 1988-ci ildə SSRİ-də ivrit dilinin məktəblərdə keçilməsi qadağası aradan götürülüb, 1943-cü ildə Lyublyanada almanlar 17 min polyakı və yəhudini güllələyiblər. 1918-ci ildə Avstriya və Macarıstan bir-birindən ayrılıb. 1905-ci ildə Rusiya İmperiyasında ilk dəfə olaraq Finlandiya muxtariyyat alıb. 1900-cü ildə alman biznesmeni, “Adidas” firmasının qurucusu Dassler Adolf doğulub. 1888-ci ildə Cek Potreşitel sonuncu qətlini həyata keçirib. 1493-cü ildə Kolumb Dominikanı kəşf edib.

3 noyabrda doğulan digər məşhurlardan Mark Tvenin, Samuel Marşakın, Gerd Müllerin, Lotu Hikmətin, hətta Araz Əlizadənin adlarını çəkə bilərəm. O cümlədən də Bestujev-Marlinskinin. Çar tərəfindən Qafqaza sürgün edilən bu rus ədibi Azərbaycan sevdalısı olub, dilimizi öyrənib, Azərbaycanı vəsf edən əsərlər yazıb, xalqımızın çarizm əleyhinə milli azadlıq mübarizəsinə töhfə verib. Beləsinə heykəl qoymaq da azdır. (Amma biz Şaumyanlara, Kirovlara heykəl qoymuşuq təəssüf ki).

3 noyabra təsadüf edən tarixi hadisələrdən biri də var, 1957-ci ildə SSRİ kosmosa Sputnik süni peykini buraxıb, içində də Layka adlı bir it olub. Yadınızdadırsa, bir Azərbaycan Sovet şairi buna dillər əzbəri olan şeir də yazmışdı:

Layka uçur göyə, eyləyir ham-ham. Mən də baxıb ona alıram ilham.

Bəli, o vaxt belə idi, kommunist ideologiyası cəmiyyətdə dominantlıq təşkil edirdi, mədhiyyəçiliyin həddi-hüdudu yox idi. O vaxt bunlar məcburi idi əlbəttə. Bax indi zorən nəyisə təbliğ etmək heç kəsdən tələb olunmur, amma köhnə fikirlə yaşayanlar hələ də az deyil. Bu yaxınlarda prezident bir pişiyin başını sığallamışdı deyə həmin pişiyə azmı şeir ithaf edənlər oldu?

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.11.2023)