Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu günə təsadüf edən əlamətdar hadisələri diqqətinizə çatdırırıq:

25 oktyabr. Ümumdünya Opera Günü

İncəsənətin ən kübar növlərindən biri olan opera günü elə bir gündür ki, həmin gün opera truppaları peşəkar və həvəskar operasevərlərlə birgə bu incəsənət növününü ən qiymətli məziyyətlərinə önəm verirlər. Bu gününü qeyd edilməsi  bir informasiya kampaniyasının təşkil edilməsidir ki, cəmiyyətin opera barədə bilgilərini artırmağa hesablanır. Bu günün təqvimə salınması təşəbbüskarları Opera America və Opera Europa təsisatlarıdır. Bəs niyə 25 oktyabr? Çünki bu gün dünyada ən məşhur opera və operettaların müəllifləri olan iki dahi bəstəkarın – Jorj Bizenin və İohann Ştrausun doğum günləridir. Opera italyan dilində iş, məşğuliyyət anlamı verir. Opera İtaliyada misteriyalarda – musiqisi epizodik işlədilən və əhəmiyyəti o qədər də yüksək olmayan ruhani tamaşalarda yaranıb. 1480-ci ildə səhnəyə çıxan Beverininin "Müqəddəs Pavelin dönməsi" ruhani tamaşası tarixin ilk operası sayılır. Azərbaycanda isə opera sənətinin əsası 1908-ci il yanvarın 12-də Üzeyir Hacıbəylinin Hacı Zeynalabdin Tağıyev teatrında səhnələşdirilən və şərq-müsəlman aləminin ilk opera əsəri olan "Leyli və Məcnun"u ilə qoyulub.

Bu gün gərək mütləq Opera və Balet Teatrına baş çəkək.

25 oktyabr. Ümumdünya Makaron Günü

Bayramınız mübarək, makaronsevərlər. Ümumdünya Makaron Məmulatları Assosiasiyası 1995-ci ildən bu günü təqvimə salmağa müvəffəq olub, dünyanın az qala hər yerində bu un məmulatını sevirlər, italyanlar isə nəinki makaronu sevirlər, hətta spaqetti deyə əzizləyə-əzizləyə ona abidə də qoyublar. Makaronu kəşf edən çinlilər olsa da onu dünyaca məşhur edən italyanlar olublar. Bir təsəvvür edin, duru tomat sousunda, hisdə qurudulmuş qızartma kolbasa dilimləri, qara zeytun və göbələklə italyansayağı bişirilmiş spaqetti, yaxud, toyuq əti ilə ağ sarımsaq sousunda dadından doymaq olmayan fettuçini. Ya da rusların donanmasayağı bişirilmiş makaronları. Yaxud azərbaycansayağı – üzərinə ya kotlet, ya da ət qoyulmuş azacıq sousda makaron qaynatması. Bu gün bir sıra ölkələrdə restoranlar müxtəlif makaron yeməkləri təklif edəcəklər. Təsəvvür edin ki, 600 cür makaron növü var. Adlarına baxaqmı? Spaqetti şnur şəklində, vermişil balaca qurd çəklində, fuzilli kəndir çəklində, konçilyi balıqqulağı şəklində, penne lələk çəklində, kapellini nazik saç çəklində, rotini spiral şəklində olur. Bu gün makaronun bayramıdır. Mənsə bu bayram günündə uşaqlığımı xatırlayıb “Stremyanka və makaron” cizgi filminə baxacağam. Çünki makaron yeməkdən əsla xoşum gəlmir.

25 oktyabr. Beynəlxalq məktəbli kitabxanaları günü

YUNESKO-nun təklifi ilə qeyd edilən bu gün insanda necə nostalji hisslər oyadır. Məktəb illəri yada düşür, məktəbin özünəməxsus toz və kif qarışıq qoxusu olan kitabxanası üçün darıxırsan. Yadımdadır, sinif qızları sevgi seirlərini, melodramları tələb edərdilər, oğlanlar “Min bir gecə” kitabından ötrü sinov gedərdi. Amma o kitabı gördüm deyən olmazdı, nə vaxt istəyərdin, kitabxanaçı “əldədir” deyərdi. Mənim ən çox marağımı cəlb edən “Vokruq sveta” dərgiləri idi, hər dəfə macal tapanda gedib ilbəil “podşivkaları” qarşıma qoyar, dünyanın ən ucqar, ekzotik, sirli ölkələri barədə məlumatlar əldə edərdim.

Çox təəssüf ki, müasir dünyamızda kitabxanalar get-gedə arxaikləşirlər. İndi şagirlər üçün mobil telefon hər bir şeyi əvəzləyir.

25 oktyabr. Böyük şəxsiyyətlərimizi tanıyaq! Görkəmli general Mustafa Nəsirovun doğum günüdür

Hərb tariximizdə xüsusi yer tutan şəxslərdən biri də Mustafa Cəfər oğlu Nəsirovdur, 1921-ci il oktyabr ayının 25-də Dərbənd şəhərində anadan olan həmyerlimiz hərbi təhsil alan kimi SSRİ üzrə bir çox yerlərdə yüksək hərbi vəzifələr daşımışdır. 1943-cü ilin aprel ayında leytenant hərbi rütbəsində DİXK-nın sərhəd qoşunlarının Qırğızıstan dairəsində komandir vəzifəsini daşımış, 1947-ci ilin fevral ayından Frunze səhərində DİN qoşunları üzrə qarnizon komendaturasının komendantı olmuş, 1952-ci ilin sentyabrından Azərbaycan sərhəd dairəsinin Göytəpə Sərhəd Dəstəsinin qərargah rəisi, Neftçala Sərhəd Dəstəsinin rəisi, 1962-1968-ci illərdə isə Naxçıvan Sərhəd Dəstəsinin komandanı olmuş, 1964-cü ildə polkovnik hərbi rütbəsi almışdır. 1968-ci ilin oktyabr ayında SSRİ Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinin Zaqafqaziya Sərhəd Dairəsi komandan müavini təyin olunmuşdur. 1972-ci ilin dekabrından SSRİ DTK-nın Zaqafqaziya sərhəd dairəsi ordusunun rəis müavini olmuşdur. 1987-ci ildə istefaya çıxan Mustafa Nəsirov, Azərbaycan Müharibə, Əmək və Hərbi Qüvvələr Veteranları Şurasının ilk sədri seçilmişdir. 1993-cü ilin avqustunda Azərbaycan Respublikası Milli Təhlükəsizlik Nazirliyinin sərhəd məsələləri üzrə baş məsləhətçisi təyin olunmuş və bu vəzifədə 1995-ci ilin iyuluna qədər işləmişdir. M.Nəsirov 1963-71-ci illərdə Naxçıvan MR Ali Sovetinin, 1975-95-ci illərdə Azərbaycan Respublikasının Ali Sovetinin deputatı seçilmişdir. 1990-1995- ci illərdə Azərbaycan Respublikasının Ali Sovetinin Rəyasət Heyətinin üzvü olmuşdur. 1994-cü ildən 1995-ci ilə qədər MDB ölkələri iştirakçılarının parlamentarası Assambleyasının üzvü, mühafizə və təhlükəsizlik məsələləri üzrə onun daimi komissiyasının sədri olmuşdur. O, “Qırmızı Bayraq” (1967), “Qırmızı Əmək Bayrağı” (1977) və “Vətən müharibəsi” (1985) ordenləri ilə təltif olunmuşdur. Ona Azərbaycan Respublikasının “Əməkdar hüquqşünası” (1984), “Dövlət təhlükəsizliyinin fəxri əməkdaşı” (1980), eləcə də “Dərbənd şəhərinin fəxri vətəndaşı” (1996) fəxri adları verilmişdir. General-mayor ali hərbi rütbəsinə qədər yüksələn M. Nəsirov Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2011-ci il 24 oktyabr tarixli sərəncamı ilə “Şöhrət” ordeni ilə təltif edilmişdir.

Mustafa Nəsirov uzun ömür yaşamış, 27 may 2012-ci ildə 91 yaşında Bakıda vəfat etmişdir. Haqqında “General Nəsirov” adlı film çəkilmiş, 2012-ci ildə “Ölməzlik” kitabı yazılmışdır. Ruhu şad olsun!

Şəkildə: Dünyanın ən yaxşı opera teatrı – La Skala, Milan, İtaliya

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.10.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə BİRİ İKİSİNDƏ layihəsində Türkiyənin “Genç Yürekler” jurnalının təqdim etdiyi 51 türk müəllif inin yazıları yer alır. Türkiyə türkcəsində yayılan əsərlərin əsas qayəsi budur: “Dildə, fikirdə, işdə birlik!”.

“Edebiyat farklı söylemektir”

Necdet Özkaya

(“Edebiyat başka türlü anlatmaktır” kitabından)

Edebiyat ve ya yazın; duygu, düşünce, olay, hayal -düş, imge- ve rüyaların sözlü ve ya yazılı olarak biçimlendirilmesi sanatıdır. Latince, harflerden oluşturulan anlamındaki “literatür” sözcüğü dilimize “edebiyat” olarak çevrilse de daha çok kültürel birikim ve ya bilimsel alanda ortaya konan yapıtlar bütünü gibi anlamlarda kullanılır. Türkçe kökeniyse, Arapça “edep” sözcüğünden gelir. “Edep”, iyi ahlak, incelik, terbiye, güzel huy/mizaç anlamı taşımaktadır. “Edip” de aynı kökenden gelir ki, yazar ve edebiyatla uğraşan kimse demektir.

Kültürel farklılık mı demeli ya da değerlendirmede ulaşılan ayrımı, yaşanılan coğrafyaya mı bağlamalı? Tam olarak karar veremiyorum. Batıda, soğuk ülkelerde harflerden oluşturulan anlamına gelen literatür; Doğuda, sıcak ülkelerde, çöl ikliminin hâkim olduğu ve Arapça konuşulan ülkelerde iyi ahlak, incelik, terbiye, güzel huy/mizaç anlamlarına gelen edep sözcüğüyle aynı kavramı anlatıyor.

Önceleri sözle anlatılan, ezberlenen, kuşaktan kuşağa aktarılan lirik ve epik şiirler, destanlar, efsaneler, masallar, hikâyeler ve kutsal metinler, en ilkel halleriyle dahi dinleyen kişileri etkileyebilmişlerdir.

Çok uzun ve zor yolculukların ardından verilen molalarda, bir hanın odunlarla ısıtılan ve kalabalık insan topluluğunu barındıran, meşalelerle aydınlatılmış geniş odalarında yenilen yemeklerden ve içilen şaraplardan sonra gür ve etkileyici sesleriyle şiirler okuyan, destanlar aktaran, kutsal metinlerden bölümler seslendiren ilk edebiyatçıların ayırdına vardıkları ilk ve önemli durum, farklı söylemeleri gerektiğiydi.

Şiirleri, efsaneleri, destanları ve ya kutsal metinleri seslendiren kişiler, karşılarındaki bir kişiyle konuşurcasına, bilinmeyen bir yerin gidiş yollarını tanımlarcasına ve ya özellikli bir yemeğin nasıl yapılacağını anlattıkları sıradan tavırlarla konuştuklarında pek etkili olamadıklarını anlamışlardı. Seslerinin yükselmesi ve ya alçalması gerektiği anları, duygusal ve ya saldırgan tonlamaların zamanını, ayağa kalkıp yürüyerek ve ya bir heykel gibi hareketsiz kalmaları gereken durumları gün geçtikçe ve deneyim kazandıkça öğreniyor ve günümüzün ünlü şarkıcılarında olduğu gibi, daha yetenekli, daha güzel sesli, daha iyi dans eden ve farklı söyleyebilen kişiler haline dönüşürken, aranan, dinlenen, ne söyleyecekleri merak edilen kişiler sınıfına atlayabiliyorlardı. Yani kendilerine özgü tavırlarla yeni bir biçimin sahibi olabiliyorlardı.

Yazının, papirüs ve parşömenlerin, kâğıdın, mürekkebin, kamış yazı araçlarının, kurşunkalem, dolmakalem, tükenmezkalem ve en sonunda da matbaanın bulunması, birçok alanda hızlanan gelişmelerin yolunu açarken edebiyatın da gelişmesini, yaygınlaşmasını ve kalıcı olmasını sağlamıştır.

Antik Yunan Filozofu Aristoteles “Poetika”da, yazınsal ürünlerin mimesis yeteneğiyle, yani öykünme (taklit) becerisiyle oluşturulabileceğini söylerken, küçük bebekleri, konuşmayı, yürümeyi yeni öğrenen çocukları çok yakından gözlemlemiş olmalıydı. 

Berthold Brecht, “Biçimden kopuk sanat, sanat olamaz. Edebiyatın görevi, öncelikle edebiyat olmaktır. Yazarın göreviyse biçimini geliştirmek.” diyor.

“Sanat insanın dünyayı tanıyıp değiştirebilmesi için gereklidir. Ama salt özünde taşıdığı büyü yüzünden de gereklidir.” diyen Ernst Fischer, “Sanat biçim vermektir, bir yapıta ancak biçim, sanat niteliği kazandırabilir.”

Yani, başlıkta yazdığımız gibi edebiyat farklı söylemektir; her yazı salt 750-1.000 sözcükle; başka türlü anlatmanın ustası edebiyatın hangi yollardan gittiğini, hangi araçları kullandığını, neleri amaçladığını ve ulaşmak istediği yerin neresi olduğunu da anlatacak.

Ya da, 100 bölüm olarak planladığımız ve her bölümünde bazen edebiyatın farklı dallarına dair düşüncelerimizi yazacağımız, bazen de bir yazarı ve o yazarın bir yapıtını, tarzını, tavırlarını anlatacağımız yazı serimizin adı gibi hep “Edebiyat başka türlü anlatmaktır” diyeceğiz.

Bazen bir yazar hakkında kısa bilgiler verecek ve sadece bir yapıtını değerlendireceğiz. Değerlendirmemiz, o yazarın farklı söyleyip söyleyemediği ve ya o yazarın başka türlü anlatıp anlatamadığı hakkında önemli bilgiler de verecek sizlere.

Mutlaka okumalısınız, okumanızı öneririz. “Okumaya değmez”, “hayat çok kısa, isterseniz zaman harcamayın”, “okusanız da olur, okumasanız da” gibi ve benzeri önerilerde bulunabiliriz; bunu yaparsak, bu yaptığımızı bilgiçlik, kendini beğenmişlik ve ya ukalalık olarak değerlendirmemenizi diliyoruz.

Şimdi, gelin “Poetika” adlı dergiyi çıkaran Orhan Poetikan’ı dinleyelim, bakalım “Ansızın değişir hayat”ta başka türlü anlatabilmiş mi?

Sanatın neden gerekli olduğunu düşündünüz mü hiç? Gereklilikleri yerine getirirken, sanatın, neleri nasıl anlattığına hiç dikkat ettiniz mi? Doğayı yansıtır sanat, doğadaki her şeyi, insanı, tüm canlıları, cansızları ve hayatı anlatır. Nedir resimde yapılan? Peki, ya şiirde yazılarak ulaşılan, dev mermer blokların ustalıkla yontulmasından sonra ortaya çıkan, nedir?

Bir ayna tutmak dışında nedir ki yaptıkları sanatçıların?

Büyük emekler harcayarak yaptığınız resmin, çevrenizden konu olarak seçtiğiniz dağlara, ovalara, ağaçlara benzeyip benzemediğini anlamanız için bir ayna almanızı ve bunların oradan nasıl yansıdığına bakarak aynada gördüklerinizi yaptığınız resimle karşılaştırmanızı isteyen Leonardo da Vinci’nin anlatmak istediği, en yalın haliyle, neydi?

Recaizade Mahmut Ekrem’in, hikâye ve roman için “Birer ibret aynası” olduklarını söylemesinin hiçbir anlamı yok mudur?

Peki, Stendhal’in, “Kırmızı ve Siyah”ta, “Yol boyunca gezdirilen bir aynadır roman” demesi, nereye yönlendirebilir bizi?

Jean Paul Sartre, “Yazıdan doğmuştum ben, bundan öncesi yalnızca aynada bir yansımaydı; ilk romanımdan başlayarak bir çocuğun aynalar sarayına girmiş olduğunu bilmiştim” derken, sizce ne anlatmak istemiş olabilirdi ki?

Şiirde, romanda, resimde ve heykelde; doğaya bir ayna tutmak dışında nedir ki yaptıkları sanatçıların?

Onların yaptıklarını yapıyoruz bizler de; göremediğimiz ancak tüm yönleriyle kendini duyumsatan, vazgeçilmez, ruhumuza varlıklarını tüm davranışlarımızla anlatan duygularımıza birer ayna tutuyor ve “Poetika”daki şiirlerin tüm dizeleriyle resimlerini yapıyoruz içimizden geçenlerin.

Kimi zaman karanlık, bol gölgeli, hüzünlü ve mutsuz, kimi zamansa kabaran sularıyla yemyeşil ormanlara saldıran beyaz köpüklü dalgaların, masmavi denizlerin ve okyanusların resmini yapıyoruz; dingin, güçlü, aydınlık ve coşkun.

Bazen daha ileri gidiyor ve gerçekte olanları değil, olması gerekenlerin dahi resimlerini sözcüklerle çiziyoruz şiirlerimizde.

Öykünüyoruz; ona öykünüyoruz. “Şairin ödevi, gerçekte olan şeyi değil, tersine, olabilir olanı, yani olasılık ve ya zorunluluk yasalarına göre olası olan şeyi anlatmaktır.” diyen Aristoteles’e öykünüyoruz.

Duygularımızın en gizli köşelerinin, ruhlarımızın en karanlık bölgelerinin; sözcükler ve dizelerle yapılmış karanlık-aydınlık, kötü-iyi, mutsuz-mutlu, solgun-aydınlık resimlerine bakarak bizi tanımaya çağırıyoruz sizleri; mutlaka bakmalısınız.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.10.2024)

Fariz ƏHMƏDOV, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Naxçıvan bölməsi

Bu gün geriyə dönüb baxdığımızda milli dramaturgiyamızın  və milli dövlətçiliyimiz ininkişafında misilsiz xidmətlər göstərmiş Heydər Əliyevi və Hüseyn Cavidi qürurla anırıq. Onları bütün cəhətlərinə görə qədim tarixi olan bu ölkənin, bu millətin milli önücü saymaq olar. 

Müasir, müstəqil Azərbaycan dövləti Heydər Əliyevin əsəridirsə, Azərbaycan mənzum dramı Hüseyn Cavidin əsəridir. Etiraf etmək lazımdır ki, Heydər Əliyevlə Hüseyn Cavidi bir-birinə yaxınlaşdıran və oxşar edən cəhətlərin başında yaratmaq amalı dayanır. Heydər Əliyev insanları ədalətin və həqiqətin, millətə və vətənə xidmətin düzgün yolunu göstərib öz ardınca aparırdısa, Hüseyn Cavid öz əsərləri ilə insanlara ədalətin və həqiqətin düzgün yolunu göstərirdi. Heydər Əliyev tarixçi idi. Cavidin əsərlərinin əksəriyyəti isə, demək olar ki, tarixi hadisələrdən qaynaqlanırdı. Cavid əsərlərində həyatdan qaynaqlanan həqiqət var idi. Heydər Əliyevisə həyatın düzlüyünün, saflığının vurğunu idi. Bəlkə də, bu və bir çox səbəbini bilmədiyimiz meyar və mənbələr idi onları bir-birinə bağlayan.

Ölmək-yaşamaqdır! 

Sərsəm yaşamaq, ömrə yasaqdır

Heydər Əliyev  yaradıcılıq psixologiyasına, forma və üslub axtarışlarına önəm verirdi ki, H.Cavid yaradıcılığı da bu baxımdan nümunə idi. H.Cavid Şərq şeirinin ən yaxşı poetik ənənələrini, Füzuli sənətkarlığına xas cəhətləri, Türkiyə romantiklərinin novator xüsusiyyətlərini inkişaf etdirərək yeni forma və fərdi üslub yaradırdı. Hüseyn Cavid əruz vəzninə yeni elementlər gətirərək əruzun özünəməxsus poetik fiqurlarını yaratdı. Ulu Öndərin dəyər verdiyi cəhətlərdən biri də məhz bu idi. Əlibəy Hüseynzadə Azərbaycan romantizminin estetikasını, Hüseyn Cavid isə poetikasını yaratdı.

Ah, bu sözlər nə qədər incə, dərin,

Böylə kəskinsə də, xoşdur şeirin!

1993-cü ilin sentyabrında Heydər Əliyev AMEA-nın ziyalıları ilə görüşdə Cavid şəxsiyyəti və yaradıcılığı ilə bağlı gördüyü işləri belə xatırlayırdı: “Böyük filosof-şairimiz, dramaturqumuz Hüseyn Cavid həbs olundu, uzun illər əsərləri qadağan edildi. Ancaq tarix hər şeyi öz yerinə qoydu. Hüseyn Cavid cənazəsi də Sibirdən öz vətəninə gətirildi, onun adı da yüksəldi. Ancaq təəssüf edirəm ki, 1982-ci ildə Hüseyn Cavidin 100 illiyi haqqında qəbul edilmiş qərarı Azərbaycanda on il ərzində həyata keçirmədilər. İndi Hüseyn Cavidin əsərləri xalqa hava-su kimi lazımdır. Təkcə ədəbi baxımdan deyil, həm də fəlsəfi, elmi baxımdan lazımdır. Lakin bu əsərlər lazımi səviyyədə nəşr olunmuşdurmu?”

Heydər Əliyevin Cavidlər ailəsi ilə tanışlığı uşaqlıq və gənclik dövründə baş vermiş, Cavidin böyük qardaşı Şeyx Məhəmməd Naxçıvanda onunilk ana dili müəllimi olmuşdur. 1943-cü ildə ordudan qayıtdıqdan sonra Naxçıvana gələn Ərtoğrol Cavidi, sonralar isə Hüseyn Cavidin həyat yoldaşı Mişkinaz xanımı, şəxsi söhbətləri zamanı Cavid şərəfini, ləyaqətini həmişə uca tutaraq həyatın bütün ağrı-acılarına, keşməkeşlərinə ər kimi sinə gərən Turan Cavidi yaxşı xatırlayan Heydər Əliyev ürəyində Cavid sevgisinin qüvvətlənməsində, şübhəsiz ki, ünsiyyətin böyük rolu olmuşdur. Bu bağlılıq və sevgi təkcə bununla tamamlanmamış, o dövrdə tələbə gənclər arasında populyar olan Hüseyn Cavidin “Şeyx Sənan” faciəsində də baş rolu Ulu Öndər uğurla ifa etmişdi. Hələ gələcəyin qeyri-müəyyən olduğu bir dönəmdə, Cavid məqbərəsinin ucaldılmasını proqnozlaşdıran Heydər Əliyevin ülvi məqsədləri, peyğəmbəranə uzaqgörənliyi, Cavid xatirəsi qarşısında bütün Azərbaycan xalqının daşımalı olduğu borc hissi heyrət doğurmaya və bu söz sahibi üstün zəka qarşısında baş əydirməyə bilmir.

Hüseyn Cavidi layiqli bir şəkildə Uzaq Sibirdən Vətənə gətirərək tamamlamağı bacaran Heydər Əliyev haqqında Turan xanım minnətdarlığını bildirərək yazırdı: “Onu da xatırlayırıq ki, bunu eşidən digər millətlər də repressiya qurbanları olan böyük şəxsiyyətlərin, yaxınlarının cənazəsini öz diyarlarına gətirmək istədilər. Lakin qürbətdən doğma elinə qayıdan, doğma torpağa qovuşan təkcə Hüseyn Cavid oldu”.

Hələ 90-cı illərin əvvəllərində zülmətdə dayanıb nura qəhqəhə çəkməklə öyünən, küfrü haqq, mərifəti cəhalət sanan dövlət başçıları Heydər Əliyevin “Azərbaycanın milli sərvəti” adlandırdığı Elmlər Akademiyasını bağlamaq istəmirdilərmi? Və bu sərvəti xilas edən Cavidin peyğəmbəri Heydər Əliyev olmadımı? Cavid peyğəmbərin susmasını tarixi bir ziyan, tarixin ədalətli gedişinin pozulması adlandırırdı:

Əvət, gözlər kordur, qulaqlar sağır,

Vicdanlar qabadır, tənələr ağır.

Fəqət sağır qulaqları açmalı,

Dikənli yollara güllər saçmalı.

Cavid yazdığı əsərləri ilə  əbədiyyət işığı, romantizm simvolu, ədəbiyyat dünyamızın obrazlaşmış simasıdır. Onun özü, sözü, qələmə aldıqlarının açarı sevgidən keçir, sevgiyə gedir. Cavid elə bir işıqdır ki, onun səmadan yerə enişi, batışı olmadı. O, sönməz bir fikir işığı kimi parladı, parlayır və parlayacaq. Bəşəriyyətin yaradıcısının sevgisi ilə dolub-daşan dramaturq əsərlərininin təməlini sevgidə gördüyü üçün eşqlə yazır, eşqin işığı ilə yaradırdı. O, əsərlərini eyni eşqlə çıraqlandırdığı üçün sönməz və əbədiləşib. Cavidin iz qoyduğu əsərlər  həssas, sadə qəlblərin məskunlaşdığı, rahatlıq tapdığı, sığındığı doğma diyardır. Bizə sadəliyi incəlikləri ilə öyrədən Cavid həmişə bizimlə söhbət edəcək bir obrazı, “Gülbaharı“ qoyub gedib. Cavid yazdıqları ilə bizə sevgini öyrətməyib, yazdıqları ilə sevgi olmağımızı öyrədib. O yalnız sevgi ilə deyil, həqiqətə aşiqliyi ilə də fərqlidir, orijinaldır. Oxucuları onun idrakını, fəlsəfəsini, həqiqətə olan aşiqliyini Azərləşərkən görür. Dolğun məzmunlu “Azər” bir çox əsərin fəlsəfəsinə yekun vurur. Cavid dünyası rəngarəng, çoxşaxəli mövzularla dolu olub. Bu doluluq ədəbiyyatımızın da boşluqlarını doldurub. O, bəzən yazdıqları ilə bir insanı yox, bütün yaradılışı, bəşəriyyəti dilləndirib. Bəşəriyyətin iç üzünü ortaya çıxaran Cavid insanları iblis donlarını ataraq saflaşmağa səsləyib. Cavid ədəbiyyatımızda unikallığın göstəricisi, orijinal ifadələrin təcəssümüdür. Onun qəlbə toxunan lirikası insan ruhunu qucaqlayan, onlara həmdəm olan misralardan ibarətdir. Cavid adının əbədiliyində elə bir işıqyandırıb ki, o işıq Cavid irsini bütün dövrlərdə öndə saxlayır, dünyaya tanıdır. Türkçülük, turançılıq sevdasından dönməyən dramaturq sözləri, misraları ilə dünyanı bölünməz və bir bütün olaraq görür.

Cavid aşıladığı sevgi ilə də hər zaman sevilib. O sevilməsə, Sibirdən gətirilməz. Cansız bədəni ona sevgili olan Naxçıvanına tapşırılmazdı. Onun sevgisi o qədər böyük idi ki, ona sevgi verən torpaq onu sevgi ilə öz canına almazdı.

Səni kimlər xatırlamadı Cavid əfəndi

Cavid “İblis”i yazdıqdan tam bir il sonra Mustafa Kamal adında bir savaşçı və xilaskar öndər ortaya çıxdı. “İblis”i oxuyub oradakı Elxanın davranış və düşündüklərinə nəzər yetirərkən adama elə gəlir ki, Mustafa Kamal Atatürk bu əsəri oxuyaraq qurtuluş savaşına qatılıb. Türkiyədə Azərbaycanın səfiri kimi fəaliyyət göstərən İbrahim Əbilov öz xatirələrini Cavidə danışarkən deyərmiş ki, Mustafa Kamal “İblis”i tez-tez tamaşaya qoydurar və deyərdi: “Oradakı Elxan mənəm”.

Ustad sən bir əsr əvvəl etdiyin duanın qəbul olmasının bəxtiyarlığını yaşatdın bizə. Türkiyə Cümhuriyyətinin Prezidenti, turançılıq sevdası ilə alışıb yanan Rəcəb Tayyip Ərdoğan tərəfindən uyuduğun torpaqda öz  şeirinlə yad edildin. Bəlkədə, o şeir sən hiss etdin deyə səsləndirdi:

Hər bəladan əsirgə yurdumuzu,

Kamran eylə şanlı ordumuzu.

Cavid Türkiyədə məşhur filosof Rza Tevfik, Xalid Q, Məhmət Akifdən dərs alaraq Türkiyə ədəbi-mədəni mühitində Namik Kamal, Şinasi, Ziya Paşavə bir çox tanınmış simalarla yaxından tanış olub. Türkoloqların təbiri ilə desək, Cavid türkcəsi Bakıdan-İstanbula, Təbrizdən-Türkistana qədər böyük bir ərazidə anlaşılan bir dil deyil, ümumilikdə, XX yüz il türkologiyasından təzahür etmiş böyük hadisədir.

Gəldin də, niçin pəmbə buludlar kimi axdın,

Bilməm, niyə getdin, niyə döndün, niyə baxdın.

Şimşək kibi çaxdın da, niçin könlümü yaxdın,

Bilməm, niyə getdin, niyə döndün, niyə baxdın?

“Enmərəm, kim istəyir qoy gəlsin, hər kim mənisevirsə yüksəlsin”

Təbii ki, Cavid kimi gözəllik və haqq carçısının əsərlərinin lazımi səviyyədə nəşr edilməməsi UluÖndəri narahat etməyə bilməzdi. Lakin ömür HeydərƏliyevə vəfa etməsə də, O özü qədər inandığı Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin Sərəncamı ilə Cavid külliyyatının orijinalına tam uyğun şəkildə 2005-ci ildə şairin qızı Turan Cavid tərəfindən hazırlanıb, beşcildliyi latın qrafikası ilə çap edilərək xalqa Cavid əbədiyaşarlığı çatdırıldı. Şübhəsiz ki, ataların başlatdığı milli-mənəvi dəyərlərə sahib vətənpərvərlik qayəsinin bayraqdarı övladlardır. Necə ki ədəbiyyatımızda, incəsənətimizdə varislik ənənələrin davamlı inkişaf etdirilməsi özünü göstərirsə, eyni amil dövlətçilik siyasətimizdə də açıq-aşkar müşahidə edilir. 

Bu gün Naxçıvanın ən sevgi dolu yeri Cavidin məqbərəsidir. Eşqi dadanlar barmaq uclarında ona üz tutur, sevgini doya-doya yaşayırlar. Dünyaya xoşbəxtlik arzu edən şairin faciəli, eyni zamanda qürurverici həyat tərzini, ailəsinin şan-şöhrətli tituldan vətən xaini damğasına qədər əzablı yol keçməsini, Cavidli və Cavidsiz günlərini yaşayan cavidlər ailəsinin keşməkeşli həyat tərzini göz önündə canlandırarkən hər bir Cavidsevər özünü Ümummilli Lider Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə 1996-cı ilin oktyabr ayının 29-da Naxçıvand aaçılışını etdiyi Cavid məqbərəsinin qarşısında görür. Burada Cavid ailəsi uyuyur. Bütün acılarını sarıb, həsrətlə bir-birinə qucaqlayıb isti evlərində yuxuya gediblər....

Mən yetişdim atəşli su

Öpüşdüyü bir ölkədən.

İzləyirkən sevgi yolu

Acı duydum hər kölgədən

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.10.2024)

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev tərəfindən ölkə həyatının digər sahələri kimi, mədəniyyətin bütün istiqamətlərinin inkişafı daim diqqətdə saxlanılır. Eyni zamanda, Birinci vitse-prezident, Heydər Əliyev Fondunun rəhbəri Mehriban xanım Əliyevanın təşəbbüsü və dəstəyi ilə mədəniyyət xadimlərinin sosial şəraitinin yaxşılaşdırılması, yaradıcılıq imkanlarının genişləndirilməsi ilə bağlı mühüm işlər həyata keçirilir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Mədəniyyət Nazirliyinə istinadla xəbər verir ki, bu işlərin davamı kimi, Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinin 22 oktyabr tarixli qərarı ilə Mədəniyyət Nazirliyinin tabeliyində fəaliyyət göstərən Bakıdakı Muğam Mərkəzinə “beynəlxalq” statusu verilib.

Qeyd edək ki, Muğam Mərkəzi ölkəmizdə qanunvericiliklə “beynəlxalq” statusu alan ilk mədəniyyət müəssisəsidir. Yeni status uzun illərdir paytaxtımızın aparıcı konsert müəssisələrindən biri kimi fəaliyyət göstərən mərkəzdə çalışan insanların maddi rifahının yaxşılaşmasına səbəb olacaq. 

Xatırladaq ki, Muğam Mərkəzi Birinci vitse-prezident, Heydər Əliyev Fondunun rəhbəri, mədəniyyətimizin himayədarı Mehriban Əliyevanın təşəbbüsü və Prezident İlham Əliyevin 6 aprel 2005-ci il tarixli Sərəncamı ilə yaradılıb. Həmin il təməli qoyulan və Bakının unikal memarlıq layihələrindən olan mərkəzin binası 2008-ci ildə istifadəyə verilib.

Heydər Əliyev Fondunun milli-mənəvi dəyərlərimizin qorunması və dünyada geniş təbliği ilə bağlı reallaşdırdığı möhtəşəm layihələr sırasında xüsusi əhəmiyyətli mərkəz bir sıra ölkələrin mədəniyyət ocaqları ilə uğurlu əməkdaşlıq əlaqələri qurub. Burada muğam sənətinin tədqiqi və təbliği istiqamətində çoxsaylı layihələr reallaşdırılır.

Nazirlər Kabinetinin 21 oktyabr 2024-cü il tarixli Qərarı ilə “Mədəniyyət təsisatlarına xüsusi statusların verilməsi Qaydası”nın və “Xüsusi status almış mədəniyyət təsisatlarının işçilərinin aylıq vəzifə maaşlarına müəyyən edilmiş əlavələr”in təsdiq edilməsi haqqında” Nazirlər Kabinetinin 5 oktyabr 2016-cı il tarixli 382 nömrəli Qərarında dəyişiklik edilib. Qərarla 5 oktyabr 2016-cı il tarixdə təsdiq edilmiş “Mədəniyyət təsisatlarına xüsusi statusların verilməsi Qaydası”nın müvafiq bənd və hissələrində “akademik” sözündən sonra “beynəlxalq” sözü əlavə olunub.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.10.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Türkiyənin və türk dünyasının ünlü sənətçisi Ferhat Livaneli ilə müsahibə götürmüşdür. Müsahibədə həm də gələn ay 75 yaşını qeyd edəcək Sumqayıt şəhəri ilə bağlı məqamlar vardır. 

Portalımız üçün müsahibəni AYB Sumqayıt bölməsinin sədri Gülnarə Cəmaləddin götürüb. 

-Ferhat bey merhaba, Nasılsınız?

Bize biraz kendinizden söz eder misiniz? Müzik eğitiminiz ve hayatınız hakkında.

-Merhabalar, teşekkürler, iyiyim, sağlığımıza dikkat ediyoruz, siz nasılsınız iyi olmanızı umarım.

O yılar babamın savcı olarak görev yaptığı  il olan Amasya’da doğmuşum. 3 yaşından itibaren babamın görev yeri Ankara’da yaşadım. İlkokuldan Üniversite yılları da dahil olmak üzere 24 yaşına kadar Ankara’da bulundum. ODTU’ de  ekonomi eğitimi aldım, okulu tamamlamadan İsveç’e müzik okumaya gittim, 1979-1993  arası İsveç Stockholm’de ikamet ettim. Bu dönemin büyük bölümü müzik eğitimi ile geçti. Klasik Gitar, Armoni,  ve çağdaş müzik konularını bünyesinde bulunduran Birkagarden Müzik Yüksek Okulundan mezun oldum. Ayrıca koro şefliği, kontrpuan, piyano eğitimi aldım.

1993 yılında İstanbul Devlet Modern Folk Müzik Topluluğunda sanat yönetmeni olarak göreve başlayarak Türkiye’ye taşındım. 2017  yılında emekli oldum. Halen bir çok müzik çalışmasını yürütüyorum. Kendi adımla kurmuş olduğum bir orkestramız bulunuyor. Kayıt ve Konserlerimiz devam ediyor.

-Siz Türkiye'nin hayatında önemli yeri olan bir neslin evladısınız. Dedeniz Ömer bey şehitlik zirvesine yücelmiş, abiniz Zülfü LİVANELİ bey Dünya'ca ünlü yazar ve sanatçıdır, siz kendiniz de Dünya'ca tanınan ve sevilen bir sanatçısınız. Aileniz ve sanat yolunuzdan bahsedermisiniz?

-Dedemin babası Ömer bey 1877- 1878 Rus harbi yıllarında çok önemli askeri görevlerde bulunmuş, bir sefer sırasında şehit olmuştur. Dedem Zülfikar Livanelioğlu sorgu hakimi olarak görev yapmış, babam Mustafa Sabri Livanelioğlu 1982 yılına kadar Yargıtay 2. Ceza dairesi başkanı olarak görev yapmış, emekli olmuştur.

Ağabeyim Zülfü Livaneli sanatın bir çok alanında ve edebiyatta sayısız eserler vermiş, bildiğiniz gibi Türk halkına ve dünyaya mal olmuş bir sanatçıdır.

İlk profesyonel çalışmalarına başladığım 1974 yılından bu yana hiç bırakmadığım müzikte bu yıl 50. yılım oldu.

Ankara’da başladığım ilk yıllardan bugüne kadar geçen sürede tiyatro müzikleri, stüdyo albüm kayıtları, konser etkinlikleri, film, dizi müzikleri ve  aynı zamanda eğitim verme  konularında faaliyet gösterdim. 20 yıl önce ArtLife Müzik adında bir müzik eğitim kurumu oluşturdum, halen faaliyetimiz devam etmektedir.

-Azerbaycan'la ilgili neleri biliyorsunuz?

-Azerbaycan’ı öncelikle kendimizden farklı görmüyorum, dost ve kardeşlikten de öte bir duygu bu. Havaalanında indiğimizde kendimizi yabancı hissetmedik. 

Bir çok konuda ve özellikle müzik konusunda çok gelişmiş olduğunu biliyorum 

Çok değerli sanatçılar var, sayın  Fikret Amirov, Ali Ekber Tagiyev. Arif Babayev ve birçoğu..

-Bildiğim kadarıyla siz Azerbaycan'da konser vermiştiniz. Azerbaycan ruhunuzda hangi izleri bıraktı?

-Azerbaycan’a 2014 yılında Devlet Modern Folk Müzik Topluluğu ile birkaç konser vermek için gelmiştik. Şeki’de Beynel Halk Müziği Festivaline katılarak bir konser verdik. Tovuz’da bir konser gerçekleştirdik. Ayrıca geçen yıl vefatını  üzülerek öğrendiğim değerli milletvekili Ganire Paşayeva’nın planlama ve programını yaptığı bir geziye katıldık, bu gezide sadece Ganire Hanım ve biz vardık. Çatışmaların devam ettiği  sınır bölgesinde askeri birliği ziyaret ettik, askerlere bir moral konseri  yaptık, Müzik ve danslarla çok özel, hiçbir zaman unutamayacağımız duygusal anlar yaşadık, çok sıcak bir kardeşlik ve dostluk atmosferi oluştu. Azerbaycan’a bu ilk ziyaretimizden bir çok güzel kardeşlik anısı birktirerek döndük.

-Azerbaycan'lı müzisyenlerle ilişkileriniz var mı? Dostlarınız var mı?

-Azerbaycanlı müzisyen ve solistlerle çalışmalarımız oldu, İstanbul Senfoni ve bir çok senfoni orkestrasını yöneten şef Fahrettin Kerimov, Ünlü sanatçı Brillant Dadaşova ile birlikte çalıştık.

Hazırladığım albümlerde bir çok değerli Azerbaycanlı ezgilere yer verdim, arkadaşlarla icra ettik.

-Baküden sonra Azerbaycan’ın ikinci büyük şehri Sumgayıt'la ilgili bilgileriniz? Sumgayıt'da bulundunuz mu hiç?Bulunmadıysanız, Sumgayıt'ta olmayı hiç düşündünüz mü?

-Sumgayıt’da bulunmadım, Azerbaycan’ın ikinci büyük şehri olduğunu ve Bakü’ye yakın olduğunu biliyorum.  Kısmet olursa ziyaret etmeyi çok isterim

-Biliyorum, Sumgayıt'ın 70.yılı jubileside sizin de bir hediyeniz olmuştu. Türkiye'nin ve Azerbaycan'ın ünlü ressamlarının eserlerinin yer aldığı ve sizin bestelerinizden oluşan bir klip düzenlemiştiniz ve çok güzel bir sanat eseri olmuş, bu klipler Dünya dijital platformlarında yayınlanmış ve uluslararası bir esere dönüşmüş, çok beğeni almıştı. Yine böyle ortak çalışmalar düşünüyormusunuz?

-Memnuniyetle böyle çalışmalar yine hazırlarız. Değerli  sanat insanı Fethi Akın Bey’in emekleri büyüktür, birlikte  yine bazı projeler olabilir.

-Bu yıl Zoom proğramı üzerinden AYB Sumgayıt bölmesinin daveti ile etkinliğe katılmıştınız. Bizlere çok güzel anlar bahşettiniz. Bu konuda siz neler düşündünüz?

-Etkili ve aynı zamanda dostani, keyifli bir etkinik olmuştu. Sizin Değerli girişiminiz ile hazırlanmış, sanat ve kültür insanlarının paylaşımları dostluk çerçevesinde her kes için yararlı oldu, güzel bir anı olarak kalacaktır.

-Nazım Hikmet Azerbaycan'da çok sevilen bir şairdir. Amma  Türkiye'de şimdi de onu kabul etmeyen insanlar vardır. Amma Siz ve abiniz Zülfü Livaneli bey Nazım Hikmet şiirlerine çoklu eserler bestelemiştir. Zor olmadı mı bu sizler için?

-Bizim için zor olduğunu düşünmüyorum, herhangi bir zorluk yaşamadık. Nazım Hikmet ülke çapında çok değerli bir şair olarak kabul ediliyor artık 

-Abiniz Zülfü Livaneli ile Müzik ve diğer konularda ilişkileriniz nasıl?

-Ağabeyim Zülfü Livaneli ile Müzik etkinliklerine başladığım yıl olan 1974 de başladım. yurt içinde ve yurt dışında 50 yıldan bu yana sayısız konser, albüm, film müziği çalışmalarını gerçekleştirdik. Abi kardeş ilişkisinden öte sayısız seyahat, sohbet,  paylaşımlarla geçen 50 yıl..

-Türk insanının ruhunda bir hüzün vardır. İster şiirlerinde, resimlerinde ve isterse de Müziklerinde bu daha çok aydın gözüküyor. Bence her halkın müziği de, sanatı da hayatının aynasıdır. Sizce?

-Ben de öyle olduğunu  düşünüyorum, sanatın her zaman hayatın izdüşümü olduğunu  düşünürüm.

-Bir sanat insanı için şimdiki Dünya'da yaşamak zor değil mi?

-Duygusal her kişi için çok zor, Günümüzde ne yazık ki aklınıza gelmeyecek ölçüde çarpıklıklara, zalimlikler’e şahit oluyoruz.

-Yalnız kaldığınız zamanlarda ruhunuzda çalınan hangi müzikdir?

-Çeşitli müzikler olabilyor. Bazen bir caz parçası, klasik müzik eseri ya da Türk sanat müziği eseri olabiliyor.

-Şöhret ve Sanat. ikisi bir araya sığıyor mu sizce?

-Şöhret ve Sanat’ın kesişen bölümleri oluyar, ama tam olarak üst üste örtüşmüyor. Yine de Şöhretin sanata, sanatın şöhrete katkısı oluyor diye düşünüyorum.

-Bu yıl Sumgayıt'ın 75.yılı tamam oluyor. Ünlü bir sanat adamından Şehrimizin yubileyine arzularını, isteklerini bilmek bize çok hoş olurdu. Bu konuda neler söylersiniz? 

-Şimdiden tebrik ederim. Mutlaka derin düşünülmüş planlarınız, programlarınız vardır.

75 yıllık bir zaman tünelinde her 10 yılın yaşam tarzı, müzkleri. estetik anlayışı, resimleri sergilenebilir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.10.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Yeni imzalar rubrikasında sizlərə Cəmil Cəmilbəylinin şeirlərini təqdim edir.

***

Həm öyrətdik, həm öyrənib dərs aldıq,
Gedənlər də, qalanlar da sağ olsun.
Şirin-şəkər nağıllara inandıq,
Doğrular da, yalanlar da sağ olsun.

Gül arzular, gül ümidin üzən çox,
Gül üstündə titrəyən çox, əsən çox.
Taledi də, inciyən çox, küsən çox,
Açanlar da, solanlar da sağ olsun.

Kim nə bilir, nə yolunuq, nə köçün,
Ya savabın, ya xeyirin, ya suçun.
O dünyada bizə düşən pay üçün
"Xeyir-dua qılanlar da sağ olsun".

***

Dərdin alım, gileylənsə, incimə,
Ürəyimdə nə qəmlərim ağrıyır.
Həsrətinlə toxuduğun, hördüyün
Naxışlarım, ilmələrim ağrıyır.

Ha axtarsın, ha arasın gözlərim,
Öz yolunda itkin düşüb izlərim.
Dodağımda köz-köz olmuş sözlərim,
Külə dönmüş kəlmələrim ağrıyır.

Bir zamanlar şən səsinlə güllənən,
Gahdan coşub, gah durulub lillənən,
Gah kamanda, gah da tarda dillənən
Perik düşmüş nəğmələrim ağrıyır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.10.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı oxucularını adətən şeirləri ilə tanınan Vəfa Mürsəlqızının prozası ilə tanış edəcək. Onun bu hekayəsi yəqin ki,  marağınıza səbəb olacaq.

BURATİNO VƏ YA SONRAKI PEŞMANÇILIQ

Ayaqlarını çarpayıdan aşağı salladı və bir müddət beləcə key kimi oturdu. Yuxudan oyananda həmişə belə olurdu, xeyli vaxt başının dumanı dağılmırdı. Otaqdan prossesorun ahəngdar uğultusu gəlirdi. Deyəsən, anası yenə kompüter arxasında oturmuşdu. Əsəbi, uzun barmaqlarının çaqqıldatdığı klaviatiranın səsi sükutu pozurdu. Əsəbləri gərginləşdi, ayaqlarını yelləməyə başladı. Əvvəllər bazar günləri səhərlər su səsinə oyanardı yuxudan. Anası tezdən durardı, çay qoyardı, ətli blinçik bişirərdi, ponçik qızardardı, kakao hazırlayardı və hər şeyi hazır edib süfrə açandan sonra başalyardı onlar oyanana qədər qab-qacaq yumağa. İsti, rahat yataqda mətbəxdən gələn su şırıltısı, qab səsi ona evdə qayğısına qalan bir qadının olmasını xatırlatdıqca ləzzətlə gözlərini yumardı. Otağın həzin, yarıyuxulu havasına qarışmış gözəl qoxuları nəfəsinə çəkərdi. Amma son zamanlar anası heç nə bişirmirdi, yeməyi belə cox az hallarda bişirirdi. Adətən, sosiska, kolbasa alıb qızardırdı, o da məcbur olurdı bu yarımfabrikatlardan hazırlanmış qidanı yeməyə. Hətta bu il Novruz bayramında anası şirniyyat da bişirmədi. Mağazadan alınan başmaq tayı boyda şəkərburalar, qapqara paxlavalarla onları birtəhər yola verdi. Həmişəki anası üçün darıxırdı. Anası işdən gələn kimi evlə, yemək-içməklə məşğul olmaq yerinə bu lənətə gəlmiş kompüterin arxasında otururdu. Yəqin, yenə Vasif əmi ilə danışırdı. Vasif əmi anasının iş yoldaşı idi. Anası metropolitendə işləyirdi, nəsə yazı-pozu işi ilə məşğul olurdu. Arabir gecə növbəsinə də gedirdi. Atası da evdə cox az tapılırdı, tez-tez başqa şəhərlərə ezamiyyətə göndərirdilər. Son zamanlar Vasif əmi onlara cox gəlirdi. Bir dəfə ona Buratino oyuncağı da gətirmişdi. Bu oyuncağı görəndə özündən asılı olmayaraq hirslənirdi. Yekə oğlan idi. Beşinci sinifdə oxuyurdu, ona isə qız kimi kukla bağışlayırdılar, yəqin, buna hirslənirdi. Bir-iki gün Buratino masanın üstündə qaldı. Yumşaq parçadan olan bu oyuncaq lap zəhləsini tökdü. Sonra bir gün nə ağıl elədisə, tutub yazıq oyuncağın uzun burnunu kəsdi. Buratino kəsik burnu ilə miskin görünürdü və burnunun içindən yerə sintepon parçaları tökülürdü. Anası xəbər tutanda cox əsəbiləşdi, lap cin atına mindi.

– Heç utanırsan? Vasif əmi gətirib ey o kuklanı sənin üçün. Niyə o günə qoydun? Balacasan sən?

– Balaca deyiləmsə, mənə kukla niyə gətirirdi? Bir də ki qız-zadam mən?

– Bu, tərbiyəsizlikdir! Heç bilmirəm bu axmaq xasiyyətləri kimdən öyrənirsən.

Anası ona elə çımxırdı ki, sanki o, Buratinonun yox, Vasif əminin burnuna xətər yetirmişdi. Amma əvvəllər heç zaman belə acıqlanmazdı. Bu lənətə gəlmiş, axmaq kuklaya görə niyə axı belə danladı onu?

          Vasif əminin bir oğlu vardı, adı da Mustafa idi. Tez-tez deyirdi: "Səbuhi, bir gün Müstafanı sizə gətirəcəm”. Amma o, yaxşı bilirdi ki, heç zaman Müstafanı gətirmçəyəcək onlara Vasif əmi və heç istəmirdi də Mustafa onlara gəlsin. Nədənsə utanırdı Mustafadan, həm də ümumiyyətlə, zəhləsi gedirdi bu heç zaman görmədiyi oğlandan, adı yekə kişi adını xatırladan oğlandan.

Çarpayıdan düşüb anasına yaxınlaşdı.

– Ana, ay ana, mən durmuşam ey.

Anası, deyəsən, bu gün də ağlamışdı. Son zamanlar tez-tez yatağında, hamamda, kompüterdə oturanda ağlayırdı. O nədənsə əmin idi ki, bu göz yaşlarının səbəbkarı Vasif əmidir. Bir neçə dəfə onların mübahisəsinin də şahidi olmuşdu. Amma anası tezcə onu qonşu otağa yollamışdı və Vasif əmi gedəndən sonra dirənə-dirənə ona yalvarmışdı ki, axşam işdən gələndə atasına heç nə danışmasın. O onsuz da atasına heç nə danışmazdı, çünki qəlbinin dərinliyində başa düşürdü ki, belə şeylər haqda danışmaq olmaz.

– Ana, acmışam mən.

– Hə, oyanmısan, balam, nə tez durmusan?

– Saat on birdir ey, ana, mənə yemək ver!

– Yaxşı, yaxşı, dururam indi, keç sən mətbəxdən peçenye götür ye, mən də indi qalxıb çay qoyacam.

– Mən peçenye istəmirəm! Şirinçay ver mənə!

– Allah məni öldürsün, qurtarsın canım sizin əlinizdən. Öldün acından bu dəqiqə? Gəlirəm də...

Əvvəllər anası belə deyərdi: “Can, mənim balam acıb, sabahın xeyir gözəl balam”. Amma indi...

Mətbəxin pəncərəsinin qabağına gəlib çölə boylandı. Həyətdə adamı iliklərinə qədər üşüdən payız mənzərəsi dəyirdi gözə. Ağaclar yarpaqların töküb büzüşmüşdülər deyə, soyuqdan çiyinlərini qısan adama oxşayırdılar. Asfaltın çala-çökəklərində axşam yağan yağışın əmələ gətirdiyi gölməçələr var idi. Bu gölməçələrin birində ana sərçə öz balaları ilə yuyunurdu. Dünya veclərinə deyildi bu sərçələrin. Sərçələr həvəslə bir-birini suya basır, qanadlarını çırpdıqca narın su damlaları toz kimi ətrafa səpilirdi. Elə bəxtəvər idilər ki, bir neçə metr kənarda bu qutu-qutu evlərin birinin otağında ağlamaqdan gözləri qızarmış yorğun bir qadının, anasındakı dəyişikliklərdən qorxan və kədərlənən bir beşinci sinif şagirdinin varlığı heç vəchlə bu bəxtəvərliyi poza bilməzdi. Ürəyindən qəribə bir arzu keçdi, kaş bu sərçə onun anası olaydı və o da bu bəxtəvər, bala sərçələrdən biri olaydı. Amma sonra iki gün öncə uşaqların bir sərçəni sapandla vurmağı yadına düşdü, içinə ibtidai bir qorxu doldu. Birdən onun da anasını uşaqlar sərçə bilib sapandla vurardılar və o da başa sala bilməzdi ki, bu, sərçə deyil, onun anasıdır. Dəhşətli fikirdən üşənib pəncərədən çəkildi. 

Neçə gün idi atası yenə məzuniyyətdə idi. Anası gah qanıqara, gah da kefi kök olurdu. Vasif əmi də arada onlara gəlirdi və hər dəfə də Mustafanı gətirəcəyini vəd edirdi.

Günorta anasının ən yaxın rəfiqəsi Sevil xala onlara gəldi. Otağında dərs oxuyurdu, amma qulağı anası ilə Sevil xalanın söhbətində idi. Hətta sonra qapıya yaxınlaşıb diqqətlə dinləməyə də başladı.

– Mən daha belə bacarmıram, Sevil, hər şeyi Raufa danışacam. 

– Başına hava gəlib? Bəs heç sonrasını düşünmüsən? Səncə, Rauf deyəcək ki, əzizim, səni anlayıram, lap əccəb eləmisən başqasına vururlmusan! Ağlını başına topla, bundan bir şey cıxmaz!

– Başa düş, Sevil, mən belə ikili həyat yaşaya bilmirəm,Vasifi sevirəm! Ondan ötrü hər şeydən keçərəm.

– Axı Vasifin nəyi artıqdı sənin ərindən?

– Diqqəti, qayğısı, cəsarəti, sevgisi, bəsdi, ya yenə sayım? Mən Vasifi tanıyandan sonra əsl qadın olduğumu anladım. İllərdir Raufdan anlayış, sevgi, qayğı görmədim. Ancaq məişət həyatı yaşadıq, vəssalam.

– Reyhan, sən hansı sevgidən danışırsan? Normal yaşayırsınız, pulunuz var, eviniz var, uşağınız var, sənə daha nə lazımdır?

– Mənə dayağım olacaq adam, başımı çiyninə qoyacağım sevimli insan, həyatımı paylaşacağım, məni xoşbəxt edən biri lazımdır.

– Reyhan, sənin uşağın var ey. Sən əminsən ki, oğlun Vasifi bəyənəcək, qəbul edəcək ata kimi?

– Əvvəla, Səbuhini atasından çəkindirmək fikrim yoxdu, ikincisi, Vasifi sevəcək mütləq, bir də ki, Sevil, bax bir neçə ildən sonra Səbuhi kimisə sevsə və mən onun seçimini bəyənməsəm, hamı düşəcək üstümə ki, niyə mane olursan oğluna, sən yox, o yaşayacaq qızla, onun xoşbəxt olmağa haqqı var. Bəs mən? Mənim haqqım yoxdu xoşbəxt olmağa? 

– Sən tək deyilsən, Reyhan, sən cəmiyyətdə yaşayırsan axı.

– Sənin dediyin o cəmiyyət mənim qayğıma qalır?

– Bilmirəm, Reyhan, bilmirəm. Mənim tək istəyim odur ki, sən səhv etməyəsən. Sən əminsən ki, Vasif səninlə evlənəcək?

Anamın cavabını eşitmədim, amma ürəyimin döyüntülərini aydınca eşidirdim. Sevil xala ilə anamın söhbətindən üç gün keçdi. Mən bu üç gün ərzində anamın gözlərinə bir dəfə də olsun baxa bilməmişdim. Utanırdım, qorxurdum, nəsə qarışıq, dolaşıq şeylər düşünürdüm ürəyimdə. Mən nə edəcəyimi bilmirdim, gecələr narahat yatır, tez-tez səksəkəli halda, tər-su içində oyanırdım.Yuxuda anamla Vasif əmi evlənirdi, mən də kənarda dayanıb ağlayırdım. Bir axşam anam məni ertədən yatağıma saldı. Axşamdan xeyli keçmiş, otaqdan gələn səslərə yuxudan ayıldım. Vasif əmi ilə anam asta, lakin gərgin bir səslə mübahisə edirdilər, deyəsən. Səslərini nə qədər qısmağa şalışsalar da, danışıqları gecənin sakitliyində aydınca eşidilirdi.

– Vasif, mən belə bacarmıram! Başa düşürsən, heç cürə alınmır.

– Axı nə alınmır, Reyhan?

– Mən daha ərimə yalan sata bilmirəm. Həm də mən belə həyat yaşamağa layiq biri deyiləm, əzab çəkirəm.

– Eşidən elə bilər, mən kefdəyəm də. Bir də belə həyatın nəyi pisdir ki? Məncə, hər şey qaydasındadır.

– Səncə... Eh, Vasif, sən niyə başa düşmürsən axı? Mən sənin məşuqən yox, arvadın olmaq istəyirəm.

– Reyhan, mən evliyəm, bir uşağım da var.

– Vasif, mən hər şeyi ona danışdım.

Otağa gərgin, uzun-uzadı bir sükut çökdü. Handan-hana Vasif əmi səsi titrəyə-titrəyə dedi:

– Necə yəni danışdım? Nə vaxt?

– Mən onun elektron poçtuna məktub göndərdim və hər şeyi etiraf elədim.
– Sən dəli olmusan? Nə danışırsan? Sənin başın dəqiq işləmir?

– Niyə?

– Hələ bir soruşursan da? Mənim arvad-uşağım var, ailəm var. Həm də sən məndən xəbərsiz axı bunu neçə elədin? Mənə deməli idin axı?

– Vasif, hansı ailə? Sən axı boşanırsan. Məgər belə deyil? Axı sən özün...

– Reyhan, mən əsəbi olanda cox söz deyə bilərəm. Səni sevirəm, yəni sevdiyimi düşünürəm, amma ailəmi dağıda bilmərəm axı. Sənə də məsləhət görmürəm. İncimə ey, Reyhan, yəni dediyim odur ki, bu qərarı mənə arxalanıb verirsənsə, mən sənə istədiklərini verə bilməyəcəm, əzizim.

Anam bir xeyli susdu. Elə bil nitqi kəsilmişdi. Sonra sakit və təmkinli səslə dedi:

– Rədd ol!

– Nə?

– Vasif, rədd ol həyatımdan və evimdən!

– Demək, belə oldu? Sakitləş və sonra peşman olacağın şeyləri söyləmə. Səhv edirsən! Peşman olacaqsan!

– Sus, mən ömrüm boyunca indiki qədər peşman olmayacam.
...Vasif əmi getdi. O gedəndən sonra anam çarpayısına yıxılıb hönkürdü. Mən cox sevincək olmuşdim, hiss edirdim ki, bu göz yaşları anamın sonuncu göz yaşlarıdır. Birdən anamın məktubu yadıma düşdü. Atam məktublara səhərlər baxardı, demək, hələ bir neçə saat vaxtım vardı. Atam şifrələri kasetləri saxladığı yekə yeşiyin içindəki bloknota yazırdı. Qonşu otağa keçdim, anam, deyəsən, ağlayıb-ağlayıb yuxuya getmişdi. Yeşiyi eşələdim, bloknotu tapdım Xoşbəxtlikdən şifrə lap üzdə idi. Az sonra mən artıq anamın məktubunu silmişdim və rahat, bəxtiyar bir yuxu məni ağuşuna aldı.

Səhəri gün anam pərişan, sapsarı saralmış, ölü üzü kimi mum rəngli sifəti ilə pəncərə önündə oturmuşdu. Atamın zəngi gələndə diksindi. Mənə işarə elədi ki, dəstəyi götürüm. Mən atamın səsini selektora qoydum. O üzdən gümrah, şən səs gəldi:

– Salam, Robin Qud, necəsən? 

– Sağ ol, atacan. Sən necəsən?

– Yaxşıyam, anan hardadı?

Anam qorxa-qorxa dəstəyi götürdü.

– Sabahın xeyir, yaxşıyam.

Sonra səsi əsə-əsə soruşdu:

– Bu gün elektron poçtuna baxmısan?

– Hə, baxmışam, nədi ki?

– Orada heç nə yox idi?

– Yox, nə olmalı idi ki?

– Heç, mən dünən sənə məktub göndərmişdim, elə bir şey deyildi.

– Yox, orda heç nə yoxdu. Mən axşam gəlirəm, inşallah, görüşərik.

Dəstəyi yerinə qoyandan sonra anam möhkəm hönkürdü. Amma mənə elə gəldi ki, o bu dəfə sevindiyindən ağladı. Bax beləcə hər şey bitdi və mən qəlbimin dərinliyində anamı bağışladım. Amma anam hələ də bilmir ki, o məktub neçə oldu.

Buratino oyuncağını isə sabahı gün zibil yeşiyinə atdım, sanki günahkar o idi.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.10.2024)