Gənc şair Aysel Nəsirzadə yeni şeirlərini “Ədəbiyyat və incəsənət” portalına təqdim edib. Onları sizin ixtiyarınıza veririk. 

 

 

NÖQTƏ QOYULDUQCA…

 

Kağız üşüyər-

Üstünə səpilən soyuq sözlərdən.

Nöqtə qoyulduqca

Ümid doğar isinməyə.

Səbəb olar günəşin doğuşu,

Ən kədərli insanda

Səbəbsiz gülməyə...

 

                             *

 

Saçını yola tökən

                  söyüd ağacı, 

Birləşməyən yol-

                    Sonu cığır.

Sevincdən doğan acı-

               Qanadı qırıq arzular.

Yüklənmiş beyin-

              Beyindən didərgin ağıl.

Gerçək- həyat,

Gerisi nağıl.

 

QURUDULMUŞ ÇİÇƏKLƏR 

 

Qurudulmuş çiçəklərdən 

gül ətri gəlməz bəlkə,

Ancaq xatirə qoxusu var

ruhu saran.

Hər kəsi bir gün keçirəcək,

Həyat ağır sınağından

Oğurlayacaq

ən məsum gülüşlərini dodağından.

Kirpiklərin nəm qalan hissəsindən

Asılacaq ümidlər.

Yalnızlığın rütbətindən

Yosun tutar ürəklər.

Uzaqlaşdıqca uzaqlaşarsan,

Ən yaxın saydıqlarından

Qürub çağı doğmalaşar,

Sübh çağı soyuyarsan həyatdan

 

KÖRPƏLƏR EVİ

 

Dünyaya gələn hər körpə,

Sevgidən doğulmur.

Sevgisizlikdən yaranan uşaqlar tamamlayır ‐ körpələr evinin siyahısını.

Ana sevgisi, ata zəhmətiylə böyümür onlar. O körpələrin ahıdır

göydəki qara buludlar, Lənətlənir yer üzü.

ʺAnaʺ kəlməsini

söyləyə bilməyən körpələrə

ʺBalamʺ‐ xitabı da gərəksiz,

dayə nəvazişi də soyuq.

Necə inanaq xoşbəxt gələcəyə?

 Bu sevgidən kasıb körpələr

 Böyüyəcək taleyini söyə‐söyə

Ehtiyacdan töküləndə küçəyə...

 

**

 

Dibçəklərə əsir edilən güllərin

Özgürlüyü yoluxa ürəklərə.

Sevgi hissiylə bəslənən,əzizlənən,

Qanadlanıb uçmadan

Ruh vücuda sarılaraq yaşaya azadlığı.

Bu dünyanı cənnət edə 

O dünyada cənnətə qovuşmaq istəyənlərin saflığı.

 

YOL BİR NƏFƏS

 

Öz dibinə kölgə salmaz 

şam ağacı

Dərd gözünü zilləyər

Sevinc baxar qıyğacı

Həyatları  ölçər zaman

Ömür adlı

Bir gün gəlib keçmək bilmir

İllər isə yel qanadlı

Uzaq gəlir hər şey uzaq

Ümid əsir arzu əbəs

Bu dünyadan o dünyaya

Uzaq deyil yol bir nəfəs

 

**

 

Lupanın bir üzünü tutsaq ümidimizin ən xırdaca zərrəsinə, 

Bir üzünü Günəşə.

Yenidən alov alsa ümidlərimiz, 

Buz bağlayan qəlbimizi sarsaq 

Ümid dolu atəşə.

Ömrü əmanət etsək

İkicə xoş kəlməyə,

Bir içdən gələn gülüşə

Yaşayıb getsək belə.

 

HƏSRƏT İLMƏ-İLMƏ HÖRƏR PAYIZI

 

Göylər qara bulud libasın geyər,

Sapsarı saralar yerin bənizi.

Rüzgar gah qaş çatar ,gah xəfifləyər,

Həsrət İlmə-ilmə hörər payızı.

 

Gündüzlər qısaldar boyun ölçüsün,

Gecə uzun-uzun cəng eyləyəndə.

Günəş min ədayla gülüşün yayar,

Arada-sırada yel səngiyəndə.

 

Qəm,kədər qovrular söz arasında,

Hər kəlmə kağızın sinəsin dağlar.

Düşərsən xatirə burulğanına,

Canlanar gözündə ən gözəl çağlar.

 

Çəkər tənhalığa öz havasıyla,

Milyonlar içində darıxarsan tək.

Bax belə yaşarsan xəzəl ömrünü,

Öl(ü)mü xatırladar “payız mübarək”

 

NƏ TEZ UNUTDUN MƏNİ

 

Viranə könlümdə bayquş ulayar,

Uğramaz səmtimə nə yaz, nə bahar.

Unudulmağın da bir zamanı var,

Nə tez unutdun məni?

 

Kimə gileylənim, kimə dərd yanım,

Bilməm kimi düşmən, kimi dost sanım.

Ay Məni hamıdan tez anlayanım,

Nə tez unutdun məni?

 

Sözə ümidlənib, səsə sığındım,

Ən çox güvəndiyim kəsə sığındım.

Deyilmiş ürəkdə əbəs sıxıntım,

Nə tez unutdun məni.

 

Bir quru hal xoşu, salamı kəsən

Əhsən yaddaşına qəlbinə əhsən,

Sən ki unutmağa həvəsliymişsən

Nə tez  unutdun məni

 

LÖVBƏR SALMAZ GƏMİLƏR

 

Bu limana lövbər salmaz gəmilər,

Susar qağayılar sahil boyunca.

Günəş də dənizə qıyğacı baxar,

Çəkilər qınına  yerdən doyunca.

 

Rüzgar qayalara çırpar dalğanı,

Dənizə atılmış dərdlər dağılar.

Buxarlanıb göyə çıxan hər dərdə,

Yağış söylər həzin-həzin ağılar.

 

Yer üzü islanar insan ahıyla,

Allahı unudan yadına salar.

Yenə o sahildə bərk qaya üstə,

Bəxtindən gileyli bir cavan ağlar.

 

APARDI

 

Budandı arzumun qolu‐qanadı, 

Solub xəzəl oldu, quşlar apardı. 

İntizarla açdım səhərlərimi, 

Gecəmi sel kimi yaşlar apardı.

 

Gülüşüm yarımçıq, kəm‐kəsir oldu, 

Arzum gözlərimdə lap əsir oldu. 

Ürəyim kədərə tələsir oldu, 

Ömrümü bəlkələr, kaşlar apardı.

 

Gedən karvanımı kim çəkib əylər? 

Həyat nə eləsə, tək mənə eylər. 

Deyin, sahib çıxsın ruhuma göylər, 

Cismimi torpaqlar, daşlar apardı.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.11.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində portalımızın Güney təmsilçisi Əli Çağla bu dəfə sizlərə Rəhim Təkinin  şeirlərini təqdim edir. 

 

Şair, yazar, ingilis dilinin mütərcimi Rəhim Təkin adı ilə tanınan Rəhim Əsgərzadə, 1986-cı ilin may ayının 2-də Marağa  şəhərində anadan olubdur. 12 yaşından ədəbiyyata olduğu marağı üzə çıxıb, ali məktəb təhsili alıb, indi isə sevgi ilə, diqqət ilə içindən coşan duyğuları qələmə alır.

 

 

CƏHƏNNƏM

 

Behişti bilmirəm,

Amma düz deyirmişlər,

Cəhənnəm elə bu dünyadadı,

Mən cəhənnəmin bacasından baxmışam.

 

Bir qış gecəsi idi,

Körpünün altında bir qızcığaz

Yatağı cəhənnəmə açılan qapı.

Bir təlisi üstünə çəkib

Cəhənnəmin qapısını örtdü…

 

Sonra

Bacaqları

Dənizdən qırağa düşən

Bir cüt qızılala,

Səhərə dək baxdım,

Can verə bilmədilər.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.11.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Poetik qiraət rubrikasında bu gün sizlərlə şair Faiq Hüseynbəyli görüşür. 

 

Hamam hamam içində

Təzə zaman, təzə tas.

Sənə nağıl söyləyim,

Ömrüm-günüm, qulaq as.

 

Biri varmış, biri yox,

Dəvələr dəllək imiş.

Tanrı da yer üzündə

Tənha imiş, tək imiş...

 

İlhama gəldi bir gün,

Murada çatdı Tanrı.

Torpaqdan, sudan, oddan,

Adam yaratdı Tanrı.

 

Nəfəs verdi insana,

Havalı olsun, dedi.

Həsrət verdi insana,

Halalı olsun, dedi.

 

Sevgi verdi insana,

Gözlərində yaş olsun.

Nifrət verdi insana,

Sevən könlü daş olsun.

 

Yaratdı! - saldı Tanrı,

İnsanı bu qəmlərə.

Sonra da rəhm eylədi,

Bəndeyi-adəmlərə.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.11.2023)

Uraqan Abdullayev, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

"Atalar qızlarının ilk qəhrəmanıdır. O qəhrəman özünü doğrultmadısa, o qız ömrü boyu yarımçıq qalır. Heç vaxt içdən heç kimə güvənmir, içdən gülmür, varlığıyla yoxluğu bilinmir."

 

Baş rollarını Nicat Rəhimov və Zarina Qurbanovamın canlandırdığı filmdə həbsdən yenicə çıxmış bir atanın ailəsinə qarşı olan mənfi rəftarından söhbət gedir. Bu ata bəzən kobudluq edir,  bəzən həddini aşır, bəzən də qaydaları pozaraq digər insanlara narahatlıq verməyə başlayırdı. Lakin bu tam-tamına həmin adamın pis olduğu anlamına gəlirmi? 

Misal üçün, həbsdən yenicə çıxan adamın etmək istədiyi ilk iş evinə gedib, yeməyini yeyib yatmaq idi. Lakin həyat yoldaşı ona sürpriz etmək istəyərək onu yatmağa qoymur və başını aldadaraq onu istirahət mərkəzinə aparır. Ssenaridə bəzi boşluqlar gözümə dəydi. İlk növbədə bu kişi həbsdə olarkən həyat yoldaşı necə maşın alıb? İşləyərəkmi, yoxsa başqa bir yolla, bu məsələyə aydınlıq gətirilməliydi. 

Ssenari irəlikədikcə kişinin qıcıq verən halları insanı daha da çilədən çıxarırdı. Lakin sonluğun pozitiv bitməsi insanı, həqiqətən də, sevindirdi. İlk növbədə nəzərə almaq lazımdır ki, bu adam həbsdən yenicə çıxıb, psixologiyası yerində deyil. Adətən həbsdən çıxan adamlar daha müdrik və daha ağır təbiətli halda olurlar ki, adam söz deməyə belə çəkinir. Burada isə həbsdən çıxmış atanı zəncirdən qopmuş it kimi görürük. Adətən həbsdə hörmətsiz olanlar azadlığa çıxan kimi özlərini zənciri qırılmış itlər kimi aparır. Bu yerdə yadıma "Hərbidən qeydlər" kitabından qısa bir hissə düşür:

"Bu sanki barbar və mədəniyyətsiz bir insanı gözəl geyim geyindirib, elit təbəqəyə buraxmağa bənzəyir. Həmin insan nə qədər gözəl geyinsə də, hər hərəkətində mədəniyyətsizliyini və səviyyəsizliyini göstərmiş olacaq. Nəyə lazım gözəl  geyim, bu gözəlliyə layiq deyiliksə? Nəyimizə lazım təmiz cisim, ruhumuz murdar sularda üzürsə? Hər şeydən əvvəl təhsilə, savada və mədəniyyətə fikir verməliyik."

Mənə elə gəlir ki, qəhrəmanımız ofisiantla rəftar edərkən içindəki o boşluq və aşağılıq hissini görmək olurdu. 

Diqqətimi çəkən digər bir nüans isə o oldu ki, mən baş rolda olan Nicat Rəhimova nə qədər baxıramsa baxım, sanki hər yerdə o, bozbaşdakı Şirin obrazını canlandırır. Çöldən özünü yekə-yekə aparmaq istəyən, lakin dərinə endikcə içində cılızlaşan insan prototipini canlandırır hər yerdə. Çox istərdim ki, tamam fərqli bir obrazda onu görək və deyək ki, "həə, bax bu başqa bir obrazdır". Lakin onun çəkdiyi zəhmət, içində olan yaradıcılıq enerjisi əvəzolunmazdır. Daha öncə də qeyd etdiyim kimi, filmin pozitiv sonluqla bitməsi insanı, həqiqətən də, sevindirir. 

 

https://youtu.be/Hn2tdDXZtl8?si=tYQa8ZQPWDJ4Ll5K

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.11.2023)

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Azərbaycan musiqisinin canlı klassikidir Tofiq Bakıxanov. Bu il düz 93 yaşı tamam olur. Amma onun ömür təqvimində bir yubiley də gözlənilir bu il. Yaradıcılığının 70 illiyi. 

 

Tofiq Əhmədağa oğlu Bakıxanov 1930-cu il dekabr ayının 8-də Bakıda, görkəmli tarzən, Azərbaycanın xalq artisti Əhməd Bakıxanovun ailəsində dünyaya göz açıb. O, XIX əsrdə Azərbaycanın məşhur alimi, tarixçisi, şairi və ictimai xadimi Abbasqulu Ağa Bakıxanovun nəticəsidir.

Tofiq Bakıxanov ilk musiqi təhsilini Ü. Hacıbəyov adına Azərbaycan Dövlət Konservatoriyası (indiki Bakı Musiqi Akademiyası) nəzdindəki onillik musiqi məktəbində (indiki Bülbül adına orta ixtisas musiqi məktəbi) skripka aləti üzrə respublikanın Əməkdar müəllimi M. İ. Simberovdan almışdır. Daha sonra Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasında iki ixtisas üzrə təhsil almış, buranı 1953-cü ildə skripka ixtisası, 1957-ci ildə isə bəstəkarlıq ixtisası üzrə bitirmişdir.

Tələbəlik illərində T. Bakıxanov ifaçılıq fəaliyyəti ilə məşğul olaraq Azərbaycan Dövlət Simfonik Orkestrində, həmçinin Azərbaycan radiosunun simfonik orkestrində solist kimi çalışmışdır.

T. Bakıxanovun yaradıcılığında kamera-instrumental və simfonik janrlı əsərlər üstünlük təşkil edir. O, üç balet ("Xəzər balladası”, “Şərq poeması" və "Xeyir və Şər"), bəstəkar Nəriman Məmmədovla birlikdə yazdığı 3 musiqili komediya ("Altı qızın biri pəri", "Məmmədəli kurorta gedir", "Qız görüşə tələsir"), tar və müxtəlif alətlər ilə simfonik orkestr üçün 25 konsert, 20 sonata, 5 simfonik muğam ("Nəva", "Şahnaz", "Rahab", "Humayun", "Dügah"), 8 simfoniya, 6 simfonik poema, kamera musiqisi sahəsində 26 sonata, müxtəlif tərkibli ansambllar üçün əsərlərin, 100-dən artıq mahnı və romansın müəllifidir.

Bəstəkar yarım əsrdən artıqdır ki, Bakı Musiqi Akademiyasında pedaqoji fəaliyyətlə məşğuldur.

23 noyabr 1973-cü ildə Əməkdar incəsənət xadimi, fəxri adına layiq görülmüşdür. 1983-cü ildə professor adı almışdır. 31 dekabr 1990-cı ildə ona Xalq artisti fəxri adı verilib. 1996-cı ildə o, Azərbaycan Milli Yaradıcılıq Akademiyasının İncəsənət Doktoru seçilib. 1994–2000-ci illərdə Abbasqulu ağa Bakıxanov adına mükafatın laureatıdır. 7 dekabr 2000-ci ildə Şöhrət, 26 yanvar 2021-ci ildə isə Şərəf ordeni ilə təltif olunmuşdur. 1969-cu ildə Parisdə keçirilən VII beynalxalq rəqs festivalının; 1998, 2000, 2001-ci illərdə Quzey Kıbrıs Türk Cumhuriyyətində II, IV, V beynəlxalq "Bellapais" musiqi festivallarında, Moskvada, Tbilisidə, son illərdə İstanbul, İzmir, Tehran, Bolqarıstanda müəllif konsertləri ilə çıxış etmişdir. 2002-ci ildən prezident təqaüdçüsüdür. Haqqında resenziyalar, monoqrafiyalar, silsilə məqalələr yazılmış, "Tofiq Bakıxanov" adlı televiziya filmi çəkilmişdir.

 

Qeyd etdik ki, qocaman bəstəkar uzun illərdir ki, Azərbaycan Milli Konservatoriyasında dərs deyir. Və bu təhsil ocağında onun yaradıcılığının 70 illiyinə həsr olunmuş tədbir keçirilib.

Bu tədbirdə konservatoriyanın rektoru, Xalq artisti, professor Siyavuş Kərimi bəstəkarın Azərbaycan musiqisinə verdiyi töhfələrdən danışıb

Bildirib ki, Tofiq Bakıxanovun tar və kamança üçün bəstələdiyi çoxsaylı musiqi əsərləri var: “Tofiq müəllim musiqi tariximizə böyük töhfələr verən sənətkardır”.

Musiqişünas-pedaqoq, Əməkdar incəsənət xadimi, sənətşünaslıq üzrə fəlsəfə doktoru, Azərbaycan Milli Konservatoriyasının prorektoru Lalə Hüseynova Tofiq Bakıxanovun əsərlərindən söz açaraq deyib ki, o, bizim üçün canlı tarixdir. Tarixin mahiyyətini bədii əsərlər daha doğru verir. Keçmiş dövrün musiqilərini də dinləyəndə tarixi faktları görürük və gizli məqamları hiss edirik. Tofiq Bakıxanovun musiqisində də bu incə detalları görmək mümkündür. “Onun “Xəzər Balladası” baleti XX əsr neft sənayesi dövründə yazılan ən dəyərli musiqi nümunəsidir. 1960-cı illərin sonunda Fransadan və digər ölkələrdən məşhur rəqs festivallarından biri üçün balet əsərləri seçməyə gəlmişdilər. “Xəzər balladası”na baxanda heyran qalmışdılar. Bu balet Parisdə rəqs festivalında nümayiş olundu və sintetik quruluşuna, mövzusuna və musiqisinə görə böyük uğur qazandı. Fransanın bir çox şəhərlərində də səhnəyə qoyuldu. Tofiq müəllim həm də bizim çox da üzdə olmayan muğam nümunələrimizi simfonikləşdirib”, - deyə Əməkdar incəsənət xadimi bildirib.

Bildirilib ki, bu gün Tofiq Bakıxanov yaradıcılığı kamillik zirvəsindədir. O, mahir ifaçı, bəstəkar olmaqla yanaşı, həm də görkəmli pedaqoqdur. Musiqi sənətinin müxtəlif problemlərinə həsr olunmuş elmi-publisistik məqalələrin müəllifi, musiqimizi xarici ölkələrdə geniş təbliğ edən fəal ictimai xadimdir.

Tofiq müəllimi yaradıcılığının 70 illiyi münasibətilə təbrik edənlər ona ən xoş arzularını bildiriblər.

Tədbir konsert proqramı ilə davam edib.

Bəli, mədəniyyət tariximizdə iz qoymuş Tofiq Bakıxanova gəlin 100 ilə doğru sürən ömründə 100 illik yubiley arzulayaq.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.11.2023)

 “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qiraət saatında Adəm İsmayıl Bakuvinin “Məhşər divanı, yaxud yalanın 17 anı” sənədli romanının dərci davam edir. Roman erməni millətindən olan bəşəriyyət canilərinin utopik məhkəməsindən bəhs edir. Onu nəinki oxumaq, hətta ən maraqlı faktları yaymaq, təbliğ etmək lazımdır.

 

 

 

54-CÜ DƏRC

 

Ermənilər əyləşən sıradan vəkil söz alıb söylədi:

-Bu şəxslər uydurma şəxslər də ola bilər. Mən vəsadət qaldırıram ki, bu şəxslərin həqiqətən mövcud olduqlarını və qeyd edilən vəzifələri daşıdıqlarını Divan sübut etsin.

Dərhal ekspertlər masasında qarışqa işgüzarlığı ilə kağız-kuğazı qurdalayıb monitora deyilən şəxslərin fotolarını, sənədlərinin kopyalarını, iş və yaşayış yerlərindən arayışları çıxartdılar. Paralel olaraq da alman ekspert çıxışını davam etdirdi:

-“Həmin bu şəxslər Qdlyanı özbək xalqına qarşı törədilən misilsiz cinayətlərdə ittiham edirdilər. Belə ki, müraciətçilərin fikrincə, Qdlyanın başçılıq etdiyi istintaq qrupu 1983-1989-cu illərdə özbək xalqına qarşı saxta ittihamlarla əsl terror həyata keçirmişdi. Tarixdə “Pambıq işi” kimi qalan bu prosesdə hətta qanunsuz həbs etdikləri məmurların, əməkçilərin sonradan həyat yoldaşlarını və uşaqlarını belə həbsxanaya salmışlar. Qdlyan və onun komandası neçə-neçə insanı özlərini öldürməyə məcbur etmişdir. Bu insan istintaqın özünəməxsus yeni formasını kəşf edərək bütün istintaqlarda hədə-qorxu, şantaj və təhqiretmələr tətbiq etdirmişdir.”

Bu yerdə Baş Hakim üzünü erməni sırasına tutub elan etdi ki, adıçəkilən şəxslərdən biri - tarixşi-publisist Şuhrat Salamov Divanın Telman Qdlyana yönəli prosesində əsas şahid və ittihamçı qismində iştirak edir. Söz ona verilir.

Xoş simalı özbək Şuhrat Salamov kürsüyə çıxdı, özbək mehribançılığı və səmimiyyətiylə dolu yüngül təzimlə hamını salamlayıb səsini arıtlayaraq nitqinə başladı:

-Hörmətli Divan heyəti, hörmətli tamaşaçılar. Mən Özbəkistanın kifayət qədər  tanınmış tarixçisi, publisisti və ictimai xadimiyəm, Şuhrat Barlas təxəllüsü ilə kitablarım çıxır. Lap bu yaxınlarda  “Daşnaklar Fərqanədən Qarabağa qədər” adlı kitabımın həm Özbəkistanda, həm də bir neçə qardaş ölkədə təqdimat mərasimi keçirilib, kitabım universitetlərə paylanıb. Həmin kitabın mövzusu əsasında eyniadlı sənədli film də çəkilərək tamaşaçıların ixtiyarına verilib. Mən kitabda 300-ə yaxın mənbədən istifadə etmişəm. Düşünürəm ki, bu kitabı tirajlayıb, bütün universitetlərə verməliyik. Ermənilərin türklərə qarşı törətdikləri ağlasığmaz hadisələri, faciələri yetişən gənclik öyrənməlidir. Bu faciələr təkrarlanmasın deyə bu tarixi dərindən öyrənməliyik. Fərqanədə başlayaraq Özbəkistanın müxtəlif yerlərində ermənilərin törətdiyi faciələr hamısı bizim faciədir.

Natiq azacıq pauzadan sonra nitqinə davam etdi:

-Kitabımda Özbəkistanın tanınmış tarixçilərinin Türküstan hadisələri ilə bağlı çıxışları yer alıb. Filmdə Türküstanda ermənilərin özbək xalqına qarşı törədilən soyqırımı ilə yanaşı, 1918-ci ilin mart ayında Bakıda, Qubada və Azərbaycanın digər regionlarında daşnakların törətdiyi qətliamlar, talanlar, habelə ötən əsrin sonlarında azərbaycanlıların Ermənistandan deportasiyası, Qarabağda başlanan işğalçılıq və etnik təmizləmə siyasətindən də ətraflı bəhs edilib. Ümumilikdə, rəsmi məlumatlara görə ermənilər təkcə 1918-ci ildə Fərqanə vadisində 35 min özbəyi qətlə yetirib. Bu, mənim xalqımın tarixinin ən qara səhifəsidir. Ötən əsrin 80-ci illərində erməni müstəntiq Telman Qdlyanın mənim vətənimdə törətdikləri isə bu soyqırımının məntiqi davamıdır.

Şuhrat Salamovun çıxışından sonra Baş Hakimin xahişi ilə Özbəkistan–Ermənistan münasibətlərinin hazırkı durumu barədə vəd edilən arayış səsləndirildi. Ekspert arayışı şərhlər verə-verə təqdim etdi:

- “Özbəkistan və Ermənistan arasındakı mövcud ikitərəfli münasibətlər barədə onu deyə bilərik ki, münasibətlər əsla dost münasibətləri kateqoriyasına aid edilə bilməz. Düzdür, hər iki ölkə bir-birini müstəqil dövlətlər və dünya birliyinin tamhüquqlu üzvləri kimi tanıyırlar. Ölkələr arasında diplomatik münasibətlər 27 oktyabr 1995-ci ildə qurulmuşdur, Moskvanın təklifi və vasitəçiliyi ilə ortaq protokol Moskvada imzalanmışdır. Hər iki dövlət 1991-ci ilin ikinci yarısında de-fakto və ya rəsmi müstəqillik əldə etdikləri SSRİ tərkibindəki keçmiş ittifaq respublikalarındandır deyə, yalnız rəsmi Moskvanın təsir rıçaqları nəticəsində diplomatik münasibətlər kağız üzərində olsa belə, hər halda vardır. Amma ermənilərin özbək xalqının başına açdığı oyunlar müstəqil Özbəkistanda örnək sayıldığından, tərəflərin bir-birinin ərazilərində birbaşa səfirlikləri və ya digər nümayəndəlikləri yoxdur. Ermənistan Özbəkistan Respublikasının Rusiya paytaxtı Moskvadakı səfirliyinin konsulluq bölgəsinə daxil edilmişdir.

SSRİ dağılandan bəri iki dövlət arasında vizasız rejim mövcuddur. Özbəkistan vətəndaşları Ermənistanda vizasız 180 gün, Ermənistan vətəndaşları isə Özbəkistanda 90 gün qalmaq hüququna malikdirlər. 2018-ci ilin nəticələrinə görə cəmi 1529 nəfər Ermənistan vətəndaşı Özbəkistana səfər etmişdir. Bu, Ermənistan vətəndaşlarının Azərbaycan istisna olunmaqla postsovet məkanında ən az səfəretmə göstəricisidir.”

Baş Hakimin “Bəs Özbəkistanda nə qədər erməni və müvafiq olaraq da, Ermənistanda nə qədər özbək yaşayır” sualını ekspert  dərhal cavablandırdı:

-Təbii ki, Ermənistan əsasən monoetnik dövlətdir, bu səbəbdən özbək diasporu bu ölkədə praktik olaraq yoxdur, Ermənistanda hazırda bir nəfər olsun belə özbək yaşamır. Sovet dövründə on minlərlə etnik erməni əsasən Ermənistan SSR-dən respublikanın iqtisadiyyatının müxtəlif sahələrində işləmək üçün Özbəkistan SSR-ə köçmüş və ya göndərilmişdir. 2009-cu il statistikasına görə Özbəkistanda təxminən 70 min etnik erməni yaşayır. Beləliklə Özbəkistanda kifayət qədər böyük erməni diasporu mövcuddur. Özbək erməniləri əsasən Özbəkistanın Daşkənd, Səmərqənd və Buxara kimi şəhərlərində yaşayırlar. Daşkənddə Müqəddəs Filip Kilsəsi, Səmərqənddə isə Müqəddəs Məryəm Erməni Kilsəsi fəaliyyət göstərir.

Baş Hakim iqtisadi əlaqələr barədə də bilgi verilməsini xahiş edəndə bu bilgilər səsləndirildi:

-2014-cü ilin sonunda Özbəkistan və Ermənistan arasında ticarət dövriyyəsi cəmi 3,6 milyon dollar təşkil etmişdir. 2016-cı ilin sonunda ölkələr arasında ticarət 3,1 milyon dollar olmuşdur. Ermənistan ticarət dövriyyəsi baxımından Özbəkistan üçün Zaqafqaziyanın axırda gedən ölkəsidir. Ermənistandan Özbəkistana daha çox siqaret və konyak – zərərli maddələr ixrac olunması da bəlkə talenin ironiyasıdır.

Və ən nəhayət, bu informasiya səsləndirildi:

-İki ölkənin prezidentlərinin və ya baş nazirlərinin bir-birlərinə dövlət və ya rəsmi səfərləri heç baş verməmişdir. 2015-ci ilin fevral ayına olan məlumata görə Özbəkistan və Ermənistan arasında bu illər ərzində cəmi beş müqavilə və iki protokol imzalanmışdır.

Baş Hakim Qdlyana ünvanladığı sualını düz üç dəfə təkrarlamalı oldu. Qdlyan özünü eşitməzliyyə vurub cavabdan yayınmaq istəyirdi sanki.

-Cənab Qdlyan, siz 1918-ci ildə Fərqanə vadisində erməni daşnakları tərəfindən özbəklərin qətliamı barədə xəbərdarsınız?

Üçüncü dəfəsində Qdlyan “xeyir” cavabını verdi.

-Sizin türk xalqlarına aid olan özbəklərə əvvəlcədən patoloji nifrətiniz olub, yoxsa bu nifrət proses zamanı formalaşıb?

Qdlyan “Mən bu təxribatçı suala cavab vermək istəmirəm” söyləyərək prosesdən şikayət edəcəyini bildirdi. Hətta gözlərindən hiyləgərlik  sezilə-sezilə “Özbək hara, türk hara? Bunların hansı yaxınlığı ola bilər axı? Özbəyə yaxın qazax ola bilər, türkmən ola bilər. Ancaq türk isə ola bilməz. Yalançı bir türkçülük ideologiyası yaradırlar” deyərək suları bulandırmağa çalışdı.

Belədə Baş Hakim ona belə bir sual ünvanladı:

-Özbək işində hansı meyarlara əsaslanırdınız?

Telman Qdlyan sualın cavabında yenə də konkretlikdən vaz keçdi:

-Demək, biz Özbəkistanda bütün müştərilərimizi həbs etdikdən sonra, ən sonuncu olaraq respublikanın 1-ci katibi idi onun işini bitirdik, özbəklərlə qurtarıb keçdik Moskva rüşvətxorlarının həbsinə, o şəxslərə ki, özbəklərin korrupsiya əməllərinin bir ucu gəlib onlara çatırdı. Həmin məqamda da Mərkəzi Komitə narahat olub bizim istintaq qrupunun ləğvini istədi. O vaxt KQB bizim danışıqları dinləyirdi, onlar tam məlumatlı idilər ki, biz Mərkəzi Komitədə kimlərin üstünə gedəcəyik, əlbəttə ki, buna yol verə bilməzdilər. Beləcə, imkan vermədilər ki, Özbəkistanda qopardığımız rüzgarı Moskvada da qoparaq.

Növbəti sual yaşlı hakimdən gəldi:

-Cənab Qdlyan, siz Özbəkistanda istintaq altında olan insanlardan külli miqdarda pul tələb edirdiniz, yüzlərlə şahid ifadəsi ver.

Qdlyan dik atıldı:

-Şər-böhtandır. Əlimdən yanıqlı olan kəslər sadəcə məni şərləyiblər. Mənim şərəfli müstəntiq adım var.

-Bəs onda siz niyə istintaq altında olan şəxsləri müştəri adlandırırsınız?

-Mən? Haçan, harda? Əsla belə şey olmayıb.

-Necə olmayıb? İndicə siz bu prosesdə “biz Özbəkistanda bütün müştərilərimizi həbs etdikdən sonra” ifadəsini işlətdiniz.

-Mən? İşlətməmişəm. Burdan bura mənə şər atırsınız.

Monitorda az öncə Qdlyanın ifadə verməsi anı göstərildi. O, özünü “müştəri” sözünü işlətdiyi anda elə təəccüblə süzdü ki, sanki özü deyildi, bir başqasıydı kadrdakı.

-Montajdır, - deyə yerindən səsləndi, auditoriyaya gülüş qondu.

Qdlyan məşhur rus məsələni çəkdi :”Yerində tutulmadın, demək oğru deyilsən”.

Bu vaxt yaşlı hakim Qdlyana “Çox məkrlisiniz. Mən indi təsəvvür etdim, sizin istintaq altında olan insanlara necə qan uddurulurmuş” deyə irad bildirib 2017-ci ildə Qdlyanın Azadlıq radiostansiyasına verdiyi müsahibənin sayt stenoqramını göstərdi, Qdlyan eynən indiki kimi istintaq altında olanlara “müştəri” deyərək müraciət edirdi.

Bu məqamda Qdlyan baxışlarını hamıdan yayındırdı, yaşlı hakim isə hücum taktikasını davam etdirdi:

-Bəli, biçarə özbəklər sizinçün müştəri idilər, kimin pulu var idisə zor gücünə, şantajla adına cinayətkar adı yapışdırıb təhdid edir, pul tələb eləyirdiniz. Bir sual verim. Niyə o vaxt Əndicandan olan Usmanov dərhal güllələndi, amma daha böyük cinayətdə əli olan Adılova heç məhkəmə belə qurulmadı?

Qdlyan azacıq düşünüb suala belə bir cavab verdi:

-Çünki Adılov birinci katib Rəşidovun dostu idi, Rəşidov onu müdafiə edirdi.

Yaşlı hakim prosesə ciddi hazırlaşdığını dərhal büruzə verdi:

-Yalan danışırsınız, cənab Qdlyan. Rəşidovun istintaqa təsir imkanı sıfıra bərabər idi, hətta onun özünü intihara məcbur etdiniz. Siz özbək xlqından milyonlar yığdınız, o bir hissəsini Moskva televiziyasına nümayiş etdirdiyiniz qızıl təpəciyi var idi, həmin süjeti az öncə tamaşaçılarımıza da göstərdik, bax o təpəciyin üç o boydasını özünüzə götürmüşdünüz. Sonrakı biznes fəliyyətiniz, şirkətlər, daşınan və daşınmaz əmlaklar, övladlarınızın xarici universitetlərdə təhsili, yüksək mənsəb yiyələri olmaları... Bütün bu imtiyazları qanını sorduğunuz özbəklərin hesabına əldə etmisiniz. Ona görə özbək xalqı hələ də sizi bağışlaya bilmir, ona görə də yenidən sizin cəzalandırılmağınızı gündəmə çıxarıblar.

Qdlyan nisbətən asta templə...

 

(Davamı var)

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.11.2023)