Heyran Zöhrabova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

1991-ci il noyabrın 20-də Xocavənd rayonunun Qarakənd kəndinin yaxınlığında, Ağdam rayonunun Mərzili kəndi ərazisində Azərbaycana məxsus və göyərtəsində yüksək rütbəli dövlət xadimlərinin, millət vəkili və jurnalistlərin olduğu "Mi-8" hərbi helikopteri erməni hərbi dəstələri tərəfindən vuruldu. 

Terror aktı nəticəsində aralarında Azərbaycan Respublikasının dövlət katibi Tofiq İsmayılov, baş prokuror İsmət Qayıbov, dövlət müşaviri, sabiq daxili işlər naziri Məhəmməd Əsədov, millət vəkilləri Vaqif Cəfərov və Vəli Məmmədov, baş nazirin müavini Zülfü Hacıyev, Prezident Aparatının şöbə müdiri və jurnalist Osman Mirzəyev, dövlət katibinin köməkçisi Rafiq Məmmədov, nazir müavini Qurban Namazəliyev Azərbaycan Dövlət Televiziyasının jurnalisti Alı Mustafayevin də olduğu ümumilikdə 22 nəfərdən ibarət olan sərnişin və şəxsi heyyətin hamısı həlak olub. 

İlkin rəsmi məlumatlarda vertolyotun dumana düşərək qayaya 

çırpılması ehtimalı irəli sürülsə də, sonradan onun vurulması faktı təsdiqlənib. 

Helikopter saat 14:42- radələrində Qarakənd kəndi yaxınlığında 300 metr yüksəklikdə vurulur. Baş vermiş faciə barədə İrəvan radiosu saat 16:15, Tehran radiosu 16:40-da Moskva radiosu 17:00 da xəbər yaysa da, faciə barədə xəbərin Azərbaycanın Prezident Aparatına saat 19:55 -də  çatdığı bildirilir. 

Terror aktının baş vermə səbəblərini araşdırmaq üçün Xankəndində yerləşən rus hərbi qarnizonunun hərbi prokrurona qarşı uçuşun düzgün idarə olunmaması və insan tələfatı maddəsi ilə cinayət işi açılır.  

Bu günə qədər cavabsız qalan suallardan biri də odur ki, niyə onları hərbi vertalyot müşayiət etmirdi, münaqişə bölgəsi olduğu halda niyə ehtiyyat tədbirləri görülməmişdi? 

Helikopterin qara qutusunu araşdırmaq üçün azərbaycanlı mütəxəssisləri yaxına buraxmırlar.  Hadisədən bir neçə gün sonra hadisənin baş vermə səbəblərini öyrənmək üçün qara qutunu Rusiyaya göndərirlər. Halbuki qara qutunu Gəncədəki helikopter zavodunda da açmaq olardı. Sonralar isə Rusiyaya göndərilən qara qutudan heç bir səs sorağ çıxmır. 

Bu gün həm də Ağdam rayonunun erməni işğalından azad edildiyi gündür.

Belə ki, Qarakənd terorunun 29-cu il dönümündə, yəni 2020-ci il (44 günlük müharibə dövründə) noyabrın 20-də Ağdam rayonu erməni işğalından azad edilmişdir.

Ağdam rayonu 23:07:1993- cü il tarixində ermənilər tərəfindən işğal olunmuşdu.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.11.2024)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

MÜTALİƏ MƏDƏNİYYƏTİNİ NECƏ FORMALAŞDIRMALI?

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının təqdim etdiyi bu silsilə yazılar Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Ədəbiyyat Fondunun Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən 2024-cü ildə “Qeyri-hökumət təşkilatları üçün qrant müsabiqəsi” çərçivəsində həyata keçirdiyi “Yeniyetmə və gənclərdə mütaliə mədəniyyətinin formalaşdırılması” layihəsinin tərkib hissəsi olaraq nəşr edilir.

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondu@

25.

OXUCU KVALİFİKASİYASI

Oxucu məfhumu barədə sizləri öncəki mətnlərdə məlumatlandırdıq. İndi də gəlin, bu məfhumun  məzmununu açmağa cəhd edək.Məlumdur ki, insanların müxtəlif xarakterli maraqları və tələbatları olur. Hər bir kəsin özünəməxsus marağı, tələbatı mütaliə tələbatının və mütaliə marağının yaranmasına təsir göstərə bilir. Eyni zamanda bu, insanın mütaliə marağının və mütaliə tələbatının reallaşmasında mühüm rol oynayır. Demək, oxucu daha çox fərdi xarakter daşıyır və hər kəsə yönəli mütaliə məhsulu ortaya çıxmalıdır ki, əksər maraqları əhatə edə bilsin.

Oxucu kimdir? O bir istehlakçıdır, onun öz tələbi var, istehsalçı bu tələbləri nəzərə almaqla, təbii ki, həm də öz maraqlarını – daha geniş anlamda desək, dövlətin, cəmiyyətin, xalqın mənafeyini nəzərə alan və bunlara xidmət edən, eyni zamanda da mədəni səviyyəni yüksəldən və mənəvi təlabatı ödəyən estetik dəyərlərə malik bir əmtəə ortaya çıxarmalıdır.

Çox təəssüf ki, bu gün öz mövqeyindən sui-istifadə edən istehsalçılar da az deyil. Təsirə tez düşən yeniyetmə zümrəsinin diqqətini zorakılığı, pornoqrafiyanı, narkomaniyanı təbliğ edən əsərlərlə çəkmək, yaxud bayağı, boz ədəbiyyata alüdə etmək yolverilməzdir, hətta cinayətdir.

Odur ki, presedent hər iki tərəfin təlabatını tam ödəyən mütaliə məhsullarının ortaya qoyulmasıdır. Və bizim də söhbətimizin məğzi həmin bu mütaliə məhsullarına hədəf qrupumuz sayılan yeniyetmə və gənclərdə maraq oyatmaqla onları mütaliəyə həvəsləndirməkdir. Əlbəttə ki, yenə də təkrar edirik, 3-cü minillikdə internetin, mobil telefonun məişətə basqısı şəraitində bunu etmək nə qədər çətin olsa da, bir o qədər lazımlı, məsuliyyətli və şərəflidir.

Növbəti:

26. Vərdişlər kompleksi

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.11.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə təqdim etdiyi layihədə Türkiyənin “Genç Yürekler” jurnalının seçimində 51 türk müəllifinin yazıları yer alır. Türkiyə türkcəsində yayılan əsərlərin əsas qayəsi budur: “Dildə, fikirdə, işdə birlik!”.

“Özüm Atasözüm”

Yağmur Filiz Şahin

Eee ne demiş atalarımız?

Atasözleri, toplumların en değerli kültürel parçalarıdır. Dedelerimizin, ninelerimizin tecrübeleri sonucunda örneklendirici sözleri yaşamımıza yön verir. Ne de olsa, “Akıl akıldan üstündür”. Böylelikle, en değerli kültür parçası nesilden-nesile aktarılan bir mirastır, bir hazinedir. Yaşam tarzı haline getirilmiş değerler fark etmeden dilimize pelesenk olmuştur.

Öyle ki, ilkokulda öğretilen ilk değerlerdir. Toplumumuzu benimsemek üzere yetişen çocuklar zihinlerine bu değerleri kazıyarak yaşayışlarının bir öğretisi haline getirirler. Ne de olsa, “Ağaç yaşken eğilir”. Zihinlerine yanlış yönlendirmeler yapılırsa, yanlış yönlendirme sonucu bir insan meydana gelir. Dolayısıyla atasözlerini kavramak son derece önemlidir. Kullanıma uygun atasözlerini yanlış yönlendirmeler yapmadan dilimizden düşürmemeliyiz. Ne de olsa, “Dile gelen ele gelir”.

Toplumların norm öğretisine en yardımcı olan bu sözler o toplumda nasıl yaşandığına dair izler bırakır. Her toplumun yaşamı, kültürü, değeri, dini farklı olduğu için çok farklı atasözleriyle karşılaşabiliyoruz. Ne de olsa, “Her yiğidin bir yoğurt yiyişi vardır”. Ancak genel itibariyle atasözleri büyüklerin tecrübelerinden kaynaklı olduğu ve insanî değerler taşıdığı için evrensellik taşıyabilir diyebiliriz.

Çok değerli sanatçımız Barış Manço da “toplum için sanat” felsefesini kabullenerek şarkılarında atasözlerine çokça yer vermiştir. “İyi bak aslana, sor onu bostana” besteleriyle rahatlıkla ezberlediğimiz şarkılar sayesinde atasözleri kulaklarımıza küpe olmuştur. Toplumumuz için kültürel değerleri dilinden düşürmeyen bir kültürel değer meydana gelmiştir. “Barış iğneyi kendine batırır, çuvaldızı başkasına” diyerek eski adamlar doğruyu söylemiş: “Bir çiçekle bahar olmaz”, “Kişi kendini bilip sağa-sola sormalı”, “Can pazarı bu, oyun olmaz”, “Küp suyunu çeker azar-azar, keskin sirke küpüne zarar”, “Zürefanın düşkünü, beyaz giyer kış günü”,  “Canı kaymak isteyen cebinde manda taşır”, “Komşunun tavuğu komşuya kaz görünür dersen, kaz gelen yerden tavuğu esirgemezsen”, “Bu kafayla bir baltaya sap olamazsın; ama gün gelir sapın ucuna olursun kazma”.

Ancak toplumların değişimleri, atasözleri oluşturması kadar kaçınılmazdır. Zamanla, kültürel taşınmayla, teknolojiyle, belki din değişikliğiyle, belki devlet yönetiminin değişikliğiyle toplum da değişiyor. Bu sebepten bazı atasözlerimiz sakıncalı hale gelmiş bulunuyor. Kimi dönemlerde; “Dizini dövmek istemeyenler kızını dövdü”, “Oğlan doğuran övündü, kız doğuran dövündü”,  “Kadının fendi erkeği yendi”, “Oğlan olmayan evde duman tütmedi”, “Kızın var mı dediler, derdim var dendi”, “Ev tuğladan, kız Muğla’dan alındı” gibileri dile dolandı. Zamanla kadın çalışmaya başlayınca, aile nüfusu azaldıkça ve aile yapıları değiştikçe bu atasözlerimiz dilden düştü.

Toplumumuzda kıymetli kılınan belirli değerler vardır. Örneğin, toplumumuzda anneler çok kıymetlidir. Özellikle Anadolu kadınları olarak nitelendirdiğimiz işçi anneler üreten ve çalışan özelliklere sahiptiler. Hem üretim için çalışmış, hem çocuk bakmış kimi durumlarda da ev geçindirmişlerdir. Kendi tabirlerince: “Okumamış okutmuş, yememiş yemiş, giymemiş giydirmişlerdir”. Bizce de cefakar, vefakar olarak nitelendirilmişlerdir. Bu sebeple annelerimizin kıymetine yönelik atasözleri de oldukça yaygındır. “Ana gibi yâr olmaz”, “Ağlarsa anam ağlar, gerisi yalan ağlar”, “Anamın aşı, tandırın başı”... Ancak hâlâ bulunabilmiş değil anneliğin kıymetine yönelik bir söz.

Yine toplumumuz için komşuluk oldukça önemlidir. Cemaat hayatı yaşamış geçmiş dönem dedelerimiz, ninelerimiz komşunun kıymetini öyle bilmişler ki: “Ev almayıp komşu almışlar”. Toplumun bütünlüğünü sağlayan, yardımlaşmanın en temel örneği olan “Komşularımızın tavuğunu kaz görmeyelim mi?” Görmeyelim. Çünkü “Bir-birimizin külüne muhtacız”.

Ve ekmek, emek, iş… Yıllarca bahsedilen kıtlık zamanlarından öyle dert edinilmiş ki, toplumumuzun, bir daha unutmayalım diye, söyleye-söyleye “Dillerinde tüy bitmiştir”. Çalışmanın verdiği verimlilik, işin önemi, tecrübe ettirmiştir. Kendin için ektiğin toprak sana kadar olur, çocuğun için ektiğin çocuğunun, torunun için ektiğin torununun, toplumun için ektiğin toprak hepimizin olur. Ne de olsa, “Dünya Sultan Süleyman’a bile kalmamış”. Ben de toplumumuzdan edindiğim tecrübeyle diyorum ki: “Bir emek beş sofra kursun, beş emek bir nesil doyursun”.

Eee ne demiş atalarımız? “Emek olmadan yemek olmaz”.

Fotoğraf: Berfu Dilara Zingi

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.11.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı tanınmış şair, publisist, siyasi şərhçi Əkbər Qoşalının qələmindən çıxan növbəti siyasi şərhi diqqətinizə çatdırır. 

COP29 hazırda davam edir. 

COP29 ilə bağlı ilkin dəyərləndirmə necədir? 

Sessiya necə başladı, necə keçir? 

Gəlməyənlərin məsuliyyət və məsuliyyətsizliyi nədir, nə deyil?

Azərbaycanın beynəlxalq töhfələri nədən ibarətdir? - Gəlin bu və digər məsələlərlə bağlı fikirlərimizi bölüşək.

Öncə, 

dolaşığa salınmasına cəhd olunan - ancaq əslində, çox aydın bir məqamla başlayaq. Bəzi ağzıgöyçək, diliçirkinlər iddia edir ki, COP29-un Azərbaycanda keçirilməsi elə göydəndüşmə bir almaymış. Guya, Doğu Avropada başqa iddiaçı ya yoxuymuş ya da iddiaçı dövlətlər BMT TŞ daimi üzvlərindən biri tərəfindən topdan bloklanıbmış (yaxud bloklana bilərmiş), o üzdən Azərbaycan tək seçim kimi alternativsiz evsahibi ola bilib. Üstəlik də, Azərbaycan COP29-la bağlı hədəflərinə çatmamaqdaymış-filan… - Bunlar, nə qədər içiqara və bekara sözdür, elə deyilmi? 

Birincisi, 

Azərbaycan keçmiş SSRİ ərazisində COP-a evsahibliyi hüququ qazanmış yeganə respublikadır - bizdən öncə keçmiş SSRİ respublikalarından heç biri belə qüruru yaşamayıb. Və COP, Rusiyanın Ukraynaya 2022-ci ilin fevralındakı hücumundan sonra başlamayıb, heç Rusiyanın Krımı tutduğu 2014-cü ildə də başlamayıb… COP düz 29 ildir keçirilir… 

İkincisi, 

guya Doğu Avropa ölkələri ya Avropa Birliyi üzvüymüş ya Rusiyaya dostolmayan ölkəymiş-filan - o üzdən də Rusiya BMT TŞ daimi üzvü olaraq, onları bloklayıbmış (bloklayarmış) və s. Heç dəxli var?

Yaxşı, 

Rusiya və Ukraynanı çıxaq; 

bəs,

qardaş ölkələr - Türkiyə, Qazaxıstan, Macarıstan, eləcə də, Albaniya, Belarus, Bosniya və Herseqovina, Bolqarıstan, Çexiya, Ermənistan, Gürcüstan, Xorvatiya, Qaradağ (Monteneqro), Kosovo, Quzey Makedoniya, Moldova, Polşa, Rumıniya, Serbiya, Slovakiya, Sloveniya, Yunanıstan və Kıprısdan heç birimi COP29-a evsahibi olmaq istəməzdi, sizcə? Axı bu ölkələrin hamısını COP29-a evsahibliyindən sıradışı buraxan yaxud könülsüz edən elə bir universal, ümumi səbəb yoxdur. Ona görə də, Azərbaycanın evsahibliyini sıradan bir şey yaxud göydəndüşmə saymaq ya yaramazlıq ya bilgisizlik ola bilər.

Üçüncüsü, 

Azərbaycan COP29-dan öncələr də önəmli beynəlxalq uğurlar qazanıb: 

BMT TŞ-nin qeyri-daimi üzvü, 

Qoşulmama Hərəkatının üzvü və sədri, 

l Avropa Oyunlarının, 

IV İslam Həmrəylik Oyunlarının evsahibi olmuş Azərbaycan, öz nüfuzunu bunlardan başqa çoxsaylı beynəlxalq uğurlarla da təsdiq edib. 

Il Qarabağ müharibəsi və ötən ilki antiterror tədbirlərinin nəticələrinin (necə deyərlər) vicdanlı ölkələr başda olmaqla, əksəriyyət tərəfindən qəbulu da sıradan iş deyil! Və bütün bu və digər uğurlar, qələbələr qazanılarkən içəridən, dışarıdan ağızbüzənlər olmuşdu. Hər uğurun ardınca həmin uğuru “gərəksizləşdirməy”ə çalışanları görməmişikmi?

Bəli, 

29-cu konfransın əsas mövzuları arasında iqlim maliyyəsi və yaşıl enerjiyə keçid önəmli yer tutur. Konfransda iqlim dəyişikliyinin (əlbəttə, söhbət mənfi, təhlükəki - hətta çox təhlükəki dəyişikliklərdən gedir) qarşısını almaq üçün qlobal emissiyaların azaldılmasında yetərli irəliləyişin olmadığı və iqlim dəyişikliklərinin artan təsirlərinin gündəmə gəldiyi vurğulanmaqda, çıxış yolları aranmaqdadır.

Bəli, 

COP29, Azərbaycanın yaşıl enerji sahəsindəki liderliyini göstərmək və eyni zamanda, böyük neft-qaz istehsalçısı kimi beynəlxalq aləmdəki mövqeyini gücləndirmək üçün bir fürsət təqdim edir. 

Azərbaycan Respublikası bərpaolunan enerji sahəsində irəliləyişlər, enerji saxlama infrastrukturlarının inkişafı, metan emissiyalarının azaldılması ilə bağlı bir sıra önəmli öhdəliklərlə çıxış edib. - Bunlar bilinən doğrulardır.

O da doğrudur ki, COP29-da iştirakçı sayı öncəki hansısa illə müqayisədə azdırsa və ya hansısa ölkələrin liderləri Bakıya gəlməyibsə, bunun fakturası bizə çıxarıla bilməz. İlk növbədə ona görə ki, kimlərinsə gəlməməsində yaxud iştirakçı sayının az olmasında biz maraqlı olmamışıq, bununçün hər hansı bir addım atmamışıq. Tam tərsinə, Azərbaycan öz gələnəkləri, qonaqpərvərliyi, sivilizasiyalar və mədəniyyətlərarası dialoqa verdiyi danılmaz töhfələri (davamlı Humanitar forumlar da daxil olmaqla), beynəlxalq tədbirlərə yüksək səviyyəli evsahibliyi təcrübəsi ilə “gəl, gəl!” deyir(di). 

Şair demiş, 

“Sən bizim ellərin ruhuna bir bax, 

Bizdən inciməmiş bir əziz qonaq”…

Söhbət məhz əziz qonaqdan gedir - içixıltlı, ağzıəyri, öz içindəki qaranlıqlardan qurtula bilməyən və önyarğılı kimlərsə gəlmir cəhənnəmə gəlsin. - Neynək, sabah-birisigün onların da qapısında “toy” olar, neçəncisə COP olar - görərik, necə olar… 

Bir də, bəyəm, 75 min iştirakçı azdırmı? Təsəvvür edin: COP29-un iştirakçı sayı Xızı, Şahbuz və Daşkəsən rayonlarında qeydiyyatda olan əhalinin ümumi sayından çoxdur!

(Xızı: təxminən 18,000,

Şahbuz: təxminən 24,000,

Daşkəsən: təxminən 32,000 nəfər)…

Bir də,

ömrü boyu, Azərbaycan Prezidentinin COP29 çərçivəsində qəbul etdiyi, görüşdüyü, əlini sıxdığı, söhbət etdiyi liderlərin sayı qədər qonaq qəbul etməmiş liderlərin (ölkələrin) qısqanclığını anlayırıq. Elə onların özünü də, xilas etsə-etsə, anlayış xilas edəcək…

Bilirsiz, 

əgər biz görsək ki, hansısa hərəkət və ya hərəkətsizliyimizə, məsuliyyət və ya məsuliyyətsizliyimizə görə beynəlxalq ictimaiyyət zərər görür, bəşəriyyətə ziyan dəyir - bax, onu etiraf da edərik, aradan qaldırmağa da çalışarıq. - Burada ayıblı bir iş yoxdur; lakin COP29 kəmfürsətliyi eləməyə qalxışanların ucbatından hər hansı problem meydana çıxırsa, bunu bizə yükləyə bilməzlər. Obyektiv olaraq, COP gündəliyi üzrə nə sözləri var - buyursunlar, yenə desinlər, yazsınlar, göstərsinlər - bizim cavablarla da ya razılaşarlar ya da razılaşmazlar - bu normaldır. Bir qlobal sürəc necə irəliləyirsə, biz də onu az-çox bilirik və gerçəkliyə biganə deyilik. Rəhmətlik Vaqif İbrahimoğlu demiş, amma, ancaq və lakin kiminsə suçu, boş hikkəsi, əslsiz iddiası illa bizə yüklənə bilməz!

DÖVLƏTİMİZ ZAVAL GÖRMƏSİN!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.11.2024)

Sərtyel, “Ədəbiyyat və incəsənət”

1.

Necə ki pul çap etməklə yoxsulluğun qarşısı alınmaz, eləcə də diplom çap etməklə savadsızlığın qarşısı alınmaz, bəy əfəndi!

2.

Özəl klinikada cərrah olmur, adamı yarmaq üzrə menecer olur.

3.

Qardaş, indi nə pişiyə çəkmə geyindirmək, nə Karlssonun belinə propeller taxmaq, nə də qarğaya pendir verib tülkünü ona minnətçi salmaq zamanıdır. İndi adamları hörümçəkləşdirmək zamanıdır.

4.

Müasir bayatılar:

Əzizim tikan solsun

Dord tərəfə gül dolsun. 

Mənim bircə arzum var

Balam aytişnik olsun.

Əziziyəm anlaşsan,

Hər kəlməndə yanlışsan. 

İstəyirəm ki balam

İngiliscə danışsın. 

5.

YuTub mənzərələri:

Qadın həyətdə yuxa yayır. 

Söyləyir: -Yayını bəyənin və paylaşın. 

Çoban kanalın kənarında qoyun otarır. 

Söyləyir: - Kanalımıza abunə deyilsinizsə, abunə olun! 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.11.2024)