Aida Eyvazlı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

 

Arxivdə qalıb müəyyən səbəblər üzündən dərc edilməyən bir yazımı “Ədəbiyyat və incəsənət” oxucularına təqdim etmək istədim. 12 ilin yazısıdır. Amma ordakı mesajlar bu gün daha aktual, daha keçərlidir. Bu yazımı da çapa hazırladığım “Seçmə məqalələr” kitabıma daxil etməyi düşünürəm. Buyurun.

 

     Çətindir.... Vətənsizlik çox çətindir.  Vətən anadan olduğun kənddir, rayondur, şəhərdir. Kəndin vətən yaddaşı lap iti olur. Kənd uşaqları başqa cür böyüyürlər. Onlar biz şəhərlilər kimi deyillər. Onlar kəndlərdə cığırların, yolların, bulaqların, daşların, ağacların da dilini bilirlər. Kəndlərdə ocaq yaddaşı, od yaddaşı, bulaq yaddaşı olur. Elə ana südü kimi bir şeydir. Hələ anadan olmamış yazılır kəndçilərin qanına bu genetik kod. Bu gün cılızlaşmağımızın bir səbəi də kəndlərimizin şəhərə inteqrasiyasıdır.

    Kaş dəyişməyəydi dünya. Kaş elə kənd düşüncəsiylə qalaydıq. Kaş elə kəndçi olaydıq. Onda insanlar daha saf idilər. Onda  ləmpə işiğında oxuyanlar da çox idilər.  O kəndçi  uşaqları səhər o başdan inək-mal nobatına gedib, axşam da ləmpə  işığında  dərs  oxuyurdular.  Özü də bü gün qurduğumuz Azərbaycan Respublikasının bütün yükünü  o kənddən çıxan  alimlər, yazıçılar, tarixçilər, riyaziyyatçılar çəkiblər. İndiki əksər alimlər plaqiatlıqla alimlik dərəcəsi aldıqları halda, o kənd uşaqları gecələrini-gündüz edib, auditoriya qapılarında bazburudlu professorların qınayıcı, kinayəli nəzərlərində bəzən əriyə-əriyə, bəzən də elə şahənəliklə alırdılar əməklərinin haqqı olan “alim”,  “professor”, “doktor” adlarını.                                           ... Dağ kəndləri də bir başqa aləmdir . Axi təbiət həm də öz xarakterindən verir  insanlarına. Dağ kəndində böyüyənlər bir az da cəsur, bir az da məğrur, bir az da güclü olurlar. Hələ o kənd uşaqlarının mərdanəliklərini demirəm.

      ...Çətindir... Azərbaycanın 12 rayonunda  kəndlərini qoyub gələnlər üçün çətindir... O kəndlərdə qalan məzarların ağrısını çəkmək olmur.  Məzarlar insanın  təsəlli yeridir. Gör bir nə qədər insan qırıldı  məzar, kənd həsrətini çəkə-çəkə bu 24  ildə. Hamısını da gözləri yolda qaldı . Şəhərdə pulla  yer aldıqları qəbristanlarda dəfn olundular. Qəbirləri də həsrətdən çat-çatdır.  Gözləri yol çəkən kənd qəbristanlıqlarından isə heç danışmaq istəmirəm. Tapdağ altında olan  kəndlərdə o qəbirlər qalıbsa, üzərində ruhlar ağlayır.

    ... Bu yazını mənə yazdıran yazdırdı. Allah insafını kəsmiş Qulu Kəngərli. Dövlətin rəsmi xəbər agentliyinin xüsusi müxbiri  Qulu Kəngərlidən danışıram. Daşkənddəki Azərbaycan səfirliyində eyni otaqda otururuq. Hərdən  İrəvanda qoyub gəldikləri Sallı kəndindən, uşqalığından, orda keçən gəncliyindən danışır yana-yana bu anadan uşağ ikən yetim qalan, yetim Qulu. Bu tərəfdən də kəndləri Sallıdan  didərgin olandan  sonra, bu dəfə də Vətəndən yetim qaldı. Bu yaxınlarda bir əhvalat danışdı.  Dünyamı dünyamdan aldı. Vətənsizliyinə yandım. Həsrətinə yandım Qulunun.  Bir qardaşı var. Qədir. Qazaxıstanın Pavlodar şəhərində yaşayır. Hamı onu yaxşı oğlan kimi tanıyır. Bu vilayətdəki bütün azərbaycanlılara ata-analıq eləyir, uşaqlıqdan yetimlik görən Qədir də. O qədər çətin günləri olub ki, o günlərin acısını insanlara əl tutmaqla çıxarır canından. Bu kənd uşağı  da, qardaşı Qulu kimi, nə vaxt görüşürüksə, İrəvanda qalan kəndlərindən, bulaqlarından, yaylaqlarından danışır.  Qulu deyir ki, üç il bundan əvvəl gedib  Qədir qardaşının yanına, qardaşı gətirib qışın qış çağında bir  qab dolu qoz qoyub  stolun üstünə. Qulu götürüb qozun o üzünə bu üzünə baxıb. Qədir görüb ki, Qulu qozu çox o tərəf- bu tərəfə çevirir. Deyib , nədi ə..., götür ye də bazardan almışam.  Qulu bir də burnuna çəkib iyləyib bu qozları, deyib yox qardaş, məni aldada bilmərsən, bu bizim  kənddəki qoz ağacımızın məhsuluna oxşayır. İki qardaş qucaqlaşıb baş-başa verib hönkür-hönkür ağlayıblar. Qulu  25 il bundan əvvəl qoyub gəldiyi kəndlərinin meyvəsini rəngindən, qoxusundan tanııyıb.  Sonra məlum olub ki, Qədir  Pavlodardan İrəvana gedən bir erməni tanışına pul verib deyib ki, get evimizi tap, orda qoz ağaçımız qalıb, əgər versələr, o qozdan al gətir mənimçün. Erməni balası da, Qədirin dediyi kəndi tapıb. Bir vedrə qozu erməni yiğıb pulsuz verib.  Bax budur kəndin genetik kodu. Bax budur kəndin yaddaşı.

Hələ bu azmış kimi , 1-2 gün bundan əvvəl  FB-də  jurnalst həmkarlarımla ocaq yaddaşı barədə bir polemikaya qoşuldum.  Fizuli Sabiroğlu  yazdı ki, “...həmişə ocaq deyəndə mənim gözümün qabağına təndir gəlir. 1988-də biz Göyçədən köçəndə o vurhavurda anam təndirimizdəki külün hamısını bir torbaya yığıb götürdü. Hələ də yadıma düşəndə tüklərim biz-biz olur.”  Soruşdum ki, o külü neyləyəcəkdi ki anan?! Dedi ki,  anam o külü Şəmkirdə qurduğumuz yeni evin həyətində  ağlaya-ağlaya gətirmişdi, ağlaya-ağlaya da basırdı. Basdırdı ki,  daha burdan başqa yerə köçməsinlər. Orda məskunlaşsınlar.

                          Budur kənd yaddaşı, ocaq yaddaşı,

                          Qəlbimi yandırır hər addım başı. (Aida Eyvazlı)

Mən də Füzuliyə yazdım ki, kaş anan basdırmayaydı o külü.  Bax beləcə, kəndləri şəhərə çevirə-çevirə,  təndirlərimizin istisini, ocaqlarımızın tüstüsünü qoruya bilmirik.  Ocağın odunu qorumasan, qorundan saxlamasan o ocaq tez sönər. Sönür ocaqlarımız, kəndçilərimiz şəhərləşir,  bulaqlardan çiyinlərində kuzə ilə, güyüm ilə  sü gətirən qızlar, gəlinlər azalır, kəndçi qızlar da şəhərlilərə oxşamaq istəyirlər, oxşayanda da çox vaxt səvh edirlər. Çünki hər kəs gərək öz yerişini yeriyə.  Mənim rəhmətlik atam bizi hər il yay tətillərində üç ay aparıb Şamaxıdakı  dağların qoynunda olan, bu gün də yolu-rizi olmayan  o yolsuz səfalı   Xeybəri kəndinə  baba evimizə  qoyardı.  Bizim genetik yaddaşımızı beləcə qaytardı bizə. O günlərdən nənəmin təndiri, bibilərimin min bir çeşidlə toxuduğu xalı palazlar, göydən asılan nənnimiz, nənəmin dərdli bayatıları, üç gün-üç gecə çalınan aşıq toyları  qaldı. Sinədəftər nənəmin o bayatılarıdır  bəlkə mənə yazmağı da öyrədən.  Ay kəndləri əllərində olanlar, təndirlərinizi qoruyun, ocaqlarınızı qoruyun, şəhərə çox uymayın, şəhərin etibarı yoxdur.

Dostlaımın Vətən həsrəti ilə uyumayan ağrılarına bu şerim də bir layladır.

 

VƏTƏN OĞLU ŞİRVANA DÖN, ŞİRVANA

 

Vətənin havası, dadı başqadır,

Çiçəyi başqadır, odu başqadır.

Şirin bulaqların suyu bal dadır,

Vətən oğlu Şirvana dön, Şirvana.

 

Bəzəyi düzəyi vurub hüsnünə,

Dağları bələnib yenə çiskinə,

Heç kimi salmasın fələk sürgünə,

Vətən oğlu Şirvana dön, Şirvana.

 

Payız  gözəlliyi vurub hər yeri,

Çəmənləri xalça edib , gəl yeri.

Qayalar dön deyir, dağlar gəl deyir,

Vətən oğlu Şirvana dön, Şirvana.

 

Hər daşı müəmma, tarixi qədim,

Onu anam bildim, gərəyim bildim.

Ondan uzaqlarda deyib gülmədim,

Vətən oğlu, Şirvana dön, Şirvana.

 

Bu Vətən bizimdir izimiz qalıb,

Onun yaddaşında sözümüz qalıb.

Getmişik Vətəndə gözümüz qalıb,

Vətən oğlu Şirvana dön, Şirvana.

 

(23 noyabr. 2012. Daşkənd)

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.10.2024)

 

 

 

 

Əkbər Qoşalı, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

 

Faiq Balabəyli ilə tanışlığım və bu tanışlığın dostluğa çevrilməsi uzun illərə dayanır. Ortaq tanışlar-dostlarla dəniz qıyısına yaxın yerdə, süfrə arxasında bir araya gəldiyimiz, elə o ilk süfrənin könül süfrəsinə çevrildiyi gündən bəri çox görüşümüz, ölkəiçi, ölkədışı səfərlərimiz olub və əlbəttə, xatirələrimiz yaranıb. Bizim görüşlər, səfərlər məhz ədəbiyyat cəbhəsində olub. Faiqi tanıdan ilk üç kateqoriyanı saymalı olsaq, dəniz, ədəbiyyat və dostluq deməliyik, məncə. Dənizi kateqoriya saymaq və ədəbiyyatla, dostluqla bir incələmək adama qərib gələ bilər; bununla belə, dənizi bizimçün bu dediyimiz sıralamaya çıxaran həm də Faiq Balabəyli olub. O, uzaq səfərlər kapitanı olmamış ola bilər, gəmini “Cip” kimi sürməmiş ola bilər, lakin Faiq ədəbiyyatçılar içində həmişə dənizçi, dənizçilər içindəsə ədəbiyyatçı olaraq qalıb. Quruda da, suda da dost olub, dost qalıb Faiq Balabəyli. Bu da Faiqin davranışlarında, dostluğunda, dənizçiliyində qəribə bir harmoniya, yaxud universallıq yaradıb.

Yazarsansa, həncəri olsa, “uzun, incə bir yoldayız” deməlisən…

Onu qurudan suya, sudan quruya, lap uçaq yolçuluğuna, dəmir yolçuluğuna… çağırsan da, “yox” deməyəcək. Hətta “yox” deməyə-deməyə, gəlməmə durumu olarsa belə, onu “konfet kağızı”na elə bükər, elə bükər, ruhun inciməz, gəlmiş kimi var sanarsan…

Üstəlik, gəlib də, fövqəladə bir iş görməmiş olarsa, yenə də,

gəlişi səni təskin edər, toxtaqlıq taparsan, özün-özünü təsəlli edərsən… Bax, belə Balabəylidir bizim Faiq: özünəxas, fərqli, təbəssümü üzündən əskik olmayan və bütün hallarda dost çağrısına qoşmağa çalışan…

 

Faiq Balabəyli hərdən elə mübhəm mövzuları sənə açar ki, özün-özünə deyərsən: bax, bu zalım məndən bir addım öndədir - mən filan mövzunu ona açmazkən, o mənə bunu dedi… 

 

Faiqin qonşuluğu, evinin qapısının bütün xoşməramlılara açıq olduğu, yardımsevərliyi haqqında çoxundan eşitmişəm - ömrü uzun, evi şen olsun! 

 

Bayaq yollara, səfərlərə vurğu etmişdik; mənim soyadım Yolçu(yev), Faiqin soyadı Səfər(ov) olmazmı? - Bəlkə, bax, bu soyad uyğunluğu da öz energetikası ilə bizim qardaş bağlarımızda iştirak edib: Qubaya, Salyana, Cəlilabada, habelə Kazana, Arxangelskə… yoldaş olmuşuq… - Yayın istisində, qışın soyuğunda yola çıxmışıq və o, zarafatları, öncədən hesablanmamış hərəkətləri ilə xoşməramlı təəccüb yaratmağı bacarıb. Özəlliklə, uzaq yolçuluqlarımız unudulmaz olub, çoxsaylı maraqlı olaylarla süslənib.

 

Fərqindəyəm ki, bu, bir yubiley kitabı üçün yazıdır və mən də tənqidçi deyiləm - ona görə də, Faiq Balabəylinin şeirləri haqqında yazmadım. Yalnız onu deyim, Faiq məhz şair ömrü yaşamağı bacaran şairdir. Onun bir kitabı “Burda darıxmaq olmaz”dır; mən də demək istəyirəm, Faiqlə darıxmaq olmaz. Məncə, bu, bir şair üçün, dost üçün, yoldaş üçün çox önəmli dəyərləndirmədir.

 

Bəli, Faiq Balabəyliyə “Dəniz şairi, “Dənizçi şair” deyirlər; onun qələmi dənizin hər üzünü görüb, bilib, yazıb… “Kəsilməyən həyəcan fiti” isə Faiqin ən qüvvətli əsəridir! O, 1990-cı ilin 20 Yanvarında Xəzərin Bakı çevrəsindəki gəmilərimizdə xidmət edən soydaşlarımızın vətəncanlılığını, millətpərvərliyini və cəsarətini qələmə alıb. O, yalnız insanların, evlərin, avtomobillərin deyil, gəmilərin də güllələndiyini ürək ağrısıyla kitablaşdırıb. Ürək ağrısı! - Bu, Faiqə çox yaxından tanışdır… Böyük keçmiş olsun, iki dəfə ürək əməliyyatı keçirib…

Şairin ürəyi var olsun!

Ürək varsa, gerisinə (Tovuzlular demiş) zərər yoxdur… 

Ürəkli yazmaq, ürəklə yazmaq, Ürək qoymaq, Ürəyin qanı ilə yazmaq!.. - Xoşbəxt şair taleyi daha necə olur?.. 

 

Ürəkli şairimizə möhkəm cansağlığı, yeni yaradıcılıq uğurları diləyirəm!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.10.2024)

"Ədəbiyyat və incəsənət" portalı yazıçı Yunus Oğuzun marağınıza səbəb olacaq bir felyetonunu təqdim edir.

 

Şəhər telefonuna zəng gəldi. Dinşünas, teoloq-alim dostumun səsini xəttin o biri başından eşitdim. "Bəli" deməyimlə dostum danışmağa imkan vermədi.

-Neyləyirsən, Mirzə? - deyə soruşdu.

-Heç, - dini söhbətlərdən qaçmaq üçün candərdi dilləndim, - yazı-pozu ilə məşğulam.

Ancaq hiss etdim ki, qanı qaradır.

-Mirzə, gəl çay içək. Bu dəfə ağ gilas mürəbbəsi ilə çayın yeddi manat pulunu mən verəcəm.

(Bu parklarda çay satanlar lap ağ ediblər e..! Çay 7 manat. Hələ bu ən aşağısıdır. Parka gələnlər termosda özlərilə çay götürürlər ki, mağazada satılan bir qucaq quru çaya burada bir çaynikin pulunu verməsinlər. O da əgər varsa)

Hiss etdim ki, dilxordur. Çar-naçar razılaşdım.

Həmişəkindən fərqli olaraq çayxanaya məndən tez gəlmişdi. Çay və mürəbbə də masanın üstündə bizi gözləyirdi.

Xoş-beşdən sonra soruşdum ki, imam əfəndi (otuz ildi onu belə adlandırıram), nə məsələdir? Qanın niyə qaradır?

Dostum elə bu suala bəndimiş. Ürəyi açıldı:

-Mirzə, təsəvvür edirsən, bu gün çadır yasına getmişdim. İçəri girən kimi məni yuxarı başda, molladan bir az kənarda əyləşdirdilər. Vəzifəli bir adamın qohumunun yası olduğundan çadır adamla dolu idi. Tanıyan da, tanımayan da, acıyan da, acımayan da yasda idi. Molla da "savadlı" adama oxşayırdı. Yas əhlinin başını qarışdırmaq üçün əleyhissalam İdrislə Cəbrayılın hekayətini danışırdı. Söhbətin o yerinə çatdım ki, İdris peyğəmbər Cəbrayıla yalvarır ki, bəs mənə cənnəti göstər. Cəbrayıl əleyhissalam da dirənib ki, yox, olmaz, bəs ora girən çıxmaq istəməyəcək. Peyğəmbər deyir ki, yox söz verirəm çıxacam cənnətdən.

 "İmam əfəndi" soyuq çayından bir qurtum içib söhbətinə davam etdi. (Deyəsən ağ gilas mürəbbəsini yemək yadından çıxmışdı.)

 - Nə isə... Allah Təalanın izni ilə Cəbrayıl (ə) İdrisə (ə) cənnəti göstərir. Peyğəmbər cənnətə necə hayıl-mayıl olursa burada qalmaq istəyir, ancaq Cəbrayıla (ə) söz verib axı cənnətdən çıxmaq barədə. Düşünüb-daşınır, cənnətin səkkiz qapısının birindən çıxmaq istəyəndə ayaqqabısını soyunub cənnətdə saxlayır ki, qayıdıb götürəndə bir də oradan çıxmasın...

Ağ gilasdan ləzzətlə yeyib, üstündən bir qurtum soyuq çay da içdim. Çayçıya əlimlə işarə etdim ki, çayı təzələsin, amma o danışdıqca üzümdən təbəssüm çəkilmirdi.

-Sonra nə oldu?

-Nə olacaq, Mirzə? Elə bil məni cin atına mindirdilər. Bu camaat da başını aşağı salıb mollaya elə diqqət və maraqla qulaq asırdı ki, elə bil Qurandan "İxlas" surəsini dinləyir. Bəziləri, arada başlarını yelləyib razılıqlarını bildirdikcə, molla da qızışıb söhbətinə davam edirdi. Indi bildim ki, cəhalət, xurafat hardan gəlir...

-Hardan?

-Qanmazlığımızdan Mirzə, qanmazlığımızdan, oxumamaqdan, düşünməməkdən. Yas yerində molla elə bilir k, çadırın yiyəsi odur: istədiyini danışa bilər, ancaq mən onun sözünü kəsdim. Özümün axmaq yerinə qoyulmasını istəmədim. "Molla! - dedim, - İki məsələdə böyük qələt elədin. - Hamı bizə maraqla baxdı. Mollasa belə şey gözləmədiyindən bərəlmiş və donuxmuş gözlərini mənə zillədi. - Cənnət sənin qonşunun qapısı deyil ki, kandarında ayaqqabını çıxarıb evə girəsən. Cənnət mal, mülk aləmi deyil, ora ilahi aləmdir, ora saf, təmiz, əməli saleh olan insanların, ruhların aləmidir. Bu sənin birinci qələtin. İkinci qələtinsə odur ki, İdris peyğəmbəri yalançı etdin. Elə bil qonşudan toya getməyə borc çəkmə alıb, indi qaytarmaq istəmir. Cəbrayıl (ə) da uşaq-muşaqdır, elə bil Allahın qüdrətli mələklərindən, batin elmindən xəbər verən deyil. Molla vəziyyətdən çıxmaq üçün dedi ki, bəs mən neyləyim? Hədisləri mənə belə yazıb veriblər. Amma, harda yazıb veriblər demədi. Onsuz da bilirəm".

Bu ara məni gülmək tutdu. Gülüşümün səbəbini soruşdu.

-Heç- dedim, - Molla Nəsrəddinin ayaqqabı əhvalatı yadıma düşdü. -Danışmaq növbəsi məndə idi. - Molla bir yasa gedir. Ayaqqabısını kandarda çıxarıb içəri girir. Çölə çıxanda görür ki, ayaqqabısını oğurlayıblar. Bu bir neçə dəfə təkrar olunur. Molla Nəsrəddin ayaqqabı almaqdan bezir. Növbəti yasa gedəndə ayaqqabısını çıxarıb qoltuğuna vurur. İçəridə hamı ondan soruşur ki, Molla, nə məsələdir, ayaqqabını qoltuğuna niyə vurmusan? Molla da cavab verir ki, bilmək olmaz, bəlkə yolum burdan o yana düşdü.

Əlavə etdim: - Sən ayaqqabının kəramətinə bax e...e... onun hesabına cənnətdə qalmaq olurmuş. Ona görə də Molla Nəsrəddin ayaqqabısını özü ilə götürübmüş.

Bu dəfə dostum qəhqəhə çəkib güldü... Dostumdan ayrılandan sonra barmağımı dişləyib düşündüm. Elə bil nəyisə kəşf etmişdim: "Ay xətakar, xristianlar, Cənnətə düşməkçün kostyumda, ayaqqabıda dəfn olunurlar. Ona görə bizdən qabaqdadılar. Yəqin sayları orada müsəlmanların sayından da çoxdur. Biz ayaqqabı axtarana qədər, onlar cənnətdəkilərə kəf gəlirlər. Ay, xətakarlar!"

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.10.2024)

 

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Qonaqlı-qaralı Cəfər Cabbarlı adına Respublika Gənclər Kitabxanasında bu dəfə kitab təqdimatı baş tutdu. Biz də sevə-sevə bu gözəl anları qələmə aldıq.

 

Azərbaycan Respublikası Gənclər fondunun dəstəyi ilə nəşr olunan “Türk dünyasından hekayələr” kitabının oxuculara təqdim edilməsi bir ayrı zövq idi.

 İlk olaraq, BDU-nun doktorantı və müəllimi, layihə rəhbəri Məleykə Mirzəli qonaqları salamlayaraq giriş nitqi söylədi. O, “Türk dünyası hekayələrdə” layihəsinin icra məqsədi, gedişatı və nəşrə hazırlanan kitabın əhəmiyyəti haqqında məlumat verdi. Qeyd etdi ki, bu kitab əsas olaraq gənclərdə türk dünyasına, fərqli türk xalqlarına, onların çağdaş ədəbiyyatına, ümumən, mütaliə mədəniyyətinə maraq yaratmaq məqsədi daşıyır.

Sonra çıxış üçün söz Respublika Gənclər Kitabxanasının direktoru Aslan Cəfərova verildi. O, çıxışında qeyd etdi ki, qədim tarixə malik, dünya mədəniyyətinə misilsiz töhfələr verən türk xalqlarının ədəbiyyatının tanıdılması və gənclər arasında təbliğatı baxımından bu nəşr təqdirəlayiq hadisə hesab oluna bilər.

Təqdimatın davamında Milli Məclisin Mədəniyyət Komitəsinin eksperti, türk dünyası ədəbi mühitində kifayət qədər tanınan şair-publisist Əkbər Qoşalı çıxış etdi. O, əhatəli və məzmunlu nitqində Sibirdən tutmuş Avropaya qədər uzanan coğrafiyaya yayılmış türk xalqlarının hazırkı ədəbiyyatının təbliğ edilməsinin əlamətdar hadisə olduğunu vurğuladı. Çıxışında bildirdi ki, gənc tədqiqatçı olan layihə rəhbərinin daha öncə də bu kimi fəaliyyətləri olub və bundan sonra da davamlı olması arzuolunandır.

Hansı kitab təqdimatı peşəkar ədəbiyyatşünas, tənqidçi olmadan keçinə bilər ki? Sonra BDU-nun Ədəbiyyat tarixi kafedrasının dosenti Məti Osmanoğlu və həmin kafedranın professoru Yeganə İsmayılova məruzə edərək bu layihənin önəmindən bəhs etdilər. Qeyd etdilər ki, antologiya səciyyəli hekayələr kitabından tədris zamanı tələbələr də yararlana bilər. Həmçinin onu da bildirdilər ki, kitabdan ölkəmizdə türkoloji tədqiqatlarda da faydalı vəsait kimi istifadə olunacaqdır.

Təqdimatda daha sonra Dünya Gənc Türk Yazarlar Birliyinin başqanı, şair-publisist İntiqam Yaşar gənclərin fərdi layihələrinin qrant müsabiqəsi içində bu layihənin fərqlənərək qalib gəlməsi amilini vurğuladı. Çıxışında bildirdi ki, layihə rəhbəri qarşısına qoyduğu məqsədə bu kitabla nail ola bilib.

Kitabda hekayəsi yer alan yazar Ümid Nəccari və kitabın redaktoru İlahə Ümidli də kitabın mütaliəsi ilə əldə olunacaq fikirlərin gənclər üçün əvəzsiz rola malik olacağını qeyd etdilər.

Tədbirin davamında  gənc ədəbiyyatçı-tədqiqatçılar kitabda yer alan hekayələrin bir qismini təhlil etdilər. AMEA-nın Ədəbiyyat İnstitutunun dissertantı, baş mütəxəssisi Büllur Əlizadə; Ədəbiyyat İnstitutunun doktorantı İlknur Əsgərova; BDU-nun doktorantı və müəllimi Səmra Həsənzadə; gənc tədqiqatçı Bəsti Qurbanova - hər biri fərqli aspektlərdən yanaşaraq etnoloji, kultoroloji, mifoloji baxımdan postmodernist düşüncə ilə hekayələri təhlil etdilər.

Sonda layihənin həyata keçirilməsinə dəstək göstərənlər və fəal iştirakı ilə seçilənlər təltif edildilər.

Qızıl almaya doğru gedən türk xalqlarının mədəniyyət yönündəki hər bir layihəsi diqqət çəkir. Uğurlar, hər bir təəssübkeşə.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.10.2024)

Əlibala Məhərrəmzadə, yazıçı, millət vəkili, “Ədəbiyyat və incəsənət” portal üçün

 

 

Poeziya lirik Mənin daxili duyğusunu, hiss və həyəcanını obrazlı şəkildə, metaforalarla, təşbih, istiarə, məcaz, metonimiyalarla qüvvətləndirməklə heca ölçüsü və qafiyə tələblərinə riayət edib ortaya qoymaqdır. Min illərdir ki, bu tələblərlə, bəzən bu tələblərdən sərbəst və əruz vəznli şeirlər şəklində nisbətən kənara çıxmaqla ortaya mükəmməl nümunələr qoyulur, yeni-yeni şairlər, şeir nümunələri yetişir.

Poeziya bəzən tarixi hadisələri nəql etmək üçün epik roman halına da gətirilir, xüsusən bu, qədim dövrlərdə - yazılı ədəbiyyat olmadığı üçün şifahi nitqə istinad zərurətindən doğurdu, orta əsrlərdə də bu ənənə özünü davam etdirmişdi, amma janrın çətinliyi, tarixi salnamənin prozada daha yaxşı, daha mükəmməl, hərtərəfli əhatə olunması reallığı, üstəlik, min illərin tarixini qafiyəyə çəkməklə xırda bir görüntü obyektinə gətirməyin mürəkkəbliyi müasir dövr şairlərini bu işdən çəkindirir. Poeziya ensiklopediyasına baxsaq az-az şair tapılar ki, Homerin, Bokaççonun, Şekspirin, Nizaminin, Rustavelinin, Nəvainin, Firdovsinin ənənələrini bu gün davam etdirsin. Və bu az-azların sırasında da müasir Azərbaycan poeziyasında öz sözü ilə çoxdan özünü sübut etmiş Ramiz Qusarçaylının imzasına rast gəlirik.

Poeziyamızın vətəndaşlıq poeziyası guşəsində həmişəyaşarlıq qazanıb, “Azərbaycan bayrağı” şeiri ilə yaddaşlara hopub bu şair.

 

Sənsən Azadlıq eşqim, sənsən Hürr,- deyəcəyəm,

Ən son nəfəsimdə də sənə şeir deyəcəyəm,

İrəvanda qonduğun Üç müədzin daşına,

Dərbənddə sən qonduğun Narınqala qaşına,

Təbrizdə sən qonduğun Eynalının başına,

Şuşada sən qonduğun daşa pir deyəcəyəm,

Çəkəcəyəm gözümə kölgən düşən torpağı

Azərbaycan bayrağı!

Azərbaycan bayrağı!

 

Bu günlərdə ustad şair ortaya 3 illik gərgin bir əməyin bəhrəsi olan, min illik Azərbaycan tarixinin nəzmə çəkilmə nümunəsini qoyub, “Vətən” epik poemasının azərbaycanlılara və Azərbaycana təhvil verilməsi şairin uzun bir yaradıcılıq yoluyla gəldiyi əsas dayanacaq yerini, mənzilini bəlli eləyib. Doğrudan da, poemanı oxuduqca bədii sözün kəsərini, bədii təxəyyülün hüdudsuzluğunu görür, bədii obraz mükəmməlliyinə heyran qalırsan.

 

Ağac gövdələri sala dönürdü,

Dən daşı daş toxa, oraq olurdu.

Dəmir parçaları nala dönürdü,

Dəbilqə olurdu, yaraq olurdu.

Çiyində gəzirdi qorxunc silahlar,

Arada-bərədə ov ovlanırdı.

Hər gün təzə yollar, təzə günahlar,

İnsan əməlinə girovlanırdı.

 

Şair incə ricətlə ibtidai insanın yaranışından bəhs edir, az sonra türkdilli tayfaların, ilk qədim dövlətlərin necə təşəkkül tapmasından söz açır:

 

O zaman türkdilli tayfaların da,

Öz boyu varıydı, öz duruşları.

Zaman dolanırdı öz axarında

Yaranırdı dövlət quruluşları.

Sərhəd çəkilirdi quruda, suda,

Dövlət yaranırdı aranda, dağda.

Zəncanda, Xəzərdə, Qarqarda, Suda,

Qədim Urmiyada, Mil Qarabağda.

 

Tarixi əsər yazmağın çətinliklərini hər birimiz gözəl bilirik. Arxivlər, ensiklopediyalar, vikipediyalar, yüzlərlə yazılı və şifahi ədəbiyyat, alim və mütəxəssislərə gənəşmələr əsərin skeletini qurmaqda yardımçı olur, onu ətə-qana gətirmək isə işin daha mürəkkəb hissəsidir. Yüz haldan doxsanında bu istənilən effekti vermir, gözünün önündə olan, müasirin olan canlıya can vermək ayrıdır, min illər öncə baş vermiş cansıza can vermək isə ayrıdır. Gərək nə qədər istəyin, enerjin, bir o qədər də istedadın olsun ki, bu işi başa vura biəsən. Ramiz Qusarçaylı isə bunu bacarıb, bacarıb da söz deyil, mükəmməl şəkildə bacarıb.

Poemada Ramiz Qusarçaylı palitrası bir görün gözümüz önündə bütün rəng çalarları ilə necə mənzərə açır:

 

Azıx,

Qazma,

Qala,

Daşsalahlı, Zar,

Buzeyir,

Qaraca,

Damcılı, Tağlar...

Turukku, Lullubi, Kuti, Hurrilər,

Subar, Kassit, Kaspi, Kadusi, Gərgər,-

Hər biri əzəli türk birlikləri

Öndə dövlətçilik öhdəlikləri...

 

Hər bir xalqın tarixində ağ və qara yerlər, qələbə və məğlubiyyətlərdən dolayı zəfər və yenilmə düyünləri hədsizdir, Azərbaycan tarixində də qardaşın qardaşa asi çıxması, qılınc çəkməsi, birinin uğurunu həzm edə bilməyənin xəyanətə əl atması səhnələri az deyil, böyük qəhrəmanlarımızla yanaşı, xalq yazıçımız İsmayıl Şıxlı demiş, sapı özümüzdən olan baltaları da çox görmüşük. Şairin bu kimi hallardan poema boyu yanğı ilə söz açması da başadüşüləndir.

 

 

Kuti də,-

dövrün dağ əjdahaları,

Uğradı daxili çəkişmələrə.

Doğma sandıqları yad qafaları

Qalxıb məmləkəti böldü min yerə.

Bürüdü ölkəni iğtişaş, üsyan,

Vəzifə uğrunda mübarizələr,

Dağıdıb ölkəni qoydular viran,

Getdi dövlətçilik,

ilkin dəyərlər...

Parçalandı xırda vilayətlərə,

Yem oldu yadelli məmləkətlərə...

Səni Kuti-Kuti uduzdum,Vətən,

Turukku-Turukku uduzdum səni.

Səni Kaspi-Kaspi uduzdum, Vətən,

Lullubi-Lullubi uduzdum səni.

 

Ötən ilin payızında 44 günlük müharibə nəticəsində şanlı Azərbaycan ordusunun Qarabağ zəfərində Türkiyənin Azərbaycanın yanında olması, illər öncə, 1918-ci ildə daşnak-bolşevik qətliamları nəticəsində mövcudiyyatını itirmək təhlükəsi ilə üzləşən xalqımıza Nuri paşanın ordusu ilə türklərin dəstək durması iki qardaş xalqın müttəfiqliyindən xəbər verir, bununla bərabər, türk birliyindən, özbəkli, qazaxlı, türkmənli, qırğızlı, qaqauzlu, kərküklü, qıprıslı, qaraçaylı, çərkəzli böyük və qüvvətli bir birliyin mövcudiyyatı barədə dünyaya  mesaj ötürür. Bu dövrdə bu birlik daha sıx inteqrasiya şəklində, daha intensiv olaraq nümayiş edilməkdədir, Ramiz Qusarçaylı da bir Azərbaycan türkü olaraq türkçülüyü ilə öyünür, qürurlanır.

 

Beləcə gəlirdi Macar türkləri,

Beləcə gəlirdi Acar türkləri,

Beləcə gəlirdi Bulqar türkləri,

Beləcə gəlirdi Uyğur türkləri,

Beləcə gəlirdi Xəzər türkləri,

Beləcə gəlirdi Azər türkləri,

Beləcə gəlirdi Od Ər türkləri,

Beləcə gəlirdi Saf Ağ türkləri,

Beləcə gəlirdi Ar Sak türkləri,

Gəlirdi, beləcə Saf Qan gəlirdi,

Gəlirdi, beləcə Turan gəlirdi...

Tarixə həkk edib ilk Turanlığı,

Beləcə yarandı Sibir xanlığı,

Şeybani xanlığı, Qıpçak xanlığı, 

Peçenek xanlığı, Qazax xanlığı,

Uz, Tuna, Buxara, Kaşgar xanlığı,

İtil Bulqar, Kazan, Kırım xanlığı,

Həştərxan, Urmiya, Uyğur xanlığı,

Nogay, Qırgız, Türkmən, Tuva xanlığı,   

Ərbil, Gəncə, Dərbənd ,Quba xanlığı,     

Naxçıvan, İrəvan, Bakı xanlığı,

Qarabağ, Lənkəran, Şəki xanlığı,

Beləcə yarandı Türk xanlıqları. 

Türk xanimanları, xaqanlıqları...

 

Fenomenal bir haldır, tariximizin bütün dövrləri poemada öz əksini tapıb, hər bir tarixi hadisə ya geniş təhlil edilib, ya da, ötəri toxunulsa belə mahiyyəti açılaraq keçmiş mənzərəni göz önünə gətirmək konteksində uğurla işlədilib. Babək üsyanı, Səfəvilər İmperiyası, Şah İsmayıl Xətai və Nadir şah dönəmləri ardıcıllıqla gəlib bugünümüzün ən böyük bəlası olan torpaqlarımızın Rusiya tərəfindən işğalı, bundan doğan erməni məsələsində dirənir, buradan düyünlər açılmağa başlayır.

 

Ən duru tarixdi Əfşar tarixi,

Türkün, türk ruhunun yaşar tarixi,

Rusun,

erməninin cızdığı deyil,

Farsın öz adına yazdığı deyil,

Nə Rus-Slavyandı,

nə Fars-İrandı,

Nə də ki,

İngilis-Amerikandı...

Fədakar,yenilməz Türk tarixidi,

Şərəf tarixidi, görk tarixidi.

 

Şair məkrli düşmənin iç üzünü lirik boyalarla, çox incə ricətlə açmaqla sanki ürəyimizdən bir tikan da çıxarmağa müvəffəq olur:

 

Erməni qızları gənc yaşlarından

Can atırdı şahın hərəmliyinə,

Erməni evləri hərəm yuvası,-

Hərəm müəllimi, hərəm təlimi,

Hərəm bəsləyirdi haram yuvası,

Uğur qazanırdı haram təlimi,

Yollar uzanırdı hərəmxanaya,

Haylar yarınırdı hay kimliyindən,

Erməni atalar öz qızlarının

Qürur duyurdular hərəmliyindən.  

 

Azərbaycanın ikiyə bölünməsi, təbii ki, illərdir ki, hər bir azərbaycanlının ən yaralı yeridir, zaman-zaman Araz çayı boyunca vətənimizin parçalanması vətəndaş poeziyamızın baş mövzusu olub. Ramiz Qusarçaylıda bu qara hadisə kədərli və təsirli notlarla, ustalıqla ortaya qoyulur:

 

Böldü məmləkəti,

böldü min yerə

Böldü,

parçaladı müqavilələr,-

Kürəkçay,-

kələk-çay müqaviləsi,

Tükmənçay,-

türkmən-vay müqaviləsi,

Gülüstan,-

külüstan müqaviləsi...

 

Bölündü İrəvan,

Bakı xanlığı,

Bölündü Qarabağ,

Şəki xanlığı,

Bir yerdə görmədik iki xanlığı

Yarandı məhəllə,

səki xanlığı...

 

Xalqımının tarixindəki ən qara səhifələr sırasında 1918-ci il qırğınları əvəzsiz yer tutur, buna əsla şübhə yoxdur, rusların himayəsi ilə torpaqlarımızda yerləşdirilən ermənilər onlardan dəstək alıb o torpaqlara sahib çıxıblar, ərazilərini genişləndirməklə xalqımızı qətliamlara məruz qoyublar. Daşnak-bolşevik qırğınlarının törədildiyi məkanlardan biri – hadisələrin episentlərindən biri də elə şairin ana vətəni olan Qubadır.

Poemanın növbəti hissəsi tarixin bu qaranlıq səhifəsinə də işıq salır:

 

Qubada erməni soyqırımları,

Bakıda erməni soyqırımları,

Şəkidə erməni soyqırımları,

Vanda, İrəvanda,

Üç Müədzində,

Göyçədə erməni soyqırımları,

Şamaxı, Kürdəmir, Qax, Zaqatala,        

Göyçayda erməni soyqırımları,

Ərzurum, Ərdahan,  İqdır,Zəngəzur,

Lənkəran, Qarabağ, Naxçıvan, Şərur,

Salyanda erməni soyqırımları,

Hər yanda erməni soyqırımları,

Qırğınlar dalınca qırğın gəlirdi,

Soyğunlar dalınca soyğun gəlirdi...

Vətən can verirdi yad əllərində,

Yadların əzazil əməllərində...

 

Poemanın növbəti hissəsində türklərin Azərbaycana gəlişi, 1918-ci il qurtarışı, ardınca Xalq Cumhuriyyətinin qurulması və qısa surədə devrilməsi, ikinci dünya müharibəsi öz qəhrəmanları, səhnələri ilə təsvir edilir, sonra bugünümüzə adlayırıq, Qarabağ probleminin yaranmasından, torpaqlarımızın 30 illik işğalı dövründən söz açılır.

Şair ilmə-ilmə tarixi toxuyub bugünə gətirib çıxarır, rəngbərəng ilmələrə son düyünü vurub toxuduğu sənət əsərini 44 günlük zəfərimizlə tamamlayır. Əlbəttə ki, poema parçalanan, yadelli zülmü altında inləyən, müharibə və soyqırımları ilə insanlarını itirən, şəhərləri, kəndləri dağıdılıb viran qoyulan, zəkalıları repressiyalara, sürgünlərə məruz qalan bir xalqın tarixini göz yaşı ilə nəql etməklə qəm-kədər ovqatı yaradar, insanlığı hey düşünməyə, səhvləri görməyə vadar edir, amma sonda əzmlə, mətanətlə silaha sarılıb dünya güclərini vecə almadan düşmənə qan udduran, onu geri oturdan bir xalq olmağımızın nikbinlik gətirməsi də yerinə düşəndir, poemanın təsir gücünün maksimal ifadəsidir:

 

Qisasa susayan hər igid əsgər,

Bir cəsur coşquda,

həvəsdə gəldi.

Bir vaxt qucaqlarda çıxan körpələr

İndi Qarabağa tank üstdə gəldi…

 

44 günlük Zəfər mənzərələri,

Qalibiyyət, hünər mənzərələri,

Bu film deyildi,

bu Qarabağda

Vətən qovğasıydı,

Vətən qalıydı,

Şanlı müharibə ssenarisi,-

Möhtəşəm Qələbə serialıydı!

 

Ustad şair poemasında zaman-zaman vətən sevgisi həqiqətini açmağın necə müşkülə çevrilməsini, şair olan bəndənin necə sərt təpkilərə məruz qalmasını, senzuralar və qadağaların gətirdiyi tabu buludlarını göstərməklə azadfikirliliyin təqib edilməsini, azadlıq və müstəqillik tərəfdarlarının tarix boyu şahlar, çarlar, kommunist katiblər tərəfindən necə təqib edilməsini də təsvir edir, bu ağrını zamanında özü də yaşadığı, bütün məhrumiyyətləri bircə kəlmə “Araz” kəlməsi ilə ifadə etmək mümkünlüyünə sığınmaya özü də məruz qaldığı üçün bu ağrını gözəl ifadə edir:

 

İlahi, zülümmüş Vətəni sevmək,-

Sevən ürəklərə qara çəkiblər.

Vətən deyənlərin dili kəsilib,

Vətən deyənlərin başı kəsilib,

Vətən deyənləri dara çəkiblər.

Vətən sevənləri ağlar qoyublar,

Gözünün içində od qalayıblar,

Vətən deyənləri şaqqalayıblar...

 

Həyat davam edir, məğlubiyyətlər qələbələrə kökləyirsə, uğursuzluqlar uğur aşılayırsa, demək, yaşamağa dəyərmiş. Ən əsası, bu gün Şuşada Azərbaycan bayrağı dalğalanırsa, demək, arzuların bir çin olma ehtimalı da yüksəkmiş.

Mən ustad Şair Ramiz Qusarçaylıya belə gözəl bir sənət şedevri ortaya qoyduğu üçün hədsiz minnətdarlıq bildirirəm, əminlik ifadə edirəm ki, tezliklə bu poema hər bir azərbaycanlının ürəyinə həkk olunacaq.

Poemanın aşağıda qeyd edəcəyim son akkordu isə dillər əzbəri olacaq:

 

Vətən!

Bir ürəkdə döyünən candır,

Qarabağ bizimdir,-

Azərbaycandır!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.10.2024)

Tam xoşbəxtlik nədir? - HƏR GÜN KAMAL ABDULLADAN 7 QRANULA

 

 

 

Xalq yazıçısı, akademik Kamal Abdullanınəsəsrlərindən seçilmiş bir sıra qranula – cövhər sayıla biləcək məqamları “Ədəbiyyat və incəsənət” oxucularına təqdim edir.

 

Kamal Abdulla özü seçilmiş bu cövhərlər barədə yazır: “İllərdən bəri yazdığım müxtəlif şeirlərin, esselərin, pyeslərin, hekayə və romanların, publisistik məqalələrin və elmi əsərlərin, verdiyim intervülərin hər birinin içində yer almış və bu gün də öz məzmunu, tutumu, forması ilə diqqətimi çəkən misralar, cümlələr günlərin bir günü sanki dil açıb mənə dedilər ki, bizim bir-birimizdən zaman və məkanca ayrılığımıza son qoy və bizi bir-birimizin yanında yerləşdir. Sən görəcəksən ki, bu zaman biz tamamilə yeni bir cazibədə zühur etmişik. Onlar qeyri-səlis məntiq dili ilə desək, içində olduqları mətnin qranulaları (ilkin vacib hissəcikləri) idi. Qranula, başqa cür ifadə etsək, cümlədən (mətndən) bütün artıq hissələri siləndən sonra yerdə qalan cövhərdir.”

 

Çox sevindirici haldır ki, bu günlərdə “Everest” nəşriyyatında müəllifin “Seçmələrin seçməsi-qranulalar” adlı kitabı da işıq üzü görmüşdür.

 

Beləliklə, hər gün Kamal Abdulladan 7 qranula:

 

 

 

1.

 

Hacı Mir Həsən ağa Səyyah, mənim başqa bir adım:

 

“Ölməkdən əvvəl ölməyə həvəsim yoxdur.”

 

 

 

2.

 

Kamyunun ölümə məhkum edilmiş qəhrəmanından soruşanda ki, sən o biri dünyanı necə təsəvvür edirsən, belə cavab verir: “Elə təsəvvür edirəm ki, mən orada bu dünyanı xatırlaya bilim.”

 

Gözəl arzudu. Bu həqiqətən belə olsaydı, ölməyə nə vardı?

 

 

 

3.

 

“Yollar getdi üzü dağa

 

Yoxuşlar enişlərdən çox.

 

 Kimsə yox xatırlamağa,

 

Unutmağa da kimsə yox...”

 

 

 

4.

 

“Filan ildə ölkənin şahı öldü. Bundan bir il sonra şahın arvadı öldü.” Bu iki cümlə tarixi əks etdirir. Bu cümlələri tarixi faktdan ədəbi fakta çevirmək üçün ikincisinə bircə söz əlavə etmək kifayətdir: “Filan ildə ölkənin şahı öldü. Bundan bir il sonra şahın arvadı qüssədən öldü.”

 

 

 

5.

 

“Kitabi-Dədə Qorqud” XVI əsr kəsiyində yazıya alınsa belə əsl tarixi romandır. Cismi ilə (ilk növbədə dili ilə) XVI əsrdə, ruhu ilə daha qədim dövrlərdədir. Bu dastanın cismi ilə ruhu bir-birinə uyğun gəlmir.

 

 

 

6.

 

Mifoloji təfəkkür birmənalı şəkildə dediyinə inanır. Siz bu gün dilimizin dərinliklərinə nə qədər ensəniz, bir o qədər dediklərinizə inanmayacaqsınız. “Aldanma ki, şair sözü, əlbəttə, yalandır” deyən Füzuli haqlı idi.

 

 

 

7.

 

“Kimi” qoşması Koroğlunun tüfənglə bağlı dediyini xatırladır. Bu dil vahidi ortaya çıxdımı, dilin mif dövrü (mərdlik dövrü - !) bitir. Və yeni yazı dövrünün (poetik dövrün) təntənəsi başlayır.

 

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

 

(01.10.2024)

 

 

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

MÜTALİƏ MƏDƏNİYYƏTİNİ NECƏ FORMALAŞDIRMALI?

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının təqdim etdiyi bu silsilə yazılar Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Ədəbiyyat Fondunun Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən 2024-cü ildə “Qeyri-hökumət təşkilatları üçün qrant müsabiqəsi” çərçivəsində həyata keçirdiyi “Yeniyetmə və gənclərdə mütaliə mədəniyyətinin formalaşdırılması” layihəsinin tərkib hissəsi olaraq nəşr edilir.

Sizlər üçün çağdaş yazıçı və şairlərimizin ən yaxşı ədəbi nümunələrini seçərək təqdim edəcəyik.

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondu@

 

POEZİYA

 

SƏLİM BABULLAOĞLU

 

SENTYABR. EYLÜL. VERESEN. SEPTEMBER

 

1.

 

Sentyabr. Eylül. Veresen. September.

Sarı rəng və kədər. Qüssəli tembr.

Uzaqda batıq səs: halsız və yorğundur.

Diş yoxdur, deməli, işlər də yoğundur:

nədən ki, adamın tamahı itidi;

hər adam bir az da tamahın itidi.

 

Eylül, veresen, september, sentyabr

işğal eləyir bütün diyarı

köndələn yağışla, gözdeşən küləklə.

Sonrası rəsmdir: nə toxun, nə rənglə!

Payızdır. Sonbahar. Osen. Autumn.

Sarımtıl inqilab. Sarışın təlatüm.

 

Veresen. September. Sentyabr. Eylül.

Yarpaqlar qəpiktək elə hey tökülür.

Elə bil kim isə anladır könülsüz:

Bax budur dünyanın dəyəri, görürsüz.

Pəncərə önündə tozlu əlcək

sözsüz bir yazıdır: dünyadan əl çək!

 

September. Sentyabr. Eylül. Veresen.

Ad üçün hansı söz doğrudur, görəsən?

Sözdən yükünü boşaldıb kağıza

mənalar ehtiyac duymur ağıza.

Otaqda bürküsə, kim deyir bu, pisdi?!

Bürkünü hiss edən bədən var ipisti.

 

 

2.

 

Sentyabr. Eylül. Veresen. September.

Lüğətlər arası ən adi tender

qalib edərdi, yəqin ki, sükutu.

Sonrası nöqtədir – qələmin ucu.

O isə lap çoxdan yazıbdır: şimşək

çaxanda açacaq çətirlər çiçəktək.

 

Eylül. Veresen. September. Sentyabr.

Təqvimlər özünü eləyir biabır.

Onlara baxmadan bilirsən hətta

qiyabi tanışdır təqvimlər həyatla.

Açıqdır pəncərə, uçuşur bir arı.

Onun da rəngi sənintək sapsarı.

 

Veresen. September. Sentyabr. Eylül.

Qızılı alovdan doğulur qara kül.

Hirsinə nidatək siqaret kötüyü

küldanda dik durub. Ağzının köpüyü,

hirsin yatır. Elə öz qanında boğulur ürəyin,

gizlənib altında ağappaq köynəyin.

 

September. Sentyabr. Eylül. Veresen.

Sədəqə istəyir birisi, verirsən:

bir ovuc xırda pul, bir ilıq təbəssüm.

“Qoy arzun çin olsun, qoy üzün gülsün!” –

qapının dalından sezilən sözlərin

ünvanı göylərdir. Yaşarır gözlərin.

 

 

3.

 

Sentyabr. Eylül. Veresen. September.

Göy üzü ağarır tənbəl-tənbəl.

Baxışın səmada marafon yürüşü,

geridə buraxır uçağı və quşu.

Miskindir bu yerdə hər hansı məğrurluq.

Biz ki, göylərə əvvəldən məğlubuq.

 

Eylül. Veresen. September. Sentyabr.

Gecələr mavrdır, səhərlər kentavr

gödəni, bədəni, rəngi ilə hər kəs.

Divanda açıqdır İmre Kertes.

Vərəqi geriyə çevirir sərinkeş.

Ömürsə yenidən yaşanmır... eh...kaş...

 

Veresen. September. Sentyabr. Eylül.

Milçəkdən bir öpüş qazanır süni gül.

Yalanlar daha çox çəkici, güvənli.

Saxta bir avazla oxuyur müğənni:

“Dərdimi göylərə danışsam, alışar...”

Eybi yox, qulaqlar buna da alışar ...

 

September. Sentyabr. Eylül. Veresen.

Frigid qadıntək qələmdən bezirsən.

Üfüqü qızardan qürubun şəfəqi

güldanda bərq vurub anladır fərqi.

İşıqla kölgənin sevgi oyunu

qurtarır divarda. Filmin sonu. 

OKTYABR AĞISI

Asfaltda adətən iz qoymaz addımlar,
ləpirlər sanki təsdiq eləməz yolları;
nə geysək yenə də qaradır kölgəmiz,
qaradır uzunqol köynəyin ağappaq qolları;
tavanda heç vaxt günəştək doğmaz
o billur salxım, çilçıraq,
nəğmənin mənası yoxdursa
bəlkə dəlilik yaxşıdır, bəlkə çıldıraq?!

Bilirəm, çöhrəmdə ən çox sezilən 
sarıdır, bir az da külrəngi solğunluq;
uzaq bir nöqtəyə dirənib qalmağım,
halsız-halsız baxmağım, yorğunluq;
düzdür, sözlərin muncuq sırası varağda 
çox rahat oxunur; eləcə;
amma sözlər uzaqdan yol gəlir,
ürəyi deşib keçirlər qələmə, ələcən.

Divarlar çat verib, nəm çəkib; rütubət “Yoxsul süfrə”ni
pikassosayağı ustaca həkk edib divara;
o isə hələ də dimdik, ütülü, şıq gəzir,
cibində dostların verdiyi qəhvəyi siqara.
Qəzetlər qəzadan yaman çox danışır, yazırlar-
elə bil ölənlər adam yox, böcəkdir.
Həyəti sanki qurd kimi ulayan küləkli bu evin sakini tənhadır;
deyirlər təklik-tənhalıq kütlədən daha çox gerçəkdir.

Nə ilham pərisi, nə sükut, bax elə tənhalıq əlində qələmim

vərəqin üstündə gəzişir, bəlkə də başını bulayır: yəni ki, nə bilim…

Adını düşünüb yad dildə astadan “october” deyirəm axırda

və ona “Koktobel” sözündən başqa bir qafiyə tapmıram Bakıda.

Gündüzlər qısalır, gecələr uzanır, tezliklə şaxtalar başlayar, oktyabr.

Siyafur vərəqlər arada qoluma yapışır hələ də:  nə həya tanıyır, nə abır.

Çox qəliz havadır: gah soyuq, gah isti, çoxalır sətəlcəm, öskürək, xırıltı:

elə bil kim isə dalğanı dəyişir “fm”də, qafamda, komamda: xışıltı...

Əvvəllər yazanda sevinər, o xoşbəxt olardı,
indi sözləri sanki tikantək çıxarır canından;
əvvəllər duranda cümlənin başında mübtəda,

deməli yel də ötməzdi yanından,
yəni, sonrası olardı mütləq xəbərə mübtəla.
İndisə içində böyüyən əcaib monstr
qul etmək istəyir onu da ismin yiyəlik halında,
dünya da təəsüf ki, nə məscid, nə də ki monastır.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.10.2024)

 

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

 

MÜTALİƏ MƏDƏNİYYƏTİNİ NECƏ FORMALAŞDIRMALI?

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının təqdim etdiyi bu silsilə yazılar Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Ədəbiyyat Fondunun Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən 2024-cü ildə “Qeyri-hökumət təşkilatları üçün qrant müsabiqəsi” çərçivəsində həyata keçirdiyi “Yeniyetmə və gənclərdə mütaliə mədəniyyətinin formalaşdırılması” layihəsinin tərkib hissəsi olaraq nəşr edilir.

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondu@

 

 

 

29.

 

QARA STATİSTİKA

 

Mütaliə insanların həyatındakı müvəffəqiyyəti gücləndirən başlıca amillərdəndir. O, məlumat-axtarış və idrakı fəaliyyət növü kimi insanın inkişafında, təhsilində və tərbiyəsində xüsusi yer tutur. Mütaliənin tədris, təhsil və tərbiyə funksiyaları kompleks xarakter daşıyır. Bir-biri ilə qırılmaz surətdə bağlı olan bu proseslər mütaliənin nəticəsi olaraq cəmiyyət tərəfindən formalaşmış biliklərin mənimsənilməsi (tədris), bu biliklər sisteminin yaradılması (təhsil) və şəxsiyyətin inkişafı gedişinin idarə edilməsi (tərbiyə) kimi ifadə edilir.

Fərdi psixoloji proses olmasına baxmayaraq o, cəmiyyətin sosial həyatına, mövzu marağının məhsulu olan yeni ideyaların yayılmasına və içtimaiyyətin malına çevrilməsinə imkan yaradır, dövrün və tarixi keçmişin hadisələri ilə yaxından tanış olmağa, içtimai münasibətlərin dərk edilməsinə, həyatda obyektiv baxışın formalaşmasına, eləcə də cəmiyyətin həyat tərzi üçün etik, hüquqi və estetik normaların mənimsənilməsinə kömək edir. Sokrat  mütaliənin cəmiyyətin həyatındakı önəmi barədə deyirdi: " Mütaliə hər bir cəmiyyətin gündəlik vərdişinə çevrilərsə, həmin cəmiyyət xoşbəxt olar."

Təəssüf ki, ölkəmizdə ənənəvi mütaliəyə meyil azalmaqdadır. İl ərzində bir yunan 25, isveçli 10, fransız və türk 7 kitab oxuduğu halda, Azərbaycanda bu göstərici minumum səviyyədədir.

ABŞ-da valideynlərin 87%-i məktəbəqədər yaşlı övladlarına kitab oxuyur, 37%-i bunu gündəlik edir. Bizdə isə 34% ailələrdə uşaqlar üçün kitablar yoxdur. 

Halbuki mütaliə şəxsiyyətin formalaşmasında xüsusi əhəmiyyət kəsb edir.

Bəs nə etməli?

 

 

Növbəti: 30.Nə etməli?

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.10.2024)

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə BİRİ İKİSİNDƏ layihəsində Türkiyənin “Genç Yürekler” jurnalının təqdim etdiyi 51 türk müəllif inin yazıları yer alır. Türkiyə türkcəsində yayılan əsərlərin əsas qayəsi budur: “Dildə, fikirdə, işdə birlik!”.

 

 

“Doğu’dan bir kış öyküsü”

 

Esma Erdoğan Ayçiçek

 

            Her akşam, tam işten çıkış saatinde onu bu pencerenin önünde bekliyorum-mutfak penceresinin. Az önce yaptığım yemek, güzel-güzel, iştah açıcı kokmaya ve mutfak penceresinden dışarı yayılmaya başlıyor. Kendime-yemeğini yapmış, mutfak önlüğüyle pencerenin önünde kocasının işten dönüşünü bekleyen yeni evli bana, o anda hayretler içinde bakıyorum.

Daha birkaç ay öncesine kadar aklıma bile gelmeyen, adını bazen akşam haberlerinden sonra hava durumu verilirken, bazen de “Kar köy yollarını kapattı” haberlerinin içinde duyduğum uzak, soğuk, küçük ve yoksul bu Doğu Anadolu şehrinde, büyüdüğüm şehre ve alıştığım hayata hiç benzemeyen bir hayatın içinde yaşıyor olmam tuhafıma gidiyor. Hem tuhafıma gidiyor, hem de seviyorum bu durumu. Yeni evliliğin taze heyecanı ve farklı bir yer, farklı bir kültürde, benimkiyle çok farklı bir hayatı deneyimliyor olmak hoşuma gidiyor. Yemeği yaptıktan sonra, o anda yıkanması biten çamaşırı, üzerimde mutfak önlüğüyle makineden çıkarıp asmaya götürürken, yeni ben’e bir kez daha uzaktan bakıyor, bir kez daha şaşırıyorum. Her sabah kahvemi alıp bilgisayarımın başına geçen, hafif bir müzik açıp önümdeki dosyaları inceleyen, ceket giyen, her şartta uzun topukluları ayağından çıkarmayan, toplantılara katılan, konserlere, operaya giden, büyük şehirlerden başka hiçbir yerde nefes bile alamayacağını düşünen, idealleri uğruna pek çok şeyi feda etmiş ben, şu andaki şu halime feci halde şaşırıyorum. Filmlerde gördüğüm, mutfak önlüğü ile çamaşır asan kadınlardan biriyim artık.

            Pencerenin önünde bunları düşünüp sevdiğimin yolunu gözlerken, uzaklardaki dorukları karlı dağları seyrediyorum. Büyüleyici bir tablo gibi görünüyor dağlar. Buralarda tüm habitat, bilhassa da dağlar bir başka güzel. Bizim oraların dağlarından çok daha güzel. Çok daha değişik ve etkileyici şekillere sahip. “Sırf şu dağları görmek için bile buralara gelmeli” diyorum. Evimin karşısında yükselen dağlar ise bu bozkır şehrinin belki de en güzel dağları. Her sabah sis kalktıktan sonra seyretmelere doyamadığım karlı dağlar... Bu fevkalade güzel dağların önünde, alçaklı-yüksekli, rengarenk, uyumsuz apartmanları, boyası solmuş okul ve hastane binası, her telden çalan çeşitli dükkanlar görünüyor.  Bütün bu çirkin yapılar gözüme-gözüme batıyor. Büyüleyici güzellikte bir tablonun üzerine rastgele ve berbat renklerde fırça darbeleri vurulmuş gibi duruyor.  “İnsanoğlu,” diyorum, “nasıl çirkinleştirebiliyor bunca güzelliği”...

            Nihayet sevdiğimin arabası görünüyor uzaktan. Tüm gün beklediğim an geliyor. Kalbimde alışık olmadığım heyecanlar, yüzümde mahcup bir gülümseme... Son köşeyi dönüp de bu Doğu şehrinin uç bölgesinde, yeni usullere göre yapılmış, şehrin diğer evlerinden çok farklı olan apartmanımıza yaklaşıyor. Benim ona baktığımı görmüş olması her günkü gibi utandırıyor ve heyecanlandırıyor ikimizi de. Kapıyı açtığımda ben, sanki pencereden ona bakmamışım gibi, o da sanki beni pencerede görmemiş gibi davranıp mahcup bir tavır alıyoruz. Gözlerimizi rast getirmemek için uğraşıyoruz. Elindeki market poşetlerini alıyorum. Mutfağa taşıyorum. Evin hanımıyım artık. Bir kez daha tuhaf-tuhaf bakıyorum yeni ben’e. Aldıklarını dolaba yerleştiriyorum. O, bekar hayatından kalma alışkanlıkla bana yardım ediyor. Yemeği yedikten sonra birlikte film izliyoruz. Pişirdiğimiz kestaneleri yiyoruz ellerimiz yana-yana. Sonra o,  yine kanepede uyuyakalıyor. Ben kalkıp mutfağı topluyorum.

Pencerede bir gürültü kopuyor. Bu sesleri ilk duyduğumda çok korkmuştum. Birilerinin camdan düştüğünü zannetmiştim de camı açıp epey bir zaman aşağılara bakınmıştım. Benden başka camı açıp bakan olmamıştı, onlar alışkınmış meğer. Ben de artık alıştım. Çatıda biriken kar kütleleri yere düşüyor. Ve düşerken korkunç bir ses çıkarıyor. İnsan böyle bir şeye de alışabiliyormuş meğer. Camı açıp seyrediyorum bu Doğu şehrinin gecesini. Sokak lambaları altında sarı-sarı ışıldayan karları... Dışarıda kesif bir lastik kokusu genzimi yakıyor. Eksi 25-30 dereceyi iliklerime kadar hissettikten sonra içeri giriyorum. Ve tatlı bir kar sessizliğiyle uykuya dalıyorum.

            Her sabah uyanır-uyanmaz çocuklar gibi pencereye koşuyorum. Kar hâlâ yağıyor mu, diye heyecan içinde oluyorum. Henüz şehir halkı gibi usanmamışım kardan. Her sabahki gibi yine yağıyor oluyor kar. Ve Doğu Anadolu’da kar, her sabah, her öğlen ve her akşam hiç durmamacasına yağıyor. Güneş çıkıp da biraz erise, hemen yeniden başlıyor kar ve dolduruyor üzerini. Bembeyaz karların ipeksi bir sessizlikte usul-usul yere düşüşünü izlemek içime çocuksu bir mutluluk dolduruyor. “Her yerde kar var, kalbim senin bu gece” diye başlıyorum usul-usul söylemeye. Fransızcası karın zarifçe yağışına uygun, daha şiirsi olduğu için “Tombe la neige” (kar yağıyor) diye başlıyorum bu kez. Adamo’nun hazin sesine benzetmeye çalışıyorum sesimi. Her gün karı seyrederken bu şarkıları söylemezsem kara haksızlık yapacakmışım gibi ya da bir şeyler eksik kalacakmış gibi hissediyorum. Tatlı bir sarhoşlukla seyrederken karın yağışını, içimden kendimi o beyaz büyünün içine atmak geliyor. Ekseriya bu hisse yenilip çıkıyorum dışarı, saatin ne kadar erken olduğuna aldırış etmeden.

Şehrin en büyük caddesinin başlangıcında oturuyoruz. Caddenin başından bir minibüse biniyorum, şehrin merkezinden Murat Nehri’ne doğru geçeceğim. Minibüste genç erkekler bana yer veriyor, ilk binişimde şaşırmıştım, artık alışmışım. Geri kalmış bir Doğu şehri diye hakir görülen bu şehirde hâlâ genç bile olsa kadınlara yer veriliyor. Benim geldiğim o çok büyük, ileri, modern şehirde artık yaşlılara bile yer verilmiyor. Pek çok gelenek ve toplumumuzun aile yapısı da korunuyor burada. Komşuya, misafire, velhasılı insana değer veriliyor. Çağdaşlık ve eğitim seviyesi arttıkça, kimliğimizi, saygımızı ve hatta merhametimizi yitiriyor muyuz? Düşünceler zihnimi istila etmişken bir yandan gözlerim küçük ve buharlı minibüs camından dışarıda akıp giden kar manzaralarına dalıyor. Kar altındaki göz alabildiğine uzanan bembeyaz düzlükler büyülüyor bu kez. Şehir çok küçük olduğu için yolculuk da kısa sürüyor, iniyorum minibüsten.

Murat Nehri boyunca yürüyorum. Yazın gürül-gürül akan nehir donmuş. İnanamıyorum. Bir türkü geliyor bu kez hatırıma, mırıldanmaya başlıyorum, Selda Bağcan’dan sık-sık dinlediğim: “Erzincan altı Fırat, Fırat’ın başı Murat...” Keyifle, nehre bakarak söylüyorum. Seviyorum “an”ı sanatla yaşamayı...  Üzerindeki köprüden nehri seyredip yürümeye devam ediyorum. Botlarım, karın üzerinde yürüdükçe garç-gurç sesleri çıkarıyor. Tabanı traktör tekerine benzeyen botlar aldım buraya gelince. Büyük şehirde giydiğim topuklu çizmeleri burada giydiğimi hayal edince gülümsüyorum. Sağda-solda dalları buz tutmuş ağaçlar saygı duruşuna geçmişler; “büyük ve ılıman bir şehirden gelip aşk uğruna burada yaşamayı göze alan koca yürekli kadın” diyorlar adeta. Gülüyorum kendi düşünceme. Sonra diyorum iyi ki... İyi ki, ömrümün kısa bir zamanını da olsa burada geçirmek zorunda bıraktın, Allah’ım, iyi ki... Bana kalsa yapamazdım. Aklımdan bile geçirmezdim. Bir şeyler eksik kalırmış, eksik kalırmışım.

            Doğu Anadolu’ya kış çok yakışıyor. Kar yağınca çocukluğumuzdaki o simli kartpostallar gibi oluveriyor her yer. Karlı dağlar, bembeyaz düzlükler, o düzlüklerde sabah sisinin içinde belli-belirsiz duran donmuş ağaçlar, yiyecek arayan serçeler... Burada her şey üşüyor: dallar üşüyor, nehirler üşüyor, kuşlar üşüyor. Bazı evlerin bacalarından kömür dumanı, bazılarından yoksulluk tütüyor. Evler hep aynı; gri beton, boyasız. Bahçelerde üzeri mavi naylonlarla örtülü dev saman yığınları var.  Yazın buraya ilk geldiğimde evimizin önünden sığır sürüleri geçiyordu. Sabah otlamaya gidiyor, akşam da aynı saatte geri dönüyorlardı. Boyunlarındaki çan seslerini duymaya başladığımda anlıyordum yaklaştıklarını. Bu sesler ve onların oradan geçişleri uzunca bir zaman mutluluğum oldu. Yeni, modern yapılmış apartmanımızın balkonunda ecnebi müzikleri dinleyerek filtre kahvemi içerken sığır sürülerinin geçmesini, Doğu ile Batı’yı sentezleme hevesiyle, Batı enstrümanları ve Batı üslubuyla söylenen Türkülerimize benzetiyordum. Bir yandan çağın akışına direnememe “gerçekliği”, bir yandan feci halde eğreti duran, “biz”e uymayan, içe sinmeyen bir olmamışlık, yakışmamışlık...

“Yazın kapımdan geçerek otlamaya giden, bana nostalji yaşatan sığırlar şimdi bu samanları yiyorlar” diye düşünüyorum. Derken okula giden mavi önlüklü çocukları görüyorum. Yanakları al-al çoğunun. Bahçedeki kaz sürüsünü kovalıyor birkaçı. Bazıları karla oynama derdinde. Okul umurlarında değil. Gülümsüyorum, elimi sallıyorum bazılarına. Utanıyorlar, sonra dayanamayıp saf çocuk gülüşleriyle onlar da bana el sallıyor.  Parmak uçlarımın, ayaklarımın üşümeye başladığını iyiden-iyiye hissediyorum. Geldiğim yollardan dönüyorum eve. Minibüsten indikten sonra yeniden yürümeye başlıyorum, evlerin çatılarından sarkan dev buz sarkıtlardan kendimi korumaya çalışarak. Maazallah, bir tanesi başıma düşse yaşama şansım yok. Çok uzun olanlara dokunuyorum, benim boyuma kadar sarkmışlar. Büyüleniyorum yeniden. Buz nasıl güzel ışıldıyor. At arabaları geçiyor yanımdan. Burada sık-sık görüyorum onları. Kışın kömür taşıyorlar ekseriya. “Şehirde görmek artık mümkün değil” diye içimden geçiriyorum. Otomobil tekerleri takmışlar at arabasına, bir kez daha şaşırıyorum.

Bizim sokağın ekmek fırınını görüyorum. Dışarısı buz gibiyken fırındaki ekmeklerin sıcaklığını düşününce içim ısınıyor. İçeri girip bir tane alıyorum. Garipsiyor fırıncı bir tanecik ekmek alışımı. Zira burada insanlar büyük evlerde kalabalık bir şekilde yaşıyor. Sonra hatırlıyor beni ihtimal. “Her gün bir tanecik ekmek alan kız, memurdur herhalde”.  Kuru dalların üzerinde birikmiş karların kartpostalları andıran görüntüsünü hayranlıkla izliyorum yeniden. Ve kar hiç durmamacasına yağıyor. Aklıma Üstad Sezai Karakoç`un müthiş dizeleri geliyor bu kez:

“Karın yağdığını görünce

Kar tutan toprağı anlayacaksın.

Toprakta bir karış karı görünce

Kar içinde yanan karı anlayacaksın.

 

Allah kar gibi gökten yağınca,

Karlar sıcak-sıcak saçlarına değince,

Başını önüne eğince

Benim bu şiirimi anlayacaksın.

 

Bu kez hüzünleniyorum. Artık epey geç kalmış ve acıkmış olarak eve yürüyorum.

            Kapıyı açıp evimize giriyorum, yüzüme bir sıcak çarpıyor. Şükrediyorum. Evi, bulaşığı falan toplayıp, yemek yapıp, sevdiğimi bekleyeceğim yeni bir güne daha başlıyorum. Çayı demliyorum. Peynir, zeytin, taze ekmek yetiyor. Avuçlarımın içinde sıcacık bardağımı tutarken şükrediyorum. Yeni evlilik ne güzel, çay ne güzel, kar ne güzel, soba dumanı, karlı dağlar, donmuş ırmaklar ne güzel, mavi önlüklü al yanaklı çocuk ne güzel, Doğu Anadolu ne güzel...

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.10.2024)