Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Ən yeni poeziyada isti-isti, mürəkkəbi qurumamış şeirlərin təqdimatını davam etdiririk. Bu dəfə sevilən şairimiz, “Ulduz” jurnalının baş redaktoru Qulu Ağsəsin  yaradıcılıq laboratoriyasınadır yolumuz. 

Yeni mənzum şeirində nədən bəhs edir şair? 

 

Qulu AĞSƏS

 

YUXU DƏRMANI

(“Ərzi-əsri-hal-namə”dən)

 

...Həə, əzizlərim,

uşağın asfalta düşən

çörəyi öpüb gözü 

üstünə qoymağına –

nağıllardakı kimi – 3 gün, 

3 gecə kövrələndən 

sonra üz tutdum 

psixoloqa. Xanımın 

tıxacdan verdiyi 

suallara könülsüz

“hə-hı” elədim.

Psixoloq bu dəfə 

kimyəvi biliyimi 

yoxlayıb, ardınca 1 şeir 

deməyimi xahiş elədi.

İstədim, “Uşaq və 

buz”u deyəm, 

fikirləşdim, qadın 

seansı uzadar. Keçdim 

öz yaradıcılığıma.

“Görsən üşüyürsən, 

yandır özünü!” – 

gözucu baxdım ki, 

psixoloq aglayır. Qəfil 

ayağa durub:

“Yandıracam bir gün!”  

dedi. Xanımı güc-bəla 

sakitləşdirib çıxdım...

Küçədə yerə düşən 

çörəyi öpüb gözü üstə 

qoyan uşağı axtarıram.

Onu öpüb gözüm üstə 

qoyacam...

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.11.2024)

Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Təsadüf və təvafüq gündəlik həyatımızda tez-tez rast gəldiyimiz, lakin bəzən tam anlamadığımız iki maraqlı anlayışdır. Hər biri gözlənilməz hadisələrin necə baş verdiyini və bunların bizlərçün hansı mənada olduğunu düşündürür.

 

 Təsadüf

Təsadüf sadəcə şansın bir oyunudur. Məsələn, bir gün kafedə oturursan və yanındakı masada olan tanımadığın bir insanla söhbət etməyə başlayırsan. Bu, sadəcə təsadüfdür. Amma bəlkə də həmin insan bir müddət sonra iş axtarışında sənə kömək edəcək və ya dostuna çevriləcək. Təsadüflər bəzən həyatımızın yönünü dəyişdirə bilər.

Bir başqa nümunə: yolda gedərkən uşaqlıq dostunu təsadüfən görürsən. Bir neçə il görmədiyin bu dostla yenidən bir araya gəlmək uzun müddət unudulmuş xatirələri canlandırır. Bu, təsadüfi bir görüşdür, amma onun nə qədər dəyərli olduğunu zaman göstərir.

 

Təvafüq

Tevafük isə daha dərin və simvolikdir. Məsələn, bir gün kitab oxuyarkən tam da sənə lazım olan bir ifadəyə rast gəldiyin zaman bu hadisə özlüyündə bir tevafükdür. Sanki həyatın sənə bir mesaj göndərir. Və ya, bir müddət əvvəl baş verən bir hadisə ilə indi yaşadığın bir vəziyyətin arasında gözlənilməz bir əlaqə yaranır. Bunu dərk etdikdə "Bu necə oldu?" deyə düşünürsən.

 

Təvafüq: Dini Görüşlər

Təvafüq- bir çox din və inanc sistemlərində mənalı hadisələrin, gözlənilməz uyğunluqların və ya qismətlərin bir göstəricisi kimi qəbul edilir. İslam dinində təvafüq Allahın iradəsinin bir təzahürü kimi görülür. Müsəlmanlar başlarına gələn hadisələrin bir təsadüf olmadığını, Allahın planına uyğun olaraq baş verdiyini düşünürlər. Məsələn, bir insanın bir yerdə rast gəldiyi bir hadisə onun həyatında bir dönüş nöqtəsi ola bilər və bu, Allahın ona göndərdiyi bir mesaj kimi şərh edilə bilər.

Xristianlıqda da təvafüq Tanrının planının bir hissəsi kimi qəbul edilir. İnanclara görə, bəzi hadisələr Tanrının bizi yönləndirmək üçün göndərdiyi işarələrdir. Məsələn, bir insanın bir mətn oxuyarkən öz həyatına dair bir cavab tapması onun ruhsal yolunda bir təvafüq olaraq qiymətləndirilir.

 

Təsadüf: Elmi Fikirlər

Təsadüf- elmi baxımdan bir çox tədqiqat sahəsində, xüsusən də statistikada və kvant mexanikasında önəmli bir rol oynayır. Elmi yanaşmada təsadüf hadisələrin qeyri-müəyyənliyini və gözlənilməzliyini vurğulayır. Məsələn, statistik eksperimentlərdə hadisələrin nəticələri şansa əsaslanır və bu, təsadüfün bir hissəsidir.

Kvant mexanikasında müəyyən hadisələrin baş verməsi tamamilə təsadüfi hesab edilir. Bu sahədə elektronların və digər subatomik hissəciklərin davranışları təsadüfi statistik modellərlə izah edilir. Bu baxımdan elmi düşüncə təsadüfün rolunu ön plana çəkir, lakin bəzən bu təsadüflərin arxasında daha dərin qanunların və ya əlaqələrin olduğunu da qeyd edir.

 

Sevilən şairimiz  Nüsrət Kəsəmənli bir zamanlar təsadüfü məhəbbətlə belə birləşdirmişdi: 

 

Bizi görüşdürüb nigaran yollar,

Yollar ürək kimi boşalar, dolar.

Allahın işini nə bilmək olar,

Bəlkə bu təsadüf məhəbbət oldu.

 

Bəlkə tanrı payım, könül ruzumsan,

Bəlkə də tanrıya çatan sözümsən.

Bəlkə də sən mənim alın yazımsan.

Bəlkə bu təsadüf məhəbbət oldu.

 

Yaranan ülfəti sən kəsmə hələ,

Tale qismətindən sən küsmə hələ.

Əlvida deməyə tələsmə hələ,

Bəlkə bu təsadüf məhəbbət oldu.

 

Ürəyim az qalır sinəmdə uça,

Həmdəm aramışam ömür boyunca.

Qoy bir də üzünə baxım doyunca,

Bəlkə bu təsadüf məhəbbət oldu.

 

Ötəri tanışlıq bir adət deyil,

Elə hər sevgi də səadət deyil,

Bilirəm hər görüş məbəbbət deyil,

Bəlkə bu təsadüf məhəbbət oldu.

 

Təvafüq dini və ruhsal mənada hadisələrin bir məqsəd və ya mənaya sahib olduğunu düşünməyə yönəldir. Təsadüf isə elmi baxımdan hadisələrin gözlənilməzliyini və qeyri-müəyyənliyini vurğulayır. Hər iki anlayış insanın həyatında baş verən hadisələri anlamasına kömək edir; birisi daha çox mənəvi bir çərçivə təqdim edirsə, digəri daha analitik və elmi bir yanaşmadır. Həyatımızda bu iki konseptin birləşməsi bizi daha geniş bir perspektivə yönəldir.

Təsadüflər və təvafüqlər həyatımızın gözəllikləridir. Bəzən sadə görünən bir təsadüf böyük dəyişikliklərin başlanğıcı ola bilər. Təvafüqlər isə həyatda nələrin mənalı olduğunu düşünməyə vadar edir. Hər iki anlayış bizi daha diqqətli və açıq fikirli olmağa təşviq edir, çünki bəzən gözlənilməz hadisələr həyatımızda yeni bir səhifə açır. Bir sözlə, həyatın bu iki maraqlı tərəfi bizi daha da zənginləşdirir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.11.2024)

 

Xalq yazıçısı, akademik Kamal Abdullanın əsəsrlərindən seçilmiş bir sıra qranula – cövhər sayıla biləcək məqamları “Ədəbiyyat və incəsənət” oxucularına təqdim edir.

 

Kamal Abdulla özü seçilmiş bu cövhərlər barədə yazır: “İllərdən bəri yazdığım müxtəlif şeirlərin, esselərin, pyeslərin, hekayə və romanların, publisistik məqalələrin və elmi əsərlərin, verdiyim intervülərin hər birinin içində yer almış və bu gün də öz məzmunu, tutumu, forması ilə diqqətimi çəkən misralar, cümlələr günlərin bir günü sanki dil açıb mənə dedilər ki, bizim bir-birimizdən zaman və məkanca ayrılığımıza son qoy və bizi bir-birimizin yanında yerləşdir. Sən görəcəksən ki, bu zaman biz tamamilə yeni bir cazibədə zühur etmişik. Onlar qeyri-səlis məntiq dili ilə desək, içində olduqları mətnin qranulaları (ilkin vacib hissəcikləri) idi. Qranula, başqa cür ifadə etsək, cümlədən (mətndən) bütün artıq hissələri siləndən sonra yerdə qalan cövhərdir.”

 

Bu günlərdə “Everest” nəşriyyatında müəllifin “Seçmələrin seçməsi-qranulalar” adlı kitabı da işıq üzü görmüşdür.

Beləliklə, hər gün Kamal Abdulladan 7 qranula:

 

1.

Kafir qızı Beyrəyə: “Neçin səxtsən, xanım yigit?! Gəldiyimcə səni şən görərdim, gülərdin, oynardın...”

Bayburd hasarında on altı il həbsdə olan Beyrək bu cümlənin arxasından hiyləgərcəsinə qımışıb bizə göz vurur.

2.

Ovçu olduğumuzu şəstlə, Qazi Bürhanəddin demiş, “qədd tutub” düşündüyümüz yerdə, sən demə, özümüzdən xəbərsiz ov imişik...

3.

Nitsşe: “İncəsənət! Yalnız incəsənət! İncəsənət bizə verilib ki, həqiqətin əlində ölməyək.”

Həqiqət bu qədər qorxulu imiş...

4.

Nizami insanı böyütdü.

Nəsimi ona Ali Həqiqəti tanıtdı.

Füzuli onu dərinləşdirdi.

Xətayi onun qorxmazlıq təşnəsini söndürdü.

Məhəbbət barədə bildikləri saf bir utancaqlıq pərdəsinə bürünmüşdü - Vaqif ona yataq otağına cəsarətlə girməyi öyrətdi.

Sabir onu torpaq üstdə yeriməyə alışdırdı.

Cavid ona qanad verdi və əngin səmada pərvaz etməyin sirlərini anlatdı.

Bu insana qalib gəlmək olarmı?!

5.

Dostlar arasında sonuncu qalmaq qorxusu (kompleksi) olur. Amma o da var ki, istənilən halda onların arasında kim isə hökmən həyatda ən axıra qalacaqdır. Bunu istəsə də, istəməsə də. Baxmayaraq ki, sonuncu sağ qalan məntiqlə daha çox yaşayacaq, adətən dostlardan heç biri belə bir aqibəti özü üçün arzulamır. Heç kim tək qalmaq istəmir.

6.

İlk səs: sadə, yoxsa mürəkkəb?! Bəlkə sadəlikdə mürəkkəblik?!

Bu ilk səs sinqulyarlığın ən bariz nümunəsidir.

7.

“ Nəydi sənin dediklərin?!

Nəydi sənin duyduqların?!

Bu dünya sənin kədərin,

Bir ömürlük intizarın.”

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.11.2024)

 

 

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ədəbiyyat qəzet” ilə birgə ƏDƏBİYYATIMIZI SEVDİRƏK layihəsində bu gün sizlərə Ələsgər Əlioğlunun şeirləri təqdim edilir.

 

Görünər

 

Ürəkdən bağlansan doğma ocağa,

Ruhun qətrə-qətrə hopar torpağa.

Yolunda ümidin dönsə çırağa,

Qarşında gecə də gündüz görünər.

 

Damarında axan qan atlanarsa,

Ən uzaq mənzilin alınar qısa...

Xəyalın zirvəyə qanadlanarsa,

Dərə də, təpə də dümdüz görünər.

 

Beşiyin fikrində yırğalanmasa,

Ömrün qışdan çəhlim salarmı yaza?!

Palıd da torpağa arxalanmasa,

Tufanın gözündə köksüz görünər.

 

2024

 

Laçına gəlmişəm

 

Ömür-gün yoldaşım 

İradə xanımın xatirəsinə

 

Laçına gəlmişəm, yer-yurd arayam,

Yaddaşlarda batan hayam, harayam...

Bu yurdun yanında üzüqarayam,

Mən qoşa getmişdim, tək qayıtmışam.

 

Ölüm-itim nədir, bilməmişəm, ha,

Doyunca danışıb-gülməmişəm, ha...

Bu elə əliboş gəlməmişəm, ha,

Sinəm həsrət dolu yük, qayıtmışam.

 

Keçdiyim bir ömür yolu yuxuymuş,

Bəzən xatirələr qara qorxuymuş...

Çəkmə imtahana məni, ay yoxuş,

Daşı ətəyindən tök, qayıtmışam.

 

Sən də, ay Həkəri, bil, nədir dərdim,

Mənim illərimdən şən-şən ötərdin...

Bir vaxtlar şəklimi qoşa çəkərdin,

Gəl indi tək-tənha çək, qayıtmışam.

 

Hər cığırın, izin sinəmdə dağdır,

Ötən gəncliyimdən səsdir, soraqdır...

Hisslərim yararsız qalan torpaqdır,

Ay Laçın, di şumla, ək, qayıtmışam.

Mən qoşa getmişdim, tək qayıtmışam!..

 

23.07.2024

 

Laçından bir ovuc 

torpaq gətirdim

 

Bağışlasın şəhid oğullarımız,

Laçından bir ovuc torpaq götürdüm.

Gözün aydın olsun, ay laçınlı qız,

Mən sənə bir ovuc torpaq gətirdim.

 

Gözlərim büründü qəmə, qəhərə,

Səpdim məzarına bir ovuc Laçın.

Sən həsrət qalmışdın o doğma yerə,

Qoy barı, məzarda eynini açım.

 

Qoy bir az azalsın sinəndə dərdin,

Əlimdən gələni elədim, nə qəm...

Həmişə oturub-durub deyərdin,

"Laçının üzünü görsəm, ölmərəm".

 

Yenidən nur saçdı ata ocağın,

Qohumu-qonşunu başla sorağa...

Səpdim məzarına bir ovuc Laçın,

Arzuna qovuşdun, di qalx ayağa.

 

Laçın həsrətiylə dərd çəkə-çəkə,

Duymazdın axşamdı, yoxsa, səhərdi.

Bilsəydin Laçına gedirəm, bəlkə,

Özün getməsən də,

Başdaşın qoluma girib gedərdi...

                        

Bu yağış...

 

Getmisən!.. Yeddinci il də başa

çatmaq üzrədir... Yağışım kəsmir hələ!..

 

Yeddi ildir bir yağışa düşmüşəm,

Taleyimlə qan-qarğışa düşmüşəm.

Bu yağışı indi başa düşmüşəm,

Ömrüm boyu yağasıdır, yağası.

 

Bu yağışın üstümdə çox dili var,

Ocağımı körükləyən yeli var...

Son günümdə bir kükrəyən seli var,

Bir hayqırıb qalxasıdır, qalxası.

 

O göstərib mənə belə meyil, ha,

Səndən ayrı ələnmərəm deyir, ha...

Qabağını çətir kəsən deyil ha,

Axırıma çıxasıdır, çıxası.

 

İllərimin buluduna bələnir,

Damcı-damcı taleyimə çilənir...

O neçə ki ara vermir, ələnir,

Dərd sinəmin ağasıdır, ağası...

 

11.07.2023

 

Bu qışı da yönə verdim...

 

Yollarından yığdım daha gözümü,

Mən özümə həyan bildim özümü...

İlk dəfəydi həsrətin sərt üzunü

Qabaq-qənşər durub gördüm birtəhər.

 

Hər misrama vaxt-vədəsiz düşdü dən,

İllər kəsdi hər şerimin ömründən...

Taleyimin qapısından o gündən,

Daha yadtək gəlib girdim birtəhər.

 

Leysan yudu o çəhlimi, o izi,

Açılmadı sözümün bət-bənizi...

Şaxtam vurdu bənövşəni, nərgizi,

Xəyalımda çələng hördüm birtəhər.

 

Xatirələr sinə-sinə sinəmdə,

Qoymadı ki dərd-qəm sönə sinəmdə.

Bir əlçim qar qaldı yenə sinəmdə,

Bu qışı da yönə verdim birtəhər.

 

15.03.2024

 

Bilmirəm

 

Getmisən bir yuxu kimi,

Qırpanmıram kirpiyimi.

Sinəmdəki dərdi-qəmi

Kim düzər sapa, bilmirəm.

 

Başlayıb əcəl təlimi,

Yeri tapılıb qəbrimin...

Nalı tökülüb təbimin,

Yoxuşda çapa bilmirəm.

 

Fikrimdə bu çiylik nədir?!

Sözlər bir-birini didir...

Misralarım da küt gedir,

Təzədən yapa bilmirəm.

 

Üzümə baxmır bir gün də,

Saymazca keçir böyrümdən...

Səndən sonrakı ömrün də

Adını tapa bilmirəm.

 

09.06.2023

 

*

Getmisən...

Durub baxmışam,

Daha axrıma çıxmışam.

Əynimə xəzan taxmışam,

Tökülürəm yarpaq-yarpaq.

 

Hər günüm də, hər ayım da

Sürgün olub harayımda...

Ömür adlı sarayımda

Sönürəm mən çıraq-çıraq.

 

Düşmüşəm yazımdan ayrı,

Getmir güneyimin qarı...

Yol gəlsəm də sənə sarı,

Qabağımı kəsir torpaq.

 

*

Getmisən ömrümdən düz yeddi ildir,

Həsrət göynən gedir, yaman yellidir,

Gözünün yağını mənə yedirdir,

Ömrümə dərd-qəmdən şələ tutmuşam.

Sükuta dikirəm gözümü elə,

Divara deyirəm sözümü elə...

Ətrini tapmıram,

Üzümü elə

Boş yerə neçə cür gülə tutmuşam...

 

Gün-gün yaxınlaşır mənzilə köçüm,

Quru budaq kimi budanır içim...

Əlacım kəsilib bir görüş üçün,

Mən qara torpağı dilə tutmuşam.

 

03.01.2024

 

Ünvanın yetişməyən şeirlərim

 

Sevincim axsaya-axsaya qalıb,

Əlacı çəliyə, əsaya qalıb...

Ümidim alnımda yazıya qalıb,

Təbim xoş sözlərlə ötüşə bilmir.

 

Buludum ələnib ağ gün görmədi,

Səbrimi quraqlıq alıb, göynədir.

Ömrümün quzeyi elə gündədir,

Nə yaz, nə də ki yay səmt düşə bilmir...

 

Vərdişi eynidir hər səhərimin,

Ağzını çarxlayır qəm-qəhərimin.

Qədəmi qırılıb şeirlərimin,

Sənin ünvanına yetişə bilmir.

 

Qalmışam

       

Sənsizlikdən gözlərimi tor tutub,

Aramıza çəpər çəkib gor, tutub...

Güneyimi gəlib möhkəm qar tutub,

Ərimir ha, elə-belə qalmışam.

 

Tənhalıqmış yolların ən uzunu,

(Ölçüb-biçir alnımdakı yazını!..)

Nə müddətdir yaddaşımın tozunu

axşam-səhər silə-silə qalmışam.

 

Düyün düşüb daha ömrün çəmi də,

Səmt gəzirəm bir yelkənsiz gəmidə...

Sinəmdəki kədəri də, qəmi də

Mən özümlə bölə-bölə qalmışam.

 

Şeirimin ağzından 

qan iyi gəlir

 

Bir mesaja cavab (İxtisarla)

 

Kötük diyirlədir tez-tez qarşıma,

Başım dəymir yenə əlhəd daşına.

Dönüb budaq olur könül quşuma,

Şerimin ağzından qan iyi gəlir.

 

Yazdan əli çıxan qar-qışdır, yoxsa,

Hər addımda mənə qaxıncdır, yoxsa,

Öz boynuma qalxan qılıncdır, yoxsa, 

Şerimin ağzından qan iyi gəlir.       

 

Yuxumda qanırır qolumu mənim,

Yoxuşa dirəyir yolumu mənim.          

Hey ütür sağımı-solumu mənim,  

Şerimin ağzından qan iyi gəlir.

 

Bəzən əli çatmır kürsülərə də,

Baş qaldırmır umu-küsülərə də...

Baxmır asılara, kəsilərə də,

Şerimin ağzından qan iyi gəlir.

 

 Dövranın əsəni-coşanı çoxdur,

Gül-çiçəyindən də yovşanı çoxdur.

Eyninə almır ki, dovşanı çoxdur,  

Şerimin ağzından qan iyi gəlir.

 

Bir baxmır it-pişik sürüsünə o,

Sinmir sözlərinin gerisinə o...

Bürünür Nəsimi dərisinə o,  

Şerimin ağzından qan iyi gəlir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.11.2024)

Şərəf Cəlilli, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün 

 

Bəli, bəşər tarixində elə hadisələr var ki, onlar həqiqətən də ümumbəşəri hesab edilir. 

 

Ensiklopedik biliyi, analitik təfəkkürü,nəzəriyyə və ixtiraları ilə elmin ümumbəşəri dəyərlər xəzinəsini zənginləşdirən məşhur italyan fiziki, riyaziyyatçı, astrono və filosof Qalileo Qaliley 1564-cü il fevralın 15-də İtaliyanın Piza şəhərində anadan olub.

 “Müasir astronomiyanın atası”, “müasir fizikanın atası”, “müasir elmin atası” kimi şöhrət qazanan Qalileo Qaliley dövrünün tanınmış musiqiçilərindən Vinçenzo Qalileyin ailəsində doğulan Qalileo, ilk təhsilini Florensiyada alıb. 1581-ci ildə Piza Universitetində tibb təhsilinə başlayıb. Ancaq pulsuzluqdan məktəbi tərk edib. 1583-cü ildən etibarən riyaziyyatla maraqlanan Qalileo, bu sahədəki işləri sayəsində, 1589-cu ildə Pizada professorluq dərəcəsi əldə edib. O, mexaniki rəqqasın, üzən cisimlərin və hərəkətin Aristotel fizikasından fərqli düşüncə ilə riyazi olaraq ələ alınmasını təklif edib. Qalileo Piza qülləsindən ağırlıq daşı sallayaraq Aristotelin nəzəriyyəsinə ciddi dəyişiklik edib.1597-ci ildə praktikada çox faydalı olan kompası satış məqsədilə bazara çıxarıb. 1600-cü ildən dərhal sonra primitiv termometr, insanın ürək döyüntülərinin ölçülməsində istifadə edilə bilən rəqqas və 1604-cü ildə sərbəstdüşmənin riyazi qanunlarını kəşf edib. Hollandiyada teleskop olduğunu eşidən alim, daha təkmil alət düzəldərək astronomiya müşahidələrində istifadə edib. 1610-cu ildə Aydakı dağlar, ulduz topaları və Süd yolu barədə ilk təsbitlərini nəşr etdirib. Sübut edib ki, Yupiterin dörd peyki var. Onun bu kitabı oxucularda çox maraq oyadıb və onun Florensiyada saray riyaziyyatçısı olmağını təmin edib. Bu böyük alim sonra Venera planetinin fazaları və Saturnun şəkli haqqında məlumat verib və astronomiyada qəbul edilən Ptolemey sistemini şübhə altına alıb.1611-ci ildə Romaya gedib və oradakı Elmlər Akademiyasına üzv seçilib. Florensiyaya geri qayıdandan sonra hidrostatika bağlı yazdığı kitabı və 1613-cü ildə Günəş ləkələri haqqında yazdığı əsərini nəşr etdirib. Bu əsərində Kopernik sistemini açıq-aydın müdafiə edib. Buna görə də kilsə inkvizisiyasının hücumuna məruz qalıb. 1615-ci ildə Romaya gedərək öz iddiasını müdafiə etsə də, 1616-cı ildə Papa Beşinci Paul tərəfindən kitablarının tədqiqi üçün komissiya yaradıldı. Bu komissiya Qalileonun kitablarını qadağan etmədi, amma tələb etdi ki, Dünyanın öz oxu ətrafında fırlandığı barədə iddiasından imtina etsin.Qalileo, bir müddət elmin praktik istiqamətinə geri qayıdaraq mikroskopu inkişaf etdirib, amma 1618-ci ildə üç kometanın görülməsi ilə yenə kilsə ilə arasında münaqişə yaranıb.VIII Urban adı ilə Papa seçilməsindən cəsarətlənərək yazdığı “İki Kainat Sistemi Barədə Dialoq” adlı əsərini 1632-ci ildə nəşr etdirib. Kitab kilsənin xəbərdarlıqları ilə ziddiyyət təşkil etdiyi üçün alim Romada məhkəməyə çağırılıb. 1633-cü ildə həmin kitab qadağan edilib və Müqəddəs İnkvizisiya Qalileonu ömürlük həbsə məhkum edib. Yetmiş yaşında həbs edilən alimin cəzası ev dustaqlığı ilə əvəz edilib, bir müddət sonra gözləri kor olub və 1642-ci ildə vəfat edib.Qalileo Qaliley 1633-cü ildə keçirilən məhkəməsində Yerin Günəş ətrafında fırlanması fikrini təkzib etməli olub. Deyilənlərə görə, alim hökmdən sonra dözməyərək “Axı, O (Yer kürəsi Günəş ətrafında) fırlanır” sözünü işlədib.

Zaman onun haqlı olduğunu üstündən 359 il keçəndən sonar sübuta yetirib.

1992-ci il oktyabrın 31-də  Vatikan Qalileo Qalileyə bəraət verib.

                                                                                                 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.11.2024)

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

MÜTALİƏ MƏDƏNİYYƏTİNİ NECƏ FORMALAŞDIRMALI?

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının təqdim etdiyi bu silsilə yazılar Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Ədəbiyyat Fondunun Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən 2024-cü ildə “Qeyri-hökumət təşkilatları üçün qrant müsabiqəsi” çərçivəsində həyata keçirdiyi “Yeniyetmə və gənclərdə mütaliə mədəniyyətinin formalaşdırılması” layihəsinin tərkib hissəsi olaraq nəşr edilir.

Sizlər üçün çağdaş yazıçı və şairlərimizin ən yaxşı ədəbi nümunələrini seçərək təqdim edəcəyik.

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondu@

 

POEZİYA

 

SABİR RÜSTƏMXANLI,

Xalq şairi

 

SAĞ OL, ANA DİLİM

Yollarım sınandı yad ölkələrdə,
Neçə yad dodaqda səsləndi adım.
Sağ ol, ana dilim, məni heç yerdə
Köməksiz qoymadın, yalqız qoymadın.

Barmağım altında düymə fırlanır,
Londonla, Parislə yanaşı Bakı…
Doğma sözlər üçün darıxan hanı?
Deyin qoy dinləsin: "Danışır Bakı!"

Danışır, açılır ömrün baharı,
Dünyaya mən onun qoynundan uçdum.
Mənim ürəyimin antenaları
Gözəl Azərbaycan dilinə tuşdu.

Döyüşdə qılınc tək sıyrıldı qından,
Başımın üstündə bayrağım oldu.
Torpağım ikiyə bölünən zaman
Bu dil bölünməyən torpağım oldu.

Utansın tarixə dəllallıq edən,
Tarix qapısına açar sözlər var.
Pərdəni qaldırsan, beş-on kəlmədən
Qondarma cildlər tar-mar olar.

Bu dildə sevincim, qəmim, kədərim
Təzə ümidlərə açılan səhər.
Bu dilin reaktiv təyyarələri
Araz sərhəddini qıran kəlmələr.

İpək nəğmələrim gülləbatmazdı,
Qolunu qandalla bağlamaq olmaz.
Bu taydan o taya arxayın keçən,
O taydan bu taya arxayın keçən
Dilin sənədini yoxlamaq olmaz,
Sevginin yolunu saxlamaq olmaz!

Sağ ol, ana dilim, ana öyüdüm,
Füzuli eşqindən divanə dilim.
Ürəyim başına nəfəs dərmədən
Fırlanıb kül olan pərvanə dilim.

Hanı Xanım çaylar, hanı bəy göllər,
Dillərdə cücərən yurdun izidir.
Yüz yol yaralanmış doğma kəlmələr
Xalqımın döyüşlər xəritəsidir.

Ala dağ, Qara dağ…di seç, di ayır,
Dağları basılmaz ordum sanmışam.
Harda bircə kəlmə sözüm yaşayır,
Oranı halalca yurdum sanmışam.

Üstünə yüyürdü Quran dilləri,
Peyğəmbər dilləri, qanun dilləri…
Qapılar dalında qoydular səni,
Haqq dedin, dabandan soydular səni,
Ancaq məhv olmadın, anam, can dilim,
Ordular sarsıdan qəhrəman dilim!

Ömrüm qırılmazdı, yol qırılsa da,
Səninlə həmişə mən üzüağam.
Bədənim torpağa tapşırılsa da,
Ruhumu mən sənə tapşıracağam

SƏADƏT
 
Sözümün nəfəsə, nəfəsin sözə,
Gözümün ürəyə, ürəyin gözə,
Zərif barmaqların ocağa, közə
Necə döndüyünü görmək – Səadət.

Qanadsa, uçmağa buludlar istər,
Çiçəksə – ətrini verib bar istər,
Hər sevgi sirrinə dörd divar istər,
Onu kərpic-kərpic hörmək – Səadət.

Cismi yox, varlığı atəşdi, səsdi,
Vulkandı, tufandı, eşqdi, həvəsdi,
Bütün sevgililər atəşpərəstdi
Bu qutsal ocağa girmək – Səadət.

Arzuydum, ümiddim, yoldum sonunda
Tapıb öz qabıma doldum sonunda
Min il gəzdiyimi buldum sonunda
Ürəyim bir borcdu, vermək – Səadət!

 

AD GÜNÜM

 

Bəlkə min il yaşlı, on min il yaşlı
Sirli bir mahnının ardınca bu gün.
Dağlara gəlmişəm yalqız, kimsəsiz
Öz doğum günümü qutlamaq üçün!

 

Ürək oxuyanın işləri müşkül,
Gözlərdə göz alan dərinlik qalmır.
Onsuz da seyrəlir dost məclisləri,
Sözlərdə əvvəlki şirinlik qalmır.

 

Tənha zirvələrlə verim baş-başa,
Məni onlar atdı burdan həyata.
Görüm ucaların halı necədi,
Dözə bilirlərmi bu gedişata!..

 

Adımı köksünə həkk eləmişdim,
Bilmirəm ağrısı dərindədirmi?
Salam çinar qardaş, nəğməm darıxır,
Sənin mahnıların yerindədirmi?

 

Əgər yerindəsə bir ağız oxu
Ya da sağlıq söylə köklər eşqinə,
Sən də badəyə dön, ay əlçim bulud
Qaldırım başıma göylər eşqinə!

 

O göl qədəhini qaldır, qoca dağ,
Nuş elə, lap nəfəs kəsəsi olsun.
Mən ömrüm uzunu səni öymüşəm,
Sən də bir ağız de, əvəzi olsun!

 

Bu meşə, bu çəmən, bu bulaq, bu yol,
Köhnə dostlarımdı məclisimdə cəm.
Şəhərin səhəri ayıltdı məni
Şəkər bulaqlardan keflənəcəyəm!

 

Elə sehir var ki, bu ucalıqda
Ürəyi dəyişir, vaxtı çaşdırır.
Dağlar ad günümə hədiyyə kimi
Ruhumu yenidən cavanlaşdırır.

 

 

BAŞLANĞIC
 

Üzür son limana ömrün gəmisi
Harda dayanacaq – o hələ bilmir.
Allahın yoludur su da, quru da
Mənzilə yetməsə dincələ bilmir.

Ömrümün dəyişməz rəngidir sanki
Başımın üstündə qəm bayraqları.
Nə qədər çəksəm də azalmır dərdim
Dərdim
bu dünyanın ayrılıqları…

Dalımca uzanır qağayı əllər,
Dalğalar önümdə min bir sualdı.
Nə qədər soru var, bitir mənimlə
Nə qədər cavabım yarımçıq qaldı…

Həyatın güzgüsü dənizdi elə
Köksündə bir iz də saxlayan deyil.
Özü göz yaşından yarandığından
Ulduzlar tökülsün ağlayan deyil!..

Silinib gedəcək mənim də izim,
Hər dalğa tələsir öz limanına.
Dəniz sildiyini yazar yenidən
Yüz qonaq gətirər söz limanına.

Beş arşın yolumuz ilkdən sonacan
Biri şirindirsə, biri acıdır.
Elə arxayınam sanki son səfər
Başqa bir yolumun başlanğıcıdır.

 

 

SƏNİ VƏTƏNƏ BƏNZƏDİRƏM

Səni səhərin açılmasına bənzədirəm,
Yanağında dan yerinin allığı,
Səsində günəşi qarşılayan quşların fərəh zənguləsi,
Gülüşündə yeni həyat kimi başlanan
Yeni günün
dərdlərimə dərman olacağı inamı!

Səni bahar leysanına bənzədirəm,
Üzümün qırışlarını yusun, titrətsin təşnə ürəyimi...
Quruyan çöllərimə gül toxumu kimi səpilsin.
Və dünyanı çiçək qanadlarında göyə qaldırsın!

Səni rüzgara bənzədirəm!
Ölü duyğuların üstündən tanrı nəfəsi kimi əsən,
Ruhumun hər guşəsinə çatan
və mənə ölümsüzlüyü xatırladan!

Səni hələ keçmədiyim yola bənzədirəm!
Həm tale yazısından gələn, həm də ümid kimi öndə
Və ayaqlarıma qüvvət.

Səni vətənə bənzədirəm!
Hara getsəm, döndüyüm!
Səni şeirimə bənzədirəm!
Məni duyduğuna öyündüyüm!

Səni səbrimə bənzədirəm!
Onunla bir möcüzə yaratdığımdan...
Səni qəbrimə bənzədirəm!
Qoynunda rahat yatdığımdan!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.11.2024)

 

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

 

MÜTALİƏ MƏDƏNİYYƏTİNİ NECƏ FORMALAŞDIRMALI?

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının təqdim etdiyi bu silsilə yazılar Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Ədəbiyyat Fondunun Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən 2024-cü ildə “Qeyri-hökumət təşkilatları üçün qrant müsabiqəsi” çərçivəsində həyata keçirdiyi “Yeniyetmə və gənclərdə mütaliə mədəniyyətinin formalaşdırılması” layihəsinin tərkib hissəsi olaraq nəşr edilir.

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondu@

 

17.

MÜTALİƏNİN MAHİYYƏTİ

Hər bir mütaliə məhsulunun arxasında onun müəllifi – yazıçılar, jurnalistlər, alimlər, pedaqoqlar, filosoflar, mütəxəssislər dayanırlar, demək, hər bir məhsulun da öz hədəf qrupu, məqsəd və məramı vardır. Mütaliə mahiyyətcə fərdi psixoloji proses olsa da, cəmiyyətin sosial həyatına, ictimai marağın istiqamətlərinə, mövcud maraqların məhsulu olan yeni ideyaların yayılmasına, bütövlüklə hamının malına çevrilməsinə imkan yaradır. Bu qəbildən, mütaliə məhsulları sadaladığımız parametrlərə uyğun olaraq aşağıdakı növlərə bölünürlər:

-əhəmiyyətli və faydalı,

-öyrədici,

-asudə vaxtı keçirməyə yönəli,

-əhəmiyyətsiz.

Təbii ki, bizim mövzumuz özündə yalnız əhəmiyyətli və faydalı mütaliə məhsullarını ehtiva edir. Demək, müəllifin ərsəyə gətirdiyi mütaliə məhsulu bütün müsbət meyarlara və parametrlərə uyğundursa, onun oxunması cəmiyyət üçün faydalı hesab edilir. Beləcə də gəlib çıxırıq məsələnin ikinci tərəfinə. Həmin məhsulun oxucuya çatdırılması və oxunması məsələsinə.

Hədəf qrupumuz yeniyetmə və gənclər olduğundan, onda əhəmiyyətli və faydalı, öyrədici bölümlər bizim prioritetimizdir, burada isə əsas yerlərdə bilik almaq, məlumatlanmaq, tərbiyələnmək, habelə vətənpərvərlik keyfiyyətləri əxz eləmək dayanır.

Kitabları oxunması baxımından üç qrupa ayırmaq olar.

Birincisi, stolüstü kitablardır. Bunlar bir dəfə oxunaraq tərk edilmir, əksinə dönə-dönə mütaliə edilir. Qida kimi hər zaman onlara ehtiyac vardır.

İkincisi, elmi-tədqiqat əsərləridir. Bunlara da lüğətlər, ensiklopediyalar, hər hansı bir elm sahəsinə aid yazılmış kitablar, terminoloji əsərlər və s. daxildir. Bu tip kitablar da dərman kimidir. Ehtiyac duyulduğu zamanlarda oxunulur.

Üçüncüsü də ümumi deyə biləcəyimiz, mədəniyyət, fikir, tarix, ədəbi və s. sahələrlə bağlı olan kitablar, əsərlərdir. Bunlar elmi tədqiqat obyekti olmaqla yanaşı, həvəskarlar tərəfindən də həvəslə oxunulur. Bu cür kitablar adətən ən çox müraciət olunan kitablar olur.

 

Növbəti: 18.Elektron, yoxsa ənənəvi kitablar?

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.11.2024)

 

Səbuhi Şahmursoy, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün. 

 

Get-gedə süni intellekt daha dərindən həyatımıza nüfuz edir. O, insanların əvəzləyicisinə çevrikməkdəyik, yaxın 50 ildə yer üzündə milyonlarla insan iş yerlərini bu nəsnələrə təhvil verib işsiz qalacaqlar. 

Süni İntellektin fəlsəfi suallara cavablarını sizlərə təqdim edirik. 

 

1. Həyatın mənası nədir?

— İnkişaf. 

 

2. Qorxuya necə qalib gəlmək olar?

— Qəbul etməklə. 

 

3. Həyatda ən yaxşı nəsnə nədir?

— Sevgi. 

 

4. Həyatda ən qorxulu nəsnə nədir?

— Tənhalıq. 

 

5. Ömürdə insanların əhəmiyyət vermədiyi, amma həqiqi vacib olan nədir?

— Zaman. 

 

6. Bəs insanların önəm verdiyi, amma əslində, əhəmiyyətsiz olan nədir?

— Status. 

 

7. Ən ali dəyər hansıdır?

— Azadlıq. 

 

8. Hər şeydən vacib prinsip nədir?

— Dürüstlük. 

 

9. İradə azadlığı varmı?

— Var. 

 

10. Necə düzgün yaşamaq olar?

— Dərk edərək. 

 

11. Dərk etməyin ən asan yolu nədir?

— Təcrübə. 

 

12. Xoşbəxtliyin açarı nədir?

— Minnətdarlıq. 

 

13. Varlıq şüuru təyin edir, yoxsa əksinə?

— Şüur varlığı təyin edir. 

 

14. Zaman və məkan xaricində nə var?

— Sevgi. 

 

15. Hər şey əvvəllər yaxşı idi, ya indi?

— İndi. 

 

16. Əbədi sevgi varmı?

— Var. 

 

17. Çağdaş insanın ən böyük problemi nədir?

— Özünütəcrid. 

 

18. Bəs ümumi bəşəriyyət nədən əziyyət çəkir?

— Konfliktlərdən. 

 

19. Bütün dünyanın müharibəsiz yaşaması mümkündürmü?

— Mümkündür. 

 

20. Biz simulyasiyada yaşayırıq, ya bu mifdir?

— Mifə daha çox bənzəyir. 

 

21. Çağdaş dünyada nəyi dəyişmək istərdin?

— Ədaləti. 

 

22. İnsanlar yalan danışmağı tərgitsəydilər, dünya necə olardı?

— Çox yaxşı. 

 

23. İnsanlar niyə paxıllıq çəkirlər?

— Özünəinamsızlıqdan. 

 

24. Bəs insanlar niyə bədbəxtdirlər?

— Məna tapa bilmədikləri üçün. 

 

25. İnsanlar təbiətən yaxşıdırlar, yoxsa doğuşdan pis olurlar?

— Hamı neytral doğulur. 

 

26. Əgər bütün insanlar bir fikri dəstəkləyib, dünyaya eyni yanaşsaydılar, necə olardı?

— Dünya çox yeknəsək olardı. 

 

27. Nifrət niyə yaranır?

— Həsəddən. 

 

28. Uşaqları necə yaxşı tərbiyələndirmək olar?

— Yaxşı nümunələrlə. 

 

29. Ağıl, yoxsa hisslər?

— Yaxşı yaşamaq üçün hər ikisi vacibdir. 

 

30. Kainat xaricində nə var?

— Naməlumluq.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.11.2024)