Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət”, Qarabağ bölməsi

 

Xudavəng monastırı - qədim alban, tarixi Azərbaycan abidəsi Azərbaycanın qərb hissəsində, Kəlbəcər rayonunun Vəng kəndi yaxınlığında yerləşir. Bu tarixi dini kompleks Azərbaycanın mədəni irsi və Qafqaz Albaniyası dövrünün ən möhtəşəm memarlıq nümunələrindən biridir. Xudavəng (və ya Dadivəng) monastırı Qafqaz Albaniyasına aid qədim kilsə və monastırlardan biri hesab olunur. 

Qafqaz Albaniyasının xristian dövründə tikilmiş bu kompleks öz zəngin tarixi ilə Azərbaycanın dini və mədəni mənzərəsinin ayrılmaz hissəsi olmuşdur.

Monastırın adının mənşəyi müxtəlif izahlarla əlaqələndirilir. "Xudavəng" sözü yerli dildə "Allahın monastırı" kimi tərcümə edilir və bu məkanın dini və mənəvi əhəmiyyətini vurğulayır. "Dadivəng" adı isə bəzən monastırın qurucusu olduğu güman edilən Dadi adlı müqəddəs şəxslə bağlıdır. Bu şəxsiyyətin xristian dininin yayıldığı dövrlərdə bölgədə missioner fəaliyyəti göstərdiyi düşünülür.

Xudavəng monastırı təxminən VI-VII əsrlərdə tikilməyə başlanmış və sonrakı dövrlərdə müxtəlif əlavələr və yenidənqurmalarla genişləndirilmişdir. Kompleksin memarlığı, o dövrün xristian dini tikililərinin tipik xüsusiyyətlərini daşıyır. Kilsənin strukturunda bərk daş materiallardan istifadə olunmuş, həmçinin zəngin bəzək elementləri, mozaikalar və freskalarla bəzədilmişdir.

Monastır kompleksinə daxil olan binalar arasında kilsə, ibadətgah, yaşayış binaları və başqa tikililər mövcuddur. Kompleksin mərkəzində yerləşən əsas kilsə, onun monumental giriş qapısı və içərisindəki dekorativ elementlər diqqətəlayiqdir. Bəzi freskalar və oyma işləri qədim Qafqaz Albaniyasının dini təsvirlərini əks etdirir.

Xudavəng monastırı, Azərbaycanın dini və mədəni həyatında xüsusi yer tutur. Bölgə xristianlarının müqəddəs ziyarətgahlarından biri kimi uzun əsrlər boyu fəaliyyət göstərmişdir. Xristianlıq dövründə və xüsusilə orta əsrlərdə burada dini mərasimlər və ibadətlər keçirilmişdir. Monastır həm də təhsil və mədəniyyət mərkəzi kimi tanınmış, dini və fəlsəfi mətnlərin yazıldığı və saxlandığı məkanlardan biri olmuşdur.

Xudavəng Monastırı yalnız dini məkan kimi deyil, həm də Azərbaycanın müxtəlif dini icmaları arasında mədəni əlaqələrin qurulmasında mühüm rol oynamışdır. Burada saxlanılan dini əlyazmalar və digər maddi-mədəniyyət nümunələri Azərbaycan və Qafqaz regionunun tarixi və dini irsi haqqında qiymətli məlumatlar verir.

Kəlbəcər rayonu 1993-cü ildə Ermənistan tərəfindən işğal edildikdən sonra Xudavəng monastırı da zərər görmüşdür. Münaqişə nəticəsində monastırın bir çox hissəsi dağıdılmış, tarixən əhəmiyyətli abidə vandalizmə məruz qalmışdır. Lakin 2020-ci ildə Qarabağ müharibəsinin sona çatması ilə Kəlbəcər Azərbaycanın nəzarətinə qayıtdı və bu bölgədə yerləşən tarixi abidələrin, o cümlədən Xudavəng monastırının bərpası məsələsi gündəmə gəldi. Hazırda monastırın yenidən bərpası və tarixi əhəmiyyətinin qorunması istiqamətində işlər aparılmaqdadır.

Son olaraq qeyd edək ki, Xudavəng monastırı Azərbaycan tarixi və mədəni irsinin nadir nümunələrindən biridir. Qafqaz Albaniyasının dini mərkəzlərindən biri olaraq, monastır ölkənin xristian irsini qoruyub saxlayan abidələrdən biri kimi xüsusi əhəmiyyətə malikdir. Onun tarixi əhəmiyyəti, memarlıq gözəlliyi və dini mənəvi rolu Azərbaycanın mədəni irsinin vacib bir hissəsini təşkil edir. Monastırın bərpası və qorunması bu zəngin irsi gələcək nəsillərə çatdırmaq baxımından mühüm addımdır.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.10.2024)

 

 

İmran Verdiyev, Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi. “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Oğuz təmsilçisi

 

Ölkəmizdə tarix-diyarşünaslıq muzeylərinin yaradılması və inkişafı dövrü əsasən ötən əsrin 70-80-ci illərinə təsadüf edir. 1980-ci illəri muzeylərin infrastrukturunun inkişafında, eksponatların toplanmasında zirvə nöqtəsi hesab etmək olar.

Oğuz Rayon Tarix-Diyarşünaslıq müzeyi də həmin dövrdə fəaliyyətə başlamışdır. Fəaliyyətə başladığı gündən burada əraziyə aid tarixi abidələri, təbii-elmi və bədii kolleksiyaları, xalq sənətkarlığı nümunələrini toplamaq, qorumaq, öyrənmək və təbliğ etmək üçün çox iş görülmüşdür. Muzeyin əməkdaşı Gülnurə xanımın müşaiyəti ilə eksponatlarla tanışlıqdan və “Rəylər kitabı”ndakıları oxuyandan sonra buna bir daha əmin olduq. Daha ətraflı məlumat almaq üçün Oğuz Rayon Tarix-Diyarşünaslıq muzeyinin direktor müavini Arzu xanıma müraciət etdik. Sağ olsun, sözümüzü yerə salmadı, geniş müsahibə verdi.  

 Arzu xanım Əliyeva ilə həmin müsahibəni təqdim edirik.

- Salam, Arzu xanım. gəlin söhbətimizə muzeyin yaranması tarixindən başlayaq.

- Salam, xoş gəlmisiniz. 1980-ci ildə ulu öndərimiz Heydər Əliyev bütün rayonlarında tarix-diyarşünaslıq muzeyləri yaratmaq barədə tapşırıq vermişdi. Həmin dövrdə yaranan muzeylərdən biri də Oğuz Rayon Tarix-Diyarşünaslıq muzeyidir. Muzey 1981-cı ilin fevral ayının 19-dan fəaliyyətə başlamışdır. İnşası XVIII əsrin sonu XIX əsrin əvvəllərinə aid edilən ibadətgahda yerləşir. Oğuz Tarix-Diyarşunaslıq muzeyində rayonun qədim və zəngin tarixini, dünənini və bu gününü əks etdirən qiymətli eksponatlar toplanmışdır. Yarandığı zaman fondda təqribən 200 eksponat vardı, ötən 43 il ərzində onların sayı 4556-a çatmışdır. Hazırda burada mənimlə birlikdə 4 nəfər əməkdaş çalışır. Mövcud olduğu dövr ərzində muzeydə eksponatların sayının artması, gələn tamaşaçıların ildən-ilə çoxalması və s. işlərimizin uğurla davam etdiyini göstərir. Əsas məqsədimiz coğrafi və ya inzibati əraziyə aid tarixi abidələri, təbii-elmi və bədii kolleksiyaları, xalq sənətkarlığı nümunələrini toplamaq, qorumaq, öyrənmək və azərbaycançılıq məfkurəsini uğurla təbliğ etməkdir.

- Muzey neçə bölmədən ibarətdir? Tamaşaçılar hansı bölmələrə daha çox maraq göstərirlər?

-  Muzeyimiz dörd bölmədən ibarətdir: təbiət, qədim dövr, sovet dövrü və müasir dövr (müstəqillik dövrü). Mu­ze­yə qə­dəm qo­yanlar ilk növ­bə­də rayonu­n xəritə­si önün­də da­ya­nırlar. Muzeylə ilk ta­nış­lıq da bu­ra­dan baş­la­yır. Çox zən­gin flora və fa­u­naya malik olan Oğu­zun tə­bi­ə­ti­ni əks et­di­rən bit­ki və hey­va­nat alə­mi, tə­bii fay­da­lı qa­zın­tı­lar, ra­yon əra­zi­si­nin az qala yarısını əha­tə edən me­şə­lə­r, na­dir dərman bit­ki­lə­ri, qiy­mət­li ağac­la­r ekspo­zi­si­ya­ya ta­ma­şa edənlərdə rayonun təbiəti barədə aydın təsəv­vür ya­ra­dır. Bu bölmə­də bit­ki nü­mu­nə­lə­rin­dən, rəsm əsər­lə­rin­dən, na­dir me­şə heyvanla­rı­nın buynuz­la­rın­dan, dərilərindən və s. is­ti­fa­də edi­lib.

Qə­dim dövr böl­mə­si (bunu arxeologiya bölməsi də adlandırmaq olar) mu­ze­yin ən zəngin və ən çox tamaşaçı cəlb edən bölməsidir. Bu ekspo­zi­si­ya­da qə­dim insanların ov səhnəsinə aid ma­ketlər, Ya­qub­lu kən­di ya­xın­lı­ğın­da­kı əra­zi­­dən tapılmış, od əldə etmək üçün is­ti­fa­də olun­muş daş, qədim kurqanlardan aş­kar olunmuş in­san sümük­lə­ri və s. nü­ma­yiş olu­nur. Qu­ru­luş və həcmlərinə gö­rə bir-birindən fərqli olan Sin­can, Dəy­mə­də­rə, Kə­rim­li kəndlərindən aş­kar edilmiş, Xoca­lı-Gə­də­bəy mədəniyyə­ti­nə aid edi­lən gil­dən hazır­lan­mış dopular, süddan­lar, vazlar, mat­ra­lar, tək və cüt­qulplu bar­daq­lar xü­su­si maraq doğurur. Böl­mə­də həmçinin müxtəlif il­lər­də ra­yo­nun müx­tə­lif əra­zi­lə­rin­də aş­kar olunan mad­di mə­də­niy­yət nümunə­lə­ri, daş kitabələr, mə­i­şət əş­ya­la­rı da nümayiş etdirilir. Ümumiyyətlə, burada rayon ərazisindən əldə edilən çoxlu maddi mədəniyyət nümunələri toplanmışdır. Bu nümunələr yaşanmış tərəqqini izah edir, yerli əhalinin iqtisadiyyatı, ticarəti və mənəvi dünyası haqqında hərtərəfli informasiya almağa imkan yaradır.

Sovet dövrü bölməsində tamaşaşılarımıza 1920-ci ildən sonrakı dövrlər - kolxoz qurulucuğu, dünyəvi məktəblərin açılması, mədəniyyət müəssisələrinin yaradılması, repressiya, 1941–1945-ci illər müharibəsi, müharibədən sonrakı dinc quruculıuq illərinə aid stendlər, fotolar, sənədlər və s. əşyalar təqdim olunur.

Mü­a­sir dövr böl­mə­sin­də oğuz­lu Qarabağ şə­hid­ləri, on­la­ra məx­sus əş­ya­lar və sənədlər, ra­yo­nun ye­tir­mə­lə­ri və ya­zar­la­rı gu­şə­lə­ri, Oğuz ra­yo­nu­nun ta­ri­xi abidələ­ri və tu­rizm po­ten­si­a­lı, ra­yo­nun is­teh­sa­lat mü­əs­si­sə­lə­ri­nin məh­sul­la­rı ekpo­zi­si­ya­ları tama­şa­çı­da bö­yük ma­raq oyadır. Bir sözlə, Oğuz tarixinin yeni uğurlu səhifələri muzey ekspozisiyalarında öz geniş əksini tapır. 

 - Muzeyə tamaşaçı gəlişi, xüsusən xarici turistlərin gəlişi barədə nə deyə bilərsiniz?

- Tamaşaçı gəlişindən şikayətlənməyə haqqımız yoxdur. İlin əvvəlindən bu günə kimi 1221 nəfərdən çox qonağımız olub. Onların arasında Oğuz, digər şəhər və rayonlarımızın sakinləri ilə yanaşı, xarici turistlər də az olmamışdır. Muzeyimiz  xarici ölkələrdən (Türkiyədən, Rusiyadan, Gürcüstandan, İrandan, İsraildən, Avropa və Ərəb ölkələrindən) rayonumuza gələn turistlərin ziyarət etdiyi əsas obyektlərdən biridir. İndiyə kimi onların sayı 190 nəfərdən çox olub. Türkiyəli alim Mehmet Abdulla, italiyalı (Roma) jurnalist Rosella Fabioni və rus Yepiskopu Aleksey Yuxev təkcə son həftələrdə gələn xarici qonaqlarımızdır.

Tamaşaçılarımız arasında məktəblilərin, tələbələrin və digər gənclərin sayca üstünlük təşkil etməsi bizi daha çox sevindirir. Çünki gənc nəslin nümayəndələrinin muzeyimizdə olması onların qədim və zəngin tariximiz və bu günümüz haqqında dərin biliklərə, geniş dünyagörüşünə malik olmasına, milli dəyərlərə, milli-mədəni və tarixi irsimizə sevgi ruhunda yetişmələrinə xüsusi təsir göstərir. Bu baxımdan təhsil müəssisələri ilə  əlaqələrimizə xüsusi diqqət yetiririk.

 - Tamaşaçıların, xüsusən xaricilərin  konkret olaraq daha çox maraq göstərdikləri eksponatlar barədə nə deyə bilərsiniz?

- Belə eksponatlar çoxdur. Tamaşaçılarımız daha çox neolit, tunç və dəmir dövrünə aid olan eksponatlara maraq göstərirlər. Məsələn, bir az əvvəl də dediyim qədim daş kurqanlardan əldə edilmiş insan sümükləri, kiçik qoç fiquru, tunc xəncər və oxlar, gildən hazırlanmış dopular, güldanlar, vazlar, tək və cüt qulplu bardaqlar, oda sitayişlə əlaqədar olan öküz başı formasında manqal onlarda xüsusi maraq oyadır. Bunlarla yanaşı, tamaşaçılarımız muzeyimizdə nümayiş etdirilən müx­tə­lif çe­şid­lər­də toxunul­muş xal­ça­lar, xur­cun­lar, hey­bə­lər, at çu­lu, tən­bə­ki ki­sə­si, qırxlıq  qa­blara;  gülə­bə­tin­li, me­riş­ka­lı, tor üs­lu­bun­da iş­lən­miş tik­mə­lərə;   si­ni, səhəng, sərnic, sər­puş, sa­tıl, af­ta­fa, qa­zan, dol­ça, camlara; vaxtı ilə yer­li xar­rat­la­rı­n hazırladığı dink, tək­nə, nehrə, ça­naq, çöm­çə, ta­baq, ələk və qa­şıqlara; qadın və kişi gü­müş bel kə­mər­lə­ri, üzük­lər, sır­ğa­lar, mun­cuq­lar və digər zər­gər­lik nümunələ­rinə; od­lu və soyuq si­lah­lara - da­yan­dol­du­rum, tə­ka­tı­lan, çax­maq­lı tüfənglər, ox və müx­tə­lif xən­cər­lərə, bo­nis­ti­ka və nu­miz­ma­ti­ka gu­şə­lə­rin­də­ki qə­di­mi pullara; ADR döv­rü­nə aid sənəd və əs­ki­nas­lara, II Dünya müharibəsində qəhrəmanlıqlar göstərmiş oğuzluların aldıqları or­den və medal­lara, həmin müharibədə istifadə edilmiş pulemyota, Qarabağ şəhidlərinin şəxsi əşyalarına və onların cəbhə sənədlərinə maraqla tamaşa edirlər.

 - Arzu xanım, bilirsiniz ki, Oğuzda 40-a yaxın tarixi və çox sayda təbii abidələr var. Bu abidələrin tanıdılması və turistlərin oraları ziyarət edə bilmələri üçün hansı işlər görülür?

- Bəli, Oğuz Azərbaycanın ən nadir bölgələrindən biridir. Tarixi-mədəni və təbii abidələrlə çox zəngindir. Biz onların tanıdılması üçün ilk növbədə muzeyimizə gələnlərə həmin abidələr və oralardan tapılmış nadir eksponatlar barədə ətraflı məlumatlar təqdim edirik. Məsələn, Kərimli kurqanlarından bəhs edərkən onların eramızdan əvvələ  (e.ə. 14-16-cı əsrlərə) aid olduğunu və buradan həm də qızıldan hazırlanmış öküz başı eksponatı (bundan bütün dünyada cəmi 4 ədəddir) aşkarlandığını söyləyirik. Belə informasiyalar tamaşaçılarımızi həmin abidələrə səfər etməyə təşviq edir. Amma bununla kifayətlənmirik. Obyektlərə ekskursiyalar da təşkil edirik. Məsələn, ilin ötən dövrü ərzində xeyli sayda belə ekskursiyalar təşkil etmişik. Muzeyimizin saytında da internet üzərindən virtual olaraq bu abidələrə səyahət etmək mümkündür. Bizimkilər, elə xaricilər də Uğan və Tərkeş mağaralarını, Gövur, Surxay xan və Maluq qalalarını, Muxas qülləsini, Kərimli kurqanlarını, ərazidəki məscidləri, qədim alban abidələrini, yəhudi sinaqoqlarını, zəngin meşələri, Qafqaz dağlarını və dağ keçidlərini, təbii və tarixi abidələrlə zəngin Daşağıl, Tərkeş, Kərimli, Padar, Sincan, Xalxal, Xaçmaz, Calut və Filfilli kəndlərini səyahət etməyə daha çox həvəs göstərirlər.

- Muzeydə qədim yazılı mənbələr – əlyazmalar və kitablar da varmı?Varsa, onların qorunub saxlanması barədə də məlumat verməyinizi xahiş edirik.

- Hər bir xalq öz keç­mi­şi­ni, in­ki­şaf ta­ri­xi­ni müx­tə­lif ki­tab­lar və  mənbələr va­si­tə­si­lə əl­də edir. Mu­zey­də 270-dən çox ki­tab və əl­yaz­ma var. Bunların 137-ni  qədim ki­tab­lar təş­kil edir. On­lar ərəb və fars dil­lə­rin­də yazılıb. Ki­tab­lar İstanbulda, Ka­zan­da və Tiflisdə çap olu­nub, əl­yaz­ma­la­rın isə namə­lum xət­tat­lar tə­rə­fin­dən üz­lə­ri köçürülüb. Kitabların 135-ni müx­tə­lif möv­zu­lar­da oğuz­lu ya­zar­la­rın əsərləri təşkil edir. Muzeyimizdə bir neçə daş kitabə də qorunur. Na­dir əlyazmalar "Qə­dim əlyazma­lar" ad­lı ekspozisiyada nüma­yiş etdirilir. 

- Bəs muzeydə keçirilən tədbirlər haqqında nə deyə bilərsiniz?

- Muzeyimizdə tez-tez  müxtəlif tədbirlər və sərgilər təşkil olunur. Oğuz rayonunda yaşayan azsaylı xalqların nümayəndələri ilə keçirilən “Bura mənim də Vətənimdir”, Azərbaycan arxeologiyasının korifeylərindən biri, həmyerlimiz S.Qazıyevə həsr olunmuş “Axtarışlarda keçən ömür”, rayonun Padar kəndindən olan AXC parlamentinin üzvü Qərib yüzbaşıya həsr edilmiş “Dünya səndən kimlər keçdi”, “Muzeylər tarixin yaddaşıdır”, Anım günü münasibəti ilə “Siz bizim əbədi yanar məşəlimizsiniz”, tarixi yerlər və abidələr, muzeylər gününə, digər tarixi günlərə və s. aid tədbirlər, “Nənəmin boxçasında qorunan gözəllik”, “Zərif əllərin möcüzəsi”, “Payız düşüncələri”, şəhidlərimizə həsr olunmuş “Zəfər, şərəf və qəhrəmanlıq tariximiz” adlı səyyar sərgilər və s. keçirdiyimiz tədbirlərin bir qismidir.

- Sonucu sual: çətinlikləriniz barədə nə isə demək  istərdinizmi?

- Elə bir ciddi çətinliyimiz yoxdur. Rayon rəhbərliyinin, Şəki-Zaqatala Regional Mədəniyyət İdarəsinin və Oğuz Rayon Mədəniyyət Mərkəzinin rəhbərliyinin diqqət və qayğısını hər daim hiss edirik. Rayonumuza yeni təyin olunmuş İcra Başçısı cənab C.Əbdül-Qədirovun bu günlərdə muzeyimizi ziyarət etməsini də bu diqqət və qayğının təzahürü hesab edirik. 

Amma bir neçə xahişimiz var. Binanın kiçik cari təmirə ehtiyacı var. Bir də eksponatların sayı xeyli artdığına görə, bina darısqallıq edir. Eksponatları iç-içə yerləşdirmişik. Bu da onların səmərəli nümayiş etdirilməsinə maneçilik törədir. Yeni bina ayrılmasına və ya tikilməsinə ehtiyac hiss edilir. Həm də muzey əsasən yerli əhalinin köməyi ilə zənginləşdirilir. Lakin elə eksponatlar var ki, onları əhalidən almaq üçün müəyyən maliyyə vəsaiti tələb olunur. Nadir və çox qiymətli belə eksponatların alınması üçün müəyyən qədər vəsaitin ayrılması yaxşı olardı. Bu qədər.

- Arzu xanım, sizə işlərinizdə uğurlar arzulayırıq. Və müsahibə üçün təşəkkür edirik. Sağ olun!

- Siz sağ olun! Mən də sizə, portalın rəhbərliyinə və bütün əməkdaşlarına təşəkkür edirəm.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.10.2024)

 

Mədəniyyət Nazirliyinin təşkilatçılığı ilə oktyabrın 2-dən 8-dək ölkəmizdə “Yaradıcı həftə” keçiriləcək. Prezident İlham Əliyevin 22 iyul 2022-ci il tarixli Sərəncamı ilə təsdiqlənmiş “Azərbaycan Respublikasının 2022-2026-cı illərdə sosial-iqtisadi inkişaf Strategiyası”nın icrası çərçivəsində keçiriləcək tədbir mədəniyyət və yaradıcı sənayelər sahəsində yerli və beynəlxalq mütəxəssisləri bir araya gətirən təşəbbüsdür.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Mədəniyyət Nazirliyinə istinadən xəbər verir ki, layihənin əsas məqsədi mədəniyyət və yaradıcı sənayelərin vahid bir ekosistem kimi formalaşdırılması və bu sahənin bazar iştirakçılarının fəaliyyətinin dəstəklənməsi, eyni zamanda, sahəvi klasterləşmənin təşviq edilməsidir.

 

“Yaradıcı həftə”də müvafiq dövlət qurumlarının rəhbərləri, yaradıcı sektorun təmsilçiləri, beynəlxalq və yerli təşkilatların nümayəndələri, yüzlərlə yaradıcı şəxs, şirkətlər və ictimai birliklər iştirak edəcəklər.

 

Bu il “Baku Cinema Breeze” platforması (https://www.bakucinemabreeze.az/) çərçivəsində XV Bakı Beynəlxalq Film Festivalı, VIII "DokuBaku" Beynəlxalq Sənədli Film Festivalı, VII "ANİMAFİLM" Beynəlxalq Animasiya Festivalı, “Alove" Animatorların Akselerasiyası və Türk Animasiyası Festivalı kimi tədbirlər baş tutacaq. Bundan əlavə, Azərbaycanda ilk dəfə Şərq və Mərkəzi Asiya ölkələrinin film marketi də təşkil ediləcək.

 

Artıq 10-cu dəfə keçiriləcək Bakı Beynəlxalq Kitab Sərgisi (https://bakubookfair.az/az/main) isə ziyarətçilərə istehlakçılarla ünsiyyət qurmaq, rəqəmsal əsrdə ölkəmizdə kitab biznesinin necə inkişaf etdirilməsi ilə bağlı yerli və beynəlxalq təcrübə və ideyaları bölüşmək üçün ideal platformadır.

 

Qeyd edək ki, ölkəmizdə ilk dəfə 2023-cü ildə keçirilən “Yaradıcı həftə” çərçivəsində 5000-dən artıq iştirakçı olmaqla ümumilikdə 20-yə yaxın tədbir təşkil edilib. Tədbirlərə ümumilikdə 50-yə yaxın biznes subyekti, 80-dək xarici ölkə nümayəndəsi, 100-ə qədər spiker qatılıb.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.10.2024)

Sentyabrın 30-da Azərbaycan Respublikasının Mədəniyyət Nazirliyində Bakıda təşkil edilən “İncəsənətdə və abstrakt sənətdə antibiznes” mövzusunda “Xəzər” Biennalesi (28 sentyabr - 1 oktyabr) çərçivəsində ölkəmizdə səfərdə olan bir sıra respublikaların rəssamlar ittifaqlarının təmsilçiləri ilə görüş keçirilib.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Mədəniyyət Nazirliyinə istinadən xəbər verir ki, görüşdə İbrahim Vəlixocayev (Özbəkistan), Nərgiz Həmidova (Tacikistan), Umirbek Jubaniyazov (Qazaxıstan), Laslo Lelkes (Macarıstan), Quram Sertsvadze (Gürcüstan), Ankara Rəsm və Heykəl Muzeyinin direktoru Erdem Akkurt və Azərbaycan Rəssamlar İttifaqının sədri Xalq rəssamı Fərhad Xəlilov iştirak ediblər.

 

Qonaqları salamlayan mədəniyyət naziri Adil Kərimli “Xəzər” Biennalesi platformasının əhəmiyyətini qeyd edib. Bildirib ki, ənənəvi layihə çərçivəsində Xəzəryanı və digər ölkələrdən rəssamlar, kuratorlar və ekspertlərin bir araya gəlməsi diqqətəlayiq hadisədir. Biennale ölkələrimiz arasında təsviri sənət sahəsində əlaqələrin genişlənməsinə öz töhfəsini verir, təcrübə mübadiləsinə münbit şərait yaradır.

 

Çıxış edən qonaqlar da biennalenin mədəni mübadilənin dərinləşməsində rolunu vurğulayıb, ortaq sərgilərin keçirilməsinin faydalı olacağını bildiriblər.

 

Söhbət zamanı “Xəzər” Biennalesinin əhatə dairəsinin ildən-ilə genişlənməsindən məmnunluq ifadə olunub.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.10.2024)

Bakı Media Mərkəzinin istehsal etdiyi, rejissoru Fuad Quliyev olan “AZAL təhlükəsizlik qaydaları videosu” turizm filmi Kann Korporativ Media və TV Mükafatlarının (“Cannes Corporate Media and TV Awards”) final mərhələsində qalib olub.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” AzərTAC-a istinadən xəbər verir ki, film “Turizm xidmətləri” kateqoriyasında əsas mükafatı - “Qızıl Delfin”i (“Golden Dolphin Award”) əldə edib.

 

Kann Korporativ Media və TV Mükafatları dünyanın ən yaxşı korporativ filmləri, turizm və sənədli filmlərinin yarışdığı müsabiqədir. Bu il müsabiqəyə 46 ölkədən çox sayda audiovizual əsərlər təqdim olunub. Azərbaycan Hava Yollarının sifarişi ilə Bakı Media Mərkəzi tərəfindən çəkilən “AZAL təhlükəsizlik qaydaları videosu” şirkətin uçuş təhlükəsizliyi təlimatına yaradıcı yanaşmanı nümayiş etdirir. Filmdə təhlükəsizlik, uçuş təlimatları, Azərbaycanın füsunkar təbiəti və turizmi fonunda nümayiş etdirilir. Film il ərzində Yapon Dünya Turizm Filmləri Festivalında və SILKFEST festivalında “Gümüş”, Nyu-York, “Terres Travel” Festivalında və ABŞ Beynəlxalq Mükafatlarında “Qızıl” mükafat qazanıb.

 

Qeyd edək ki, Bakı Media Mərkəzinin təcrübəli mütəxəssisi Fuad Quliyev çoxsaylı turizm və reklam filmlərinin rejissorudur. Onun turizm videoları müxtəlif beynəlxalq festivalların mükafatlarına layiq görülüb. Rejissorun “Qarabağ FK. 30 mövsüm səfərdə” sənədli filmi də bu il uğurla tamaşaçılara təqdim edilib.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.10.2024)

Ülviyyə Əbülfəzqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

SUAL

Mağara?!

görəsən, nəyin nəsidir?

Mağara – dağların əsnəməsidir.

Tərsinə asılmış quş qəfəsidir

Belə eşitmişəm yarasalardan...

Bir qoca dedi ki, hələ diriydi

dünən gömüləndə o qız torpağa.

Sonra...

Gəldiyi yerlərə qayıtdı hər şey-

adamlar torpağa, kağız torpağa... ( El Roman)

 

El Roman bəy, bir gün torpağa dönən bəzi insanların " qumdan hazırladıqları uca təkəbbür qalalarının" müvəqqəti olduğunu  anlamamalarının səbəbi nədir?

 

CAVAB

Bu, tarix boyu belə olub. Heç var-dövlətə də ehtiyac yoxdur ki, sən həyatdan ikiəlli yapışasan. Can şirin şeydir. Hamı ölmək istəyir, amma heç kəs ölmək istəmir. Böyüklər ölməkdən, uşaqlar necə ölməkdən qorxurlar. Hər kəs bu reallıqdan xəbərdardır ki, öləndə özünlə heç nə aparmayacaqsan. "Aparmaq" sözünü də elə rahat işlədirik ki, sanki harasa gedəcəyimizdən tam əminik, hələ bir nəyisə aparıb-aparmamağı da müzakirə edirik. Ölüm bilinməzlikdir. Dünyanın ən sirli hadisəsidir. Gözəl tərəfi də məhz budur, yeganə şeydir ki, texnologiya və ya duyğularla ayaqlaşmayacaq və həmişə sirli olaraq qalacaq.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.10.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Arxiv yazıları rubrukasında sizlərə yazıçı Hüseynbala Mirələmovun 1993-cü ildə qələmə aldığı “Qiblə” povesti təqdim edilir.

 

Qəflətən bərk külək başladı. Toz dumanı göz qırpımında aləmi başına götürdü. Həyətdəki nəhəng və ulu çinar zaman- zaman fırtınalara, tufanlara sinə gərmiş, halını pozmadan lal bir sükutla bu olayları qarşılamışdı. Bugünsə çinar təlatümdə idi, haray – həşir salmişdı, yaralı quş kimi çırpınırdı. Deyəsən, bu dəfə xına özgə xınaydı, çinarın nəinki qol-budağı silkələnir, tir-tir əsir, kövrək şivləri qırılıb-düşürdü, hətta yoğun və yorğun gövdəsi zarıyır, dil boğaza qoymurdu. Külək qısa fasilələrlə həmlə edir, bitişik elektrik dirəkləri yerindən oynayır, naqillər sarmaşır,  kələfin ucu dolaşır, qısa qapanmalar məftilləri qırıb-tökürdü. Balaca şəhərin küçə-meydanlarında gəzən adamlar daldalamağa yer axtarırdılar. Bu vahiməli, qasırğalı gündə hər kəs öz hayında idi. 

Bu zaman hardansa bir ala qarğa asta-asta uçub ağacın çuxur, dəlmə-deşik gövdəsinə yaxın şax budaqlarından birinin üstünə qondu, bəd xəbər gətirmiş kimi həyacanla qarıldamaqa başladı. Şiddətlə əsən külək az qalırdı ki, onu bürmələyib qonduğu budaqdan qoparıb daş kimi yerə fırlatsın. Lakin bəd niyyətli quş qanadlarını açıb çinarı dörd dolandı və yenidən bir az əvvəl oturduğu budağa qondu, ağzını da düz  Şahingilin pəncərəsinə tuşlayıb  qarıldamağa başladı. Nəydi azarı qarğanın? Ac idimi? Susuz idimi? Təhər-töhüründən qocaldığı hiss olunurdu. Çünki gənclik   şövqülə, gur avazla oxuya bilmirdi. Səsi köhnə cəhrə kimi cırıldayır, hər dəfə «qa» eləyəndən sonra başı  aşağı əyilir, quyruğu qalxır, nəfəsi təngiyirdi. Zorla qanad gərir, sonra yenidən qanadlarını üşümüş bədəninə sıxırdı.Bu bəd niyyətli quş bütün vücuduyla güc verib  qəmli nəğməsini ətrafa səpirdi. Ancaq kədərli və niskilli səsi daha  çox azarlı adamın iniltisinə bənzəyirdi. Qarğanın  boz rəngə çalan lələkləri özünün əzəli təbii rəngini itirərək, azacıq qaralmışdı.

Ala qarğa zahirən nə qədər yorğun və bədgüman görünsə də, susmur, sakitləşmir, məşum «nəğməsi» qurtarmırdı. Bu xeyirsiz quşu insanlar heç sevməzdi. Hansı ağaca qonurdusa adamlar haray – həşirlə onu daşlayıb qovurdular. Bir sözlə arzuolunmaz qonaq idi. Nə qədər təəccüblü də olsa,  son qarmaqarışıq çağlarda heç ona əhəmiyyət verən də yox idi. Saymırdılar boz qarğanı, vərdişinə sanki alışmışdılar. Bəlkə tufanla bağlı idi, güclü külək adamların diqqətini yayındırmışdı? Qarğa heyrət içindəydi. Adamlar onu dinləmək istəmir, qulaqardına vurur, laqeydcəsinə ötür, hürküdüb perikdirməyi ağıllarına sığışdırmırdılar. Bu hal qarğaya sakitlik gətirirdi. Axşamüstü səmtini tez- tez dəyişən, burula-burula şəhərin üstündə dolanan tufanlı «yapon» küləyi axırki səngidi. Şəhərin üstünə çökmüş qara kölgə isə bir az da qalınlaşmış, sıxlaşmışdı. Lap yuxarıda – göylərin dərin laylarında ağ - qara buludlar böyük bir nəhrin yedəyində bir-birinə doğru sürünürdülər. Asimanın üzü geniş döyüş meydanına bənzəyirdi. Özündən çıxmış buludlar ayrı-ayrı qoşun alayları kimi sanki həmlə gözləyir, ölüm-dirim savaşının intizarını çəkirdilər. Bir azdan qılınclar qınından sıyrıldı. Nəhəng layların ilk ön birləşmələri üz-üzə, göz-gözə gəldilər. Bu anda «kəllələr» şaqqıltı ilə  toqquşdu. Ağır zərbədən sonra şimşəyin zülfüqarı havanı parçaladı, iki yerə ayırdı. Dava-şava səngimədi, daha da qızışdı, « Qan» su yerinə axdı. Gah qara kölgə işığı, gah da işıq qətran kabusu əvəzlədi. Bu hal dalbadal təkrarlandı. İnadkar pəhləvanlar kimi buludların yeni-yeni layları meydanda peyda olub  toqquşmaqdaydı. İldırım guruldayır, oynayır, işıq şüaları ağız-ağıza gələn qılıncların qəbzəsindən qopan qığılcımları ətrafa səpələyirdi. Ölüm-dirim mübarizəsi bütün səmanın üzünü bürümüşdü. Şıdırğı, selləmə yağış buna bəndmiş kimi səpməyə başladı. Bu yağış sanki buludların dumduru, ağappaq qanıtək yerə süzülürdü.

Şahingilin həyətindəki ikimərtəbəli, hündür, yığcam talvar dədə-babadan qalmaydı. Yayda bu talvarda yığışıb çay içər, ləzətlə dənizin, dağların seyrinə dalardılar. Bayaqdan coşan dəli külək qasırğacı talvarı da bərk imtahana çəkmiş, dişinə vurmuş, laxlatmış, silkələmişdi. Şahinə elə gəlmişdi ki, bu saat talvar uçacaq, bünövrəsindən çat verəcək, gərmic onu yüksəkliyə qaldırıb kərpicini, ağacını, taxtasını, dəmir-dümürünü, dam örtüyünü hara gəldi, tullayacaq.

Burulğan sakitləşən kimi Şahin ehtiyatla talvara qalxdı. Sərin yay sığınacağı silkələnib laxlasa da, dayaqları duruş gətirmişdi. Şahin üzüyuxarı - dağlara səmt göyün neçənci qatındasa, bir-biri ilə didişən buludlara boylanırdı. Gücü çatsaydı, haray-həşirə son qoyacaqdı. Şimaldan və cənubdan dağ kəlləri kimi buynuzlaşan buludları ram edər, dava-şavanı sovuşduracaqdı. Kimə gərəkdi qan-qada, toz-tozanaq, təbiətə  dəyən ziyan? Məgər ulu Tanrının qüdrəti küləyi, qasırğanı, buludu insanalara zərər vurmaq üçün yaratmışdı? Təbiət özü də bəzən özünə qənim kəsilirdi. İldırımdan meşələr yanır, illərin, nəsillərin yadigarı olan əzəmətli ağaclar külə dönürdü. Bəlkə təbiət insanlardan qisas alırdı.

Şahin qara kölgəyə bürünmüş vüqarlı, təmkinli uca dağlara baxırdı. Gücünü dağ zirvələrindən alan sisqa bulaqlar süzülərək dağ cayında birləşmişdilər. Onlar zaman - zaman  axaraq dibsiz, uçurum-sıldırımlar yaratmış, dağları sanki iki əks qütbə bölmüşdülər. Sanki, dağlar  incik düşüb hərə bir istiqamətə yön almışdı. Sular isə qovuşmağa can atırdılar. Axı, bütün çayların son qovuşduqları yer  dənizlərdir. Sular qovuşarkən öz bənzərsiz naz – qəmzəli nəğmələrini dənizin qulağına pıçıldayır, ruhuna hopdururlar.  Həmin nəğmələr şahə qalxan ləpələrin dilində təkrar- təkrar oxunurdu. Bəs,  kimdir bəstəkarı notsuz nəğmələrin? Tanrımı, sükut içində olan əzəmətli dağlarmı?

 Şahin gözlərində narahatlıq hiss etdi, əli ilə gözlərini sildi;  gözlərimi pis görürdü? Bu nədir, qarşı-qarşıya dayanan dağların başı bir-birinə doğru əyilmişdi? Sanki, iki qoca müdrik bir – biriylə məsləhətləşir və asta – asta pıçıldaşırdılar. «Dağlar qapısı» açıq idi; (məgər dağların qapısı kiminsə üzünə bağlı olub?) hər iki tərəfə – şimala da, cənuba da. Mərmər qayalar səmayə millənərək sıx-sıx bitmişdilər. Onlar ala-bula buludların kölgəsi  altında  canlı insan heykəllərinə bənzəyirdi.

Şahinin ata yurdu yaxında yerləşirdi. O, hərdənbir möcüzələrin qucaq açdığı bu ocağa  baş  çəkirdi. «Dağlar qapısı»nı heç vaxt unutmurdu. Xəyalı yenə də doğma yerləri gəzib dolaşırdı: O, girdabı görünməyən dərələrin qaralan yatağı ilə üzüaşağı boylanırdı. Aşağıda - sular axar, göz işlədikcə dərələr qaralırdı. Dağların sirli pıcıltıları da, qayalardan sızıb, yamaclardan üzüaşağı axan çayların nəğməsi də, gədiklərin, uçurumların sinəsinə söykənib, qayğısız - qayğısız uyuyan adda-budda ağaclarn pıcıltıları da, dibsiz dərələrin vahiməli əks- sədası da  ruhuna hopmuşdu. O, rahat nəfəs alır, köksü fərəhdən qabarırdı.

Zaman keçdikcə məcrasını genişləndirən çayın lap qırağında – qollu-budaqlı ağacların qərar tutduğu yaşıl talada, əsrlər bundan qabaq daşa dönmüş bir qoca sükut içindəydi. Nəhəng, irigövdəli  nil ağacı  üstünə kölgə  salmışdı. Qəribə mənzərəydi, hər tərəfi bulud karvanının qara kölgəsi bürüsə də, lakin tala günəşin şüaları altında uyuyurdu. Ara-sıra səmti bilinməyən küləklər nil ağacının budaqlarını yellədir, adamı qəribə tərzdə duyğulandıran inilti səsləri eşidilirdi. Bu səslərin özü də vahiməli bir pıçıltıya bənzəyirdi: Rahatlan, ixtiyar qoca, rahatlan! Zaman səni yaman yorub, deyəsən…

Küçədən sürətlə şütüyən maşının fit səsi Şahıni xəyal aləmindən ayırdı. Onun uzaqlara  zillənmiş nəzərləri göyləri yardı, dumanlara  bələnmiş xəyalı yenidən əzəmətli nil ağacının budaqlarına qondu. Ağacın gövdəsi bozumtul idi, xeyli yuxarıya şaxələnən saysız-hesabsız budaqları və yamyaşıl yarpaqları olmasaydı, sal qayadan yonulmuş daş sütuna oxşayardı. Gövdəsinə çırpılmış  çovğunlu  küləklər, tufanlar qəddini əyə bilməmiş, görkəminə xələl gəlməmişdi. Bütün bunlar zamanla aramsız döyüşlərin izləri kimi gövdəsinin qalın qabığında yaşayırdı. Göz işlədikcə ona hər şey - orman da, sanki dincələn qocaya keşik çəkən tənha nil də, dağlar da, qayalar da, çaylar da, köpüklü sular da, bütün bunların hamısı ona əziz idi, doğma idi. Çünki, o uşaqlıq və ilk gənclik illərini bu sirrli aləmdə keçirmişdi.

Şahin bu yerlər üçün çox darıxmışdır. O, fikirlər burulğanında vurnuxurdu. Asimanda bir-birinə aman verməyən buludlarsayağı, yerdə də insanlar qaynaşır, şaiyələr dolaşır, imansızlıq hökm sürür, arzular daşa dəyib çiliklənirdi. Əcaib-qəraib əhvalatlar baş verir, inam-etibar itir, ağlasığmaz sözlər beyinlərə yeriyir, adamların abrı-həyası gedir, şübhəsi və soyuqluğu artırdı. Deyəsən, axı şeytan hardansa bu məmləkətdə peyda olmuşdu: «bu meydan, bu şeytan», sonra zərrələrə bölünüb, ürəklərin içinə dağılmışdı. Haradaydı köhnə salam-kalam, hörmət-izzət, vəfa, ehtiram?

"Eh, Qarabağın havası qan qoxuyur.  Düşmənçilik son həddə çatıb. Banazor ermənisi əkin-biçini buraxıb, silaha sarılıb. Bakı «20 Yanvar» qırğınından tamam sarsılıb, millətin üzü dönüb.  Burda isə dil boğaza qoymayan kürsü pələvanları peyda olub" - üşənə-üşənə Şahin düşündü. Deyəsən, adamların içindən boy göstərən yırtıcı xislət bütün cəmiyyətə sirayət edir, şeytan baxışlar əhalinin bir qismini ovsunlayır, zəmanə caynaqlarını çıxarır, dişlərini qıcayır. Şahin doğulub boya – başa çatdığı şəhəri tanımırdı. İnsanlar sanki yadlaşmışdı. Bəs onda məlhəmi, xilası nəydi bu dərdin?

Şahin dörd olmuş gözlərini yenidən səmada gəzdirdi: döyüş səngimiş, perik düşmüş laylar yavaş-yavaş aralanırdı. Necə deyərlər, hər alay öz mövqeyinə çəkilir, cinahları boşaldır, sakitlik ortaya pərdə çəkirdi. Öləziyən ümidlər dirilir, gərilən əsəblər tarımdan qurtulur, təzədən göy üzü təbəssümlə bəxtiyar çağlarına qayıdırdı. Deyəsən, qaranəfəs külək də sustalmışdı, səsini içinə çəkərək dincimi alırdı. Azca bahar mehi əsdi, buludların parçalanmış layları  arasından günəş  mübarək sifətini göstərdi, bərq vurdu,  aləmə gülümsədi...

Ala qarğa günəşdən hürkmüş kimi bir anda yox oldu. Hara uçduğu heç kəsə bəlli olmadı.

Günəş zülməti devirmişdi. Onun işığı, nuru, həyatverici ziyası əlçatmaz hündürlükdəydi. Axı, sevdalı Günəşə buludların toqquşmasından həç bir xətər dəyə bilməzdi.

 

* * *

Dünya dərya kimi dalğalanır, suları bulanır, dəiyrman daşı tək  fırlanır, siyasət baş gicəlləndirirdi. Paytaxt aşıb-daşırdı, mitinqlər ara vermirdi.  Dəstəbazlar, siyasət dəllalları mövcud hakimiyyətin boşluğundan yararlanır, meydanlarda tribunalara qalxır, vəzifə pillələrinə yüksəlmək üçün dəridən-qabıqdan çıxırdılar. Xaos, qarışıqlıq bölgələri də bürümüşdü. Cənub şəhəri də nəhr kimi çalxalanırdı. Dil pəhləvanları tapışır,  əhalini meydanlara səsləyir, bütün maddi-mənəvi dəyərləri tapdalayırdılar.

Şahin Xəzər sahilindəki bu balaca şəhərdə doğulmuşdu: torpağı çay, limon, naringi, portağal qoxuyurdu. Bu məlahətli torpaq Azərbaycanın – Vətənin bir parçasıydı. Onun övladıydı, əziz balasıydı. Şahin həmişə vətəninin müstəqilliyi, azadlığı, bütövlüyü barədə gözəl xəyallar qururdu. Hələ tələbə olarkən gizli fəaliyyət göstərən “Azadlıq naminə” tələbə cəmiyyətinin üzvü olmuşdu. Elə tribunadan saatlarla düşməyən, camaata istiqlaliyyət dərsi keçən, əhalini «kütlə» adlandıran şəxslərin əksəriyyəti tanış-bilişi, orta məktəb yoldaşları, qohum-əqrəbalarıydı. Onlara  nifrət edə bilmirdi. Ancaq düz yolda olmadıqlarını, səhv etdiklərini, inqilab edib köhnədən nə qalıbsa, dağıtmaq istədiklərini ağlının hüdudlarına sığışdırmaqda çətinlik çəkirdi. Bir gün orta məktəbdən tanıdığı, ən zəif oxuyan sinif yoldaşlarından birinə rast gəldi. O, Bakıda zavodların birində çilingər işləyirdi. Şahinlə soyuq görüşəndən sonra  bu ortayaş oğlan ağızucu ona etirazını da bildirmişdi. «Hərəkata qoşulmursan, bu boyda hadisələr baş verir, münasibət bildirmirsən. Xalq gecə-gündüz küçələrdə bağırır, sən susursan. Daha mən o gördüyün adam deyiləm. Bakıda işimi atmışam. Bura milləti oyatmağa gəlmişəm, ayılmaq vaxtıdı»…

Əlbəttə, Şahin şəhərə çıxmış, izdihama yaxınlaşmış, bu nadanı tribunada lider qismində görüb təəccüblənmişdi. Onun «hər şeyi dağıtmaq, təzədən qurmaq» səfeh çağırışını eşidərkən gözləri böyümüşdü, qulaqlarını tutmuşdu. İndiki iradını və «nəsihəti»ni də dinlədi, acı-acı güldü və sağollaşmadan  uzaqlaşdı.

 

 

                                                      ***

 Dağlardan gələn çirkab, sel suları məcrasından çıxmış,  cənub Şəhərinin su, kanalizasiya xətlərini, arxları lil-torpaq axını tıxamışdı. Neçə gün idi ki, camaatın  günü qaraydı, pis  qoxunun üfunəti küçələrdə dərhal hiss olunur, ətrafa, meydan və döngələrdə, tinlərdə yaranan gölməçələr adətən təmiz ab-havaya öyrəşmiş camaatın kefinə soğan doğramışdı. Belə təqdirdə heç kəsi dindirmək olmurdu, hamı adi münasibətdən inciyir, ağzını açmaq üçün bəhanə gəzirdi. Dəymə düşər olmuşdu camaat. Qınamaq mümkün deyildi. Adi iş müşkülə dönmüşdü. Heç kəs əlini ağdan – qaraya vurmaq istəmirdi. Deyir, «istədiyim yar idi, yetirdi pərvərdigar». Özlərini xalq hərəkatının liderləri sayanlar elə bütün bunların istəyində deyillərmi? Yeni-yeni günahkar «axtarışı», bu qarmaqarışlıqda – «lilli suda balıq tutmaq sövdası» onların ürəyindən xəbər verirdi. Şəhərin indiki eybəcər vəziyyəti hərəkatçılar üçün yaxşıca yağlı mövzuydu.

Bütün su və kanalizasiya sistemi iflic olmuş, sıradan çıxmışdı. Əsaslı təmir işləri təcili görülməliydi, yoxsa yolxucu xəstəliklər meydan sulayacaqdı. Mərkəzdə dövlət qurumlarının, aidiyyatı təşkilatların qapılarını döymək, onları dindirmək müşkülə çevrilmişdi. Bəhanə isə  var idi: heç qəpik də ayırmırlar. İdarəçilikdə əlaqələr kəsilmişdi. Hay-küyçü ünsürlər, buna sevinir, qisas məqamı kimi anlayırdılar. Şəhəri basan üfunətin qoxusuna öyrəşən adamlar ruhi düşkünlük içində vurnuxurdular. Bəla bəlanın üstünə gəldiyindən əhali pintiliyə, natəmizliyə tez alışdı. Neyləyəsən, dövran bəd gəldi, gün-güzəran daha belə olmalı imiş. Dəhşət və fəlakət bundaydı ki,  kəskin üfunət qoxusu get-gedə beyinləri korşaldır, sağlam idrakı, düşüncəni iflic hala salırdı.

İndi adamlar yağmurun gətirdiyi lığlığanın, palçığın səbəbini ayrı cür yozmağa başladılar. Daha xətləri təmizləməkdən, sınan, sıradan çıxan boruları dəyişməkdən söhbət getmirdi, bu yarıtmaz, görkəmsiz "sovet binaları"nı sökməkdən, şəhəri başqa məkana  köçürməkdən alovlu-alovlu danışırdılar. 

Ancaq soruşan yox idi nəylə, hansı vəsaitlə? Məgər şəhərsalma asan  məsələydi? Digər tərəfdən axı, bu məhəllələrdə, binaların həyətlərində onların uşaqlığı, gəncliyi keçmişdi. Bu cənub şəhəri ata-babalarının yadigarı idi. Gör, neçə-neçə nəsillər bu yaşayış msəkənini yurd seçib. İndi hansı üzlə keçmişimizə daş ataq? Onda tariximizi, mədəniyyətimizi saxtalaşdıraq, abidələrimizi, bütövlükdə milli dəyərlərimizi məhv edək, gələcək bizi lənətləsin?

Təzə avadanlıqları, torna dəzgahlarını söküb, bu "kommunistlərdən qalmadır "- deyə qonşu ölkələrə köhnə, işlənmiş metal adı ilə dəyər-dəyməzə satırdılar, talayırdılar. Allah, sonrasından özün qoru...

Cənub şəhərinin çirkab həyatı artıq insanları narahat eləmir, maraqlandırmırdı. Əslində, Şahinin özü də camaat kimi daha pis qoxunu duymur, hiss eləmir, başı şiddətlə ağrımırdı. Məsəldi, "elnən gələn bəla toy-bayramdı". Bütün şəhər qaynayıb-qarışır, bir-birinin xasiyyətini götürürdü. İnsan axını eyni cür hərəkət edir, nəfəs dərir, qəzəblənir, özündən çıxır, etirazını bildirirdi. Şəhər əhlinə kütlə psixologiyası hakim kəsilirdi. Bütün bunlara rəğmən o da doğru idi ki, hələ Şahin özünü tamamilə həmin adamların cərgəsində saymırdı. Çünki şüurlu surətdə başa düşürdü, vəziyyət  mürəkkəbdir, müvəqqəti uyğunlaşmaq gərəkdir, yaxanı kənara çəkmək olmaz. Əgər Şahin bir balaca yan gəzsəydi, özünü ağıllı sayıb insan axınının – ləşkərin əleyhinə getsəydi, bir andaca tükünü didər, adına hədyan qoşar, parçalayıb atar, dədə-baba evini başına uçurardılar. Özü də «uf» demədən, peşimançılıq çəkmədən, qorxu-hürkü bilmədən… Və yada salmazdılar ki, onların əksəriyyətini unudulmaz və şirin gənclik xatirələr birləşdirir.

Anası Şahinin bu şəhərlə bağlılığı və sədaqətli olmasıyla fəxr edirdi.  Şahin evə gələn kimi uşaqlıq və gənclik dostlarını başına yığırdı. O, Bakıda yaşasa da, bu xasiyyətindən anası təsəlli tapırdı. Ana qəlbi bu təsəllidən ovunardı: «Şahin öz kökünün üstündə göyərib, qol-budaq atıb, böyüyüb, şaxələnib. Bəs qədər şanı-şöhrəti, başqalarının üstündə kölgəsi var. Ötən günlərəcən hamı başına and içir, bir sözünü iki eləmirdi. Bunlar həyatda qazancı deyilmi, Şahinin?»  Onda bəs anasının düşündüyü kimi, indiyədək sözünün qabağına söz gətirməyən, adıyla öyünən, kölgəsinə sığınan adamlara birdən-birə nə olmuşdu? Şahinin vəzifəsi kiçilmişdi, kölgəsi yoxa çıxmışdı? Yoxsa fələyin çarxı çönmüşdü? Əvvəllər təşrif gətirdiyi xeyir-şər məclislərində görünən kimi hamı əl-ayağa düşür, kefi-halı xəbər alınırdı. Ona sanballı adamların arasında yer göstərirdilər. Deyəsən, artıq o quşlar o budaqlardan uçub getmişdilər. Nə baş vermişdi axı? Kim  ortaya şübhə, nifaq  toxumu səpmişdi? Axı,  vaxtilə  yaşıdlarına çıxış yolunu Şahin göstərirdi. Bu Cənub şəhərnidə hər kəs ondan umur, onu  arxa, dağ sayır, qiblə hesab edirdi. Kölgəsi heç kimin üstündən əskik deyildi. İndi isə… Bütün bunlar Şahini yormuşdu, bezdirmişdi. Onun qəlbindən keçdi ki, bəlkə elə o da sadə yol tutsun; yəni, heç nəyi görmək istəməyən, yaxşıya-pisə fərq qoymayan, qatığa qara deyən, qabağından yeməyən şübhəli-şübhəli gəzib-dolaşan, araqızışdıranların sırasına qoşulsun…

Bunları düşünərkən, içinə bir qızdırma doldu, üşütdü onu, titrətdi onu. Özünü tanıya bilmədi, əlləriylə yaxasından bərk-bərk yapışdı; sağ əli yaxasını sağ tərəfə, sol əli  sol tərəfə dartdı. Kənardan bu hərəkəti görən olsaydı, yəqin edərdi ki, bu şəxs hər  kimdisə, özü-özüylə vuruşur, yəqin sərsəridir, dəlidir, başdan xarabdır. Məgər insan da canıyla mücadilə aparar, intiqam almağa çalışar? Yoxsa Şahin də həyatın nəbzini tuta bilməyib, mizan-tərəzini pozub, qibləsini itirib? İllər boyu qazandığın mənəvi dəyəri itirmək, yəni bu qədər asanmış? Bəlkə Şahinin paltarının altında bədəninə zəhərli əfi ilan dolanıb? O, da bu ilanı tutub boğmaq, xilas olmaq istəyir, o yan-bu yana çəkir? Hər halda, Şahinin bərəlmiş  gözləri, vahiməli görkəmi, xofu, ətrafa qeyri-adi reaksiyası bütün bunları ifadə edirdi.

Şahin isə qəlbinə qədəm basmaqda olan  şeytanın kəsə yolunu tamam bağlamaq istəyirdi. Yox, bu əcaib  məxluq qəlbini fəth edə bilməzdi. Çünki şeytanın qılığı ürəkbulandırıcıydı. Şahin hər dəfə onu rədd edir, qapıdan qovur, əcaib məxluq pəncərədən içəri soxulurdu. Müasir düşüncəli, savadlı, kifayət qədər  təcrübəli bir şəxsin şeytanla nə alış-verişi? Doğrudur, Şahinin doğrulmuş qənaətinə görə şeytan bu şəhəri dörd tərəfdən mühasirəyə almışdı. Bu Cənub şəhərini ətraf  mühitdən təcrid eləmişdi. Bu məkanı bütün külli-aləmə qarşı qoymuşdu. Şeytan hətta bu şəhəri məmləkətin özündən qoparıb, şeytan yuvasına çevirmək istəyirdi? Axı,  onun üçün fərqi yox idi, bu güşə məmləkətdən təcrid olunanda, necə böyük faciələr tüğyan edəcəkdi.  Axı, bu balaca şəhər məmləkətdən ayrı deyildi, bu məmləkətin elə özüydü. Bura əbədi ünvan, yurd-yuvaydı, el-obaydı. Şahinin düşüncələrində indi bir aydınlıq, duruluq, qətiyyət var idi. Buna baxmayaraq, küçələrə tökülən insan seli dalğalanıb hərəkətə gəldikcə, bu dalğalar irəli-geri qabarıb çəkildikcə, Şahin bulud kimi tutulur, sifəti  qaralıb-açılırdı.  Hər əndazəyə sığmayan artıq-əskik hərəkət canına üşütmə salırdı. Sona qədər tab gətirə biləcəkdimi? Qaraqorxuya çevrilmiş şeytan küləyi onu  süpürüb yumağa döndərdiyi kütlənin içinə qatmayacaqdı ki? Görəsən, o, şəhəri lərzəyə salan, amansız görünən, düşmənini dostundan ayırmayan kütlə ilə əvvəl-axır dil tapacaqdımı? Tale  böyük yolun yolçusu yaratmışdı Şahini. Cılız hissləri, bəsit, şit hərəkətləri özünə yaraşdırmırdı.

O, müəmmalı, müdhiş, zidiyyətli düşüncələrinin girdabında çabalayırdı… O, dəryada qərq olan adam kimi yanışmağa, saman çöpü axtarırdı. İçində tufanlar hayqırırdı. Zahirən isə  sakit görünmək istəyir, içinin təlatümünü gizlətməyə çalışırdı.

 «…İllər boyu bizi saymayıblar. Hüquqlarımızı tapbalayıblar. Artıq, bəxt üzümüzə gülüb. Artıq sözümüzü söyləmək, haqqımızı müdafiə etmək vaxtı çatıb . Biz müstəqil olmalıyıq». Qarabəniz, üzü yanıq, arıq və çiyinlərinin az qala sümükləri çıxmış liderlərdən biri mikrafonla bağırırdı, Şahin tutuquşu tək ümumi sözləri əzbərləyib üyüdən bu kişini yaxşı tanıyırdı. Təbiətən iddialı təsir bağışlasa da, heç bir əlahiddə cəhətdən tay-tuşlarından seçilmir və üstün deyildi.  Bəsit düşüncəsi, kasad ağlı həmişə onu yaşıdlarının gülüş hədəfinə çevirərdi. Onun dediyi fikirlərin nə məzmunu var idi, nə mənası. Ancaq lider əndazəni aşır, körpüləri uçurur, ikitirəlik yaradırdı. O, hansısa heyvani düyğunun təsirilə «bura bizimdir», qışqıranda, Şahinin canından üşütmə keçdi. Necə yəni, «bura bizimdir?» Məgər bura vətənin bir parçası deyildimi? Bu, ona bənzəyirdi ki, dəryanın içindən  ağacla çəpər çəkəsən, sərhəd qoyasan və inadkarcasına, həyasızcasına bağırasan: «suyun bu hissəsi bizimdir, yerdə qalanı sizin». Düzdür, öyrədilmiş bu separatçının «parlaq nitqi»ni alqışlayanlar da oldu, onu qınayanlar da, dediyinə əhəmiyyət verməyib cəfəngiyat adlandıranlar da.

Şahin dövranın gedişatından yaxşı baş çıxarırdı. Ağzından qan iyi gələn arıq «millət qəhrəman»ının «bura bizimdir» hökmünün alt qatında «parçalanma», «ayrılma» eyhamları  vəziyyətin qəlizliyini açıb-ağardırdı. Bu tip axmaq söhbətlər ona yer eləyir, xəncər kimi bağrının başına işləyirdi. Ancaq o, fəhmlə  hiss edirdi  ki, imperiya  süquta uğrasa da,  varisəlri, tör-töküntüləri hələ də qalır. Onlar ortada havadarlıq, dəllallıq edir, adətən cəmiyyətin  aşağı  təbəqələrindən kimlərisə şirnikləndirir,  ələ alır, meydanlara qızışdırıcılıq əhval-ruhiyyəsi ilə yola salırlar. Digər dil pəhləvanı hardansa özünü təngənəfəs kürsüyə yetirir. Gec söz aldığına görə əsəbiləşib, hirsini-hikkəsini zorla boğur. Əl-qol hərəkətlərilə ağzı köpüklənə - köpüklənə kimlərisə hədələyir. Bir anda danışıqları xoşa gəlmədiyinə görə meydan onu fitə basır. Özünü itirmir, sağ əlini yuxarı qaldıraraq meydanı sakitləşdirməyə çalışır. Meydan bir anda sakitləşir. Qardaşlar, vacib bir məsələ barədə danışmaq istəyirəm, Xahiş edirəm qulaq asın, - deyə müraciət edir. Sonra əlini yaxınlıqdakı  abidəyə doğru uzadır.

- Gördüyümüz bu abidə ikinci dünya müşaribəsində həlak olan əskərlərin şərəfinə ucaldılıb.  Buyurun,  baxın, budur bizim şərəfli keçmişimiz.

 Sanki ilk dəfə görmüşkimi hamı təəccüblə baxışlarını meydanın sağ tərəfində cərgələnən daş  heykəllərə tuşladı.  O,  boğazını artılayıb sözünü davam elədi: bizə dəxli olmayan müharibənin qurbanlarının xatirəsinə ucaldılıb bu abidə.

Şahin sövq-təbii monumental  abidəyə tərəf boylandı. Bəli, vaxtilə hamının öyündüyü, güvənc yeri. Axı, indi bu heykəllər nə günahın sahibiydilər? Kütlənin diqqətini abidəyə  cəlb eləməkdə görəsən məqsəd nəydi? 

Fikir karvanı Şahini uzaqlara dartdı… Orta məktəb həyatına. O vaxt Şahin şagird yoldaşları ilə hər gün bu kompleksin yanından ötür, buranı qızıl güllərə, qırmızı qərənfillərə qərq edərdilər.  Həmişə hörmətlə, ehtiramla əsgəri qaydada salam verib burdan aralanırdılar. Gözlərini donuq nöqtəyə zilləyən heykəllər daş ömürlərini yaşamaqda davam edər,  susar, uşaqların suallarını cavabsız buraxardılar. Amma inam, əqidə, ən əsası Vətən uğrunda onlar vuruşmuş, canlarını qurban vermiş,  daşa dönmüşdülər.  İndi isə daş ürəkli insanların tənələrinə məruz qalmışdılar, bu daş heykəllər! O insanlar indi onlara daş atmaqdan belə çəkinmirdilər.

«Qolun qurusun, sənin bunlarla nə işin? Cansız, dilsiz heykəllərdi. Bir qarış yer tutublar da,  onların bizə nə istisi-soyuğu? Hə, lap sökdük, qazancımız nə olacaq ki? Dünyanı özümüzə güldürək?» – «Astra» siqaretinin tüstüsünü sinəsinə çəkə-çəkə  yaşlı şəhər sakini bayaq qışqırana ünvanına iradını bildirdi.

Yox, kütlə tamam küt adamlardan ibarət  deyilmiş. İçində ayıq-sayıq, ağıllı-kamallı, haqqı nahaqqa verməyən insanlar da varmış. Cənub şəhərinin daha bir sakini asta-asta deyinən qocaya haqq qazandırır: «Ağsaqqal, sırtıq gədələrdi, vallahi, dünyadan xəbərsizlərdi. Ürəyinə salma, əsəbiləşmə. Haynan gələn, vaynan gedər. Elə bilirsiz, burda səsini çıxarmayanların hamısı onların tayıdı? Keçid dövrüdür, eyb etməz, danışmağa sözləri yoxdu, heykəllərin sökülməsini ortaya atıblar. Qoy yorulanacan hətərən-pətərən üyüdüb töksünlər”.

Tribunda dil – dil ötən bu millət qəhrəmanı qışqırdı: «Gəlin, elə bu heykəllərdən başlayaq!»

Şahin uyumuşdu, sarsılmışdı,  qulaqları uğuldayırdı. Həya-abırdan dörd bükülmüş, nəfəsini içinə çəkmişdi. Əks istiqamətdən nəsə eşitdi. Deyəsən, abidədən bir heykəl qopub irəli şığımış, üsyankar etiraz səsini ucaltmışdı:

- Namərdlər!

- Keçmişinə arxa çevirənlər!

- Tarixinə ləkə yaxanlar!

Yox, Şahinin gözləri alacalanmışdı. Mərmər abidənin daş postamentindən heç bir heykəl qopub yerə düşməmişdi. Səs qeybdən peyda olmuşdu. Narahat ruhların iniltili  səsiydi bu...

Şahin xəcalətindən tərləmiş, həyəcanından pörtmüş halda abidəni təpədən-dırnağacan süzdü.  O, vicdansızlığa dözə bilmirdi, qaçmaq, onları xilas etmək  istəyirdi. Ona elə gəldi, ki, bu qəzəbli insan seli indicə abidənin üstünə yeriyəcək, bu möhkəm daşları parçalayacaq,  dişləri, dırnaqları ilə qoparıb dağıdacaqlar. Sinəsini qəzəblənmiş insan axınının qabağına vermək üçün Şahin bütün gücünü topladı. İri addımlarla kütlənin nəzərini daş kompleksə yönəltmiş əldəqayırma liderin üstünə yeridi, üzbəüz dayandılar. Liderin bəbəklərindən boylanan qorxunc  şeytanı görərkən vücudunu dəhşət bürüdü.  Əcaib məxluq gözlənilmədən Şahinə tərəf yeridi, boğazından  yapışdı. Elə bu vaxt Şahin cana doymuş  heykəllərin  istehzalı qəhqəhələri altında gözlərdən bərələn şeytan dəstəsinin bağırtısını eşitdi:

- Buyruq qulu!..

- Partokrat!

- Qoy sözünü desin…

- Bizimləsən, yoxsa bizim əleyhimizəsən?

- Bakıdan yəqin öyrədib göndəriblər…

 

                                                        * * *

 

Şahin özünü daş heykəllərin yerində hiss etdi və ona elə gəldi ki, daş-kəsəklər, ağac qırıntıları, oduncaqlar elə özünün başına yağır.

Şahinin bədəni əsim-əsim əsdi, özünü saxlaya bilmədi, adamları itələyə-geriyə  itələyə- itələyə tribunaya yaxın getdi. Heç kəsə əhəmiyyət vermədən, özündən asılı olmayaraq düz mikrafonun  üstünə cumdu.  Özünə yaraşmayan tərzdə qışqırdı:

- Ay camaat, bu daş heykəllərin nə günahı var? Axı, burda əbədiyyət qazananlar göydən düşməyib, ata-babalarımızdı, qohum-əqrəbamızdı. Onların suçu, qəbahəti nədir ki, müharibəyə gediblər? Onlar üçün o zaman əzəmətli, böyük Vətən var idi. Vətən uğrunda da canlarından keçiblər. İndi onları niyə aşağılamalıyıq?

Şahinin fikirlərinə əl çalanlar da oldu, fitə basanlar da. Elə bu zaman tribunaya rayonun ağsaqqal müəllimi Həmid qalxdı. Mikrafonu alaraq astadan sözə başladı: - Əzizlərini, bura yığılanların əksəriyyəti mənim tələbələrimdir. Qulaq asın. Şahin düz deyir, abidələrə toxunmayın. Onlar canlarından bizim ümumi Vətənimiz uğrunda keçiblər. Abidə müqəddəsdir. Bi zonu söksək, cəmiyyət bizi qınayar. Adımıza nadan deyərlər.

Həmid müəllimin sözləri elə bil odun üstünə su tökdü. Meydanda bir sakitlik yarandı. Sonra yerdən alqış səsləri eşidildi.  Həmid müəllim düz deyir. Bizə gülərlər.

Lider Həmid müəllimin çıxışından sonra özünü itirdi. Axı, o, özü də Həmid müəllimin tələbəsiydi. Ondan keçəcəyi yox idi.

Odur ki, seyrək bığlarını gəmirərək, yenidən meydana üzünü tutdu.

Onda, yandırın abidəyə sancılan o, bayraqları. O bayraqlar artıq ayaqlar altında tapdanmalıdır.

Deyilən sözü əmr tək qəbul edən gənclər bir suiçim saatda abidəyə sancılmış bayraqları qoparıb imperiyanın son yadigarı kimi asfaltın üstünə tulladılar. Elə bil igidlik, qəhrəmanlıq göstərmişdilər. Kütlə aralanıb bayraqları söküb gətirən dilaqınlı cavanlara yol verdi. Bircə anda çoxlu quru ağac parçası, taxta qırıqları toplayıb meydanın ortasında tonqal çatdılar.

Tez-tez, vaxtlı-vaxtsız əvəzlənən, dəyişən şimal və cənub küləkləri kütlənin önündə alışan odu  üfürür, göylərə qaldırır, dalğalanan gur izdiham istisinə qızınır, tüstüsünə tamaşa qılırdı.

Əlbəttə, meydanın ortasında közərə-közərə alışan tonqalın üstünə atılan qırmızı bayraqlar alov  dillərinə bürünüb yanırdı.

Şahin buna nə üçün etiraz etməliydi? Heç etiraz  etmək niyyəti də yox idi.  Sadəcə, Şahinə görə, məsələ qəlizləşmiş, xəmir çox su  aparmış, insanların içinə ayrıseçkilik, şübhə toxumu səpilmişdi.

                                               * * *

Düz bir il əvvəl Şahin Babagil pirinə ziyarətə gedirdi. Yadına Babagillə bağlı bir xatirə düşdü…

…Son zəngdən sonra Şahin  sinif yoldaşlarına məsləhət görmüşdü ki,  Babagil ocağına getsinlər. Qoy ulu pirin kəraməti bizə yar olsun. Və yığışıb pul-para toplamış, müqəddəs ocağa yollanmaq üçün hazırlıq görmüş, avtobus tutmuş, Babagil ocağını ziyarət etmişlər. Yadına saldı ki, qurbanlıq qoç almış, ormanları gəzib-dolaşmış, çiyələk yığmağa da vaxt tapmışdılar. Adam tapıb qədim məzar daşlarının üstünü  oxutmuşdular. Ocağı  dolanıb ziyarət edərkən hamı and içmişdi: «Ömrümüz boyu bir-birimizə sadiq olacağıq». Ocağın mücüfiri qos-qoca seyid baba Babagilin əfsanəvi kəramətindən danışmışdı: «Pirə pənah gətirən şəfa tapır, xeyir əməllərin yolçusu olur. Yüz illərdi, havalı olanları, ağlı kəmləri, dəliləri bu ocağa ziyarətə gətirirlər». Şagirdlər sadəlövlüklə qocanın sözünü zarafata salmış, özlərini «havalı» adlandırmışdılar.

O, xatirələr aləmində olarkən, qalın, sıx  dəmirağac ormanlığının içindən burulan  yolda  bir nəfər nurani qocayla rastlaşdı.  Kişinin arıq, çəlimsiz cüssəsindən, damarları çıxmış, qurumuş əllərindən, güclə atdığı addımlarından uzun ömür yolu keçdiyi  oxunurdu. Maşını saxlamaq üçün sürücüyə işarə verdi:

- Ay əmi, gəl əyləş, aparım.

- Yox, sağ ol, oğlum. Mən piyada getməyi sevirəm.

- Hara gedirsən?

- Babagilə, ziyarətə…

- Axı, yol uzaqdı, bu boyda məsafəni pay-piyada qət etmək üçün  dörd-beş saat boş-boşuna vaxt itirməli  olacaqsan!

- Yox, ay bala, ziyarəti boyun olan adam gərək öz ayağı ilə getsin.

- Başa düşürəm, məsafə böyükdü, baba.

- Neynək, ziyarət  yolunun əzabını çəkməyən adamın niyyəti hasil olmaz, - deyiblər.

Bu tərəddüddən sonra Şahin babası yaşında ahıl kişinin sözünü çevirmədi. Maşının qapısını açıb düşdü.  Həmsöhbətilə əl tutub görüşdü. Ehtiyatla  qolundan yapışıb yaxınlıqdakı qayaya  tərəf çəkdi.

Bu təsadüf ağsaqqalın da ürəyindən oldu. Elə o da, dayanıb bir hovur dincini almaq istədi.Şahin təbiətcə ünsiyyətcil idi. Qocadan ziyarətə getməsinin səbəbini öyrənmək istəyirdi. Axı o, insan qəlbinin mühəndisi kimi bir neçə kəlməylə kişinin necə böyük, alicənab, möhkəm əqidəyə malik olduğunu hiss etmişdi. Və istəyirdi, bu müdrik şəxsdən öyrənsin, görsün, uzaq yolu ömrünün ixtiyar çağında piyada getməyə onu vadar edən hansı qüvvədir, hansı inamdır.

- Ziyarətin qəbul olsun, ay baba.

Şahin nəzakət xatirinə əlavə elədi: - Baba, sirr deyilsə bilmək istəyirəm, hansı niyyətlə ziyarətə gedirsiz ?

- Niyyət  ürəkdə  olar  bala, onu deməzlər - kişi qısa cavab verdi.

- Elədir, baba, mən razıyam səninlə. Elə mən də ziyarətə gedirdim. Fikirləşdim ki,  Allahın işidir,  bəlkə niyyətimiz eyni olar.

- Hə, görürəm, istiqanlı oğlansan.

Şahin sınaqdan çıxmış bu müdrik insanın gözündə qayğı, dərd-kədərlə bahəm, dost-doğma bir məhəbbət işığı gördü. Şahinin ziyarətə getdiyini eşidən kimi çiçəyi çırtladı. Sifəti açıldı. Kişinin üzündə ilahi bir nur vardı. Ömür karvanının qaldırdığı mənəvi zirvəsi çox-çox yuxarıda idi. Və şübhəsiz, ahıl kişi həmin zirvədən Şahinə doğma övladı kimi baxırdı. Şahin babanın tutqun gözlərində cavan oğlan idi.

İndionlar qayanın üstündə əyləşmişdilər.

Sürücü çay termosunu götürüb dərəyə endi. Onların oturduqları yerdən aşağıda, iki sal qayanın arasında dumduru göz yaşı kimi bulaq qaynayıb axırdı. Qalın  meşədə, sıx ağacların arasından günəş arabir suya düşür, bərq  vurur, işıldayır, sərin mehin tərpətdiyi yarpaqların içində oynayırdı. Şahin sərin sudan bir stəkan süzüb qocaya uzatdı.

- Yox, su kiçiyindir, oğul.

Artıq təcrübəli həmsöhbəti iknici dəfə Şahini sınağa çəkirdi. Məmnunluqla ona baxıb suyu içdi. Sonra da bir stəkan süzüb qonağına ötürdü, qoca suyu birnəfəsə başına çəkib içdi və sonra «Ölənlərimizin ehsanı olsun!» - buyurdu.

Bu da üçüncü imtahan- sınaq.

Bəs məktəb-mədrəsə görməmiş, kitab üzü açmamış, bütün ömrünü yalnız dağlar qoynunda yaşamış bir ahıl kişidə bu qədər kamillik,müdriklik hardandır? Şahin xəyalən  sualı özünə ünvanladı, sövq-təbii düz qocanın gözlərinə baxdı.  Müdrik həmsöhbəti elə bil qəlbinin sirrini, niyətini özünün cavanlığından gizlətmək istəmədi. Onunla doğmalaşan və az vaxt ərzində ürəyini oxuyan, həmdərdinə çevrilən bir insandan niyyətini gizli saxlamağa qıymadı. Doğrusu, ağsaqqal dingildəməsəydi, sözlü adama oxşamasaydı, Şahin ondan nəsə soruşmağa çəkinər, ayıb bilərdi. Baba fəhmən hiss etdi ki, Şahinin onunla bu yolüstü təsadüfü  görüşü bir könül ziyarətidir.

- Bilirsən, ay oğul, Allahdan  gizlin  olmayanı bəndədən  gizlətməzlər. Bir qurbanlıq qoçumuz vardı. Niyyət eləmişdim ki, nəvəm dünyaya gələndə kəsərəm. Allah-təala arzumu gözümdə qoymadı. Boyun olduğum qurbanın kəsmək vaxtı çatanda, oğlumu da Bakıdan çağırdım. O,  təhsillidir, babat vəzifə sahibidir. Deyilənə görə xətir-hörməti də var. Əlqərəz cavan bir qəssab çağırdım, dedim ki, qurbanlığı qibləyə çevirsin. Oğlum sözümə güldü, qəssabı pərt elədi. Dedi: «rəhmətliyin oğlu, heyvanı ona görə kəsirlər ki, içinin qanı axsın, əti təmizlənsin. Nə fərqi var, heyvanı hansı istiqamətə tutub kəsirsən? İkincisi də, indi biz hansı zəmanədə yaşayırıq? Nə qiblə bazlıq? – deyərək bizi məsxərəyə qoydu».

Şahinə o  saat çatdı ki, qoca söhbəti ağrıyla, əzabla, bir az da çəkinə-çəkinə, xəcalətlə nağıl edir. Qibləsini danmış, bəlkə də itirmiş oğlunun əvəzində  tər tökür, utanır. Kövrəlmiş, haldan-hala düşmüş bu zərif insanın bayaq stəkanı tutanda əsməyən əlləri indi tir-tir əsirdi. Şahin çox həssas idi, kişini  xeyli ovundurdu, könlünü aldı.  O, isə susurdu. Gözləri çox- çox uzaqlara dikilmişdi. Qoca sirli – sehirli qədim bir kitaba bənzəyirdi.

Bəli, qoca əhdinə çatmaq üçün Babagilə pay-piyada yol başlamışdı.  Nəhayət, bu növbəti ziyarət oğluyla bağlıydı. O, hardasa inamını, ümüdini hələ də itirməmişdi. Niyyət tutmuşdu, ziyarəti qəbul olunsa,  bəlkə də övladının itmiş, yoxa çıxmış qibləsi qayıtdı özünə.

* * *                                   

Şahin yerə-göyə sığmırdı. O, bərk tutulsa da, hisslərini cilovlaya bilmirdi. Çırtma vursaydın, qanı çıxardı. Bilmək olmurdu, Şahin kövrəlib, yoxsa qəzəblənib. Özündə deyildi. Bu, acizliyin əlamətiydimi, zəiflik idimi, ağlı  kəsdirmirdi. Aydınlaşdıra bilmirdi ki, nə üçün Allah onu həssas yaradıb, dünyanın bütün ağırlığı çiyinlərinə çöküb? Axı, hər gün bu meydanın ortasına toplaşan, səhər-axşam fırlanan həmyerlilərinin hər biri kimi, o da bu torpağın üstündə bitmiş, burdan göyərmişdi.  Bu yerin, yurdun suyu, havası ilə nəfəs almış,  pərvəriş tapmış, böyümüşdü. Bu yerlərin təbiəti kimi insanları da həmişə təriflənmişdi. Bəs üçün həmişə özünə doğma sandığı, yaxın bildiyi, əziz tutduğu tanışlarından, dostlarından bəziləri indi yabançıya çevrilmişdilər? Lovğalıqmı, xəbislikmi, saxtalıqmı insanların ürəklərini ovsunlamış, parçalamışdı? Bəlkə, gözəgörünməz şeytan…

Dünya-aləm Şahinin gözündə qaralmışdı. Nə səhəri səhər, nə axşamı axşam idi. Gün günorta saatına çatmışdı, yoxsa gecədən ötmüşdü? Arada fərq itmişdi. İndi tüstü, his-pas qoxusu gətirən səmt küləyinin istiqaməti dəyişmişdi. Külək birdən qopur, burulur, sakitləşir, yenidən tuğyan edirdi. Şahin xəyalında Babagil ocağına gedərkən tanış olduğu zəvvarı tapıb gətirmək, bu meydanın  tən ortasında oturtmaq  istəyirdi. Bəs nə, qoy o, müdrik insan bu meydana dərs desin. Axı meydan bu dərsin sorağında idi. Hərçənd meydanda heç nə camaatın eyninə deyildi. Az sonra Şahinin  dumanlanan beyni açıldı. Onun xəyalında hər şey əridi, alt-üst oldu. Əvəzində, Babagil ocağına ziyarətə gedib oğlunun  azmış qibləsini qaytarmağa yollanan inadkar qocanın surəti canlandı. Söhbətlərində üzləşmiş, məntiqli danışıqları, davranışları müqabilində geri çəkilmişdi.  Bəlkə onu köməyə çağırsın və desin ki: Bu xalq, bu da sən?  Dillərini yaxşı bilirsən, sözünü de. «Onları dinə imana çağır. Yollarını azmasınlar. Birliyimizi pozmağa çalışmasınlar. Onlar çox azdı. Xalq bunu heç vaxt yol verməz». Ancaq, kişini hardan tapmalı?

 Cənub şəhəri nehrə kimi çalxalanırdı…

Şahin özünə sual verdi: Nə istəyir bu küçələrə tökülüşən bu adamlar? Heykəlləri dağıtmaqla, vur – çatlasınla, bayraqları  yandırmaqla  nə qazanacaqlar onlar?

 

 

                                                * * *         

Hələlik şəhərdə sakitlik idi və bu qəribə sükuta Şahin təəccüb etdi. Axı neçə vaxtdı, küçələr, meydanlar, adam selindən dağılırdı. İndi bu tanış məkanlardan  «yel vurub, yengələr oynayırdı» Yavaş-yavaş şəhərin baş meydanına doğru  addımladı, mitinqlərin mütəmadi keçdiyi ünvana tərəf. Burda vəziyyət  tam əksinəydi. Yenə izdiham, yenə də kütlənin alqışladığı yeknəsək liderin mənasız çağırışı. Şahin ətrafa göz gəzdirdi, gözü qəzəlxan dostuna sataşdı. Birlikdə tribunaya tərəf addımladılar.

 Müsibət idi meydan.  Separatçı çağırışlar Şahinin köksünü parcalayırdı. Xəyal Şahini aparmışdı. Sifəti kötük kimi bozarmış və keyimişdi. Kimsə çiynindən tutub yüngülcə silkələdi.

- Şahin müəllim, qardaş bu nə fikir -  zikirdi, dəryada gəmin batıb?

Şahin ani təmasdan ayıldı, özünə, gələn kimi oldu. Gözlərini geniş açıb tanımadığı bu adamın üzünə heyrətlə baxdı. Deyəsən, kişini hardasa görmüşdü. Suyuşirin gəlirdi ona, ancaq nə illah elədisə,yaddaşı naxələf çıxd. Ancaq özünü o yerə qoymadı. Gözü  kişinin qoltuğundakı qalın kitaba sataşdı.

 Kitabı görən kimi, sanki ona dünyanı bağışladılar.

Dostu qəzəlxana dönüb uca səslə:

- Sabirin «Hon-Honnamə» sidir. Onu bir neçə dəfə oxumuşam.

Ətrafdakı adamlar  dönüb ona diqqətlə  baxdılar. Yəqin ki, fikirləşdilər. «Heç hənanın yeridir?» Mikrafonun yaxınında dayananlardan biri  başını bulayaraq:

- Bu, nə danışır, ə? Keçi can hayındadır, qəssab da  piy axtarır. Biz millətin dərdindən danışırıq, bu da kitabdan. 

 Mikrafonun yanında duran adam Şahini yaxşı tanıdığından diqqətlə ona qulaq asırmış.

- Hansı kitabı, deyirsən,Şahin müəllim? – deyə onu nifrətlə süzdü.

Şahinin qəlbindən bir hayqırtı qopdu. Siz millətin hansı dərdindən danışırsınız? Siz milləti parcalamaq, siz milləti uçuruma aparmaq istəyirsiz. Mən oxuduğum o kitab isə millətin dərdindən ağlaya-ağlaya danışır.

Bir anda Şahinin  hərarəti qalxdı, sanki odun-alovun içindəydi. Alnındakı istilik qəlbini  yandırırdı.

Qısa dialoq liderin lap yanında gedirdi. Söhbətə qulaq kəsilmişdi. «Kitab» kəlməsini eşitmişdi. Elə bil bu söz onun kilidlənmiş küt beyninə açar saldı. Nəyisə tapmış kimi sevincək,  bir az da hündürdən:

- Bəylər, xanımlar, məni eşidin - deyə meydana müraciət etdi..

Sağ əlini yuxarı qaldırdı. Bu görkəmdə  o, həqiqətən tribunadan əzəmətli bir qəhrəmana bənzəyirdi. Hər halda, kütlə onu belə görürdü. Camaat əvvəl  uğuldadı,  sonra da bir anlığa sakitləşdi. Sanki izdihamın qıfılı onun əlində imiş kimi hamı susmuşdu.

- Bizim başımıza gələnlərin baisi elə kitablardır. Biz o kitablardan canımızı qurtarmalı, xilas olmalıyıq, o kitablardan  başımıza, beynimizə yığılan köhnə, paslı fikirləri silib atmalıyıq.

Kütlənin içindən kimsə  qışqırdı:

- Hansı kitablardan?

- Elə bu günəcən oxuduğumuz bütün kitablardan.

Şahin ayıldı, şüurundan duman çəkildi.  Özü cəsarətlə liderin nitqini şifahi surətdə redaktə eləyirmiş kimi dodaqaltı dilləndi:

- Yəqin, marksizm-leninizm klassiklərinin əsərəlrini nəzərdə tutur.

Liderin isə aydın danışmaması, gah nala, gah mıxa vurması, fikrini ümumi şəkildə ifadə eləməsi  kütləni narazı saldı, dilemma qarşısında qoydu. Yerlərdən təkrar  səs yağışı yağdı:

- Hansı kitabları deyirsən?

Liderin dayazlığı, məhdud düşüncəsi bir yana, kütlənin çağırışlarını, suallarını heç ibtidai şəkildə də aydınlaşdıra bilmirdi. 

- Elə bu günəcən oxuduğumuz bütün kitabları…

Bu dəfə qızışmış, kütlənin içindən yeni sual doğdu:

- Bəs, indi nə edək?

Lider kəskin və qəti hökm irəli sürdü:

- Yandırın o kitabları!

Şahin sanki geniş məhkəmə zalından «hakim»in hökmünü  dinləyirdi. Axırıncı söz qulaqlarında elə o cür əks-səda  tapdı: «Hökm qətidir, mütləq icra olunmalıdır».

İzdiham aşıb-daşdı, dalğalandı, on-on beş nəfər cavan oğlan sürətlə qopub camaatdan ayrıldı. Hərə bir tərəfə yüyürdü. Təxminən yarım saat keçdi. Gedənlər qucaq-qucaq müxtəlif çeşidli kitablarla qayıtdılar. Kitablar  meydanda qalaqlandı. Şahini vahimə bürüdü: «İlahi, bu adamlar nə məzhəbə qulluq edir? Bəşəriyyətin yaratdığı mənəvi sərvətlərə necə əl qaldırmaq olar?  Yəni, doğrudan da bu kitablar onların nəzərində heç nədir? Mədəniyyət, mərifət, bilik xəzinəsi olan kitablara od vuranın əlləri qurumazmı? Bunların qəsdi-qərəzi nədi, nə düşünürlər?». Cənub şəhərinin mərkəzi kitabxanasının rəflərindən götürülmüş kitablar üst-üstə tökülür, ayaq altda tapdanırdı. Şahinin beyni silkələndi, uğultu, səs-küy, şit, bayağı laqqırtı ərşə dirəndi. Kitab müəllifləri – dünyanın nəhəng fikir-zəka sahibləri sanki məzəmmətlə Şahinə baxırdılar. Filosofların , yazıçıların, şairlərin, elm xadimlərinin üsyankar baxışlarının qınaq hədəfinə çevrildi Şahin. Səbbəkar o idi, etiraz edə bilmir, «qarğa məndə qoz var» demişdi, «dəlinin yadına daş salmışdı». İndi o daşlar kitablara çevrilib başına yağırdı. 

Yeniyetmə oğlan kitablara kibrit çəkdi. Al-qırmızı alov dilimləri, bu tonqalın istiliyi ürəkləri qızdırmadı. Əksinə, bir neçə dəqiqəyə külə dönən kitablar ortada soyuqluq yaratdı. Elə bil bəşərin çap mədəniyyətinin  xofu izdihamı basmışdı. Şahin pərt idi.

Yanan kitabların arasında vaxtilə oxuduğu tanış,  doğma cildlər, rənglər, bədii əsərlərin qəhrəmanları qıy vurub hayqırırdılar.

Şahin Uca Tanrıdan güc, cəsarət istədi. Özünü toplayıb tonqalın üstünə atılmaq, bu kitabları xilas etmək niyyətilə  dartındı. Bayaq əlini məhrəmanə  çiyninə qoymuş xeyirxah, naməlum şəxs belindən yapışmışdı. Qəti surətdə canıyananlıqla:

- Özünüzə gəlin, Şahin müəllim, bu nadanlara söz təsir etməz – dedi.

Şahin qışqırıb-bağırmaq, etiraz etmək istədi. Nəfəsi çıxmadı. Boğulurdu sanki…

Nizaminin «Xəmsə»si, Molla Pənah Vaqifin şeir kitabı, Tolstoyun «Hərb və Sülh»ü, Hüqonun «Səfillər»i Məmməd Səidin «Qılınc və qələmi» yanırdı. Odlanırdı, püskürürdü Şahin, eşidən, qulaq asan yox idi…

Kitablar alışıb-yanır, kütlə laqeydliklə seyr edir, gözünü qırpmırdı. Ortayaş bir nəfərin qucağında yaş odun bağlaması vardı. O, şələsini yerə qoydu, düyünlənmiş ipi açdı, kəsilmiş ağac budaqlarını öləziyən tonqalın üstünə  tökdü. Cızıldayan yaş oduncaqlara istilik dəyən kimi yağı çıxdı, qapqara acı tüstü onsuz da bəsirət gözü bağlanmış izdihamı kor qoydu. Doğranmış oduncaq kağız deyildi ki, dərhal alov bürüsün.  Boz külün içində  tamamilə quruyanacan fısıltısı kəsilmədi. Sanki od alışmaq istəmirdi, kitablara heyfi gəlirdi. Kimisi əllərini ovuşdura-ovuşdura isinir, kimisi tüstüdən alacalanan gözlərini silirdi. Bəlkə od Tanrısı qibləsini itirmişdi?

Meydanda Şeytan sanki hamının qılığına girmişdi. O nəfsini boğmadan meydanı ələ almağı bacarmışdı. Qaldırıb-endirdiyi gizlin dirijor çubuğu kütləni idarə etmək üçünmüş. Onun məharəti, mətanəti  bundaydı, kütlə psixologiyasına bələd olmaqda. Başqa nə səriştəsi, nə bacarığı var idi ki? Məgər kitab yandırmaq təşəbbüsü şeytanın deyildi? Bəs niyə hamı aldanırdı?

Özünü mitinqlərdə suda balıq kimi hiss edən liderin matı-mutu qurumuşdu. Alov dillərinin işığında əlləri qırmızı rəngə boyanmış kimi görünürdü. Sanki ölməkdə olan kitabların qanı idi, çilənmişdi əllərinə. Liderin rəngi ağarmışdı, meyidə oxşayırdı.  O, peşiman olmuşdumu? Bəs qaşları niyə düyünlənib, rəngi niyə sönüb?

Lider ayaq üstə ölmüşdü, meyit rəngindəydi…

Bir gün meydanı idarə edən o liderlə Böyük bazarın həndəvərində rastlaşmışdı. Çaya susuz aparıb, susuz gətirə biləcəyi bu lideri əməlli-başlı islatmış, dişinin dibindən  çıxanı demişdi:

- Hər şeyi başa düşdüm, anladım. Kitab yandırmağınızdan başqa. Axı, kitab xəzinədi, milli sərvətdi, ona necə əl qaldırdın, ona neçə qıydın?

Hərəkat lideri: - Əvvəl istədim deyəm Leninin, Stalinin, Qorbaçovun kitablarını gətirin, yandıraq. Çaşdım, özümü itirdim. Fikrimi çatdırmadım. Bir də gördüm kimin əlinə nə keçibsə  gətirib. İş işdən keçmişdi, utandım, dilim söz tutmadı. Nə olsun e, böyük  qəbahət deyil a…

Şahin: - Qəbahət azdı, cinayətdi. Qardaşım, əyri oturaq, düz danışaq. Haçansa  cavab verəcəksən: cahilliyinə, nadanlığına görə. Deyək ki, Lenin, Stalin, Qorbaçov cəhənnəm olsunlar.  Bəs sən Nizami Gəncəvini, Molla Pənah Vaqifi də Sabiri də tanımırdın? Oxumamağın heç, adlarını eşitməmişdin Azərbaycan şairlərinin, yazıçılarının?

Hərəkat lideri:- Ha, Ha, ha… Bə sən bilmirsən taksi sürürəmdə. O, «kərpic kəsən»i yazanın (yəqin Nizami Gəncəvinin «Kərpic kəsən kişinin dastanı» şeiri nəzərə tutulur) kitabını billə-bilə oda  atdırdım, hayıfımı aldım. Ona görə bir dəfə ədəbiyyat müəllimimdən yağlı bir şapalaq yemişdim. Əzbər soruşdu bilmədim. O da vurda məni. Molla Pənahı deyirsən, məgər mollalar bizi ağ günə çıxarıb?

Şahin: - Səninlə kitab haqda nəsə danışmaq gülüncdü, xeyri yoxdu. Ancaq  bir şey öyrənmək istərdim. Bu boyda rayonda hərəkatın, «say-seçmə» liderlərindənsən. Hansı vəzifəni xidmətinə görə sənə təklif eləsələr, gedərsən?

Hərəkat lideri: - Gecəm-gündüzüm olmayıb. Can qoymuşam xalqımın yolunda. Bakıdan nə sifariş ediblər, müsbət qarşılamışam. Başçılığı istəmirəm, qoy sən demişkən, savadlı adam qoysunlar. Yəni, müavinliyə də layiq deyiləm?

Şahin: - Özünü gülüş hədəfinə çevirmə, biabır olarsan. Məsəl var, eşşəyə minmək bir ayıbdı, ondan düşmək, ikinci ayıb. Get elə köhnə peşəndən bərk-bərk yapış. Məgər sürücülük pisdi? Axı sən dövlət qulluğunda bircə gün işləməmisən, idarəetməni bilmirsən, təhsilin yoxdu, tərcümeyi-halına, sənədinə baxıb nə adnan səni yüksək vəzifəyə qoyarlar.

Hərəkat lideri: - Razı deyiləm. İndi diplom tapmağa nə var, Moskva metrolarında, Dağıstanda ucuz qiymətə satırlar, daşdan keçənini alıb qoyacağam sənədlərimin üstünə. Düzələn şeydi, başını ağrıtma…

Şahin: - (acıqlı-acıqlı) Saxta diplomla bu boyda rayona rəhbərlik etmək fikrin var? Ağlın-düşüncən buracandı?  Əfsus! Onda belə çıxır ki, meydanda tonqal qalayanlara, odun yarıb daşıyanlara, qışqırıb-bağırıb hay-küy salanlara vəzifə postlarını təhvil vermək lazimdı. Çünki zəhmət çəkiblər. Şornan bala qiymət qoyulmasın, eləmi?

Hərəkat lideri: - Özünü yorma. Paytaxtda lap yuxarı vəzifədə işləyən bir nəfər cəbhəçi bəyin yanına məsləhətə getmişdim. Bu haqda söhbət düşdü. Bəy doğru  dedi ki, keçid dövrüdü, möhkəm durun, bölgələrdə bütün irili-xırdalı vəzifələr sizə paylanacaq. Görək də. Onların bizdən başqa kimi var ki?

Şahin bu savadsız, «iki eşşəyin arpasını bölə bilməyən» sırtıq hərisə söz çatdıra bilmədi, tüpürdüyünü yalamadı: «götürün, hər şeyi götürün, ancaq adamlığı saxlayın, millətin canından əl çəkin, meydanlardan, küçələrdən yığışın, qoy xalq rahat nəfəs alsın. Allah kərimdi. Sonra yarıtmaz fəaliyyətinizlə görüm, o kütləni hansı ağ günə çıxarırsınız». O, axırıncı kəlməsini boğula-boğula, öskürə-öskürə, nəfəsi tutula-tutula dedi.

Guya qarşısındakı parabeyin başa düşdü? Qulağı çalıb, «keçid dövrüdü». Kar lider bu sözlərin heç olmasa, hərfi mənasını anlayırdımı? Məgər keçid dövrü – çalıb-çapmaq, talamaq, dağıtmaq dövrüdür? Nə varsa, məhv etmək, vəzifələri zəbt edib ələ keçirmək dövrüdü? Qoca Zəvvar yenə Şahinin yadına düşdü. Fikirləşdi: «Bunlar da qibləsini itirənlərdir, yolunu azanlardır.»

Təlatümlü o ili qalın kitaba bənzətsək, günlər səhifələridi. Hər kəsin ömür kitabı öz-özünə vərəqlənirdi: kimininki oxunur, kimininki oxunmur, səhifələr bitəndən sonra qatlanırdı. Şahin düşünürdü ki, gözlənilməz hadisələri çıxsaq, hər kəsin kitabı öz əlindəydi. O, çevrilmiş səhifələrə baxdıqca hərdənbir odlanır, içindən tüstülənirdi, daha doğrusu, tüstüsü təpəsindən çıxırdı. Ona elə gəldi ki, o meydanda yandırılmış kitabların  uğursuz taleyini yaşayırmış. Hər kəs səhv etməyə məhkumdu, Şahin özünü sığortalamırdı, daxilən suçunu boynuna alır, özünü məzəmmət  edirdi. Yağmadı yağış, bitmədi qamış, « daha quşlar o budaqdan uçub getmişdilər», hər şey arxada qalmışdı. Ömür kitabının həmin səhifələri yandırılmışdı, ayaqlar altına atılmışdı.

Üst-başı nəm Cənub şəhəri qışın  fatihəsini oxumuşdu. «Qış» deyəndə o ili şaxtalı fəsil adamların üzünə güldü, qar yağmadı. Əkin – biçinə, meyvə – tərəvəzə ziyan dəymədi. Şəhəri ağardan seyrək qar tələm-tələsik əriyib getdi, həyətdə –bacada, küçələrdə nam-nişanəsi, izi- tozu qalmadı.

Havalar mülayim keçirdi.. Cənub şəhərinin yernən gedən  qaşqabağı açılmışdı.

Havaların  yaxşılığa doğru düzəlməyi əhval-rühiyyəni bir az düzəltmiş, adamların kefini kökəltmiş, düzəltmişdi. Açıq şəhər çayxanalarının üstünü qolu-budağıyla örtən, bir damcı yağışı düşməyə qoymayan ağacların donqar qəddi-qaməti düzəlmişdi. Əlbəttə, hava istiləşən kimi içəridə oturmağın ləzzəti yox idi, hamı bayıra can atırdı. Məxməri çaya limon  atıb  qurthaqurtla içməyin dadı bambaşqaydı. Bu çay idi, onu gərək nəlbəkiyə tökməyəsən, soyusun, dəmi qaçmasın, cənub  şəhərinin sakinlərinə xas ədəb-ərkanla, zövqlə içəsən. Arada beş-altı armudu stəkanı qaynar samovarın altındakı məcməyidən götürüb, üst-üstə sol əlinə yığan çayçının da məharətini tərifləməyi, ona əhsən deməyi gərək unutmayasan. Yoxsa, pul-para əsas deyildi, peşəkar çayçını təəccübləndirməzdi, əsas diqqət, «bəy tərifiydi».

Çayxana cənub şəhərində ikinci «vətən» kimiydi. Düzdü, mitinqlər, izdihamlar camaatın ayağını kəsmiş, son hadisələr başqa tərəfə səmt almışdı. Buna baxmayaraq,  maraq  azalmırdı. Masaların qəribə düzülüşləri vardı, hər guşənin də öz yiyələri. Ən çayxor şəhər sakini də adətkərdəydi, gərək dönüb bir-iki stəkan «nuş» edəydi, sonra evinə gedəydi. Çayı çayxanada içmək cənub şəhərinin dəbi, hər yerli sakinin şakəriydi. Şahinin vaxtı yox idi bu məkanlarda saatlarla vaxt əritsin. Ancaq arabir tay-tuşları Şahini Palıdlı çayxanasına dartırdılar: daha çox dərdələşmək, yenilikəlrdən məlumatlanmaq, maraqlı söhbətlərinə qulaq asmaq üçün.  Məzuniyyəti qurtarmaq üzrə idi. Bir neçə gündən sonra yenidən Bakıya qayıdacıqdı.

Dostları onu götürüb Cəlalın çayxanasında çay içməyə getdilər. Bütün olub – keçənlərdən bərk yormuşdu. Yorğunluğu da  çöhrəsnidən bəlli idi. Bir az əvvəl «bu gün çayxanalıq deyiləm» - söyləsə də, dostları məhəl qoymamışdı.

Çayxanadan mavi gözlü Xəzər aydın görünürdü. Bu gün Xəzər də özünə sığmır, bəxtəvərcəsinə yırğalanırdı.Həmişəyaşıl ağacların budaqlarında şən-şən çikkildəşən quşların səsi adamı fərəhləndirirdi. Elə bu anlarda  uzaqdan suları yara-yara bir gəminin dövrə vurub, aramsız fit çala -çala limana tərəf  üzdüyünü gördülər. Hamı bu mənzərəyə  maraq və heyrətlə tamaşa etməyə başladı. Axı, çoxdan idi ki, bu limana gəmi yan almırdı.  Bəs bu gəmi hardan peyda oldu?  Onun fiti sanki həyəcandan çox, ətrafa xoş bir müjdə  yayırdı. İnsanlar çoxdan idi ki, bu müjdənin sorağında idilər.

Ömrü boyu fırtınalarla döyüşən, dalğalara dov gələn  bu gəmi əminliklə limana yaxınlaşırdı. Yolunu  azmış gəmiyə də  oxşamırdı. Gəmi asta-asta gəlib  limanda dayandı. Üzü qibləyə… 

Eşitmişdim, adətən xoş məramlı gəmilər limanlarda  üzü qibləyə lövbər salırlar…

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.10.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində növbəti təqdim edilən yazar Təbriz təmsilçimiz Əli Çağladır.

 

Əli Çağla

Təbriz

 

 

LİMAN

 

Azadlığı istəmirəm zərrə-zərrə, qram-qram,

Qolumdakı zəncirləri qıram gərək, qıram, qıram!..

Xəlil Rza Ulutük

 

Uzaqdan azan səsi eşidilirdi. "Bir neçə dəqiqədən sonra Təbrizin xiyabanlarında olan işıq dirəklərinin hamısının işığı bir göz qırpımında söndürüləcək. Qızım, qaranlıqdan qorxmadın? Sonra kimsə qayışını bağlaya-bağlaya evdən küçəyə atılıb yerə tüpürəcək. Qızımı sənə tapşırıram, İlahi! Bələdiyyə işçilərinin süpürgəsinin səsini avtomobillərin uğultusu batıracaq. Qızım ağıllıdır, bilirəm. Hansısa əsgər çiynində özündən böyük çantası ilə yorğun ayaqlarına təpilmiş məcburi botularını tappıldada-tappıldada kazarmaya geri dönəcək. O gün qızım hara qaçırdı? Kimsə ərini işə getmək üçün oyatdığı zaman, evləndiklərindən bəri it kimi boğuşsalar da, onun gecədən öldüyünü sezdikdən sonra hay qopararaq başına döyüb qonşuları şirin yuxusundan eləyəcəkdir. Qızım, gecəni şirin yata bildinmi? Sonra şəhəri günəşin işığı bürüyəcək, ölü daşıyan avtomobilin sürücüsü mürgülədiyi anda tibb bacısı zəng edib o kişinin cəsədini aparmaq üçün ünvanını təkrarlayacaq. Qızım, harda yatdın bu gecəni? Bir neçə Adəm də gecələr Həvvanın yuxusunu görüb sayaqladıqdan sonra gözünün içini ova-ova çörək növbəsində dayanacaq. Qızım, ac deyilsən? Kimsə tələsə-tələsə bankdan növbə alıb ac-susuzcasına bank işçisinin yuxudan oyanıb iş başına dönməyini gözləyəcək. Qızım, pulun yox idi, anan ölsün, qızım..." – deyərək polis idarəsinin kamerasının soyuq kafelinin üzərində uzanıb şəhərdəki özgür insanları fikirləşirdi. Kameranın qapısının cüyültü səsi qulağının içinə girmək istəyən milçək kimi vızıldamağa başladı. Məhbus qadın diskinib yerindən qalxdı. Uzandığı yerdən boylanıb, kor adamlar kimi tor pəncərəyə baxıb gözlərini qırpdı. Hələ gün təpələrin arxasında gizləndiyinə əmin idi.

"Əşhədü ənnə la ilahə illa Allah" – səsini uzaqdan yel gətirmirdi, polis idarəsinin həyətinin o tayında yerləşən məscidin audio lentindən qalxan səs idi. Qapını açıb içəri keçən agent qadının üzü aydın görünmürdü. Yerdə uzanan məhbus qadın ayağa qalxmağa çalışsa da, gecədən gömgöy göyərən yaraları ağrımağa başladı. Anidən beyninə “Nə çətindir! Bir var, insan vurularkən gözləri açıq olub haradan dəyiləcək zərbənin yerini bədənində qısmağa çalışsın, bir var, qapalı gözləri ilə birdən-birə bədəninin naməlum yerinə zərbə vurulsun! Görünən zərbəni işgəncə, görünməyən zərbəni cinayət adlandırmaq olar!..” fikri gəldi.

Ancaq qadın bir şeyi bilmirdi. O da zərbə vuranın əllərinin məsələsi idi. Əslində, şillə yeyən şəxsin təkcə üzü deyil, şillə vuranın əllərinin içi də onun üzü qədər ağrıyır. Bunu işgəncə verən şəxs hamıdan daha yaxşı anlayır, amma üzə vurmur.

Qara çarşablı agent qadın boğuq səsi ilə yerdə uzanan məhbus qadını ayağa qaldırmağa çalışdı. Çarşabının altından qandalı çıxarıb yuxulu məhbus qadının qoluna bağladı. Çarşablı agent qadının sağ qolundakı qızıl bilərziklər bir-birinə toxunaraq səs salırdılar, sarı qızıllar qaranlığın bağrını yararaq gözə girirdilər, qızıldan bir az üstdə, paltarının iki qolunda isə par-par parıldayan içi boş iki sarı ulduz isə agent qadının qızıllarına tay parıldasa da, qızıldan deyildi, amma agent qadının onlara qızıldan daha çox dəyər verdiyi məlum idi. Məhbus qadının heç zaman taxa bilmədiyi qızıl, bəzək əşyaları yadına düşdü. İnsan bir işi görməyirsə, bir şeyi təcrübə etməyirsə, o görmədiyi iş necə yadına düşə bilər?

Çarşablı agent qadın "Qorxma, qızım, səni həkimə aparıram, gecə səni çox əziyyət eləyiblər, bədənin zəifləməyə başlayıb. Bir ağrıkəsici iynəsi vurandan sonra rahat olacaqsan" – deyib məhbus qadını razı salmağa çalışsa da, məhbus qadın iki şey fikirləşdi. “Ya məni asmağa aparırlar, ya da həqiqətən, xəstəyəm. Axı dünən kamera çox soyuq idi. Hə, ümid hər şeydən yaxşıdır, məni bu agent qadın həkimin yanına aparır” – deyərək düşünürdü.

Dərd insanı boğduğu zaman, insan olanları unutmağa məcbur olur. Bu iki gündə məhbus qadına verilən işgəncələrə görə niyə, necə xəstələndiyini özü də anlaya bilmirdi.

Addımlarını birgə atan iki qadın xəlvət zalın bir başından gəlirdilər. Agent qadının yeridiyi anda qara çarşabı havada fırlanıb özü zənn etdiyi azadlıq bayrağı kimi dalğalanırdı.

Səkkiz yaşlı qızını özü böyüdürdü. Lənətə gəlmiş narkoman əri gecələr evə gələndən sonra onu cəlladlar kimi döydüyündən bezar olandan sonra işləri məhkəməyə çəkib boşanmışdılar. Qızını məktəb qabağında gözləyəndən sonra məktəbin son zəngi vuruldu. Məktəbin həyət darvazasının ağzında dayanmış qadın, qızını məktəb uşaqlarının hamısının bir geyindiyi paltarların arasında tanıyıb əl elədi. Uşaqların hamısı çığıra-çığıra atalarının qucağına qaçırdılar, amma qadının kiçik qızı məyuscasına ağır addımlarlla anasına tərəf yeriyirdi. Anası onun kövrək olduğunu düşünüb, qucağını açıb qızını səslədi. Nə adı ilə səslədi? Nə fərqi var, boş ver, onsuz da bu ölkədə yaşayan qızların adının dəyəri yoxdur, hamısı qızdır, hamısı sabah böyüyəndən sonra döş çıxardacaq, qırmızı pomada vuracaq, açıq-saçıq paltar geyinib gəzəcəklər. Onları azadlıq xiyabanında dustaq etdikləri anda o səhnəyə şahid olan bığlı kişilər evlərinə dönüb, ayaqlarını uzadıb çay içdikləri zaman qadınlarına “Bir neçə qızı açıq-saçıq gəzərkən dustaq etdilər” deyib çaylarının soyumamasına tələsərək qurta-qurtla içəcəklər.

Ana ilə bala qucaqlaşdıqdan sonra kiçik qız başındakı yaylığı çıxardıb anasına verdi. Qadın yaylığı özü götürdüyü çantanın içinə qoydu.

– Ana, Bəyani müəllimə sprey almağımızı istədi. Dedi, sabah məktəb həyətinin divarında rəsm çəkəcəyik.

–        Gedib alarıq qızım, nigaran qalma.

Qadının yannda pul az olsa da, qızının könlünə toxunmağa dəyməzdi. “Olsun, bu gün taksi pulumuz olmasa da, evə piyada gedərik” – deyə fikirləşdi. Məktəbin yan xiyabanındakı qələm-dəftər satılan dükana keçib qara rəngdə iki sprey alıb qızının çəhrayı çantasına qoydu.

Onlar xiyabandan keçdikləri anda qızı uzun bir dəmirin üstündə dalğalanan İran bayrağını göstərdi:

– Ana... Ana... – dedi. – Bayraq necə dalğalanır? Bu nə səbəbdəndir? Bəyani müəllimə yelin əsdiyinə görə onun dalğalandığını deyir. Ana, axı indi yel əsmir, o necə dalğalanır?

Qadın, kiçik qızının qulpundan yapışdığı məktəb çantasını qolunu aşıraraq çiyninə atdı.

– Qızım, – dedi, – bayraq dalğalanmır, bayraq yel ilə birgə əsmir. Bayraq rəqs edir, bilirsən?

– A... Bu olan işdir axı?

Qadın bu işin həqiqi olub-olmamasını dəqiq bilməsə də, öz sözünə yekun vurub təsdiqləməyə məcbur idi:

– Bəzən qeyri-adi işlər olmağa başlayır. Hər ölkənin bayrağı da yelin qammaları ilə rəqs edir. Bir bayraq zəfər qammaları, bir bayraq kədər qammaları, məğlubiyyət qammaları ilə rəqs edir. Bax, qızım, indi sənin sarışın saçların da rəqs edir, sənin yeriş qammaların ilə.

– Bunu Bəyani müəllimyə danışacağam.

 

Polis idarəsinin uzun, xəlvət zallarında addımlayan agent qadının çarşabı döngələri döndükcə daha çox rəqs etməyə başlayırdı. Məhbus qadının çarşabı kədər, ayrılıq, dustaq, işgəncədən yaranan qammalar ilə, qızıl bilərzikləri cingildəyən agent qadının çarşabı isə özündə vizuallaşdırdığı dindən yaranan özgürlük, sevinc qammaları ilə rəqs eləyirdi. Məhbus qadın kiçik qızının sarışın saçlarının necə rəqs elədiyini gözündən yayındıra bilmirdi.

Məktəbdən qızı ilə qayıdan zaman “Bu yol nə qədər uzundur, niyə evə çatmırıq?” – deyən qadın indi klinikaya getdiyi yolun uzun olduğunu düşünən məhbus qadına çevrilmişdi.

– Bu boyda polis idarəsinin işgəncə bölməsinin bir klinikası var – agent qadın yorulmuşdu. – Biri xəstələnərsə, kameradan klinikaya gələnə qədər yeddi kəfən çürüdər.

Məhbus qadının canına qorxu çökdü:

– Biri xəstələnərsə? Məgər mən xəstələnməmişəmsə, klinikada nə işim var?

Artıq azanın səsi kəsilmişdi. Agent qadın nəfəsini dərib saxlayandan sonra qabaq dişlərinin sınıq yerindən eşiyə buraxdıqda, xəlvət zalda firt səsi divarlara dəyib qayıtdı:

– Füsssüüüü... Bu yollarda sümük sındırmışam,  sonunda kəfən çürütməsəm, yaxşıdır.

Məhbus qadının kiçik qızı yadından çıxmasa da, dilinin altında mızıldadı:

– Sən niyə narahatsan?

– Narahatam, ana, bilirsən nədən?

– Sənə qurban olum, qızım, nədən narahatsan?

– Saçlarımın necə dalğalandığından narahatam. Saçlarımdan qorxuram, birdən kədər qamması ilə dalğalanacağından qorxuram. Kaş oğlan olaydım, ana, böyüdükdə saçlarımı qırxdırıb şəhərdə yaylıqsız, özgürcəsinə gəzə biləydim.

Qadın qızının əlini bərkdən sıxaraq udqundu:

– Yox, qızım, bu sözü bir də dilinə gətirmə. Sənin saçların kişi özgürlük qammaları ilə dalğalanır. Qızım, sən saçlarının dalğalanmağını özün görmürsən, amma mən görürəm.

Kiçik qız anasının əlini bərkdən sıxaraq ah çəkdi. Xiyabanın o tayında üç kişi polis dayanmışdı. Çiynində üç böyük sarı ulduzu olan kişi polis sanki o biri dayanan kişi polislərin rəisi idi. Çiynində çəhrayı məktəb çantası ilə gedən ana ilə kiçik qızını görən kimi donub dayandı.

Gülə-gülə səkidə addımlayan kiçik qız ilə qadının önündə dayandı. Bir əlini belindəki Zoaf adlı tapançasının qundağına, bir əlinin də iç üzünü açıq şəkildə qadın ilə kiçik qız gələn tərəfə tutub “Dayanın” – dedi. Kiçik qız ən gözəl sığınacaq yer anasının kürəyidir deyə, anasının buduna sarılaraq gizləndi.

Qadın “Buyurun cənab, nəsə olub?” – dedi.

– Çantanı boşaldın.

– Hansı çantanı, cənab.

– Hər ikisini də.

– Nədən?

– Sizə deyirəm çantaları boşaldın.

 

– Sənə deyirəm çantanı boşalt.

Həkim qadın idi, əsəbiləşmişdi.

Agent qadın, ayağa qalxıb iynə, şərbət, dərman olan çantaya tərəf addımladıqda dönüb həkim qadının önündə kinolarda bir-biri ilə öpüşən iki aşiq kimi üzünü üzünə yapışdıraraq:

– Mənə bir də belə əmr eləmə. Səni it gününə qoyaram. Hambal axtarırsansa, odur, rəisə məktub yaz, yardım üçün yanında tibb bacılarından birini gecələr saxlasın, nə istəyirsənsə, qabağında tir-tir əssin.

Həkim qadın uşaqyana sifətini çevirib öz işinə görməyə başladı. Ona toxunsaydın, ağlayacaq kimi görünürdü. Sanki evdəki böyük bacısı üstünə çımxırıb ona yemək payını az vermişdi. Məhbus qadın klinikanın içinə ayaq basdığı andan fikir onu boğurdu.

– Fikirləşməyə gərək yoxdur. Bir polis olaraq çantaları boşalt deyirəmsə, boşaltmalısan.

Kişi polis tapançasını çıxardıb qadına tərəf tutdu. Kiçik qız ağladı. Səhnəni dövrələyib baxan adamlar bir neçə addım geri çəkildilər. Xiyabanın o tayında polis avtomobilinə söykənən başqa kişi polislər də qadın ilə kiçik qızı mühasirəyə saldılar.

Qadın kiçik qızına təsəlli verdi. İlk öncə öz çantasını çıxardıb yerə boşaltdı. Pomada, sürmə, bəzək əşyaları, qızının ağ yaylığından başqa heç nə yox idi. Özünü itirmədi, çantadan boşaldılan bəzək əşyaları ilə ağ yaylığı bir-bir çantanın içinə qaytardı.

– O biri çantanı da boşalt.

Qadın, kiçik qızının məktəb çantasını çiynindən aşırıb fermuarını açdı. Önündə dayanıb tapança ilə qadını hədəfə alan kişi polis qışqırdı:

– Çevir, nə varsa, yerə boşalt.

Qadın çantanı tərsinə tutub içində olan əşyaları boşaltdı. Çantanın içindən qızının dəftərləri, kitabları, qələmi yerə düşdü. Sonda isə iki sprey yerə düşüb səkidə diyirləndi. Polis bir əlini tapança ilə qadının üstünə tutduğu zaman bir əli ilə sinəsində olan ratsiyanın böyrünü sıxıb başını bir az da endirdi.

– Mərkəz... Mərkəz... Əməliyyat uğurla görüldü. Çantanı boşaltdıq, içində sprey var idi.

– Yox, yox, bizim heç günahımız yoxdur.

Kiçik qız qollarını anasının qıçına daha bərkdən dolayıb çığırdı:

– Ana... Ana...

– Bunlar... Bu... Bu... Bunlar nədir?.. Nə... Nəd...

– Ana, ana.

Polislərin biri çığırdı:

– Sənə deyirik özünü təslim elə. Diz çök, əllərini başına qoy.

– Ana... Ana...

– Qızım... Qızım... – deyib polisə üz tutdu – Nə olar? Qızımla işiniz olmasın. Qızım...

Mikroavtobusun arxasından iki qadın polis düşüb sel kimi dalğalanan camaatın arasından gəmi kimi yol açıb səhnəyə girdi. Çarşablarını yellədə-yellədə xiyabanı adlayıb qadın ilə kiçik qızına tərəf gəldi.

– Ana... Ana...

Bir qadın polis kiçik qızın, o birisi də qadının qollarına qandal vurmaq istəsə də, ana ilə kiçik qızı dartınırdılar.

– Ana... Ana...

Kiçik qız, qadın polisin əllərindən qurtulub anasına tərəf qaçmaq istədiyi zaman qadın polis kiçin qızın saçlarından yapışıb yoldu. Yerdə sürütləyib ayağa qaldırdı. Başının ortasından qapaz vurduğu zaman kiçik qız pişik kimi vəngilti səsi çıxartdı.

Qadın bu səhnəni gördüyü zaman dartınıb onu qandallamaq istəyən qadın polisin əlindən çıxdı. İnsanın hirsindən dişi bağırsağını kəsdiyi zaman daha çox güclənər, qabağını heç kim saxlaya bilməz. Qadının gözləri dərhal yerdəki para kərpicə sataşdı. Bu kərpici bura kim atdığı ilə işim yoxdur, amma sanki kərpici ora qısas ilahələri qoymuşdular, birinin başına çırpılmaq üçün.

– Bu kərpicləri bura nəyə qoyubsunuz?

Agent qadın idi. Çantanı yerə boşaldıb ayağa qalxdıqdan sonra gözlərinə sataşmışdı.

– Sabah, yox, yəni bu gün nahar çağı işçilər gəlib divar işləyəcəklər.

Həkim qadın məhbus qadının qolunu əli ilə açıb mavi rəngdə bir bağ bağlayıb sıxdı. Sonra spirtli pambığı damarın üstündə oynatdı. Sonu ölümə gedən yolda mehribanlıq nəyə gərəkirdi?

Spirt nə idi? Pambıq nə idi? Yoxsa özünü and içib xəstələrə yardım etmək üçün çalışan həkimlər kimi aparırdı? Bəlkə də, bu iş adət üzrə idi.

– Əlini yum, sıx.

Məhbus qadın, iynənin damarına keçdiyi an qorxdu. Həkim qadın iynənin içini məhbus qadının qanı ilə doldurdu. Agent qadın “Çəkdin?” – deyərək dodağındakı gülüşü saxlaya bilmədi.

– Siz demişdiniz iynə vuracağıq, xəstəsən. Bəs nədən qanımı çəkirsiniz?

Həkim qadın ilə agent qadın qəhqəhə ilə güldükləri zaman klinikanın həmən otağındakı nahara qədər işçilərin yolunu gözləyən kərpiclər diskindilər.

– Bir də çək, bir də çək.

Agent qadın idi. Həkim qadın sevindiyindən çığırdı:

– Birini də çəkirəm, daha bəsdir, urra... Aha...

İynə yenə də damara keçib qan ilə dolduqda agent qadın üzünü arxada kreslonun üstündə olan şüşələrə çevirib saydı.

– Bir, iki, üç, dörd, beş, altı.

– Bunu da al.

– Yaxşı, yeddi. Ha-ha-ha-ha... Qəhbənin it canı var, qanını soruruq, qurtarmır. Ha-ha-ha-ha...

Məhbus qadın artıq sözlərini də itirmişdi. Başı gicəllənirdi. Otaqda olan həkim qadın ilə agent qadın gah gözünün önündə şişirdi, gah neçə qadına çevrilirdi.

– İtin qızı. Səni it gününə qoyacağıq.

Sanki burda adamları it gününə qoymaq dəbdir. Bir az öncə agent qadın isə Həkim qadın ilə dalaşdığı zaman bu sözü deyirdi.

– Qəhbə...

Qadının əlindən kərpic çıxdığı zaman qışqırdı:

– Qəhbə...

Atılan kərpic qadın polisin başına dəydi, o, yerə sərildi. Arxadan yetişən kişi polislər qadını zopa ilə xiyabanın ortasında döydülər. Qadın yerdə qan içində boğulurdu. Hələ də gözləri qızını axtarırdı. Gözləri camaata sataşdı. Camaat gözündə qoyuna çevrilmişdi. Sanki qoyunları hasarın o tərəfində saxlamışdılar, bu qoyunların dilini kəsmişdilər, mələyə bilmirdilər. Kişi polislərin bir neçəsi də yerə sərilən qadın polisin başının üstündə dayanmışdı. Yerdə ayağından sürünən qadın başını səkinin bu biri tərəfinə çevirdiyi zaman gözləri axtardığı nöqtəni tapmışdı. Kiçik qızı ağlaya-ağlaya dönüb anasına baxıb qaçırdı. Qadının gözləri zəiflədi, qaraldı, yumuldu. Bir də gözlərini açıb baxmaq istəyirdi. Gözünü açdıqda görə biləcək qabiliyyəti olduğuna əmin deyildi, kor olduğunu düşünürdü. Yavaş-yavaş, bir, iki, üç. Açdı.  Kiçik qız qaçıb uzaqlaşdıqca qadının gözlərində daha çox kiçilirdi. Sarışın saçları dalğalana-dalğalana qaçırdı... Qaçırdı... Qaçırdı...

Qadın üzünün yerdə sürtülüb yaralandığı yaranı, zopa yerlərinin ağrısını unutmuşdu, gözləri sabit dayanaraq kiçik qızının qaçıb uzaqlaşdığı yola baxırdı.

Səhnəyə göydən baxsaydınız, daha aydın görünürdü. İki futbol topu kimi mütəhhəriksiz qan, bir sarı kərpic, bir çəhrayı rəngdə məktəb çantası, kitablar, qələm qabı, dəftərlər, iki sprey, toplanıb hadisəyə baxan dilsiz qoyunların qara saçları, müxtəlif rəngdə köynəklərinin çiyinləri, qaçan adamlar, polislər, polis avtomobillərinin mavi-qırmızı sirena işıqları. Şəhər bir-birinə qarışıbdır. Səkinin yanında olan baqqal bir vedrə su töküb qanı yuyur. Qan getdikcə sıvaşıb daş xalçalara yapışır.

Ax-ax... Getmə, dayan, səhnəni çək yaxına gətir. O nədir? Hə, qandır, mən də dedim bəs nədir, qadının yerdə sürtülmüş üzünün qanıdır. Qandır, qan, qan...

– Mənim qanımı neynəyirsiniz?

– Ha-ha-ha-ha...

– Qanını sorub içirik.

– Ha-ha-ha-ha... Şərbətdir elə bil, bəh-bəh.

Baqqal bir vedrə də su töküb mızıldandı:

– Mürəbbədir. Qan deyil ki, mürəbbədir elə bil.

Agent qadın qan dolu bir şüşəni əlinə alıb məhbus qadına göstərərək: “Qan deyil ki, mürəbbədir elə bil.” – deyib həkim qadına üz tutdu.

Qadını mikroavtomobilə mindirdilər. Həzyan deməyə başlamışdı:

– Qızım. Hardasan? Qammalar. Dalğalar. Bayraqlar. Sarışın. Qızım. Saçlar...

Artıq gicəllənməyin sonuna çatmışdı. Bu qədər qan əldən verəndən sonra iki qadının gülüş səsini eşidirdi. Sayıqlayırdı:

– Qanım... Qızım... Qanım dalğalanır... Qızım rəqs edir...

– Ha-ha-ha-ha...

– Mən... Ölürəm... Bayraqlar... Rəqs eləyir... Qızım... Qammaların üstünə yel əsir.

– Yox, yox. Ölmə, sən ölsən, biz yaşaya bilmərik.

– Ha-ha-ha-ha...

– Mən ölürəm, qızım... Ölürəm... Ölürə... Ölür... Ölü... Öl... Ö...

– Ha-ha-ha-ha...

– Ha-ha-ha-ha...

– Rəisə zəng elə. Ha-ha...

Həkim qadın həddən artıq güldüyünə görə gözlərindən yaş axırdı.

Agent qadın mobili dinamikə vurub həkim qadına üz tutdu:

– Bu bizim dərəcəni nə zaman verəcək? Ha-ha-ha...

Yuxudan təzəcə oyanan bir şəxs telefonun o tayından səsləndi:

– Alo, buyur, eşidirəm.

– Alo, rəis, qurtardıq.

– Cəsədini qızı ilə bir yerə qoyun, limana göndərəcəyəm.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.10.2024)