Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Hərçənd ki, onun 65 illik yubileyi sentyabr ayının iyirmi dördünə düşürdü, mən düz bir ay sonra yazıram. 

Gəlin, öncə onun ömür yoluna işıq tutaq. 1958-ci ildə Masallı rayonunda dünyaya gəlib. 1986-cı idə Azərbaycan Dillər Universitetini bitirib. Bir il Yardımlı rayonunda müəllim işlədikdən sonra, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Nizami adına ədəbiyyat institutunun aspiranturasına daxil olub. 1991-ci ildə Mirzə Fətəli Axundovun “"Təmsilat"ı və qərbi Avropa maarifçi dramaturgiyasının ənənələri" mövzusunda namizədlik dissertasiyasını müdafiə edib. Elə həmin ildən də 1993-cü ilədək Azərbaycan Dillər Universitetində müəllim kimi çalışıb. 1993-1994-cü illərdə Belçikanın "Medecins sans frontieres" humanitar təşkilatında tərcüməçi işləyib. 1996-cı ildə "Cahan" jurnalında çalışıb. 1998-ci ildən "Turan-98" tərcümə firmasının direktorudur. AMEA Nizami adına ədəbiyyat insitutunun ədəbiyyat nəzəriyyəsi şöbəsinin baş elmi işçisidir.  

2010-cu ildə isə "Azərbaycan komediyasının poetikası" mövzusunda doktorluq dissertasiyasını müdafiə edərək Filolologiya üzrə elmlər doktoru elmi dərəcəsinə nail olub. 

Deyir ki,- “Hamı dayanmadan yazır, hərə bildiyini, hərdən də bilmədiyini yazır. Bilirsiz, bizdə bir yararsız xasiyyət var, yəni, bəlkə də, istənilən yazı adamında. Sən daha çox bilmədiklərinin aşiqi olursan, ondan yazmaq, onu ekrana gətirmək istəyirsən. Amma onu fəth etmədən, haqqında cüzi şeylər bilməklə. Yəni düşünürsən ki, əsas modeldir, onu qursam, içi asandır və nəticədə şablon alınır. Mən daha çox filologiya aləmində “müşahidə edirəm” demirəm, bilmədən yazanları görürəm, çünki hər şey ortadadır. Ömür qısadırsa, onu yazmaqla uzatmaq olmaz. Bu eşqlə qələmə sarılanlar var, hətta xarici ölkələrdə çap olunurlar. Baxın, biri “Ədəbiyyat nəzəriyyəsi” yazırsa, ardınca ən azı 10 nəfər də bu hadisəni yamsılayır. Nəyə lazımdır? İnsan əgər anlamadığı problemlərdən bir kitab bağlayırsa, onu nəşr etdirirsə, sonra da sinəsini qabağa verib sevinirsə, buna nə ad qoymaq olar? Əlbəttə cahillik...”

Ruh adamıdır, gözlərinin dərinliyində qəribə bir ifadə var. Bəli, bu ifadə illərlə çəkdiyi zəhmətin təzahürüdür, gözlərindən məğrur-məğrur boylanır. Keçirdiyi yuxusuz gecələrin acısı, apardığı tədqiqatların əziyyəti sanki dil açıb adamla danışır. Amma nə yaxşı ki, yorulmayıb, hələ də axtarışdadır...

“Bir neçə yerdə və dəfələrlə demişəm, indi də təkrar edirəm: O, ədəbiyyat haqqında, bədii mətn və əsər haqqında fərqli nəzəri təcrübələr və ənənələr kontekstində düşünə və yaza bilən beş - altı filoloqumuzdan biridir. Mətni çox sevir. Mətnlə davranmağı, işləməyi bacarir. Onun sevdiyi filoloji mövqe - kontekstinin tapılması və mətnin hüdudlarını, eləcə də “sıxlıq dərəcəsini” göstərməsidi. Sevdiyi şairlərin yaradıcılığına Tınyanov prinsipini- “şeir sırasının sıxlığı” prinsipini tətbiq edir. O, semantik əlaqələri yalnız qonşu sözlər arasında, sətirdə, beytdə deyil, bütövlükdə şeirin simmetrik yerləri arasında da aparır. Çağdaş poeziyamızın istedadlı nümayəndələrinə həsr olunmuş məqalələrini xatırlamaq və gözdən keçirmək kifayətdir. Poeziya haqqında ən yaxşı yazanlardan biri də odur. Onu poeziyada “dilin arxa planı” maraqlandırır. Onu yaxın-uzaq sətirlərin, obrazların gizli əlaqələri, mənalar mübadiləsi və s. maraqlandırır.”- bu fikirlər ədəbiyyatşünas, professor Rüstəm Kamala məxsusdur. Hörmətli professor onun haqqında düşündüklərini davam etdirərək daha sonra yazır:

“Onun bütün cəhdləri XX əsr Azərbaycan poeziyasının iyerarxiyasını anlamağa yönəlib. Yazılarından və söhbətlərindən gəldiyim qənaət budur: O, ədəbiyyatda hər kəsin yerini gözəl və dəqiq bilir. Və heç vaxt ölçü həddini itirmir. Onun sevimli şairlərini mən də tanıyıram. “Əli Kərim xəstəliyi” ilə məni də yoluxdurdu. Sağ olsun. Azərbaycanın bir böyük şairinə mən də “yaxınlaşa” bildim. O, janrından asılı olmayaraq, bütün əsərlərə poeziya bucağından baxır. Onun üçün poetika poeziya haqqında elmdir və hətta klassik Azərbaycan komediyalarını poeziya kimi araşdırır.

Onun şairliyindən də xəbərim var. İlk dəfə bir neçə şeirini bir soyuq qış axşamı “Baksovet”də bir kafedə oxumağı da yadıma gəlir. Bu şeirləri oxuyandan sonra ağlıma gələn ilk nəzəri qeydlər bunlar oldu: Bu şeirlərdə məna obrazla kəsişmir- daha doğrusu, hansısa sürreal bucaq altında kəsişir. Bəzən predmetin mənası və simvolik obrazı arasında əlaqəni pozur. Onun poetik mətnlərində vahid obyekt yoxdur, fraqmentlərə- “kubiklərə” bölünür və hər birinin şəffaf süjeti var. O, Azərbaycan poeziyasını struktur baxımdan təşkil olunmuş vahid süjet kimi anlamağa, araşdırmağa çalışır. Fikrimcə, Azərbaycanda filoloqları və milli oxucuları iki yerə bölmək lazımdır: Mirzə Fətəlini oxuyanlara və oxumayanlara. Hiss olunur ki, o, Mirzə Fətəlini mükəmməl oxuyub. Namizədlik və doktorluq dissertasiyalarını Azərbaycan komediyasının poetikasına həsr edib. Mən yazılarımı ona baxıb yazıram. Onun baxışlarını həmişə üzərimdə hiss edirəm...”

Bu söhbətimdə bilərəkdən daha çox mütəxəsis rəyinə istinad etdim ki, həm yaddaşlar təzələnsin və həm də tənqidçi, ədəbiyyatşünas və tərcüməçi Cavanşir Yusiflini yaxından tanıyasınız...

Bəli, illər öncə guya ürək çatışmamazlığından vəfat etdiyi xəbəri ölkəyə yayılsa da, professor Rüstəm Kamal demişkən- Cavanşir Yusifli hələ uzun müddət ədəbiyyatımıza xidmət göstərəcək…

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.10.2023)

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Onu maarifçi şair adlandırırlar, amma o, həm də bir uşaq şairi idi. Yazdığı “Xoruz”, “Bənövşə”, “Keçi”, “Quzu”, “Qızıl gül”, “Qərənfil” və digər şeirləri, “Tülkü həccə gedir”, “Tıq-tıq xanım” kimi pyesləri ilə uşaqların ən sevimli yazıçısına çevrilən Abdulla Şaiqin 64 ildir ki, aramızda yoxdur. Mollanəsrəddinçilərə yaxın olan şair, həm də Azərbaycan uşaq ədəbiyyatının banilərindəndir. Hazırda Azərbaycan Dövlət Kukla Teatrı Abdulla Şaiqin adını daşıyır. Uzun müddət bu teatrda çalışan ədib “Xasay”, “Eloğlu”, “Vətən”, “Fitnə”, “Qaraca qız” kimi çeşidli pyeslər yazıb. “Fitnə” və “Nüşabə” əsərləri Nizami süjetləri əsasında yaranan maraqlı sənət örnəkləridir. 

Abdulla Şaiq 1959-cu ildə Bakıda vəfat edib, Fəxri xiyabanda dəfn olunub. 1990–cı ildən Bakıda fəaliyyət göstərən Abdulla Şaiqin ev-muzeyi onun həyat və bədii yaradıcılığını, bütün ömrü boyu apardığı pedaqoji fəaliyyətini, onunla ünsiyyətdə olan yazıçı və ziyalıların fəaliyyətini işıqlandıran bir mədəniyyət ocağıdır. 

Ədibin ev-muzeyi Bakının mərkəzində, Abdulla Şaiq küçəsi - 21 ünvanında yerləşir. Muzeydə ilk dəfə olsaq da, burada xüsusi doğmalıq hiss etdik. Binanın zəngini vururuq, qapıda bizi muzeyin əməkdaşı qarşılayır. İçəri keçirik, köhnə Bakıya xas olan dar, uzun pilləkənləri qalxıb mənzil-muzeyinə daxil oluruq. Muzeydə ömrünün böyük bir hissəsini bu evdə keçirmiş Abdulla Şaiqin ömür yoluna yenidən nəzər salırıq.

Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, muzey 1990-cı ildə Azərbaycan Nazirlər Sovetinin qərarı ilə yaradılıb. Ədibin 120 illik yubileyi ərəfəsində, 2001-ci ilin yanvar ayında muzeyin ekspozisiyası açılıb. 

Mənzil-muzeyi 4 otaqdan ibarətdir. Ekspozisiyada A.Şaiqin həyat və yaradıcılığına aid fotoşəkillər, müxtəlif sənədlər, şəxsi əşyalar və s. təqdim olunur. Muzeyin yaradılmasında ədibin oğlu Kamal Talıbzadənin əvəzolunmaz xidmətləri olub. Kamal Talıbzadə bu eksponatları ailə evindən, Ədəbiyyat İnstitutundan, arxivdən, qohumlarından böyük əziyyətlər hesabına toplayıb. Muzeydə ümumilikdə 9576 eksponat qorunub saxlanılır.

Salondayıq. İçəri daxil olduğumuz andan etibarən, otaqlar bizdə nostalji hisslər yaradır. Salonda diqqətimizi ilk cəlb edən üzərinə köhnə süfrə salınmış masa oldu. Öyrəndik ki, dühalar görmüş masa tarixin ən keşməkeşli xatirələrini özündə ehtiva edir. Səməd Vurğun, Yusif Vəzir Çəmənzəminli, Mirzə Ələkbər Sabir, Abbas Səhət, Mikayıl Müşfiq, Cəlil Məmmədquluzadə, Üzeyir Hacıbəyli kimi ziyalılar bu masa ətrafında dəfələrlə şeir-sənət məclisləri təşkil ediblər. Abdulla Şaiq öz yoldaşları ilə gecədən səhərə kimi müxtəlif dərsliklər üzərində çalışıb. Bu masa arxasında keçirilən belə işgüzar görüşlər çox olub. Onların yuxusuz gecələri doğma dilimizin inkişafında mütərəqqi rol oynayıb.

Sonra digər otaqlara keçirik və burada xüsusi stendlərdə nümayiş olunan kitablar göz oxşayır. Bu kitabların bəzilərini vərəqlədikcə uşaqlıq xatirələrimiz göz önündə canlanır. Biz digər şair və yazıçıları müəyyən yaşa çatdıqdan sonra tanıyırıq, amma Abdulla Şaiqi uşaq vaxtlarımızdan “Xoruz”, ”Keçi”, “Tıq-tıq xanım”, “Tülkü həccə gedir” kimi nağılları ilə, şeirləri ilə tanımışıq. Ana laylasından sonra birinci dilimiz “Şaiq dili”dir. Yəni biz onunla formalaşıb böyümüşük. Sanki ani də olsa, bizi uşaqlıq illərimizə qaytaran sehrli bir aləmə düşürük. Abdulla Şaiq uşaqları çox sevirdi və daim onlar üçün çalışırdı. O, bir gün Quba rayonunun Yekdar kəndinə gedir. Yekdarda iki mərtəbəli bir evdə qalır. O, ev sahibindən xahiş edir ki, evdə qaldığı müddətdə uşaqlar da burada dərs keçsinlər. Beləliklə, o həmin evin birinci mərtəbəsində məktəb açır. Daha sonra Abdulla Şaiqin ənənəsini davam etdirmək məqsədilə həmin məktəb Baxçaəli kəndinə köçürülür, 4 sinifli məktəb açılır. Həmin o məktəb hazırda da fəaliyyət göstərir. Eyni zamanda A.Şaiq hazırladığı oyuncaqlarla uşaqlar üçün müxtəlif səhnəciklər nümayiş etdirir...

Muzeydə təqdim olunan önəmli eksponatlardan biri də ədibin əsərlərini qələmə aldığı yazı masasıdır. O vaxt ədibin ömür-gün yoldaşı Şahzadə xanım istəyib ki, bu köhnə masanı atsın və yenisini alsın. Bunu bilən Abdulla Şaiq “Masama” şeirini yazır. Şahzadə xanım onu oxuyandan sonra bu onun üçün əziz bir xatirəyə çevrilir. Qeyri-adi görünüşü olan bu masaya nəzər yetirdikdə, burada nümayiş olunan eksponatların xüsusi dəyərə malik olduğu qənaətinə gəlirik. İş masasının yerləşdiyi otağın divarından böyük saat asılıb. Onun əqrəbləri simvolik olaraq Abdulla Şaiqin vəfat etdiyi anda dondurulub.

Muzeyin əməkdaşı A.Şaiqin qələm yoldaşlarının repressiyaya məruz qalması haqqında danışarkən bizdə belə bir sual yarandı: “Abdulla Şaiq də bu ruhda şeirlər yazırdı. Bəs onun repressiyaya məruz qalmamasının səbəbi nə idi?” Sən demə, Abdulla Şaiq o dövrdə şeirlərini büküb sobanın içinə yığıb. Kamal Talıbzadə atası rəhmətə gedəndən sonra oradan həmin əlyazmaları tapıb. Həmin şeirlər “Arazdan Turana” kitabında öz əksini tapıb.

Muzeyin tərkibində “Vətən” yaradıcılıq dərnəyi fəaliyyət göstərir. Dərnəyin əsas fəaliyyət istiqaməti Abdulla Şaiq ənənələrini qoruyub saxlamaqdır. Həmin dərnəyin 50-ə yaxın fəal üzvü var və hər biri xüsusi istedada malik şagirdlərdir. Bu dərnəkdə müxtəlif yaradıcılıq sahələri mövcuddur. Eyni zamanda, təmənnasız şəkildə fəaliyyət göstərir.

Burada olarkən həm də onu öyrəndik ki, muzeydə nümayiş olunan eksponatların heç birinə dəyişiklik edilməyib, bunun da əsas məqsədi Abdulla Şaiq irsinin qorunaraq gələcək nəsillərə olduğu kimi ötürülməsindən ibarətdir. 

Gördüklərimiz, eşitdiklərimiz bir daha deməyə əsas verir ki, böyük ədiblərimizin irsini yaşadan muzeylər keçmişlə gələcək arasında bir körpüdür və mütləq bu körpüdən keçib tariximizi, mədəniyyətimizi öyrənməliyik.

Materialı hazırlayarkən BDU-nun AzərTAC-da təcrübə keçən tələbələrinin təəssqratlarından istifadə edilmişdir. 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.10.2023)

 Uraqan Abdullayev, “Ədəbiyyat və incəsənət”

"Bir zamanlar "Renesans" adlı yazarlar klubu var idi. Həvəskar yazarlardan ibarət gənclər hər həftə sonu kitab kafelərinin birində toplaşaraq çay içir, öz yazdıqlarını bir-birləri üçün oxuyub müzakirə edirdilər." - sizə danışdığım bu hadisə 2014-cü illərə təsadüf edir. Hansı ki, mənim yazarlığa başladığım eyni tarixdir. Həmin dövrlərdə yazarlar klubu axtararkən qarşıma "Renesans" adlı yazarlar klubu çıxmışdı. Klubun üzvlərinin sayının çox olmasına baxmayaraq onların arasından sadəcə ikisi yazıçı oldu və hələ də bu uğurda irəliləməkdədir. Bu iki yazardan biri mən, digəri Seymur Oruc idi. Onun bugünkü mükafatlarına nəzər yetirəndə qürurlanmamaq əldə deyil. Mən o qrupun ən gənc üzvü, Seymur isə ən istedadlı və iddialı yazarlarından biri idi.

Və nəzərinizə çatdırmaq istərdim ki, 29 oktyabr saat 14:00-da Elmlər Akademiyasında yerləşən Libraf (Park Akademiyada) onun "NİKOLYA BONENİ şərqə aparan hekayə" kitabının təqdimatı keçiriləcək. 

Əgər müsahibim sizin üçün maraqlı olsa, kitabını almağa tələsin.

Beləliklə, bu gün sizlərlə birlikdə Seymur Orucu daha yaxından tanımağa çalışacağıq.

-Xoş gördük, Seymur Oruc. Səninlə tanışlığımız və dostluğumuz Renesans yazarlar klubundan yaranıb. Necə hesab edirsən, gənc yazarların uğur əldə etməsi və yazılarını təkminləşdirməsi üçün hansısa qrupa qoşulmaqlarının və birlikdə hərəkət etmələrinin nə kimi faydaları var?

- Salamlar, xoş gördüm və çox şablon kimi səslənsə də, təşəkkür edirəm ki, belə bir təşəbbüs oldu.

Hə, Renesans yazarlar klubu. Yalnız xoş xatirələrim oldu bu komandada olarkən. Məncə, labüddür, əgər inkişaf etmək istəyirsənsə... Hər şeydən əvvəl belə hər hansı bir xırda cəmiyyətdə olarkən təşviq olunursan, daha çox yazmağa və daha yaxşı yazmağa. Amma, əlbəttə ki, olunan tənqidlərə də açıq olmalısan, üstəlik, sadəcə açıq olmaq da kifayət deyil, həm də onlardan nəsə bir nəticə çıxartmalısan.

-Nəticə çıxartmaq və inkişaf prosesini çox gözəl vurğuladın. Bəs yaradıcılığının sonrakı illərindən bu yana neçə müsabiqəyə qatılmısan və onlardan neçəsinin qalibi olmusan?

- Cəmi iki müsabiqə və iki qalibiyyət... Riyazi dillə desəm, 2'də 2. Son bir ildə... Ondan əvvəl müsabiqələrə qoşulmurdum, açığı çox müsabiqə də olmurdu. Teas Press nəşriyyat evi tərəfindən yaşı 35'ə qədər olan 108 roman müəllifi arasında keçirilmiş "Gənclərin roman müsabiqəsi"ndə ikinci yer və Ədibin Evi Ədəbiyyata Yatırım Fondu tərəfindən Mir Cəlal Paşayevə həsr edilmiş III hekayə müsabiqəsində 192 müəllif arasında birinci yer. Maraqlısı orasıdır ki, sonuncudan əvvəl iki dəfə keçirilmiş həmin bu müsabiqədə birinci yerə heç kimi layiq görməyiblər. Yəni hələki 3 dəfə keçirilmiş bu müsabiqədə ilk və tək birinci yerəm. Açığı Elçin Əfəndiyevin başçılıq etdiyi on nəfər peşəkar yazıçı və akademikin iştirak etdiyi münsiflər heyətindən bu qədər böyük bir dəyər görmək inanılmaz hissdir və mənimçün şəxsən gözlənilməz idi.

-İlk kitabın olan "Qızıl çağ" ilə bağlı düşüncələrin nələrdir? İndiki sən olsaydı o kitabı tamam fərqli yazardın, yoxsa ümumiyyətlə o mövzuya toxunmazdın?

- Mövzuya, sözsüz ki, toxunardım, amma indiki düşüncəm olsa idi o mövzuya indi yox, bəlkə də, bundan iyirmi il sonra toxunmaq haqqında düşünərdim. Ki, nə vaxtsa, "Qızıl Çağ"a təkrar geri dönmək fikrim var. Onu yenidən işləyib çap etdirmək... - dediyim kimi, yaxın illərdə yox.

Amma o mənim ilk kitabım idi, nə qədər nəticələri gözlədiyim kimi olmasa da, - ki, illər sonra indi mənə aydın olur niyə və nələrin zəif olduğu, - yenə də bu reallıq dəyişmir. Bəlkə də, vaxtı ilə onu yazmasam və belə bir təcrübəyə sahib olmasam, indi ailəli və başı işlərinə qarışmış olan mən yenə də bunların dalınca düşməz, bəlkə də, soyuyub uzaqlaşardım... Hər şey olduğu kimi yaxşıdır, deyiblər.

-Sənə görə, ədəbiyyatda ən önəmli şey nədir?

- İdeologiya, müəllifin bu kitabı yazmağına səbəb olan motiv, ötürdüyü mesaj və bu kitabdan sonra cəmiyyəti necə görmək istədiyi. Təəssüflər olsun ki, çox az sayda oxucu belə şeylərə fikir verir və dolayısı ilə çox az sayda bu əsaslı kitablar ortaya çıxır. İnsanlar daha çox hekayəyə fikir verirlər.

-Ən çox bəyəndiyin janr hansıdır və kimlərin kitablarını oxumaqdan zövq alırsan?

- Niyəsə özümü distopik kitablara yaxın hiss edirəm. Amma yaxşı yazılmış kitab olsa istənilən janr olar. Təkcə detektiv və motivasiya tipli kitablar mənə görə deyil. Konkret adlar çəkməyə gələndə, çox istərdim ki, bunlar içərisində yerli müəlliflər çox olsun, amma, təəssüf ki, o qədər yoxdur. Qurban Səidin "Əli və Nino" əsərini böyük zövq alaraq oxumuşdum. Müasirlərdən adı çox bilinməsə də, Akşin Xəyal - "Mənim erməni oğlum", Seymur Baycan - "Quqark" kitablarının adlarını çəkə bilərəm. Ən sevdiyim yazıçı Corc Oruelldir, bütün kitablarını oxumuşam. Cek London, Xalid Hüseyni, Mark Levi də sevdiyim və əksər kitablarını oxuduğum müəlliflərdəndirlər. Əlbəttə ki, Dostoyevski, Anton Çexov, Tolstoy kimi rus müəlliflərə də çox müraciət etmişəm. Tək-tək bəzi kitablar da olub ki, digər müəlliflərə aid, sevərək oxumuşam. Məsələn, Pərinuş Sənii - "Mənim payım", Oldos Haksli - "Cəsur Yeni Dünya", Amin Malouf - "Səmərqənd" və s. Yəni, zənnimcə, adını çəkdiyim kitabları və müəllifləri görərək zövqümün tam olaraq hansı tərəfə olduğunu  anlamaq olar.

-Əlil, əngəlli, yoxsa fiziki məhdudiyyətli insan? Səncə, dilimizdə mənaların bu qədər sürətlə ad dəyişdirməsi normaldırmı?

- Maraqlı və fərqli sualdır. Əsas sual odur ki, bu sözün bu qədər ehtiyatla və fərqli - fərqli deyilməyə çalışılması ortadakı problemi aradan götürə bilirmi? Mən əlil deyirəm. Çünki dövlət səviyyəsində də daha çox bu adlandırmanı eşitmək olur.

-Yazarkən özün üçün təyin etdiyin bəlli bir ritualın varmı?

- Yoxdur, yəni söhbət ilhamlanmaqdan filan gedirsə... Ya da nəsə dinləyərək, ya da izləyərək yazmaq. Sadəcə istəyirəm yazım və yazıram.

-Rəfə qaldırıb qoyduğun və beynində tozlandığını düşündüyün kitab ideyaların varmı?

-Hamısını o cür yazmağa çalışıram. Bir tək "Qızıl Çağ" istisna idi, bir nəfəsə yazmışdım. İndi çap olunmaqda olan və müsabiqədə qalib gələn romanım çoxdan həmin rəfdə olan kitab idi və hal-hazırda yazmaqda olduğum kitab da, həmçinin. Bundan əlavə, daha üç ideyası olan kitabım var həmin rəfdə. Məncə, bu daha uğurludur - yəni nəticə mənə bunu deməyə əsas verir. O "rəf"də qalır sanki daha yaxşı bişir, hətta bu mərhələdə bir neçə dəfə yazıram, silirəm, yazıram... Tam əmin olandan sonra ki, hazırdır, ondan sonra mətbəə haqqında düşünürəm.

-Bir kitabın, həqiqətən, uğurlu ola bilməsi üçün yetərincə bişməsi, sözsüz ki, daha yaxşıdır. Bəzi kitabları oxuyarkən çiy olduğunu hiss edirsən və çox gözəl olan bir əsərdən zövq ala bilmirsən.

- Doğrudur. Müasir dövrdəyik, insanlar üçün bilgi və zaman ən önəmli məfhumlardır. Bilgi verən və çox zaman almayan kitablar və ən əsası oxucunun zaman itkisi saymayacağı kitablar öndə gedir. Nə o dövr deyil, nə də biz görkəmli klassik deyilik ki, insanlar biz müasirlərə bayaq adlarını sadaladığım yazıçılara ayırdığı zamanı ayırsın. Uzaqbaşı bir kitablıq ayırarlar, o da bəlkə. Ona görə də, zənnimcə, lakonik, bişmiş ideyalar daha uğurludur. Xüsusən də yerli müəlliflərə qarşı, - müəyyən səbəblərdən onları çox haqlı saydığım, - ön yarğısı olan Azərbaycan oxucusu qarşısında...

-Bütün insanlara çata biləcəyini düşündüyün bir sualın olsaydı, həyatlarını dəyişdirə bilmək üçün onlardan nəyi soruşardın?

- "Niyə?" - Bu ən sevdiyim sualdır və bütün situasiyalara gedir. Kimisə öldürən birinə, kiminsə pulunu mənimsəyən birinə, oğurluq edənə, vəzifəsindən sui-istifadə edən məmura, narkomana, övladını döyən, düzgün tərbiyə verə bilməyən valideynə, vətəninə, yaxud valideyninə xain çıxan övlada, çox pul qazanmaq istəyib işçisinin haqqına girən müdirə, biznesmenə, işini düzgün görməyən, vaxt keçirən işçiyə, oxumayan şagirdə, tələbəyə... hamıya yaxşıca bir "niyə" demək istərdim. Qaldı ki, onları dəyişməyə, məncə, illər uzunu qarşısına çıxmış onca yaxşı insanlar onları dəyişdirə bilməyibsə, elə bir sual olmaz ki, onları dəyişsin. Onları ən çoxu bir az silkələmək olar. Başa düşən adam üçün "niyə" kifayət qədər silkələyicidir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.10.2023)

Ülviyyə Əbülfəzqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bakı şəhəri, Nərimanov rayonunda yerləşən 39 nömrəli məktəbin son - 4 cü şagirdini sizə təqdim edəcəyik. Öncə isə, ənənə üzrə direktoru təqdim edirik. 

DİREKTOR

Milli Qəhrəman Şahlar Şükürovun  bacısı- Tahirə Şükürovadır məktəbin direktoru. O, 09.09.1961-ci ildə Kəlbəcər rayonunun Zülfüqarlı kəndində anadan olub. 01.09.1984-cü ildə Zülfüqarlı kənd orta məktəbində İngilis dili müəllimi və direktor müavini işləyib. 1993-cu ildən Kəlbəcər rayonu 17 nömrəli məktəbdə direktor müavini, 1996-cı ildən Bakı şəhəri 47 nömrəli məktəbdə İngilis dili müəllimi və direktor müavini kimi fəaliyyət göstərib. 2011-ci ildən isə 39 nömrəli məktəbdə direktor vəzifəsində çalışır. Tahirə Şükürova “Qabaqcıl təhsil işçisi” döş nişanı ilə təltif edilib.

Avropa Təbiət Elmləri Akademiyasının üzvüdür.

Daxili dünyasının zənginliyinə görə müəllim, şagird və valideynlərin rəğbətini  qazanıb.

ŞAGİRD

Mən - Hurimələk Musayeva Ruslan qızı, 2010 31 iyul  tarixində dünyaya göz açmışam. Nərimanov rayonu 39 nomrəli tam orta məktəbin 8 c sinif şagirdiyəm. Arzum uşaq stomatoloqu olmaqdır. Ədəbiyyatı da  çox sevirəm. "Makedoniyalı İskəndər", "Zaman maşını" və bir neçə  maraqlı kitablar oxumuşam. İlk yazım Qarabağa aid idi.

ESSE

“Qarabağ Azərbaycandır!”

Qarabağa gedirəm!

Bir əlimdə bayrağım bir, əlimdə silahım,

Dilimdə yurd nəğməsi!

Başım üstə Allahım.

O mənim qibləgahım, 

o mənim səcdəhagahım.

Çox uzaqdan gəlirəm 

çox uzağa gedirəm,

Qarabağa gedirəm!

Qarabağ haqqında esse yazanda duyğularım qarışmışdı.  Həm qürur, həm hüzn, həm fəxarət, həm sevinc duyurdum. Qarabağ öz zəngin tarixi ilə həmişə yaddaşlarda iz salacaqdır. O, həmişə bizimlə idi və heç vaxt da unudulmadı.  30 il onun həsrəti ilə yanıb-qovrulsaq da, igid oğullarımız və Ali Baş Komandan Cənab İlham Əliyevin güclü siyasəti nəticəsində biz öz əzəli torpaqlarımıza qovuşduq.

Bəli, itkisiz, ağrısız müharibə yoxdur, amma şəhidlərimizin qanı yerdə qalmadı. Qazilərimizin hünəri, ordumuzun gücü sayəsində düşməni susdura bildik. Ermənistan dünyada öz nüfuzunu itirdi. Bütün dünyaya sübut etdik ki, Qarabağ Azərbaycandır.

Qarabağın hər qarış torpağında şəhidlərimizin qanı var. Torpaq qanla yoğrulursa, Vətəndir-deyiblər. Bu torpağın hər qarışında  şəhidlərimizin gücü, hünəri hiss olunur. Onlar əsla ölmədi, əbədiyyata qovuşdular. Xalqının xoşbəxt gələcəyi naminə canını fəda edən qəhrəmanları Vətən unutmaz!

Zəngin tarixi olan Qarabağ həmişə yad ölkələri cəlb etmişdir.

Dünyanın ən qədim məskənlərindən olan Azıx mağarası da Qarabağdadır. Qarabağ atları, Qarabağ geyimləri, Qarabağ xalçası öz üslubu ilə həmişə seçilmişdir. 

Şuşa mədəniyyət və incəsənət beşiyimiz. Dahi Üzeyir Hacıbəylinin, xan qızı şair  Xurşudbanu Natəvanın Vətəni!

Qeyri-adi memarlıq üslubu ilə fərqlənən  Ağdamım. Ağdam öz nadir çörək muzeyi ilə məşhurlaşmışdır.

Laçın rayonunda yerləşən Ağoğlan monastrının da qədim tarixi vardır.

Araz çayı üzərində inşa edilmiş Xudafərin körpüsü hələ  öz möhtəşəmliyini qoruyur.

 Bizə bu sevinci yaşadan, Cənab İlham Əliyevə təşəkkürümüzü bildiririk. Bütün şəhidlərimizi anırıq, ruhları qarşısında baş əyirik.

Qarabağ bizimdir, Qarabağ Azərbaycandır!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.10.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qiraət saatında Adəm İsmayıl Bakuvinin “Məhşər divanı, yaxud yalanın 17 anı” sənədli romanının dərci davam edir. Roman erməni millətindən olan bəşəriyyət canilərinin utopik məhkəməsindən bəhs edir. Onu nəinki oxumaq, hətta ən maraqlı faktları yaymaq, təbliğ etmək lazımdır.

45-Cİ DƏRC

2-ci diktor:

-1-ci dünya müharibəsi başlayanda Njde çar tərəfindən bağışlandı, Tiflisə köçdü. Rusiya ordusundakı könüllü erməni drujinasına başçılıq etdi. Sonra Rus ordusunun erməni-yezit bölməsinin komandiri oldu. 1-ci erməni alayının tərkibində Türkiyə ərazisində -“Qərbi Ermənistanda” döyüşlərdə göstərdiyi şücaətə görə çar tərəfindən Müqəddəs Vladimir ordeni ilə təltif olundu. 1915-ci ildə ona poruçik rütbəsi verildi.

1918-ci ildə o, artıq müstəqillik elan etmiş Ermənistan respublikasında yüksək hərbi vəzifə daşımağa başladı. 1918-ci ildə  Vedibasarda qiyama qalxan azərbaycanlılara qan uddurdu.

1919-cu ildə Ermənistan ordusunun kapitanı rütbəsini aldı. Zəngəzurda azərbaycanlıların qətliamında Androniklə bərabər ad çıxartdı. 1919-cu ildə o, Qafan rayonunda hərbi rəhbər  təyin olundu. Njde erməni ordusunun komandanı Dronun sağ əli kimi tanınırdı.

 1-ci diktor:

-1920-ci ildə bolşeviklər Ermənistanı ələ keçirəndə  Njde onlara qarşı mübarizəyə başladı,  ona snarapet – yəni, erməni milli ordusunun  baş komandanı fəxri adı verildi. Njde öz adamlarını Sovet Ordusunda sabotaj və cəssusluq etməyə yollayırdı, əhali arasında əks təbliğat aparırdı.  Oktyabrda o, Zəngəzur qiyamını təşkil etdi, bolşevik ordusunun bir alayını əsir götürdü.

Sonradan – 1947-ci ildə həbs edilərkən istintaq sübut edəcəkdi ki, Njde təkcə bu 3 il ərzində şəxsən 400 türkü və azərbaycanlını, bolşevik rusu və bolşevik  ermənini güllələmişdir. Bu adamın tüfəngdən səlist atəş açmaq bacarığı da olub.

Diktorlar effekt yaratmaq üçün pauza yaratdılar.

Hamı qəzəbli baxışlarla qaniçən Njdeyə baxırdı, o isə sakit idi, təmkinli idi. Elə bu təmkiniylə də “Mən ideoloq olmuşam, cəllad olmamışam” söylədi.

Mətni 2-ci diktor davam etdirdi:

-Çar Rusiyasının Zəngəzur bölgəsində Sovet hakimiyyətini qəbul etməyən ermənilər “Dağlıq Ermənistan” adlı yeni respublika qurdular, Njde bu respublikanın prezidenti seçildi. Lenin Njdenin üstünə böyük qüvvə göndərdi, nəticədə Njdenin ordusu məğlub oldu, qondarma dövlət süqut etdi, Njde İrana qaçdı. Həmin dönəmdə Sovet hökuməti separatçılığına görə onun barəsində cinayət işi qaldırmışdı, Daşnaksütun partiyası isə axıradək Dağlıq Ermənistan dövlətini qoruya bilmədiyi üçün onu partiyadan xaric etmişdi.

1922-ci ildə Njde vaxtı ilə qəhrəmanı olduğu Bolqarıstana gedib orada – paytaxt Sofiyada yaşamağa başladı. Ermənistanın milli məsələlərinə Bolqarıstandakı erməni diasporunun rəhbəri kimi qarışdı. O, türklərə və bolşevizmə qarşı ömrünün sonunadək vuruşacağını, erməni xalqını əsarətdən xilas edəcəyini həmişə bəyan edirdi. Tseqakron gənclər qrupunu yaratdı, məqsəd gənclərə millətçilik dərsi vermək, onları azadlığa kökləmək idi. Nəticədə minlərlə erməni gəncinin beyni millətçiliklə zəhərlənirdi. Sonradan politoloq Volker Yakobi elan edəcəkdi ki, Njdenin tseqakronu elə özlüyündə faşizm kimi bir ideologiya idi. Tseqakron sözü– nəsil və din sözlərinin birləşməsindən yaranmışdı. Toma de Vaal isə yazacaqdı: ”Njde bu təşkilatı yaradanda tam faşıst meyilliyini göstərmişdi”.

Erməni müdafiəçilərdən birinin “Düz yazmayıb Vaal” sözləri mətni kəsmək çabası göstərdi, amma mətn davam etdirildi:

-Njde o dönəmdə Amerikaya gedib orada Andlılar ittifaqı da yaratmışdı, Avropada filiallarını açmışdı. Gənclər türklərə və bolşeviklərə düşmən olacaqlarına and içərək Njdenin ətrafında birləşirdilər. O illərdə Njde çoxlu kitablar da yazırdı, dünya ermənilərinin bir lideri olmaq istəyini ortaya qoyurdu. Armenizm ideologiyası da bu şəxsə məxsusdur, mənası isə “Ermənistan – ermənilər üçündür” formulasıdır.

Tezliklə o, Bolqarıstanda erməni millətçi partiyasını yaratdı. Ardınca Erməni milli şurasını yaratdı.

Növbəti pauza yarandı. Njdenin 2-ci dünya müharibəsi dövründəki fəaliyyəti barədə 1-ci diktor danışdı:

-2-ci dünya müharibəsində Erməni milli şurası Fulxandanyan, Baqdasaryan, Davidxanyan, Papazyan, Njde, Dro və Dartovmasyandan ibarət heyətlə nasist Almaniyasının işğal edilmiş torpaqlar üzrə naziri Alfred Rozenburqa Ermənistanda alman koloniyası yaratmaq təklifi irəli sürdülər. Ardınca isə erməni legionu yaratmaq təklifində bulundular.

 Njde Erməni legionuna başçılıq edərək faşist Almaniyasının tərəfində qanlı döyüşlərə imza atdı. Bugünkü prosesdə Njdenin məhz bu fəaliyyəti geniş təhlil ediləcək deyə bu barədə çox danışmayıb sonrakı dönəmə adlayırıq. Sovet qoşunları Bolqarıstanı faşistlərdən azad edəndə Njde bu dəfə sovet qoşunlarının  başçısı general Tolbuxinə əməkdaşlıq təklif etdi, “Türkiyəylə müharibə edin, mən gedim türkləri qırım“ istəyini dilə gətirdi, amma bu hiyləgərliyi keçmədi, nasistlərlə əlaqəsi tam sübut olunduğu üçün ona qarşı cinayət işi açıldı.

1945-ci ilin oktyabrında o həbs olundu, Moskvaya –Lyublyanka həbsxanasına aparıldı. Faşistlərə xidmətinə görə həyat yoldaşını və oğlunu bolqar hökuməti 1945-ci ildə Sofiyadan Pavlikeniyə sürgün etdi, həyat yoldaşı  yeni yaşayış yerində vərəm xəstəliyinə tutulub öldü.

1946-cı ildə Njde Yerevan həbsxanasına etap olundu. Faşistlərə xidmətindən başqa o, Zəngəzur qiyamına görə də müqəssir hesab edilirdi.  Üstəlik, etnik təmizləmə apararaq minlərlə azərbaycanlının qətlinin əsas baiskarı sayılırdı. Türklərin öldürülməsi, erməni kommunistlərin öldürülməsi – ayağında onlarca cinayət var idi.

1947-ci ildə məhkəmə ona ən ağır cəzanı kəsdi. Sovetlərdə güllələnmə cəzası qadağan idi deyə o, 25 il həbs aldı, Vladimir həbsxanasına göndərildi. 1955-ci ildə vərəm xəstəliyindən həbsxanada öldü. Nəşini Ermənistan qəbul etmədi deyə onu yiyəsiz kimi Vladimirdə basdırdılar.

Və nəhayət, mətnin sonunu yenidən 2-ci diktor oxudu:

-Amma sonradan nəşin qalıqları Ermənistana gətirildi, 3 yerdə basdırıldı, Postsovet dövründə bu şəxs cinayətkardan milli qəhrəmana çevrildi. Bu gün onun Tseqakron ideologiyası yenə də təbliğ olunur, bu adda partiya da var. Dərsliklərdə Njdenin bölümü çox genişdir, erməni xalqının xilaskarı obrazı verilib ona. Nəşi basdırılan yerlər müqəddəs yerlər adlanır, insanlar onun ziyarətinə gəlirlər.

Njde kultu Ermənistanda çox güclüdür. Ona Qafanda – Xustup dağında ucaldılan memorialda insanlar iki dəfə məzarının ətrafında dövrə vururlar, kahinlər ziyarətçilərə söyləyir ki, Njde peyğəmbər olub.

Bəli, fanatizm bu insanları görün necə kor, kar və lal edib. Njdenin fotoları açıqcaları, poçt markalarını bəzəyir, 100 dram dəyərində qızıl sikkələr onun adınadır, Ermənistan Ordusunun mükafatlarından biri “ Qaregin Njde” medalı adlanır. Haqqında çoxlu bədii, sənədli filmlər çəkilib, kitablar yazılıb.

Yerevanın mərkəzindəki abidəsi isə bürüncdən tökülüb, 5,7 metr hündürlüyündədir.

-Hətta bu qədər!!!

Bir nasistə, cəllada edilən səcdənin miqyası auditoriyanı tam mat qoymuşdu.

Diktor mətni bitəndən sonra Baş Hakim ekspertlərdən xahiş etdi ki, 2-ci dünya müharibəsində erməni legionunun yaradılması barədə ətraflı bilgi versinlər. Baş ekspert məsuliyyəti öz üzərinə götürüb bütün prosesi tək aparmaq həvəsi ilə ilk arayışı təqdim etdi:

-“1941-ci ildə Hitler Almaniyası SSRİ-yə qarşı müharibəyə başlayanda Avropada yaşayan millətçi ermənilər məkrli planlarını həyata keçirmək üçün fürsət yarandığını fikirləşdilər. Onlar Avropanı işğal etməyə yaxın görünən faşistlərin qundağında sürünüb öz “Böyük Ermənistan” xəyallarını gerçəkləşdirə biləcəklərini düşündülər. Beləcə, bu yeni ideologiyanın müəllifləri 1919-cu ildə daşnak hökümətinin başçısı olmuş A.Xatisyanı tapıb Adolf Hitlerə təqdim etdilər və ermənilərin almanların sadiq dostu, ədalət uğrunda mübarizə aparan xalq olduqlarını bildirirlər. Bu zaman ermənilərin almanlarla guya tarixən eyni bir kökə malik olmaları, hər iki xalqın ari köklü olması iddiasını da irəli sürüb faşizmə meyillərinə don geydirməyə çalışdılar.

Tarixçı Samuel Vimz yazır ki, almanlarla görüşən daşnaklar əllərindəki “sənəd”lərlə sübut etməyə çalışırdılar ki, “Qafqazın bir hissəsi və Türkiyənin qərb hissəsinin 95 faizi erməni əhalisindən ibarətdir və onlar müstəqillik əldə etsələr Hitlerin sadiq qulları olacaqlar”.

Erməni Komitəsi adlanan qurumun isə dünya ermənilərinə yazdığı müraciətində deyilirdi: “Alman Reyxinin himayəsi altındakı Ermənistan gücləri Yaxın Şərqdə alman təsirini gücləndirməyə çalışmaq məcburiyyətindədir. Ermənilər İngiltərə və Rusiyaya daha inanmalı deyillər və almanları özlərinə hami saymalıdırlar”.

 III Reyx rəhbərliyinə yol tapmaq prosesində general Dro - Drastamat Kanayan xüsusi fərqləndi. Bu həmin Dro idi ki, 1918-1920-ci illərdə Zəngəzurda və Naxçıvanda silahsız azərbaycanlılara hücum etmiş, əliyalın əhalini amansızcasına qətlə yetirmişdi.”

Njde yerindən qışqırdı ki, onda gedin Dronu mühakimə edin də, məndən niyə yapışmısınız.

Baş ekspert cavab hazırladığı məqamda artıq gənc hakimdə cavab variant hazır idi:

-Njde mübarizəni Dronun şagirdi kimi başlayıb onun müəllimi kimi bitirdi!

Cavab sərrast olduğundan Njdedən reaksiya gəlmədi, Baş ekspert də mətnini davam etdirdi:

-“1942-ci ilin dekabrında general Dro və erməni yazıçısı Qaro Gevorkyan Henrix Himlerin qəbulunda olmuş və ona pastor Lepsiusun “Erməni xalqının ölümcül yürüşü” kitabını təqdim etmişdilər. Reyx erməni xalqı barədə məlumatlarla tanış olub, xüsusən bu xalqın Osmanlı və Rusiya imperiyaları daxilində vaxtı ilə törətdikləri qiyam və terrorlarda bir xəyanətkarlıq siması aşkarlayıb onlarla əməkdaşlığa girməyə razılıq verdi, təcili Almaniyada olan erməni mühacirlərlə yığıncaqlar keçirildi, onlardan SSRİ-yə və Türkiyə dövlətinə qarşı istifadə etmək planlaşdırıldı. Berlin ermənilərə SSRİ-yə qarşı müqəddəs müharibəyə hazırlaşmağı tövsiyə etdi.

Hətta bəzi mənbələr iddia edir ki...

 (Davamı var)

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.10.2023)