Super User

Super User

 

 

Aida Eyvazlı “Şuşam - qalamdır mənim” adlı layihəsini təqdim edir

 

Başa çatmaqda olan 2022-ci il tarixdə Şuşa ili kimi qalacaq. Bu, Şuşanın və Şuşanı bizə yenidən qaytaranların haqqıdır.

İlimiz Şuşa adı ilə bağlı olduğundan Vətənimizin  göz-bəbəyi olan Şuşa haqqında lap qədim tarixlərdən xəbər vermək, addım-addım, səhifə-səhifə, ilmə -ilmə, çiçək-çiçək Şuşanı bir də tanıtmaqdır məqsədimiz.

 

“Şuşam qalamdır mənim” adlı layihəmizdə bu dəfə Qafqazın mədəniyyət və musiqi beşiyin olan Şuşanın yetişdirdiyi mədəniyyət xadimlərindən, tanınmış şəxsiyyətlərindən danışacağıq. Söhbətimizi dünyalarca tanınmış  məşhur Üzeyir Hacıbəylinin  əsərlərini ermənilərin öz adlarına çıxmalarından başlamaq istəyirik. Üzeyir Hacıbəylinin Ev Muzeyinin direktoru, Xalq artisti Sərdar Fərəcovun yazılarında bu haqda maraqlı məqamlar öz əksini tapıb. Beləliklə:

1908-ci il yanvarın 25-də Üzeyir Hacıbəylinin “Leyli və Məcnun” operası Bakı şəhərindəki Tağıyev Teatrında  səhnəyə qoyulur. Yaxın Şərqdə, Mərkəzi və Cənubi Asiyada klassik sevgi əfsanəsi kimi operanın sorağı hər tərəfə yayılır.  1912-ci ildə isə erməni bəstəkarı  Armen Tiqronyan  “Anuş” operasını yazır.  1941-ci ilin mayında Bakıda erməni Armen Tiqranyanın "Anuş" operası tamaşaya qoyularkən, premyerada iştirak edən müəllif deyir: "Mən açıq etiraf etmək istəyirəm... Bu ilk erməni operasının yaranmasında əsil səbəbkar Üzeyir bəy Hacıbəyovdur... Hələ 1908-ci ildə "Leyli və Məcnun" operasını dinlərkən mən də milli opera yazmaq qərarına gəldim və dörd il keçəndən sonra 1912-ci ildə "Anuş" operası yarandı".

İkinci bir hadisə isə belə baş verir. Üzeyir Hacıbəylinin 1911-ci ildə tamaşaya qoyulmuş 2-ci operettası olan "Məşədi İbad" da az müddətdə məşhurlaşır və onun şöhrəti Azərbaycandan xeyli uzaqlara yayılır. Operetta 1919-cu ildə Krımda, Yaltada ekranlaşdırılmağa başlanır. O zaman Krımda yaşayan və Krım tatarlarının musiqisindən bəhrələnən milliyyətcə erməni olan bəstəkar Aleksandr Spendiyarov 1924-cü ildə Ermənistan hökumətinin dəvəti ilə Yerevan şəhərinə gəlməli olur. Ermənistandan musiqi kadrlarının yaranmasında, konservatoriyanın, simfonik orkestrin və opera teatrının əsaslı qurulmasında Aleksandr Spendiyarov da yaxından iştirak etməli idi. Yerevana gedərkən erməni bəstəkar yolüstü Ü.Hacıbəyovun qonağı olur. Söhbət zamanı Aleksandr Spendiyarov Ü.Hacıbəyliyə  “Üzeyir bəy, mən Sizin "Məşədi İbad" operettanızı eşitmişəm, orada bir neçə musiqi məni xüsusi məftun etmişdir" – deyir və  "Deyirlər ki, toy olacaq" xorunu və “Məşədi İbad, sən bizə, xoş gəlib, bizi şad elədin”- duetini yenicə bəstələdiyi "Almast" operasında İran qoşunlarının səhnəsində istifadə etmək istədiyini xahiş edir.

Böyük humanist qəlbə malik olan Üzeyir bəy qonağın bu xahişini yerə salmır. Ancaq daha neçə illər sonra bu melodiya təkcə "Almast" operasında deyil, Komitasın bəstəsi kimi "Simli kvartetdə", A.Babacanyanın bəstəsi kimi "Vaqorşapat rəqsində, daha kimlərin bəstəsində yer tapdı, ancaq nədənsə sonrakı erməni musiqişünasları bu melodiyanın "çox qədim" erməni musiqisi olmasını iddia etməyə başlayaraq, hətta etika, insaf xətrinə belə Üzeyir bəyin adını çəkməyi özlərinə sığışdırmadılar.

Bəli, budur erməni xisləti.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.12.2022)

 

Vətən müharibəsinin şəhidi mayoru Vüsal Vəliyevin xatirəsinə həsr olunmuş “Qisas – 44” adlı kitab işıq üzü görüb.

Kitabın tərtibçisi AMEA-nın Folklor İnstitutunun aparıcı elmi işçisi, şəhidin qardaşı Əpoş Vəliyevdir.

Kitabda mayor Vüsal Vəliyevin həyatı və döyüş yolundan bəhs edilir, ailə üzvlərinin, döyüş yoldaşlarının xatirələri, onun haqqında yazılmış poemalar, məqalələr, şeirlər yer alır.

 

Vüsal İslam oğlu Vəliyev 1988-ci il iyulun 15-də Şərur rayonunun Dizə kəndində anadan olub. 1994-2002-ci illərdə Dizə kənd tam orta məktəbində, 2002-2005-ci illərdə Heydər Əliyev adına Hərbi liseydə təhsil alıb. 2009-cu ildə Heydər Əliyev adına Azərbaycan Ali Hərbi Məktəbini (AAHM) bitirib. Həmin ildən leytenant rütbəsində Beyləqan rayonunda xidmətə başlayıb. Tank əleyhinə taqımın komandirliyindən motoatıcı taborun komandiri vəzifəsinə və “mayor” hərbi rütbəsinə yüksəlib. Beyləqan, Füzuli, Ağdam, Tərtər, Tovuz, Qazax və Göygöl-Murovdağda xidmət edib.

Xidmət etdiyi müddətdə “Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 95 illiyi (1918-2013) yubiley medalı”, “Azərbaycan Ordusunun 100 illiyi (1918-2018) yubiley medalı”, “10 il qüsursuz xidmətlərə görə” 3-cü dərəcəli medalı ilə təltif olunub.

Vüsal Vəliyev 2020-ci il sentyabrın 27-də başlanan Vətən müharibəsi zamanı Murovdağ-Kəlbəcər istiqamətindən döyüşə başlayıb, Şuşa uğrunda gedən döyüşlərdə iştirak edib. Noyabrın 9-da şəhadətə ucalıb.

Vüsal Vəliyev ölümündən dövlət başçısının sərəncamları ilə “Vətən uğrunda” “Kəlbəcərin azad olunmasına görə”, “İgidliyə görə” medalları və “Azərbaycan Bayrağı” ordeni ilə təltif edilib.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.12.2022)

Понедельник, 05 Декабрь 2022 08:31

Cavidi, Dümanı, Motsartı aparan gün

 

Varisdən Günün təqvimi

 

5 dekabr. Ümumdünya yerin təki günü

6 qatdan ibarət olan, sualtı sular üçün filtr rolunu oynayan yerin təki özündə 45 faiz mineral hissəcik, 25 faiz su, 25 faiz hava və 5 fazi üzvü maddələr daşıyır. Ekosistemin qorunmasında əhəmiyyətli rol oynayan bu qat bitkilər aləminin həyat mənbəyi hesab edilir. Yerin təkinin qorunması vacibdir, bu gün insanlara xilaskarlıq missiyası tapşırılacaq.

5 dekabr. Şəhid daxili işlər naziri Məhəmməd Əsədovun ildönümü

1991-ci il noyabr ayının 20-də Azərbaycanın dövlət xadimləri öz vəzifə və vətəndaşlıq borclarını yerinə yetirmək üçün vertolyotla Ağdam şəhərinə uçarkən Qarakənd səmasında dəhşətli, yaddaşlardan silin­məyən qanlı vertolyot faciəsi baş verdi. Sanki hansısa xəyanətkarlıqla vertolyota doldurulub erməni terrorçularına yem olaraq göndərilən şəxslərin hamısı müstəqilliyimizin qatı tərəfdarları, vətənpətrvərlər idi. Xalqımızın azadlığı, torpaqlarımızın bütövlüyü uğrunda gedən mübarizədə şəhid olan bu şəxslərin arasında daxili işlər naziri Məhəmməd Nəbi oğlu Əsədov da var idi.

Məhəmməd Nəbi oğlu Əsədov 1941-ci il dekabr ayının 5-də Zəngilan rayonunun Baharlı kəndində anadan olub. Uzun illər partiya-sovet işlərində çalııbş, 1982-ci ildə Moskva Təhlükəsizlik Akademiyasını qırmızı diplomla başa vurub, Azərbaycan Təhlükəsizlik Nazirliyində məsul vəzifədə çalışıb. 1990-cı ilin may ayında Azərbaycan Respublikasının Daxili İşlər naziri vəzifəsinə təyin edilib, nazir işlədiyi müddətdə vaxtının çoxunu Qarabağ bölgəsində keçirib, əsgərlərlə çiyin-çiyinə səngərlərdə gecələyib. 1990-cı il noyabr ayının 5-də general-mayor rütbəsini alıb.

Allah ona rəhmət eləsin!

5 dekabr. Mandelanı, Cavidi, Moneni, Dümanı, Motsartı aparan gün

Vanna günü. Duş sevənlər ən azı bu gün vərdişlərini dəyişməlidirlər. Nindzya günü. Bu Şərq sənətini bir gün mənimsəmək pis olmazdı. Fransada əfvetmə, Niderlandda Klozum (keşiş), Avstriyada Krampus (cadugər) və Amerikada komfortla yemək günü.

2017-ci ilin bu günündə Beynəlxalq Olimpiya Komitəsi dopinq istifadəsinə görə Rusiya qış olimpiya yığmasını 2018-ci il oyunlarından kənarlaşdırıb. 2013-də Nobel mükafatçısı, CAR-ın prezidenti olmuş Nelson Mandela vəfat edib. 1966-cı ildə məşhur fransız müğənnisi Patrisiya Kaas doğulub. 1949-cu ildə Qüds İsrailin ilk paytaxtı elan olunub. 1946-cl ildə məşhur ispaniyalı tenor Xose Karreras doğulub. 1941-ci ildə Azərbaycan ədəbiyyatının ən görkəmli nümayəndələrindən biri – Stalin repressiyasının qurbanı Hüseyn Cavid İrkutsk həbsxanasında işıqlı dünyaya əlvida deyib. 1940-cı ildə Azərbaycan teatr və kinosunun unudulmaz aktyoru Ağasadıq Gəraybəyli vəfat edib. 1936-cı ildə Qazaxıstan və Qırğızıstan SSRİ tərkibində müxtar respublikadan ittifaq respublikasına keçiblər. Həmin gün SSRİ-də Stalin Konstitusiyası da qəbul edilib. 1926-cı ildə məşhur fransız rəssamı, impressionizmin banisi Klod Mone dünyadan köçüb. 1925-ci ildə SSRİ-nin ilk kult filmi olan “Potyomkin zirehli gəmisi” ekranlaşdırılıb. 1924-cü ildə Azərbaycan kinosunun incise sayılan “Şərikli çörək” filminin rejissoru Şamil Mahmudbəyov dünyaya gəlib. 1901-ci ildə adı uşaqların dillərində əzbər olan amerika rəssamı Uolt Disney dünayaya gəlib. 1879-cu ildə ABŞ-da ilk ATS yaradılıb. 1870-ci ildə Aleksey Düma – dünyaşöhrətli fransız, Quba hamamında çimib çimmək günah sayılan avropalıları bədbəxt adlandıran dahi yazıçı dünyadan köçüb. 1803-cü ildə rus şairi Fyodor Tütçev doğulub. 1791-ci ildə başqa bir dünyaşöhrətli şəxs – Avstriya bəstəkarı Volfqanq Amadey Motsart dünyadan köçüb. 1766-cı ildə dənizçi Ceyms Kristi Londonda ilk auksion keçirib, yeri gəlmişkən, indi Kristis düenyanın ən məşhur auksionudur. 1496-cı ildə Portuqaliya karalı Manuel yəhudilərin ölkədən qovulması barədə fərman imzalayıb.

5 dekabr. İnkvizisiya tonqalları

Ən nəhayət, 1484-cü ilin 5 dekabrında Roma Papası əcinnə ovuna çıxanlara inkvizisiya tonqallarını daha gur yandırmağı əmr edib. Hardasa bizlərin 37-ci il repressiyasına bənzər bir azadfikirliliyin təqibi və cəzalandırılması ən işıqlı insanların məhvi ilə sonuclanıb. Bəlkə də tale işidir ki, repressiya qurbanı Hüseyn Cavid də məhz 5 dekabrda dünyadan köçüb.

Çox təəssüf ki, əsrlər ötsə belə cəmiyyətlər yenə də azad ola bilməyiblər. İnkvizisiya tonqallarına insanların cisimləri atılırdısa indi arzuları atılır, repressiya edamlarına insanların cisimləri tuş gəlirdisə, indi arzuları tuş gəlir.

Çox təəssüf!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” (05.12.2022)

 

 

 

 

Понедельник, 05 Декабрь 2022 08:27

Tanınmış aktyor Həsənağa Salayevin doğum günüdür

 

Bu gün tanınmış aktyor Həsənağa Salayevin anadan olmasının 101-ci ildönümüdür. Yəqin ki, onun yaratdığı obrazlar hər kəsin yadındadır.

Həsənağa Dərya oğlu Salayev 1921- ci il dekabr ayının 5-də Bakıda anadan olub. Bakıdakı 6-cı Şura məktəbində təhsil alıb, 1937-ci ildə Bakı Teatr Texnikumuna daxil olub. Tələbə ikən 1938-ci ildə Akademik Milli Dram Teatrının aktyor heyətinə qəbul edilib, 1941-ci ildə təhsilini başa vurduğu günlərdə müharibəyə gedib, müharibənin qan-qadasından keçib, qələbədən sonra 1946-cı ildə yenidən doğma kollektivə qayıdıb. Onun “Oqtay Eloğlu” tamaşasında yaratdığı baş qəhrəman haqqında uzun illər mətbuatda müxtəlif fikirlər səslənib. Səhnə fədaisinin yaratdığı həmin monumental obraz bu günə kimi əvəzedilməz olaraq qalmaqdadır. Teatrla yanaşı, kino sahəsində də çalışan Salayev “Azərbaycanfilm” kinostudiyasının istehsal etdiyi “Fətəli xan”, “Görüş”, “O olmasın, bu olsun”, “Onu bağışlamaq olarmı?”, “Koroğlu”, “İstintaq davam edir” bədii filmlərində əsas rollara çəkilib. “İstintaq davam edir” bədii filmində həm baş rolda oynayıb, həm də bu ekran əsərinin rejissoru olub. Milli teatrın və kinonun inkişafındakı xidmətlərinə görə bir sıra mükafatlara, 1959-cu ildə Azərbaycanın “Əməkdar artist”, 1974-cü ildə isə “Xalq artisti” fəxri adlarına layiq görülüb. Həsənağa Salayev 1981-ci il oktyabr ayının 2-də vəfat edib, ruhu şad olsun.

“Ədəbiyyat və incəsənət” (05.12.2022)

 

Понедельник, 05 Декабрь 2022 08:26

Bu gün Beynəlxalq Könüllülər Günüdür

 

BMT-nin Baş Məclisi tərəfindən 1985-ci ildən iqtisadi və sosial inkişaf naminə hər il 5 dekabr Beynəlxalq Könüllülər Günü kimi qeyd olunur. Könüllülük – öz iradəsi və sərbəst seçimi əsasında əvəzi ödənilməyən fəaliyyəti həyata keçirən şəxsdir. Könüllülüyün məqsədi isə tapşırıqları yerinə yetirmək, fərdlərə və ya ictimai təşkilatlara maliyyə dəstəyi olmadan, fədakarcasına, insanların rifahını inkişaf etdirmək və yaxşılaşdırmaqdan ibarətdir. Bu öz maraqları, şəxsi bacarıqları və öyrənmə vasitəsilə cəmiyyətə xidmət göstərilməsidir ki, qarşılığında pul əvəzinə özünə dəyər və hörmət hissi qazanılır. Bu təqvim günü ölkəmizdə hər il yüksək səviyyədə qeyd edilir. Könüllülərin səyi nəticəsində hər gün minlərlə insan maarifləndirilir, onların pis vərdişlərdən uzaqlaşması naminə müxtəlif layihələr həyata keçirilir.

Ölkəmizdə könüllülük hərəkatı geniş vüsət alıb, bu faktdır. Hətta Prezident İlham Əliyev 2020-ci ili respublikamızda “Könüllülər ili” elan etmişdi. Avropa oyunları, Formula 1 kimi idman yarışlarında, beynəlxalq forumlarda böyük vüsət almış mövsümi könüllülük hərəkatı Asan könüllüləri qismində daimi status da qazanıb. Azərbaycan könüllülərini – fədakar gənclərimizi təbrik edirik.

“Ədəbiyyat və incəsənət” (05.12.2022)

 

Günün fotosu: Mərakeş azarkeşləri aləmi bir-birinə qatıblar

 

Hollandiyada - Haaqa, Amsterdam və Rotterdam şəhərlərində Mərakeş azarkeşlərinin öz yığmalarının futbol üzrə Dünya çempionatında pley-off mərhələsinə çıxmasını bayram etmələri polislə toqquşmayadək gedib çıxıb. Bir neçə polis yaralanıb, 20-dən artıq adam həbs edilib. 

Foto: Euronews

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” (03.12.2022)

 

 

Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrı bu ay maraqlı səhnə əsərləri ilə tamaşaçıların qarşısına çıxacaq. 

Həmişə olduğu kimi, bu dəfə də teatrın repertuarı zəngindir. 

Bu gün məşhur “Don Kixot” baleti nümayiş etdiriləcək.

Tamaşaçılar səhnə əsərini saat 19:00-da izləyə biləcəklər.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” (03.12.2022)

Суббота, 03 Декабрь 2022 16:30

Gənc Tamaşaçılar Teatrında bu gün maraqlı tamaşa var

 

Azərbaycan Dövlət Gənc Tamaşaçılar Teatrı dekabr ayı üçün maraqlı repertuar hazırlayıb. Bu gün “Şirinlər” tamaşası nümayiş olunacaq.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” (03.12.2022)

Суббота, 03 Декабрь 2022 12:39

“Necip Fazıl” mükafatı Elçinə təqdim olunub

 

Budur, yazıçı Elçinin bir müddət öncə layiq görüldüyü Necip Fazıl mükafatı ona təqdim edilib. 

 

İstanbulda IX “Necip Fazıl” mükafatlarının təqdimetmə mərasimi Türkiyənin “Star” qəzeti tərəfindən keçirilir, mərasim bu il “Yük kimin çiynində” mövzusu ilə baş tutub. 

Bu il bi nüfuzlu mükafata layiq görülənlər arasında Azərbaycanın Xalq yazıçısı Elçin Əfəndiyevin olması qürurvericidir. 

“Beynəlxalq mədəni-sənət” nominasiyası üzrə mükafatlandırılan yazıçımıza mükafatı Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan təqdim edib. 

Türkiyə Prezidenti çıxışında Elçin Əfəndiyevin müxtəlif dillərə tərcümə edilən əsərləri ilə qəlbləri fəth etdiyini deyib. Bildirib ki, Türkiyə-Azərbaycan dostluğunun səmimiyyətinin, həmrəyliyinin dünyada nümunə kimi göstərildiyi bir dövrdə verdiyimiz bu mükafat xüsusi məna daşıyır. 

Ümumilikdə altı nominasiya üzrə təqdim edilən mükafata “Şeir” nominasiyası üzrə şair Mehmet Can Doğan, “Hekayə-roman” nominasiyası üzrə Ayşegül Genç, “Fikir-araşdırma” nominasiyası üzrə Mustafa Özel, “İlk əsərlər” nominasiyası üzrə Elif Genç, “İlk əsərlər” nominasiyası üzrə Can Acer və “Hörmət” nominasiyası üzrə İlhami Atalay layiq görülüb. 

Mükafata layiq görülən Elçin Əfəndiyev AzərTAC-a açıqlamasında deyib:

“Necip Fazıl” mükafatına layiq görülmək mənim üçün böyük şərəfdir. Onun yaradıcılığının, şəxsiyyətinin miqyası o qədər genişdir ki, bu məndə mükafatın ümumən Türkiyə tərəfindən verilməsi hissini oyadır. 

“Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev ilə Türkiyə dövlətinin başçısı Rəcəb Tayyib Ərdoğanın bir-birinə “Əziz Qardaşım” - deyə müraciəti əslində elə ölkələrimiz arasındakı qardaşlığın, doğmalığın ifadəsidir. Yaxın keçmişə baxdığımızda, Azərbaycan ərazi bütövlüyünü bərpa edərkən, şanlı Zəfərimizə gedən 44 günlük Vətən müharibəsində Türkiyə hər zaman Azərbaycan xalqının yanında oldu. Türkiyə Prezidenti hər zaman dövlətimizin başçısının, vətəndaşlarımızın yanında oldu. Bu da çox böyük yaxınlıq və doğmalıqdan xəbər verir”.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” (03.12.2022)

Суббота, 03 Декабрь 2022 11:08

Böyük hadisələri böyük insanlar yaradır

 

 Cavanşir Feyziyevin 5 cildlik “Türk xalqları” kitabı barədə düşüncələr

 

Elxan Zal Qaraxanlı yazır

 

Türk dövlət başçılarının İstambul sammitində Türk Dövlətləri Birliyi elan ediləndən sonra, dünya KİV-lərində əsil türkofobiya başladı. Allahın var günü müxtəlif resurslarda Turan ordusunun, Türk – İslam xilafətinin dirçəldilməsi barədə palaz-palaz informasiyalar yayılır. Bir zamanlar Karl Marks və Fridrix Engels “Kommunust Partiyasının manifesti”ndə Avropada “kommunizm kabusunun” dolaşdığını  elan edirdilərsə, indi Avropanı da, Amerikanı da türk bir kabusu dolaşır. Avro-Atlantik sivilizasiya dünyanın gəlib-getmişini ən kiçik hissəciklərinə qədər tədqiq edib öyrənmiş bir sivilizasiyadır və onlar ortaya çıxa biləcək Türk Birliyi ideyasını özləri və qlobal liberal ideya üçün böyük təhlükə sayırlar. Nə böyük hərbi potensialı olan Rusiya, nə də böyük insan resusları, böyük iqtisadi gücü və kommunist ideologiyası olan Çin, uzaq perspektivdə onlar üçün elə də böyük təhlükə mənbəyi sayılmır. İmperiyaçılığının təməlində duran türk dövlət gələnəyini unutmuş, kommunist ideologiyasından məhrum olmuş Rusiya, artıq indinin özündə yalnızlaşdırılıb və Sovetlər Birliyi kimi içdən dağılmaq təhlükəsi ilə üz-üzədir. Kommunist ideologiyasını konfutsizmə sintez edən Çin, nə qədər qüdrətli olsa da, onun dünyada  qlobal hegemonluq ənənələri hez zaman olmayıb. Xatırladım ki, həm Çin, həm də Rusiya mərkəzləşmiş dövlət halına, imperiya şəklinə Çingiz xan varisləri, türk sülələri tərəfindən gətirilib. Bir zamanlar populyar olan german birliyi, slavyan birliyi ideyaları tarixin imtahanından çıxammadılar, ifrat liberal dəyərlər sərgiləyən Abropa Birliyi də artıq çat verməyə başlayıb.

Başda Türkiyə olmaqla Türk dövlətlərinin isə zəngin dövlətçilik ənənəsi ilə bərabər, həm də möhtəşəm İslam ideologiyası var. Tarixdə Avrasiyanın nəhayətsiz genişliklərində  min illər boyu dənizdən-dənizə dövlətlər quran bütün türk imperiyalarının təməlində həmişə ideoloji zəmin olub. İdeoloji zəmin kitablaşanda isə o daha qüdrətli, daha möhtəşəm olur.

Türk Dövlətləri Birliyi 2021-ci ildə elan edilməmişdən öncə onun elmi əsaslandırılmış ideoloji zəmini olaraq, Azərbaycanlı filosof, fəlsəfə elmləri doktoru Cavanşir Feyziyevin “Türk Dövlətləri Birliyi” monoqrafiyası ortaya çıxdı və əksər türk dövlətlərində nəşr olundu. Mən bu monoqrafiya barədə düşüncələrimi mətbuatda bölüşmüşəm və təkrarçılıq etmək istəmirəm, amma bir daha onun bütün türk xalqları üçün mühüm və lazımlı bir vəsait olduğunu bildirmək istəyirəm.

Bu gün dünyanın əksər ciddi analitikləri Türk Birliyini, Anqlo-saks Birliyi ilə bərabər, Avopa Birliyindən daha perspektivli qurum hesab edirlər. Amma perspektiv öz yerində, biz yeniləşən dünya səhnəsinə böyük imperiyalar qurmuş dədələrimizin adına layiq, meydanda söz yiyəsi bir təşkilat gətirmək istəyiriksə, bu dövlətləri məskunlaşdıran hər bir fərdimiz, onun mahiyyətini dərk etməlidir. Gənclərimizə, şagirdlərə, tələbələrə türklüyün, türk birliyinin, türk düşüncəsinin mahiyyəti tədris olunmalıdır. Bunun üçünsə, Cavanşir Feyziyev kimi intellekt və idrak sahiblərinin ortaya qoyduqları kitablar çox böyük əhəmiyyət daşıyır. Biz türklər min illər boyu səltənətlər qurmuşuq, imperiyalar yaratmışıq, sonda səltənət quranların torunları urus olublar, çinli olublar, hindli olublar, iranlı olublar..,çünki. qılınclarla qazanılan qələbələr, yadların qələmləriylə, yadların kitabları ilə heçə endirilib. Biz qılınclarla səltənətlər fəth edən zaman, rəqiblərimiz  kitablarla bizim beynimizi fəth ediblər.

 Bəlkə də buna görədir ki, C.Feyziyev, təbliğ etdiyi ideyanın daha geniş yayılması üçün, “Türk Dövlətləri Birliyi” monoqrafiyasından sonra türk tarixinin müxtəlif sahələrini əhatə edən kitablar nəşr etdirdi. “Türk dünyası” adlanan bu beş cildlik nəşr türkçülük və türk birliyi ideyasının təməlində duran əksər sahələri əhatə edir.  “Türk sivilizasiyasının təməl dəyərləri” adlanan birinci cilddə türk sivilizasiyasının tarixi təkamülü və təməl dəyərləri, türk dilləri ailəsi, ümumtürk tarixi və mədəniyyəti, siyasət və diplomatiyası, türklərin spesifik həyat tərzi, adət-ənənələri, universal-multikulturalist dünya görüşü və onların müasir dünyadakı mövqeyi barədə məlumatlar toplanıb.  “Türk xalqları” adlı cilddə türk etnoqrafiyası, əski türk ulusları və boyları, müasir türk xalqları və toplumları, türk diasporu və onun təşkilatlanması problemləri, ümumtürk qurumları və onların inteqrasiya prosesindəki rolu barədə materiallar öz əksini tapıb.  “Türk dövlətçiliyi tarixi” adlı kitabda türklərin dövlətçilik tarixi və genealogiyası, qədim türk dövlətləri və imperiyaları, dövrümüzün müstəqil türk respublikaları və onların əlaqələri, başqa dövlətlərin tərkibindəki muxtar türk qurumları barədə məlumatlar oxuculara təqdim edilir. Türkşünaslığın aktual problemləri, türkçülük ideologiyası və onun nümayəndələri, türkçülüyü təhrif edən yanaşma və nəzəriyyələrin tənqidi analitikası, türklərin kimliyinə münasibət, müasir türk dünyasının inkişaf potensialları və perspektivləri haqqında konkret informasiyalar kimi materiallar isə  “Türkşünaslıq”  adlı kitabda yer alıb.  “Türk dünyasının tarixi şəxsiyyətləri” adlanan sonuncu, beşinci cilddə türk dünyasının görkəmli şəxsiyyətləri, onların dövlətçilik, siyasət, elm, mədəniyyət, ədəbiyyat sahəsindəki xidmətləri sistemləşdirilərək oxuculara təqdim olunub.

 Bu kitablarda türk sivilizasiyasının ən qədim zamanlardan bu günə qədər keçdiyi yol bir filosof alimin baxış süngəcindən keçirilərək oxuculara təqdim olunur. Burada demək olar ki, bütün türk xalqları, onların qurduqları dövlərlər, yaratdıqları mədəniyyətlər barədə dərin bilgilər yer alıb. Bir olmaq üçün, qardaş olmaq üçün öncə uzun illər boyu ayrı salınmış xalqlarımızın bir-birini daha yaxşı tanıması çox mühüm məsələdir. Ən yaxşı tanıtım isə obyektiv, sanballı yazılar vasitəsi ilə olur. Əgər  müəllifin “Türk Dövlətləri Birliyi” monoqrafiyası əsasən mütəxəsislər və elm adamları üçün nəzərdə tutulubsa, “Türk Dünyası” nəşri geniş oxucu kütləsi üçün nəzərdə tutulub və bir növ dərslik rolunu oynayır. Bu kitablarda ən xoşuma gələn cəhət odur ki, orada bütün türk xalqlarının qəbul edə biləcəyi ortaq dəyərlər təbliğ olunur.

Şəxsən mən onları oxuyandan sonra çox sevindim, çünki müəllif hadisələrə yalnız bir türkün gözləri ilə deyil, həm də bir türk aliminin zəkasının gözləri ilə baxıb. Mən bu mövzularla bağlı yüzlərlə, bəlkə də minlərlə kitablar oxumuşam. Dünyanın ən ünlü alimlərinin, qələm adamlarının biz türklərə olan münasibətlərini yaxşı bilirəm. Onların avtoritetindən, yazılarından ilhamlanan bir çox qələm adamlarımız illər uzunu xalqı cəfəngiyatla yemləyiblər, insanların mənliyini öz gözlərindəndən salıblar, qardaşı qardaşa düşmən eləyiblər. Əlbəttə bunların çoxu qanmazlıqdan olub, amma olub. Sədi Şirazi deyir ki, “biri yuxusunda şeytanı görür. Baxır ki, o da bütün mələklər kimi çox gözəl, eyibsiz bir varlıqdır. Qayıdıb deyir ki, ay şeytan, ay qardaş, sən ki, belə gözəlsən, bəs səni niyə eybəcər, buynuzlu, quyruqlu təsvir erdirlər. Şeytan da cavabında - eh mənim dərdim çəkiləsi deyil, qələm düşmən əlindədir, necə istəyir, elə də təsvir edir-deyir”.

Bəli qələm düşmən əlindədir və  biz istər-istəməz özümüzə onların yazılarının prizmasından baxırıq, varlığımızı onların təqdim etdiyi şəkildə dərk edirik. Hətta dədələrimizin daş kitabələr üzərində bizə miras qoyduqları mətnləri onların təhrif təqdimatında mənimsəyirik. Onlar bizim keçmişimizi manipulyasiya etməklə bu günkü reallığımızı yaradırlar. Xalqların tarix səhifələrinə elə mayınlar qoyulur ki, onlar indi, gözləmədiyimiz yerdə partlayır, vecsiz qafalarda nifrət toxumları cücərir, qardaş qardaşa qənim kəsilr. Məsələn, biri “avtoritet” hesab etdiyi bir xarici müəllifin əsərini  oxuyur,  sonra da  sanki bir elmi kəşf kimi cəmiyyətə təqdim edir ki, bəs Teymurləng Azərbaycanda insan başlarından qüllələr yapıb, və ya Şah İsmayıl özbək xanı Şeybaninin kəlləsindən qədəh düzəldib şərab içirmiş. Bunu tirajlayıb yayanlar isə ağıllarına güc verib düşünmək istəmirlər ki, aya Şah İsmayıl müqəddəs adam olub, İslamda böyük bir təriqətin başçısı olub, o şərab içirmişmi ki, kəllədən qədəh də düzəltsin. Bu cür misallar bütün türk xalqlarının tarix və ədəbiyyat kitablarında yüzlərlədir, minlərlədir. Bizim çox istedadlı və elmli adamlarımız özləri də bilmədən, günlərin birində milyonlarla insanın təhdəlşüurunda partlayacaq mayınların çoxaldılması siyasətinə xidmət ediblər.

Bu baxımdan Cavanşir Feyziyev kimi hadisələrə idrakın gözü ilə baxan elm adamlarının ortaya qoyduğu kitabların geniş yayılmasında cəmiyyət üçün də, elə hər bir fərd üçün də böyük  fayda var. Xüsusən də bu günkü informasiya bolluğu zamanında. İnsanların həyatının bir parçasına çevrilmiş internet məkanından lazımlı – lazımsız məlumatlar leysan kimi yağırlar və bu məlumatlar fonunda dünyada böyük dəyişim gedir. Türk dövlətlərinin birləşmək ideyası da bu dəyişikliklər fonunda gerçəkləşməyə başlayıb. Yeri gəlmişkən, Türk xalqlarının vahid iqtisadi və mədəni-mənəvi birliyinin ərsəyə gəlməsində böyük siyası iradə göstərmiş Nursultan Nazarbayevin, Rəcəb Tayib Ərdoğanın və İlham Əliyevin göstərdikləri qeyrəti vurğulamağımız yerində olar. Onlar neçə-neçə dahilərimizin xəyallarını gerçəkliyə çevirə bildilər.

Azərbaycanın Qarabağ zəfərindən sonra yalnız ölkəmizdə deyil, bütün türk dövlətlərində, müstəqil və muxtar qurumlarda, insanların düşüncələrində böyük canlanma yarandı. Azərbaycan-Türkiyə birliyi, türklərin bir olanda nələrə qadir olduqlarını hamıya əyani şəkildə göstərdi. Dostlar sevindilər, rəqiblər təlaşa düşdülər. Bu birliyin dağılması ətrafında qurulan siyasi intriqalarla bərabər, informatik məkanda da əsil savaş başladı. Daha doğrusu savaş həmişə olub, indi o yüksələn xətlə şiddətlənməyə başlayıb. Bu savaşda ziyalılarımızın, alimlərimizin, qələm adamlarımızın da öhdəsinə böyük bir mücadilə düşür, çünki bu mücadilə yalnız dış ünsürlərlə deyil, iç ünsürlələ də aparılır. İç ünsürlərin adları bizdən olsa da, idraklarının ipi yad əllərdədir. Buna görə də, bu gün qələm adamlarına da, fikir adamlarına da böyük öhdəlik düşür. Heç bir bədbinliyə əsasımız yox, biz nikbin əhval-ruhiyyədəyik, çünki böyük bir inkişaf mərhələsinin astanasındayıq. Türkiyə və Azərbaycan birliyinin son dövrdəki uğurları bütün türk xalqlarına birliyimizin nələrə qadir olacağını göstərdi və yalnız Qazaxstan, Özbəkistan, Qırğızıstan, Türkmənistan kimi mütəqil türk ölkələri deyil, Rusiyada, İranda, Çində və başqa ölkələrdə  yaşayan türklərin ürəklərində də bir intibah atəşi yandırdı.

Hələ 1500 il əvvəl cəddimiz Bilgə Kağan türk bəylərini və budununu (xalqını) xəbərdar edirdi: “Ey Türk! Silkin və özünə dön. Sən özünə döndükcə böyükləşirsən”. Tarix uzunu beyni fəth olunmuş türklərin silkinib özünə dönməsi prosesi dəfələrlə olub. “Daş bitik”də deyildiyi kimi, “Tanrının törəylə toxumladığı türk ruhu hər dəfə Səməndər (Anka) tək kül altından baş qaldırıb zühur edir.”

İsmayıl bəy Qasprinski, Akçuralı Yusuf, Əlibəy Hüseynzadə, Ziya Gög Alp və neçə-neçə böyük zəka sahibimizin insanların qəlblərinə və düşüncələrinə atdıqları arzu toxumları öz bəhrəsini verərək, özünə dönüb böyükləşən türk cəmiyyətini böyükləşdirən böyük ziyalılar ordusu doğurdu. Bizim bu öygümüz də onlar barədədir və fəlsəmə elmləri doktoru Cavanşir Feyziyev onlardan biridir.

Mən onun “Türk Dövlətləri Birliyi, qlobal inteqrasiyanın Avrasiya modeli” monoqrafiyasını və türk tarixinə dair beş cildlik “Türk xalqları” kitablarnı oxuyandan sonra gəldiyim nəticə budur ki, biz böyük hadisələr zamanında yaşayırıq və bu hadisələrin yaranışında iştirak edirik. Böyük hadisələri böyük insanlar yaradır və böyük insanlar böyük hadisələrdə yaranır. Nə yaxşı ki, Azərbaycan torpağı, Əli bəy Hüseynzadə, Əhməd Ağaoğlu, Hüseyn Cavid kimi şəxsiyyətlərdən sonra Türk Elinə Cavanşir Feyziyev kimi,  geniş düşüncə sahibləri də bəxş eləyir. Yaz, yarat qardaşım. Türk qövmünün yaxşı əsərlərə həmişə ehtiyacı var. “Tüz yüzilliyi” bizim hamımızın qatqıları ilə ərsəyə gələcək.

Yolumuz Qızıl Almayadır!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” (03.12.2022)

Sayt Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən 2024-cü ildə “Qeyri-hökumət təşkilatları üçün qrant müsabiqəsi” çərçivəsində Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun həyata keçirdiyi “Yeniyetmə və gənclərdə mütaliə mədəniyyətinin formalaşdırılması” layihəsinin tərəfdaşı olaraq yenilənmiş, yeni bölmələr əlavə ediımiş, layihənin təbliği üzrə funksional fəaliyyət aparılmışdır.