“Ədəbiyyat və İncəsənət” portalının “Şənbə qonağı” rubrikasında ilk qonağı Azərbaycanın  Xalq yazıçısı, Akademik Kamal Abdulladır. Qonaqla İntiqam Yaşar söhbətləşir.

-  Kamal müəllim, yubiley iliniz mübarək olsun!70 yaşlı Kamal Abdulla arzusunda olduğu əsəri yaza bilibmi?

 -Yox, təbii ki yaza bilmədim, heç bilmirəm ki, o nə əsərdir. İndiyə qədər yazdıqlarımın hamısı sən dediyin o fantom əsərə doğru bir addımdır.  Amma axırda görəcəyik, o fantom əsər yoxmuş və sən havanı qucaqlayırsan.

-Gənc yaşlarınızda yaradıcılığa başlayarkən hədəfiniz nəzm olub, yoxsa nəsr?

-Nəzm olub. Demək olar ki, 9-10 yaşımdan kiçik şeirlər yazmışam. Onlara şeir demək olmaz əlbəttə ki. Bu meyil məktəb illərində də davam edib. Mənim orta məktəbdə çox gözəl bir ədəbiyyat müəllimim var idi - Zərbəli Səmədov. Allah ona rəhmət eləsin. O, Sovet dövründə  Sosialist Əməyi Qəhrəmanı adını almış yeganə ədəbiyyat müəllimi idi. Zərbəli müəllim məni ədəbiyyata hazırladı. Qafiyəni, ritmin nə olduğunu, şeirin necə yazıldığını o mənə öyrətdi. Mən bu günə qədər də ona minnətdaram. Orta məktəbdən sonra mənim, elə hesab edirəm ki, yarıciddi bir ədəbi dönəmim başladı. Bu da universitet illəri idi. Orada mənim bu günəcən dostluq elədiyim Ramiz Rövşən, Sabir Rüstəmxanlı və rəhmətlik Nüsrət Kəsəmənli var idi. O istedadları görəndə şeir yazmaq həvəsim bir az öləzidi. Bir az nəsr əhvalına keçmək istədim. Gördüyüm hadisələr, mənasına varmağa çalışdığım bəzi məqamlar vardı ki onlar nəsr düzəninə uyğun gəlirdilər. Onlardan şeir yox, bir hekayə çıxardı, bir povest çıxardı. Və beləliklə yavaş-yavaş dünyanı dərk etdikcə, onun mənalarının bir-birindən ayırmağının mümkünlüyünü dərk etdikcə, məndə nəsr ovqatı gücləndi. Mən hekayalər yazmağa başladım. O vaxtlar mənə elə gəlirdi ki, mən ömrümdə böyük bir mətn yaza bilməyəcəyəm. Amma zaman göstərdi ki, sən saydığını say, gör fələk nə sayır. Zaman gəldi, içimdən gələn nəsr havasının qarşısını tutan divarı sökə bildim və “Yarımçıq əlyazma” ortaya çxdı.  Düzü, qarşıma heç bir məqsəd qoymamışdım. Sadəcə, mən hiss hiss edirdim ki, Dədə Qorquda başqa cür yanaşmalıyam. Məni buna təhrik edən daxili bir həvəsim var idi. Və mən o romanı ortaya qoya bildim. Sonra da artıq, kiçik nəsri necə yazmağın anlaşılmaz düyününə düşdüm. Yəni,  mən yazanda elə bil ki, öz-özünə roman havası gəlir. Hətta həcmcə bəlkə də o qədər böyük olmayan mətn yazarkən görürəm ki, bu, balaca romandır, böyük hekayə deyil. Amma öncə əlbəttə ki, nəzm olub. Çox zəif, mənim indi də saxladığım, hərdən oxuyub güldüyüm bir dönəmim olub.

-Hazırda şeir yazırsınız?

-Yox, şeir yazmıram. O bir hava idi, bu havanı özümdən keçirdim və nəticəsi olaraq “Nar çiçəkləri” adlı şeir kitabım çap olundu. Mən elə hesab edirəm ki, bəzi şeirlərim heç də pis alınmayıb.

-Elə cəmi bir şeir kitabınız çıxıb?

-Bir ciddi şeir kitabım deyərdim.  Sonra mən şeir tərcümələri etdim. Mənə çox maraqlı gələn dönəm oldu. Nəsrə tam keçdikdən sonra rus poeziyasının gümüş dövrü şairlərinin mifoloji mövzuda yazdığı şeirləri Azərbaycan dilinə təcümə etdim. Məncə,  pis alınmadı. İndiyə qədər o da bir kitab kimi çap olunub. Kitabın adı “Gümüş dövrün sirrləri” dir. Gümüş dövrün şairlərindən orada Nikolay Qumilyov, Konstantin Balmont, Mixail Kuzmin, Valeri Bryusov, Anna Axmatova, Osip Mandelştam, Kuzmin vardı.  Bu mifolojinin mənim içimdə olan göynəyi idi ki, o dövrə və istiqamətə də gedib çıxdı. Və poeziya ilə bu şəkildə vidalaşdıq. Amma indi mənim romanlarıma baxanda həmin o poetik misraların əks-sədasını görə bilərsən. “Unutmağa kimsə yox” elə adı ilə də mənim bir misramı qoruyub saxlayır. Yəni, poeziya bu şəkildə öz davamiyyətini sürdü.

-“Yarımçıq əlyazma”da da bu nəzərə çarpır.
-Əlbəttə sən dediyin kimi “Yarımçıq əlyazma”da da onun əks-sədasını görmək mümkündür.

-Yazıçı Kamal Abdulla və alim Kamal Abdullayev zaman bölgüsündə necə razılığa gəlirlər?
-Sənə deyim ki, bu suala cavab vermək bir qədər çətindir. Onu mən hiss edə bilmərəm, onu oxucu hiss edə bilər ki, burada yazıçılıq çoxdur, yoxsa alimlik. Amma mənə elə gəlir ki, bunlar bir-birini ideal bir şəraitdə tamamlamalıdır.

-Kamal müəllim, bir zamanlar ədəbi ictimaiyyətdə, sözün müsbət mənasında, çox böyük səs-küy yaradan “Yaradıcılıq fakültəsi”ni yaratdınız. O fakültədən istədiyiniz nəticəni ala bildinizmi?
-Həm ala bildim, həm də ala bilmədim. Yəni, indi dediyin kimi sənin yaddaşında belə bir fakültə, onun missiyası qalıbsa, deməli nə yaxşı. Demək, biz hardasa doğru bir yolun olmasını heç olmasa göstərə bildik. Bu yol lazımlı yoldur və bu yolu qoruyub saxlamaq lazımdır. Ala da bilmədim, ona görə ki, o fakültənin davamı olmadı. Onu da hesab edirəm, bəlkə də bu, mənim günahımdan oldu. Amma mən əlimdən gələni etdim. Görünür, daha artıq çaba göstərmək lazım idi. Bilirsən, niyə mənim əlim soyudu?! Bir də gördüm ki, sanki bu fakültə heç kimə lazım deyil. Məndə o təəssüratı yaratdılar. Amma əvvəl hiss edirdim ki, bu çox adama lazımdır. İndi ədəbiyyatımızda yeri olan məşhur insanlar var ki, o fakültəni bitiriblər. Ondan əvvəl elə yerləri bitirmişdilər ki, həmin təhsillə onlar heç bir şeyə nail ola bilməzdilər.

- Mühit baxımından da çox gözəl idi.
-O fakültədə mən tək fəaliyyət göstərmirdim. Orada Azərbaycanın bir çox görkəmli alimləri - Azad Mirzəcanzadə, Rəhman Bədəlov, Niyazi Mehdi, Aydın Talıbzadə və başqaları dərs deyirdi. Ora yaxşı bir mədəniyyət mərkəzinə çevrilmişdi.

-İkinci dəfə də belə bir fakültə indi rəhbərlik etdiyiniz Azərbaycan Dillər Universitetində təşkil olundu. Amma həmin effektivlik özünü göstərmədi.
-Mən gördüm ki, bu lazım deyil. Çünki insanlar özlərinə daha çox inanırdılar əsassız şəkildə. Əlinə qələm alan bir gənc yazar özünə əssasız şəkildə inanırsa, iddiası imkanlarından artıqdırsa, ona nə "Yaradıcılıq fakültəsi”, nə saydığım amillər lazımdır. Özü öz yolunu gedəcək. Allah eləsin o yolu axıracan gedə bilsin. İndi sənin rəhbərlik etdiyin qurum (Dünya Gənc türk Yazarlar Birliyi –red.) ki var, o qurum gənclərdə iddia yaratmalıdır, amma “əsassız” sözünün qarşısından xətt çəkməlidir. İddia və ədəbi iddia olmalıdır. Mənim də ədəbi iddiam var, Anarın da, Çingiz Abdullayevin də, Varisin də, sənin də. Ədəbi iddia hamıda var, hamıda olmalıdır. Amma əsassız ədəbi iddia olmamalıdır. Bax, o qurumlar bununla mübarizə aparmalıdır. Mən səni inandırıram ki, əgər əsassız ədəbi iddiaların qarşısına xətt çəkə bilsəniz, Azərbaycan ədəbiyyatı həmin gənclərin timsalında çox rahat, çox sakit, son dərəcə faydalı bir məcraya dönər.

-Ədəbi mühitin bu günü və 30 il əvvəli arasında paralellər aparsaq, hansı nəticəyə gəlmək olar?

-O ədəbi mühitdə mən bir boşluq hiss edirəm. Ədəbiyyat adına ətəyindən tutmalı bir əsər, öz ədəbi kredonu yönəltməyə çalışdığın bir istiqamət görmürəm. Ona görə də açıq deyim, “Yarımçıq əlyazma” yarandı. “Yarımçıq əlyazma” bu boşluğu doldurdu. 2004-cü ildə çapdan çıxan bu əsər, roman olaraq bu boşluqları doldurdu. Ondan əvvəl mən hesab edirəm ki, ədəbiyyatımızda dediyim bu boşluq var idi. Bəli, başqa-başqa uğurlu əsərlər ola bilər, gəlin, açıq danışaq, “Yarımçıq əlyazma” impuls verdi bütün yaradıcı şəxslərə. Bu əsərdən sonra həvəs yarandı roman yazmağa, məşhur olmağa. “Yarımçıq əlyazma” qısa zamanda Şah İsmayıl kimi bir çox ölkələri fəth etdi. Bu əsər Fransada, Brazilyada, Rusiyada, Türkiyədə çap olundu. Bu bir təlatüm kimi gəldi. Dedilər ki, nə yaxşıdır, bir roman da mən yazım, bu ölkələrdə çap olunsun. Hamı başladı hekayədən romana keçməyə. “Yarımçıq əlyazma”dan sonra yaranmış hər hansı bir romanı de, mən bir ədəbiyyatşünas kimi sübut edim ki, ən azından “Yarımçıq əlyazma”nın əks-sədası və ya təsiri ilə yaranıb. Hətta “Yarımçıq əlyazma”nı pisləyənlərin özləri də onun təsiri altından çıxa bilməyiblər. Mifoloji təsirdir bu. “Yarımçıq əlyazma” bir mifoloji əhval-ruhiyyəni, mifoloji baxışı, mifoloji dünyagörüşü ədəbiyyatımız üçün sabitləşdirdi.

-Ədəbiyyatın geniş kütləyə xitab eləməsi məsələsinə dair fikirləriniz maraqlıdır. İndi bunun üçün vasitələr çoxalsa da sanki, bir məhdudlaşma var. Halbuki, əksinə olmalıdır.
-Ədəbiyyatın geniş kütləyə xitab eləməsi məsələsindən başlayaq. Ədəbiyyat, yazdığın əsər sənin özünün özünə xitabındır. Sənin özünə demək istədiklərindir ki, sən onu yazırsan. Mənim aləmimdə sən heç bir böyük kütləyə, cəmiyyətə xitab eləmirsən. Sən onu yazdın, nöqtəsini qoydun, kifayətdir. Ondan sonra cəmiyyət özü onu axtarıb tapacaq. Mən heç vaxt qarşıma məqsəd qoymuram ki, xalq üçün yazım. Mən özüm üçün yazıram. On nəfərin də xoşuna gəlirsə nə yaxşı. Mənə elə gəlir ki, Tolstoy da, Dostoyevski də, Eko da, Borxes də özü üçün yazıb. Özü üçün yazmaq o demək deyil ki, oturub fikirləşib özümə bir hekayə yazım. Hətta Borxesin belə bir hekayəsi var, “Mən və Borxes” adında. Mən ona bir hekayə də həsr eləmişəm: “Adaşlar”.  Əslində, sən özün özünə yazmırsan, yazının daxili ruhu sənin özünə yönəlir. Sən bundan kənara qaça bilməzsən. Sənə elə gəlir ki, sən xalqa müraciət edirsən. Yox, bütün daxili yük sənə yönəlir.

-Qələbə ilindən sonra ədəbiyyatda yeni şəkillənmələr, mövzu rəngarəngliyi baxımından nələr gözləyirsiniz?
-Mən çox şey gözləyirəm. Qələbə ili Azərbaycan ədəbiyyatı üçün də bir dönüş nöqtəsi olmalıdır. Qələbəni biz ədəbiyyat vasitəsi ilə hələ tam şəkildə əks etdirə bilməmişik. Müharibə barədə qələbədən əvvəl və sonra yazılmış əsərlər var.  Məsələn, Aqil Abbasın “Dolu” povesti və başqalarının yazdığı nümunələr var. Bunların sayı çoxalacaq. Ciddi əsərlər çoxalacaq. Amma qələbədən zaman keçməlidir. Sən o qələbənin varisi olduğunu özün özünə isbatlamalısan. Özün özünçün dəqiqləşdirməlisən ki, bu qələbə Azərbaycan əsgərinə, Azərbaycan övladına, Azərbaycan cəmiyyətinə, Azərbaycan prezidentinə məxsusdur. Bu hissləri sən beynindən keçirəndən sonra əlbəttə ki, dönüş özünü göstərəcək.

-Bizdə 10 milyonluq ölkə üçün kifayət qədər ədəbi mətbuat varmı?
-Ədəbi mətbuat mən istərdim ki, daha çox olsun. Qəzet-jurnallar, portallar çox olsa yaxşıdır. Sizin yeni açılan bu portal böyük bir tələbatın nəticəsində ortaya çıxıb. Yəqin ki, sabah kimlərsə nəsə bir yeni ehtiyac hiss edəcək, digərləri də açılacaq. Əlbəttə azdır. 10 milyonluq ölkə üçün çox azdır. Ciddi ədəbiyyatla bağlı olan ədəbi orqanlar heç vaxt kifayət qədər ola bilməz.

-Televiziyaları izləyirsinizmi?
-Mütəmadi olaraq, yox. Bilirsiniz, mən bir dilçiyəm. Mənim bir dilçi kimi əsəbimə toxunan məqamlarla rastlaşanda mən buna dözə bilmirəm. Və nə cür mübarizə aparmağın da yolunu özüm üçün bəlkə də axıra qədər bilməyəcəm. Bu yaxınlarda məni AzTV-də yaradılmış Bədii Şuranın tərkibinə daxil etdilər. İndi görək orada biz nə edə biləcəyik. Mən oxunan mahnılarda sözlərin doğru-düzgün tələffüz edilməməsinə dözə bilmirəm, mən televiziyalarda baş alıb gedən şit zarafatlara dözə bilmirəm. Baxmayaraq ki, harın-harın insanlar oturub əl çalırlar, dişlərini göstərə-göstərə gülüşürlər. Mən biabırçı şəkildə aparılan ad günləri və s. kimi şeylərə dözə bilmirəm. Mən ilk növbədə ciddilik və professionallıq tərəfdarıyam. Mən qalib xalqın qalib mədəniyyətinin nümayişinin tərəfdarıyam. Gündəlik marağa getməmələri üçün televiziyalar ictimaiyyəti və xalqı öz arxalarınca aparmalıdırlar. “Bu, xalqın xoşuna gəlir, bunu hökmən efirə verim” yanaşması qətiyyən olmaz. Xalqın xoşuna gələn hər şeyi efirə vermək olmaz. Diringi çalğılar və s. kimlərinsə xoşuna gələ bilər. Amma olmaz, onları sən özün tərbiyə eləməlisən. Onlar buna razı olmasalar da, arxanca aparmalısan. Bu gün razı deyillər, sabah sənə “sağ ol” deyəcəklər. Mən Bakı Slavyan Universitetində rektor olanda vacib ədəbiyyat oxunmasını şərt kimi qoymuşdum. Əgər tələbələr imtahana girirlərsə semestr boyu oxuduqları bədii ədəbiyyat haqqında məlumat verməli idilər. Tələbələr az qala üsyan etdilər, etiraz etdilər. Mən razılaşmadım, dedim olmaz, bunu edəcəksiniz. O tələbələrdən çoxu universiteti bitirəndən sonra mənim yanıma gəldilər və təşəkkür etdilər ki, “Kamal müəllim, çox sağ olun ki, o vacib ədəbiyyatı tələb kimi qoydunuz. Mən orada oxuduqlarımın hesabına işə düzəldim.  Bildilər ki, mən, tutalım,“Martin İden”i oxumuşam, dedilər, bunu götürün işə”. Ona görə də sən öz mədəni kredonu, eqonu ortaya qoymalısan ki, insanlar sənin arxanca gəlsinlər, sən insanların arxasınca getməməlisən.

-Bir vaxtlar bütün televiyalar yanında Bədii şuralar yaradıldı, amma formal xarakter daşıdı. Heç bir müsbət keyfiyyət dəyişikliyi nəzərə çarpmadı.
-Mən dediyim Şura yeni yaranıb. Mən öz fikirlərimi orada deyəcəyəm. O fikirlər öz əksini tapmasa, yəqin ki orada iştirak etmək də mümkün olmayacaq.İlk növbədə musiqi ilə bağlıdır bizdə problem. Səsi olan hər kəsə heyran bir pərəstiş var. Bu belə olmaz. Mən o səsdə Azərbaycan dilində bədii şəkildə tələffüz olunmuş sözləri tanımalıyam. Rəşid Behbudovun, Şövkət Ələkbərovanın, Gülağa Məmmədovun, Rübabə Muradovanın, Sara Qədimovanın, Əlibaba Məmmədovun  ifasında tanıdığım kimi. Bu sözləri ifada tanımasam bu müğənninin səsi lap Aya çatsın, mənə maraqlı deyil. Mən ad çəkmək istəmirəm, amma heyranlıqla təqdim olunan o adamların oxuduqları mahnıda mahnınının adından başqa bir söz tanımazsınız. Sözləri tanıtmaq lazımdır, sən sözü oxuyursan mənə. Sən onu səsinin əsirliyinə salmısan, onu məhv eləmisən.

-Son vaxtlar oxunan mahnılarda bir amil də var ki, müğənni özü yazır, özü də oxuyur.
-Bax, bu da təzə meydana çıxıb. Bu çox böyük bir problemdir. Musiqi parçası nəyə görə sevilir? Rəşid Behbudovun bir tanınmaz sözünü təsəvvür edə bilərsiniz? Ona görə də bir tərəfə qoyun Rəşid Behbudovun ifalarını, bir tərəfə də qoyun bu gün çoxlarının hay-küylə pərəstiş etdikləri bir müğənnini. Xarici ölkələrdə Azərbaycan muğamını təbliğ edir, gör orada Azərbaycan sözü var? Azərbaycan dilində bir söz var? Yenə deyirəm, istəyir onun səsi Aya qədər çatsın, Aya qədər nəfəsini saxlasın, o zaman o mənə maraqlı ola bilər ki, o səsin mənə təklif etdiyi sözləri mən başa düşə bilim, tanıyım.

-Ədəbi tənqid və oxucu arasında olan bağ indi necədir, 30 il öncə necə idi?
-Ədəbi tənqid çox təəssüf ki, özünü taleləri həll eləyən bir müqtədir kimi görməyə başladı. Yəni, mən deyirəm bu belədir, deməli belədir. Yaxud da əksinə. Ədəbi tənqid öz əsas missiyasını unutdu. O başa düşə bilmədi ki, tənqid ancaq pisləmək demək deyil. Tənqid həm də əsərin yaxşı elementlərini oxucuya göstərmək və əsəri oxucuya tanıtmaqdır. Tənqid budur. Bizdə isə tənqid özünü yazara ağıl verən instansiya kimi görür. Halbuki, tənqid yazıçının yazdığı əsəri oxucuya çatdırmağın yollarını fikirləşməlidir. Bizdə təəssüf ki, kontekst anlayışı yoxdur. Bu, tənqiddə də, ədəbiyyatşünaslıqda da əksər hallarda yoxdur. Bir-iki tənqidçi ədəbiyyatşünas tanıyıram ki, onlarda bu var. Yəni sən Çingiz Abdullayevin yaradıcılığından danışırsansa, sən ancaq ondan danışmamalısan. Sən onun kontekstindən danışmalısan. Çingiz Abdullayevin ətrafında, yanında hansı detektiv janrında yazanlar var, hansı detektiv yazmayanlar var. Çingiz Abdullayev bir detektiv adası kimi hansı ədəbi mühitdədir. Sən bunları mənimçün aydınlaşdıra bilsən, deməli, sən Çingiz Abdullayevin özünü də daha yaxşı təqdim edə bilmisən. Bizdə isə başlarını salırlar bir kitaba, başlayırlar orada dil xətaları axtarmağa. Sən korrektorsan, redaktorsan, kimsən axı?

-Tərcümə haqqında fikirləriniz maraqlıdır. Hansı strategiya lazımdı Azərbaycana dünyaya çıxış üçün?
-Mən Tərcümə ensiklopediyasının hazırlayanı və redaktoru olmuşam. İlk dəfə ölkədə belə bir kitab nəşr olunub. İndi biz bunun ikinci nəşrini hazırlayırıq. Mən istərdim tərcümə məsələsinə siz bu ensiklopediyanın kontekstində baxasınız. O ensiklopediyanı bir müzakirə edək. Çünki, ikinci təkmilləşdirilmiş nəşr çıxmalıdır yaxın vaxtlarda. Oxusanız, bəlkə siz də nələrisə əlavə etmək istəyəcəksiniz. Bəlkə sizin yanınızda olan ədəbi mühit adamları da nələrisə əlavə etmək istəyəcəklər. Yəni, bunu biz milli bir məsələyə döndərməliyik. Bu ensiklopediya həm Azərbaycan dilinə tərcümə olunmuş əsərləri, həm də Azərbaycan dilindən tərcümə olunmuş əsərləri ehtiva edir. Çox möhtəşəm  bir işdir. Tərcümə işi son dərəcə böyük bir işdir və son dərəcə strateji və sistemli xarakter almalıdır. Bütün dünyada sistemli şəkildə gedir bu iş. Bizdə kim nəyi istəyirsə, kim nəyi sevirsə gətirir ki, mən bunu tərcümə eləmişəm, çap edək.

-Yerli müəlliflərin xaricə çıxarılması, əsərlərinin dünya ölkələrində çapı barədə nə deyərdiniz?
-Çox ağıllı sualdır. Bu sualı xahiş edirəm dövlətin yaratdığı tərcümə mərkəzi var, oraya verəsiniz. Hökumətin maliyyəsini təmin etdiyi mərkəz var, qoy, onlar bu suala cavab versinlər. Onlar izah etsinlər ki, niyə Slavyan Universiteti və ya Azərbaycan Dillər Universiteti Tərcümə ensiklopediyası nəşr edir, biz nəşr etmirik, yaxud da nəşr edə bilmirik.

-Ədəbi gənclik mühitdə diqqətinizi çəkirmi?
-Mən gənc dövrümdə Yazıçılar İttifaqının bir plenumuna getmişdim. Onda Mirzə İbrahimov sədr idi. Ona qarşı müəyyən hücumlar olurdu, “siz niyə bunu etmirsiz, onu etmirsiz” deyirdilər. İradlardan biri də bu olmuşdu ki, “siz gənclərə heç bir yardım etmirsiniz”. Mirzə İbrahimov cavab verəndə, dedi, düz danışmırsınız. Mən Yusifə də, Anara da, Elçinə də, bir sözlə bütün yazıçıların uşaqlarının adını çəkdi ki, hamısına dəstək oluram. Bircə orada Əkrəm Əylisinin adını çəkə bilmədi, onda Əkrəm Əylisliyə baxdım ürəyim ağrıdı. Bircə onun dayağı yox idi. Həmin vaxt Mirzə İbrahimovun gənc hesab etdiklərinin hamısının əllidən çox yaşı vardı. O gənclər ki, biz 20-30 yaşlarında təsəvvür edirik, bəzən müəyyən yaş dövrünə çatmış adamlar onları yox, özlərinə yaxın bir kütləni gənc bilirlər. Sən məndən gənci soruşursan, mənim yadıma hansısa 50 yaşlı bir yazıçı düşür. Halbuki, 20-30 yaşlı gənclər düşməlidir. Təəssüf ki, bizim aramızda o ədəbi əlaqə qırılıb. Bizim aramızda ədəbi əlaqələrin olması üçün sizin kimi ədəbi mətbuata ehtiyac var. Bu o demək deyil ki, ənənəyə görə götürüb 20 yaşlı bir şairin və ya mənim bir silsilə yazılarımı verəsiniz. Vacib olan odur ki, siz o silsiləni dağıdasınız. Yeni ruh gətirəsiniz. 50 yaşlıları 20 yaşlılarla yanaşı verəsiniz. Bunlar bir yerdə görünsünlər. İmzaları qoyuram kənara, şeirləri oxuyum, görüm, bunlar bir nəfəsin, bir ruhun, bir daxildən gələn səsinmi ifadəsidir?! Bu mənə maraqlıdır.

-Hazırda Azərbaycanda böyük miqyaslı ədəbi layihələr gerçəkləşdirə biləcək ədəbiyyat adamlarından biri də sizsiniz. Bu zamana qədər fəaliyyətiniz bunu deməyə əsas verir. Bundan sonra bu tip böyük ədəbi layihələr gerçəkləşdirmək fikriniz varmı?

-Mən çox çalışdım ki, ədəbi prosesə bir dinamika, bir canlanma gətirim. Bunun üçün də bir  “Ədəbiyyat adamı” adlı mükafat təsis etdim. 5 nəfər olmaqla o mükafatı iki dəfə təqdim edə bildik. Sonra pandemiya imkan vermədi. Amma “Ədəbiyyat adamı” adlı pullu mükafatı Ulu Öndər Heydər Əliyevin anadan olmasının ildönümünə uyğunlaşdırmaqla davam etdirəcəyəm.

-Minnətdarıq Sizə, bu maraqlı söhbət üçün, əziz Kamal müəllim!

Ötən gün Beynəlxalq Muğam Mərkəzində Mədəniyyət Nazirliyinin "Mədəniyyət naminə sülh" qlobal kampaniyasının təqdimat mərasimi keçirildi.
Tədbirdə mədəniyyət naziri Anar Kərimov, BMT-nin Sivilizasiyalar Alyansının ali nümayəndəsi Migel Angel Moratinos, ölkəmizdəki diplomatik korpusun nümayəndələri və tanınmış ictimaiyyət nümayəndələri iştirak edirdilər.
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Azərtac-a istinadən bildirir ki,
Mədəniyyət Nazirliyinin İnformasiya və ictimaiyyətlə əlaqələr şöbəsinin müdiri Məryəm Qafarzadə tədbir iştirakçılarını salamlayaraq təqdimatın proqramı haqqında məlumat verib. Bildirib ki, 3 hissədən ibarət tədbirdə layihə haqqında məlumat veriləcək, beynəlxalq təşkilatların rəhbərlərinin videomüraciəti təqdim olunacaq və sonda tədbir nazir Anar Kərimov və BMT-nin Sivilizasiyalar Alyansının ali nümayəndəsi Migel Angel Moratinosun iştirakı ilə panel müzakirələrlə davam edəcək.
Mədəniyyət Nazirliyinin Aparat rəhbəri Vasif Eyvazzadənin moderatorluğu ilə keçən tədbirdə əvvəlcə “Mədəniyyət naminə sülh” qlobal kampaniyasının məqsədi, hədəfləri, fəaliyyət istiqamətləri barədə məlumat verildi.
Aparat rəhbəri bildirdi ki, kampaniyanın əsas məqsədi Azərbaycanın işğaldan azad olunmuş ərazilərində mövcud vəziyyətin, dağıdılmış infrastrukturun və mədəniyyətə qarşı törədilmiş soyqırımının dünyaya çatdırılmasına nail olmaqdır. Həmçinin dünyanın müxtəlif münaqişə regionlarında mədəni irsin qorunmasının orada sülh yaradılması vasitəsilə mümkün ola biləcəyinin, mədəni həyatın canlanmasında sülhün mühüm rol oynadığının, habelə ölkəmizin işğaldan azad olunmuş ərazilərində sülhün bərqərar olması ilə mədəniyyətin və həyatın dirçəlməsinin başqa regionlara da nümunə ola biləcəyini dünyaya çatdırmaqdır.
Sonra Böyük Britaniyanın Sülh, Etimad və Sosial Münasibətlər İnstitutu İdarə Heyətinin sədri, professor Mayk Hardi və İCESCO-nun Baş direktoru Salim bin Məhəmməd əl-Malikin videomüraciətləri dinlənildi.
Müzakirələrdən əvvəl çıxış edən mədəniyyət naziri Anar Kərimov bildirdi ki, "Mədəniyyət naminə sülh" qlobal kampaniyası sülh vasitəsilə mədəni irsin qorunmasının, dinc və dayanıqlı sülhsevər cəmiyyətlərin qurulmasının və beynəlxalq sülh sistemlərinin gücləndirilməsinin, eləcə də sülhün əldə olunmasında mədəniyyətin rolu ilə yanaşı, mədəniyyətin inkişafında sülhün rolunun öyrənilməsini nəzərdə tutur. Kampaniya çərçivəsində dünyanın müxtəlif ölkələrindən və beynəlxalq təşkilatlarından diplomatların, ictimai-siyasi xadimlərin, görkəmli mədəniyyət və incəsənət adamlarının, media nümayəndələrinin, elm xadimlərinin işğaldan azad edilmiş ərazilərə dəvət edilməsi və sülh çağırışlarının bu ərazilərin fonunda səsləndirilməsi planlaşdırılır.
Nazir qeyd etdi ki, dünyəvi və multikultural ölkə kimi Azərbaycanın mövqeyinin və sadiq olduğu dəyərlərin dünyaya düzgün çatdırılması olduqca vacibdir: “Bu kampaniya eyni zamanda Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev tərəfindən 2008-ci ildə irəli sürülmüş “Bakı Prosesi” təşəbbüsü və 2010-cu ildə BMT Baş Assambleyası çərçivəsində irəli sürülmüş Ümumdünya Mədəniyyətlərarası Dialoq Forumu təşəbbüsünün qlobal miqyasda davamını və onun əsas ideyalarına sadiqliyimizi nümayiş etdirir. Təsadüfi deyil ki, Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Baş katibi 2017, 2018 və 2019-cu illərdə BMT Baş Assambleyasına təqdim etdiyi məruzələrində “Bakı Prosesi”ni xüsusi vurğulayaraq Ümumdünya Mədəniyyətlərarası Dialoq Forumunu mədəniyyətlərarası və dinlərarası dialoq sahəsində BMT-nin əsas qlobal platformalarından biri elan etmişdir. Bununla əlaqədar “Mədəniyyət naminə sülh” kampaniyası mədəniyyəti qorumaq naminə sülhü təşviq etməyin əhəmiyyətini bir daha bəyan edərək dünyanı malik olduğu mədəni müxtəlifliyə sahib çıxmağa və onun təhlükəsizliyini vaxtında təmin etməyə çağırır”.
Anar Kərimov onu da əlavə etdi ki, “Mədəniyyət naminə sülh” kampaniyası beynəlxalq qurumların və xarici ölkələrin, yerli və beynəlxalq qeyri-hökumət təşkilatlarının, biznes qurumlarının qoşulması üçün açıqdır: “Bu qlobal layihə çərçivəsində mədəni irsin vəziyyətinə dair sərgilər, sülhə çağırış aksiyaları, elmi və ədəbi müsabiqələr, sosial media, foto və video, film, musiqi və digər audiovizual layihələrin həyata keçirilməsi nəzərdə tutulur”.
BMT-nin Sivilizasiyalar Alyansı üzrə ali nümayəndəsi Migel Angel Moratinos tədbirin əhəmiyyətindən danışdı, dünyada sülhün, təhlükəsizliyin qorunmasında birgə çalışmağın zəruriliyini qeyd etdi: “Dünya pandemiya böhranı və onun iqtisadi nəticələri üzləşdi. Biz gələcək üçün yeni yol tapmalı, birgə yaşamalıyıq. Azərbaycan bu yeni təşəbbüslə müraciət etdi və mən buna dərhal reaksiya verdim. Biz bu günün reallığına və problemlərinə cavab vermək üçün yeni mexanizm və alətlər tapmalıyıq. Biz daha yaxşı cəmiyyət qura, birgə sülh içində yaşaya bilərik”.
Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi altında Azərbaycanın inkişafının şahidi olduğunu söyləyən Migel Angel Moratinos dedi: “Bu gün mənim üçün həm də xüsusi gündür, Azərbaycan öz torpaqlarını azad etdikdən sonra Prezident İlham Əliyevlə görüşdüm. Mən ümid, ləyaqət, sevinc hisslərinin şahidi oldum. Azərbaycanın dövlət başçısı ilə konstruktiv müzakirəmiz, dialoqumuz oldu. O, ölkənin tarixində yeni səhifənin açıldığını dedi. İnanıram ki, Azərbaycan xalqı üçün yeni səhifə, gələcək qarşıdadır”.
Sonra diplomatik korpus və KİV nümayəndələrini, habelə digər tədbir iştirakçılarını maraqlandıran suallar cavablandırıldı.
Təqdimatın sonunda Mədəniyyət Nazirliyinin Aparat rəhbəri Vasif Eyvazzadə təqdimat iştirakçılarına təşəkkür etdi, gələcəkdə layihənin fəaliyyət planının təqdim ediləcəyini diqqətə çatdırdı.
Uğurlu olsun!

 20-30 iyunun təqvimi Varisin təqdimatında.

 20 iyun. Görkəmli Azərbaycan bəstəkarı Cahangir Cahangirovun 100 illik yubileyi.

Yaxşı musiqi də yaxşı xatirə kimidir, bəzən elə məqamda gəlib səni kədərin acısından qopara bilir ki, ona ömrün boyu borclu qalırsan.

1921-ci il iyun ayının 20-də Bakının Balaxanı kəndində anadan olmuş, böyük Üzeyir Hacıbəylidən dərs almış Cahangir Cahangirov Azərbaycan musiqi tarixində çoxsaylı operaları, vokal-simfonik poemaları, süitaları, oratoriyalarıyla, ölməz “Füzuli” kantatası ilə, həmçinin, “Koroğlu”, “Yenilməz batalyon”, “Dağlarda döyüş”, “Dəli Kür” kimi filmlərə yazdığı ecazkar musiqiylə, “Zəriflik”, “Necə əl çəkim”, “Zərif gülüşlüm”, “Ana” kimi dillər əzbəri olan mahnıları ilə əvəzsiz yer tutur. Təsadüfi deyil ki, Azərbaycan musiqisinin inkişafında göstərdiyi xidmətlərə görə Cahangir Cahangirov SSRİ Dövlət mükafatına, “Qırmızı Əmək Bayrağı” ordeninə, Azərbaycan SSR-in “Əməkdar incəsənət xadimi”, “Xalq artisti” fəxri adlarına layiq görülüb.

Görkəmli incəsənət xadimi 1992-ci il mart ayının 25-də 71 yaşında Bakı şəhərində vəfat edib, Fəxri Xiyabanda dəfn olunub. Ruhu şad olsun!

Efirlərdən, internetdən günümüzü işğal eləyən, zövqümüzü korlayan bəsit mahnılardan bir günlük qopmağımız yetər. Gəlin, Şövkət Ələkbərovanın ifasında “Zərif gülüşlüm” mahnısını dinləyək.

Ürkək baxışına, xoş yerişinə.

Zərif gülüşünə, verrəm dünyamı.

Doğrudan da bir vaxtlar mənəvi dünyanın gözəllikləri maddi dünyanı kölgədə qoyurdu, insanlar bir zərif gülüşə dünyanı verə bilirdi. Amma çox təəssüf ki, hazırkı dünyamızda mənəvi deqradasiya elə bir həddə çatıb ki, ürkək baxış, xoş yeriş, zərif gülüş tam olaraq dəyərdən düşüb. 

20 iyun. Ümumdünya Qaçqınlar Günü.

Allah şəfa versin, hazırda xəstə yatan müğənni Ağadadaş Ağayevin bir mahnısı var, deyir, “Qaçqınam, köçkünəm, halımı bilən yox”. Hər il iyun ayının 20-də BMT Ümumdünya Qaçqınlar Gününü qeyd etməklə bütün dünyanı qaçqınların vəziyyətinə diqqət ayırmağa çağırır, mərhumiyyətlər şəraitində cəsurluq, mətanət, iradə nümayiş etdirən bu insanlara mənəvi dəstək verilir.

BMT-nin açıqlamasına görə dünyada 15,4 milyon qaçqın var ki, onların da beşdə dördü kasıb ölkələrin payına düşür. Qaçqınların ümumi sayının dörddə birindən bir qədər çoxu isə 3 ölkəyə - Pakistan, İran və Suriyaya aiddir.

Dünya qaçqınları sırasında bir vaxtlar 20 faiz torpağı erməni daşnakları tərəfindən işğal edilməsi səbəbi ilə 1 milyondan artıq qaçqını ilə Azərbaycan əhalisi də yer almaqdadır. 44 günlük qalibiyyətli müharibə nəticəsində torpaqlarımızın böyük qisminin düşməndən azad edilməsi tezliklə qaçqın sayımıza da əl gəzdirəcək, inşallah. “Qaçqınam” mahnısı da daha gündəmdən düşəcək.

20 iyun. Türkiyənin ünlü sənətkarı Zülfü Livanelinin 75 illik yubileyi.

Bir vaxtlar qürbətdə yaşayıb da “Merhaba” şarkısı ilə qayıdış etməsi çox möhtəşəm alınmışdı Zülfü Livanelinin. Yaşlı nəsil yəqin xatırlayar.

Zülfü Livaneli 1946-cı ildə Konyada dünyaya göz açmış məşhur türk bəstəkarı, müğənnisi, kinorejissoru, yazıçısıdır, üstəlik də siyasi xadimdir, solçudur, Nazim Hikmət sevdalı bu şəxs həbs və mühacirət həyatı yaşayıb. Türkiyə xaricində, o cümlədən Azərbaycanda da tanınır və sevilir. Uğur bioqrafiyasına ötəricə nəzər yetirək. Sənətçi 1987-ci ildə yazdığı ssenariyə özü də rejissorluq edərək “Yer Demir Gök Bakır” filmi ilə debüt edərək dərhal Almanyada və Fransada ödüllər qazanmışdır; sonrakı illərdə “Duman” filmi ilə inanılmaz uğurlara imza atmışdır, Qızıl palma və Qızıl antilopa layiq görülmüşdür, 1989-cu ildə kino kritikləri bu filmi “Ən yaxşı Avropa filmi” adlandırmışlar; 1993-cü ildə ilk kitabı olan “Diktatör ile Palyaço”nu ortaya qoyaraq bu dəfə publisist kimi füror qoparmışdır, qəzet yazılarından ibarət bu kitab ölkənin ictimai-siyasi həyatında gerçək bir silkələnməyə səbəb olmuşdur; müğənni və bəstəkar kimi sənətçi 1997-ci ilin 19 may günündə Ankara Hipodromunda 500.000 izləyiciyə konsert verərək Türkiyə tarixinin ən yüksək izləyici sayına sahib konsertinə imza atmışdır; Zülfü Livanelinin yazıçılıq karyerasında ən böyük uğuru isə 2001-ci ildə “Bir kedi, Bir Adam, Bir Ölüm”, habelə “Engereğin Gözü” adlı romanlarını nəşr etməsi olmuşdur.

“Her şey insanı sevmekle başlıyor” söyləyir Zülfü Livaneli. Bəlkə də elə bu insan sevgisidir ki, onu bu qədər genişşaxəli uğurlar qazanmağa sövq edir. Vallah, billah insan kapitalı ən bahalı kapitaldır, öz insanını maddi dəyərlərdən aşağıda tutan toplumlar, quruluşlar heç vaxt inkişaf edə bilməzlər.

21 iyun. Günəşin bərqərar olması (Summer Solstice), yaxud Yayın rəsmən qüvvəyə minməsi günü.

Bu dövr yayın heç də ən qızmar dövrü olmasa belə bu gün Günəş günü adlandırılır. Bu gün bizim planetimiz günəş ətrafında fırlanarkən elə bir mövqe alır ki, günəşin şüaları Şimal yarımkürəsindəki “ən dərin quyuların dibinə belə işıq saça bilir”. Bu proses tək Yer kürəsində müşahidə edilmir, Yer kürəsinin ardınca dərhal Marsda da günəşin aktiv qızmarlığı başlayır, Uran planetində isə bizdə üç ay çəkən bu proses nə az, nə çox, düz 42 il (!) davam edir.

Bu günü BMT-nin bayram kimi təqvimə salmasında ona istinad edilir ki, mədəni irs inanclarına görə günəşlə bol, gündüzün ən uzun, gecənin ən qısa olduğu bu gündən etibarən torpağın məhsuldarlığı artır, bol ruzu yaranır.

Necə deyərlər, ruzunuz bol olsun!

21 iyun. Beynəlxalq Yoqa günü.

Yoqa nədir? Qədim Hindistanda yaranmış fiziki, mənəvi, ruhani, cismani praktikaların bir araya gəlməsidir ki, Sanskrit dilində bədənlə şüurun birləşməsi anlamını verir. Bu gün yoqa ilə bütün dünyada məşğul olurlar, Azərbaycanda da yoqasevərlər az deyil. Ölkəmizdə Yoqa Federasiyası fəaliyyət göstərir ki, federasiyaya da Leyla Əliyeva başçılıq edir.

Yoqa hər şeydən əvvəl düzgün nəfəs alma texnikasını öyrətdiyinə görə insanın  həyat keyfiyyətini yüksəldir, sağlamlığını möhkəmlədir. Ürək atışlarını stabilləşdirir, qan təzyiqi və dövranını normallaşdırır. Yoqa əsəb gərginliyini aradan qaldırdığı üçün depressiya, panika kimi əlamətləri də aradan çıxarır.

Yoqa onurğanın elastik olmasında, daxili orqanların düzgün işləməsində, yuxusuzluğun və kökəlmənin qarşısının alınmasında da böyük rol oynayır. Bir sözlə, çox faydalı və dəyərli bir təmrindir yoqa.

21 iyun. İngiltərə yazıçısı Şarlotta Brontenin (1816-1855) 205 illik yubileyi.

“Ceyn Eyr” romanını oxumasanız belə, yəqin ki, ən azı eyniadlı filmə baxmısınız. Viktoriya dövrü yazarlarının qızıl pleadasını təşkil edən Şarlotta Brontenin dünya ədəbiyyatı tarixində yer tutmasına tək elə bu əsəri bəs edir. Heç bir gücün qarşısında əyilməyən, heç bir çətinliyə təslim olmayan zərif cinsin nümayəndəsinin ölməz obrazını yaratmaqla bu xanım yazar bütün dövrlər üçün aktual olan, “olum, yoxsa ölüm” sualı qədər kəskin duran əbədiyaşar mövzuya qucaq açmış, özü də ölməzlik qazanmışdır.

21 iyun. Beynəlxalq skeytbordinq günü.

Bir küçəyə diqqət edin, nə qədər uşaq, yeniyetmə, hətta gənc ayağının altına bir taxta alıb şütüməkdədir. Bax həmin taxta skeytbord adlanır, ona qısaca skeyt deyirik. Ötən əsrin 50-ci illərindən məişətə və idmana daxil olan bu qurğunu heç görməmisinizsə barı bu gün – bayramında görün. Sürməmisinizsə bu gün bir-iki metr sürün. Digər günlər onsuz da bunu etməyəcəksiniz. Həyat fərqlilikləri ilə gözəldir.

22 iyun. Böyük Vətən Müharibəsinin başlanması.

1941-ci il iyunun 22-də faşist Almaniyasının bizim də sakini olduğumuz SSRİ-yə hücumu ilə sovet tarixinə “Böyük Vətən Müharibəsi” adı ilə daxil olmuş müharibə başladı. Filmlərdən həmin epizod bizə kişi diktorun sərt səslə “Ot sovetskoqo informbyuro” söyləməsi kadrları ilə tanışdır. Faşizm üzərində qələbə digər xalqlar kimi Azərbaycan xalqının da qanı və külli miqdarda maddi sərvətlərinin itirilməsi, böyük məhrumiyyətləri hesabına əldə edilmişdir. II Dünya müharibəsində həlak olan 57 milyon adamdan 27 milyonu Sovet vətəndaşları olmuşdur ki, onlardan da 300 mindən çoxu azərbaycanlı idi. 1941-1945-ci illərdə ümumiyyətlə Azərbaycanda Sovet Ordusu sıralarına 640 min nəfərədək şəxs səfərbər edilib cəbhəyə göndərilmişdi. Müharibənin ən ağır illərində azərbaycanlı əsgər və zabitlər od püskürən cəbhələrdə cəsarətlə vuruşmuş, faşist ordu hissələrinin hərbi texnikasını və canlı qüvvəsini məhv etmiş, işğal edilmiş yaşayış məntəqələrinin azad edilməsində fəal iştirak etmişlər, bu yolda çoxları ölümləri ilə ölümsüzlüyə qovuşmuşdur. Mehdi Hüseynzadə, Qafur Məmmədov, Həzi Aslanov kimi qəhrəmanların adları isə hərb tarixinə qızıl hərflərlə yazılmışdır.

23 iyun. Beynəlxalq Olimpiya günü.

Beş qitəni göstərən göy, sarı, qara, yaşıl və qırmızı rəngli məşhur beş halqa.

1948-ci ildə Beynəlxalq Olimpiya Komitəsinin Sankt-Moritsedəki 42-ci sessiyasında qərar qəbul edildi ki, 23 iyun tarixi Olimpiya günü kimi qeyd edilsin. Bilirsiniz ki, 1996-cı ildən bizim ölkəmiz də müstəqil bir dövlət kimi Olimpiya oyunlarına qatılır, daha əvvəllər isə azərbaycanlılar Olimpiya Oyunlarında SSRİ-nin bir hissəsi kimi yarışıblar, dəqiq bilirəm ki, voleybol və həndbol yığmalarının tərkibində İnna Rıskal və Rəfiqə Şabanova, futbol yığmasının tərkibində isə İqor Ponomaryov və Arif Əsədov olimpiya medallarına layiq görülüblər.

Müstəqil Azərbaycanın idmançıları indiyə qədər Yay Olimpiya Oyunlarında güləş, boks, cüdo, taekvando, güllə atıcılığı, ağır atletika kimi idman növlərində, cəmi 45 medal qazanıblar. 1996-cı il Atlanta olimpiadasında güləşçi Namiq Abdullayevin gümüş medalı tarixə müstəqil Azərbaycanın ilk olimpiya medalı kimi düşüb, 2000-ci il sentyabrın 21-də isə Sidney olimpiadasında stend atıcısı Zemfira Meftahəddinova Azərbaycana ilk qızıl olimpiya medalını gətirərək tarix yazıb. Təbii ki, idmansevər ölkədə gerisi də gələcək, medal sayı 45-də məhdudlaşmayacaq.

O ki qaldı qış olimpiya oyunlarına, əlbəttə, ölkəyə şimallı legioner gətirmək elə də çətin deyil. Amma qarı, buzu transfer etmək mümkünsüz olduğu üçün qış idman növləri bizlik deyil.

23 iyun. Beynəlxalq Dul Qadınlar Günü.

Sən demə BMT təqvimə belə bir bayram da salıb, dünya üzrə çoxmilyonlu dul qadınları, xüsusən himayələrində uşaq olanları qorumağı zəruri bilib. Hər birimizin qonşuluğunda, iş yerində, qohum-əqrəbasında belələrinə rast gəlmək olar. Çox şeyə gücümüz, cəsarətimiz çatmasa belə bir ədəd qızılgüllə bu gün bir dul qadını sevindirək, Allaha da xoş getsin.

23 iyun. Lüksemburqun milli bayramı.

Dünyanın ən təhlükəsiz, əhalisinin ən xoşbəxt olduğu 998 kvadrat millik bu cırtdan dövlət dünyada yeganə Hersoqluqdur, Beynəlxalq Valyuta Fondunun məlumatına görə dünyanın ən varlı ikinci dövlətidir. Ümumi Daxili Məhsul burada adambaşına 92049 dollara (fantastika!!!) bərabərdir.

Lüksemburqun özəllikləri çoxdur, onlardan biri də Chiggeri adlanan restorana sahib olmasıdır ki, bu restoran öz müştərilərinə dünyada ən böyük şərab kolleksiyası təqdim edir, düz 2200 çeşiddə. Deyilənə görə, o restorana təşrif buyurmaq prestijli sayılır, bizim imkanlılardan da oraya güzar edənlər az olmayıb.

Əhalisi çox az, Yasamaldakı qədər, cəmi 614 000 olan bu ölkə hər bir sahədə gücünü sınayır, 11 nəfər bekar tapıb futbol da oynada bilir və Azərbaycan yığmasına qalıb gələnlər sırasında təbii ki, lüksemburqlular da yer tuturlar.

26 iyun. BMT günü.

Uşaq vaxtı məndən soruşanda ki, böyüyəndə kim olacaqsan, deyirdim, BMT-nin baş katibi. Uşaq təxəyyülü ilə elə sanırdım ki, BMT dünyanı idarə edən əsas qurum, onun başında duran da dünyanın əsas simasıdır. Amma zaman göstərdi ki, BMT sadəcə tövsiyəverici, xahişedici bir qurummuş, yumruğunun gücü isə ən qaxşı halda qoz-fındıq qırmağa yetərmiş.

Rəsmənsə bu qurum bütün dünyada sülhün və təhlükəsizliyin qorunub saxlanması və dövlətlər arasında əməkdaşlığın inkişaf etdirilməsi məqsədilə yaradılmış universal beynəlxalq təşkilat hesab edilir. BMT-nin Nizamnaməsi 1945-ci il iyunun 26-da imzalanıbdır deyə 26 iyun günü BMT Günü kimi qeyd edilir. Statistiklər üçün deyim ki, BMT-nin altı əsas orqanı var – Baş Assambleya, Təhlükəsizlik Şurası, İqtisadi və Sosial Şura, Qəyyumluq Şurası, Beynəlxalq Məhkəmə və Katiblik. BMT-nin – Təhsil, Elm və Mədəniyyət Təşkilatı (YUNESKO), Uşaq Fondu (UNICEF), İnkişaf Proqramı (BMTİP) və  Qaçqınlar üzrə Ali Komissarlığı (BMTQAK) kimi ixtisaslaşmış təşkilatları da mövcuddur. Hazırda 193 ölkə bu təşkilatın üzvüdür.

BMT dünya xalqlarını bir araya gətirən forumdur. O, xalqlara ayrı-ayrı mübahisələrin və ya problemlərin həlli yollarını tapmağa və bəşəriyyətin narahatçılığına səbəb olan istənilən məsələ ilə bağlı tədbir görməyə kömək edən bir mexanizm təqdim edir (və ya buna cəhd edir), beynəlxalq gərginliyin azaldılmasında, münaqişələrin qarşısının alınmasında mərkəzi rol oynayır. BMT qlobal ekologiya, kosmik fəza və dənizin dibi ilə bağlı olan məsələlərlə də məşğul olur. O, həm də bir çox xəstəliklərin kökünü kəsmək, ərzaq istehsalını genişləndirmək, aclıqdan əziyyət çəkən xalqlara kömək etmək hayındadır. Bu gün koronavirus adlı bəlayla vuruşmağa da BMT özündə güc axtarmaqdadır.

Hazırda BMT-nin başında dayanan şəxs portuqaliyalı Antonio Quterrişdir. Mən biləni, uşaq vaxtı o, əsla BMT-nin baş katibi olmağı arzulamırmış, onun arzusu futbolçu olmaq imiş.

26 iyun. Narkomaniya və Narkotiklərin Qeyri-qanuni Dövriyyəsinə Qarşı Ümumdünya Mübarizə Günü.

Əsrin bəlası deyirlər narkomaniyaya. Rəsmi məlumatları bilmirəm, amma qeyri-rəsmi məlumatlar, xalq deyimləri də var, bu deyimlərə görə “narkomaniya” sözü ilə Papanin, Yasamalı, Siyəzən və s. bu kimi sözlər assosiasiya təşkil edir. Azərbaycanda narkomaniya arzuolunmaz hala çatıb, son 15 ildə dövlət başçısı narkomaniya ilə mübarizəyə dair 15 fərman və 56 sərəncam imzalayıb. 

“Narkomaniya” yunan sözüdür, narko - bihuşluq, maniya - isə asılılıq deməkdir, yəqin bilirsiniz. Narkomaniya cəmiyyətin meydana gəldiyi, onun ayrı-ayrı siniflərə, sosial təbəqə və qruplara bölündüyü qədim zamanlardan yaranmışdır. Hələ qədim dövrlərdə tiryəkdən qədim misirlilər bəzi xəstəliklərin müalicəsində istifadə edirdilər, ondan həvəsləndirici, eləcə də sakitləşdirici vasitələr hazırlayırdılar. Tiryəkdən ilk dərman XVI əsrdə alınmışdı və onu icad edən isveçrəli həkim Paraselsin şərəfinə adlandırılmışdı, amma sonralar bunun zəhərli maddə kimi orqanizmə əks təsirini, ölümə səbəb olduğunu müəyyənləşdirmişlər. XIX əsrin ortalarında leksikona “narkotik”, “narkotik vasitələr” terminləri daxil olmuşdur.

Hazırda dünyada təqribən 300 milyon insan narkotiklərdən istifadə edir. Ən dəbdə olan narkotik vasitələr tiryək laləsindən alınan morfin və heroin, ekstazi kimi amfetaminlər, LSD kimi hallusinogenlər, kokain, eləcə də çətənə bitkisindən alınan həşiş, marixuana, konaplya maddələridir. Narkotiklərdən ölüm statistikasına diqqət yetirmək də maraqlı olardı. Əhalisinin hər 1 milyon nəfərinə düşən ölüm sayına görə 1-ci yerdə ABŞ dayanır. ABŞ-ın göstəricisi 300,7 nəfərdir. Mən ABŞ-ın liderliyinə təəccüb etmirəm. Dünyanın ən demokratik və ən azad ölkəsi olmağın başgicəlləndirici xaosu, zərərli vərdişlərə meyillilik ənənəsi, dünya mühacirlərinin kütləvi axını, gecəqonduların antisanitariya basqısı şəraitində hər şey ola bilər. Amma Avropanın ən nümunəvi iki şimal ölkəsinin növbəti iki yerdə dayanması isə məni təəccübləndirir. İsveç (173,5 nəfər) və Estoniya (134,3 nəfər) nə ağılla belə yüksək yerdə qərarlaşıb, mənə çatmır. Azərbaycanın 1 milyon nəfərə cəmi 3,8 ölümlə 67 yerdə dayanmasına isə düzü, şərh vermək istəmirəm.

26 iyun. Azərbaycanın Silahlı Qüvvələri Günü.

Uzun illər sovet ideologiyası bizdən əsil tariximizi gizlədib, 23 fevralı de yure Sovet Ordusu günü, de fakto isə Kişilər bayramı kimi qeyd etmişik, xəbərimiz də olmayıb ki, bizim kişilər günümüzün tarixi tam başqadır. Bu da həmin tarix: Yüz il müstəmləkəçi Rusiya İmperiyasının tərkibinə daxil edilmiş Şimali Azərbaycanın millətçi burjuaziyası, Müsavat firqəçiləri 1918-ci ildə yaranmış şəraitdən istifadə edərək (Çar devrilmişdi, imperiya ərazisində ikihakimiyyətlik, anarxiya hökm sürürdü) may ayının 28-də Azərbaycanın istiqlaliyyətini elan etdilər, Azərbaycan Xalq Cumhuriyyətini qurdular. Tiflisdə qurulan bu hökumət tezliklə Gəncəyə köçməyi planlayırdı, amma Azərbaycanın ərazi bütövlüyü tam təmin edilməmişdi, Bakı onda erməni Şaumyanın başçılıq etdiyi Bakı Xalq Komissarları Sovetinə tabe idi. Artıq iyun ayının əvvəlində Şaumyan  əksəriyyəti ermənilərdən ibarət olan 20 minə yaxın döyüşçü ilə cümhuriyyətə qarşı savaşa başladı. Məqsəd milli hökumətin Tiflisdən Gəncəyə köçməsinə mane olmaq, ümumən onu devirmək idi. Həmin dönəmdə məhz güclü, nizami ordu elan edilmiş istiqlalın bütün ölkə ərazisində qələbə çalmasını təmin edə bilərdi. 1918-ci il iyun ayının 26-da Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti hökuməti ilk milli diviziyanın və Hərbi Nazirliyin yaradılması barədə qərar qəbul etdi, Azərbaycan Milli Ordusunun təməli qoyuldu. General Səməd bəy Mehmandarov hərbi nazir, general Əliağa Şıxlinski hərbi nazirin müavini, general Süleyman Sulkeviç isə baş qərargah rəisi təyin olundular. Tezliklə Qafqaz İslam Ordusunun, xilaskarımız türklərin köməyi ilə Bakı erməni-rus qüvvələrindən azad edildi, milli hökumət Bakıya köçdü.

1919-cu il milli ordu quruculuğunda həlledici mərhələyə çevrildi, ordunun yaradılması prosesi 1920-ci il yanvar ayında əsasən başa çatdırıldı. 40 min nəfərlik nizami ordunun 30 mini piyada, 10 mini isə süvari qoşun hissələrindən ibarət idi. Çox təəssüf ki, 1920-ci ilin 28 aprelində böyük qüvvə ilə rusların XI Qırmızı Ordusu Azərbaycana soxularaq ölkəmizi yenidən işğal etdi. Bakı buxtasına yan alan XI ordunun hərbi gəmiləri toplarını parlament binasına tuşlayaraq milli hökuməti devirdilər. Azərbaycan istiqlaliyyətinin süqutu ilə Milli Ordunun mövcudluğuna da son qoyuldu. Milli Ordunun 21 generalından 15-i bolşeviklər tərəfindən güllələndi, komandirlərin böyük hissəsi repressiyaya məruz qaldı. Yalnız 1991-ci ildə Azərbaycan yenidən müstəqillik əldə etdikdən sonra milli ordu quruculuğunun yeni dönəmi başladı. Azərbaycan Prezidentinin 22 may 1998- ci il tarixli Fərmanına əsasən Əlahiddə Azərbaycan Korpusunun yarandığı gün - 26 iyun tarixi Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələri Günü kimi elan edildi.

Qarabağ müharibəsindəki məğlubiyyətdən, torpaqlarımızın 20 faizinin işğalından sonra ordumuz məğlub ölkənin ordusu idi. O dönəmlərdə 26 iyunu kişilər günü kimi qeyd etmək tarixə bir ironiya təsiri bağışlayırdı. Amma ötən ilin payızındakı 44 günlük 2-ci Qarabağ müharibəsi ordumuza parlaq qələbə gətirdi. 27 il işğal altında olan Füzuli, Cəbrayıl, Zəngilan Qubadlı, Ağdam, Laçın, Kəlbəcər, Hadrut rayonlarında, Şuşa şəhərində indi Azərbaycan bayrağı dalğalanır. 44 gün ərzində ordumuz işğal altında olan 300-ə yaxın kəndi, 5 şəhəri, 4 qəsəbəni, çoxsaylı strateji yüksəklikləri azad etdi. Hətta daha çoxuna qadir idi, düz İrəvana kimi gedib mənfur düşmənin mövcudiyyatına son qoymağa qadir idi, amma... Nə isə.

Yaşasın Azərbaycan ordusu! Kişilər Günümüz mübarək!

27 iyun. Beynəlxalq Balıqçı Günü.

Düşünmədən tilovunuzu götürün (yoxdusa da alın) və Xəzərə, Kürə, Araza, Qanıxçaya, Girdmançaya, Həkəriçaya, Qudyalçaya, Viləşçaya, Samurçaya - kimə hansı su hövzəsi yaxındırsa ora yollanın. Balıqçı gününü elan etməklə dünya başbilənləri yəqin nəsə düşünüblər də. Bəlkə tilovlara qızıl balıq məhz bü gün düşəsidir?

30 iyun. Beynəlxalq Asteroid Günü.

Asteroidlər – hərdən yerə düşən kosmik cisimlərdir. Hər gün 100 tondan çox asteroid və komet qalıqlarından ibarət qalıqlar “kocmik zibil” adı altında yerə tökülür. Onların çoxu atmosferdəcə parçalanır, yalnız meteoritlər gəlib yerə çata bilirlər. Yəqin bilirsiniz, 65 milyon il əvvəl asteroidin yerə düşməsi nəticəsində dinozavrlar məhv olmuşdular, demək, əvvəllər asteroidlər daha qorxunc imişlər. Amma indi ən böyüyü avtomobil ölçüsündə olan asteroid ildə bir dəfə gözəl odlu kürə yaradaraq yerə şığıyır, ən nəhəng asteroid isə futbol meydançası ölçüsündə olur ki, təqribən 2000 ildə bir dəfə yerə qonaq gəlir. Əgər siz ömrünüzdə bir dəfə göydən yerə gələn odlu kürə görsəniz, qorxmayın, ürəyinizdə arzu tutun. Mistikaya görə, asteroid görənlərin arzuları çin olur. Onsuz da çin olmayan arzulardan bezarsınız.

30 iyunun şeir bəndi.

Yeniyetməliyimdən bəri tutduğum gündəliklərimdə hər gün bəyəndiyim şeirlərdən bir-iki bənd qeyd olunub. Bəzən misralar günlərin yükünü tamamən daşıya bilirlər, biləsiniz. 30 iyun tarixlərinə göz yetirdim, gözümə bu bənd sataşdı:

Burda çiçəklər tez solur,

Burda küləklər saç yolur.

Öldüm qurtardım, nə olur,

Apar məni buralardan.

                   Rüstəm Behrudi