Ədəbiyyatşünas Sərvanə Dağtumasın Fransız ədəbiyyatı barədə silsilə yazılarını təqdim edirik.

 “Keçmiş zamanların yeniyetməsi” romanı.

Roman atasını və gənc qardaşını itirmiş, anasıyla böyük bir malikanədə yaşayan Alen adlı yeniyetmədən və onun eşqlə etiqad arasında keçirdiyi iztirablardan bəhs edir. Alen mənsub olduğu burjua mühitinə nifrət edir, arzuları, xəyalları ilə yaşayır, təhsil almaq haqqında düşünür. Əsərdə yüksək katolik dairələrin həyatı bütün müsbət və mənfi tərəfləri ilə birgə qələmə alınıb. Əsər avtobioqrafik xarakter daşıyır, birinci şəxsin dilindən yazılıb. Görünür, Alen keşiş və ya sahibkar olmaqdan daha çox yazıçılığa can atır, daha çox mənəvi həyat sürmək istəyir. Müəllif insanın mənəvi yüksəlişi ideyasının ən inandırıcı təcəssümünə yeniyetmənin obrazında müvəffəq olur. İstənilən zamanın yeniyetməsi tamhüquqlu unikal şəxsiyyət qeyri-məhdud mənəvi sərvətə sahibdir, özünə inam hissi olan maraqlı bir şəxsiyyətdir. Hər yaşda olan bir yeniyetmə saf və məsumdur, hörmətə, sevgiyə, şəfqətə layiqdir.

“Sevgi səhrası” romanı.

Səhranın istiliyi mənəvi ehtiyacı simvollaşdırır. Səhra müqəddəs yazılarda insanın Allahla görüşdüyü, tövbə, mənəvi yoxsulluq, seçim və mənəvi azadlıq əldə etdiyi bir yer kimi görünür. Bu, ikili obrazdır: məhrumiyyət, təhlükə, cəza yeri və Allahın insanları xilas etdiyi, özünü göstərdiyi yer. Səhra nemətə lənət kimi məskunlaşan torpağa qarşıdır. Səhra boşluqdur, yəni sevgi yoxdur, amma sevgi əbədidir. Səhra sakini bir sevgiyə rast gəlmək, rahatlaşdırıcı sərin suya qərq olmaq, həm bədənini, həm də hisslərini sərinlətmək arzusundadır. Müəllifə görə, “sevgi Allahdır” və Allaha ehtiyacın dərk edilməsi yalnız əzab-əziyyətlə olur, buna görə də sevgisiz, səhra vəziyyətində əzab çəkən insan ruhunun sevgini tapmaq üçün yalnız bir yolu var, o da Allaha gəlməkdir. Əsl məhəbbət mümkündür, ancaq Tanrının vasitəsilə. Yazıçı əsəri ilə bunu demək istəyir. Onun qəhrəmanı Allaha cazibə və cismani, dünyəvi ehtiraslar arasında parçalanır. Allahın səsi səhranın səsidir, harada olursa, olsun-yerdə və ya qəlbdə. Allah insanı oturaq həyat tərzini tərk etməyə və köçəri həyat tərzini qəbul etməyə çağırır. Yalnız maddi dünyaya bağlılığı aradan qaldırmaqla insan Allahla münasibətini qaydaya sala bilər, çünki imtahan insanı elə vəziyyətə gətirir ki, o, əslində kim olduğunu insana göstərməlidir. İnsan Allahla tək qalır. “Sevgi səhrası” simvolunu yaradan zaman yazıçı kilsəni - onun başında duran ruhaniləri nəzərdə tuturdu. Kilsə də insanlardır, insanlar isə təbiətcə günahkardır, axı Tanrı sevgidir və hər şey Onun vasitəsilə mümkündür.

Əsər din, günah, xilas mövzularından bəhs edir. Yazıçı tənhalığın tələyə düşdüyü 3 personajın psixologiyasını, uğursuzluq astanasında olan dünyada yaşadıqları bədbəxtliyi və hisslərinin sıxışdırılmasını, sevgi üçbucağını canlandırır. Kişilərin və qadınların yaşadıqları (eyni qadını sevən ata və oğul) xeyirlə şər arasındakı daxili mübarizənin psixoloji təhlilləri kifayət qədər çoxdur.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(23.02.2023)

“Ədəbiyyat  və incəsənət” portalı yazıçı-dramaturq Əyyub Qiyasın tanınmış teatr və kino xadimlərinin həyatlarından qələmə aldığı maraqlı anları təqdim edir. Növbəti təqdim edilən İlham Namiq Kamaldır.

İLHAM NAMİQ KAMAL

(1949)

***

Məni lətifə deyən adam kimi də tanıyırlar. İmkan düşmüşkən sizə teatrla bağlı bir neçə lətifə danışım.

Demək, tamaşa gedir. Səhnədə aktyorlar həkim rolu oynayırlar. İşıqlar sönüb, tam sakitlikdir. Birdən ön sıradakı tamaşaçılardan biri çığırır:

– Zalda həkim var?

Arxa sıralardan səs gəlir.

– Bəli, var! Mən həkiməm.

– Kolleqa, bu necə həkimlərdir bizə göstərirlər?

***

Demək tamaşadan sonra rejissor aktyoru danlayır.

– Tamaşaya sərxoş gəlməyini demirəm, rolun yarısını unutduğun da bir yana qalsın, yaxşı, bəs sələmçi arvadı niyə baltalamadın, boğdun, hə?

– Əşşi, mən neynim ey, ömrüm boyu Otello oynamışam, arvadı Dezdomona ilə səhv saldım.

***

Kişi teatrın qarderobçusuna 2 manat verib paltonu götürür. Arvadı onun üstünə çığırır.

– Heç qarderobçuya 2 manat verərlər?

– Sss, sakit ol, 2 manata mənim nimdaş paltomu bahalı paltoya dəyişdi…

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(23,02.2022)

Poetik qiraət rubrikasında daimi müəllifimiz - şair Əlizadə Nuri öz “Sənə gül atdılar, mənə də güllə” şeiri ilədir. 

Dolub gözlərimə bu eşqin qumu,

Gecə yatağımdan qovur yuxunu.

Ayrılıq məktubu, vida məktubu 

“Qara kağız” kimi çətin oxunur…

Üşüyən bu gülün od-ocağı yox,

O yandan  fevral da gəlir  qarıyla.

O yetim uşağın oyuncağı yox,

O uşaq oynayır göz yaşlarıyla…

…Çəkib öz komama gətirdim bu gün

Qorxdum ki, bayırda darıxa bu qəm.

Qəmi övladlığa götürdüm bu gün-

Onu balam kimi böyüdəcəyəm…

Biz hara gedirik bu boş könüllə?

Bir ayın içində ayrı həftəyik.

Sənə gül atdılar, mənə də güllə-

Yaxşı ki, ikimiz bir hədəfdəyik…

Əsən ayrılıqdı, yel deyil əsən,

Bu bəxti tikməyə mənə sap verin.

Niyə əllərini qoyub getmisən

Səni soruşanda nə cavab verim?!..

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(23.02.2023)

Professor Əlibala Məhərrəmzadə “Ev tapşırığı: Uğur düsturunu tapacağıq”  layihəsini sizlərə təqdim edir

Əslində, uğur formulu ümumi olduğu qədər də spesifikdir, yəni bir xalq üçün lazım olan uğur qazanmaq keyfiyyətləri başqa bir xalq üçün aparıcı olmaya da bilər. Məsələn, Azərbaycanda (ümumən Şərqdə) uğur formulasında mental qayda-qanunlara, davranış tərzinə istinadı, möhkəm ailə faktorunun, nümunəvi tərbiyənin rolunun hegemonluğunu, milli kökə və dini mənsubiyyətə bağlılıq faktorunu spesifikliyə aid edə bilərik.

Mən öz şəxsi təcrübəm, eləcə də illərdir ki, davam edən müşahidələrim nəticəsində uğurun qazanılmasında aşağıdakı parametrləri xüsusi olaraq qabardardım:

15) Özünəinam.

Nəhayət, uğur qazanmaq yolunda ən vacib parametrlərdən biri olan «özünəinam»a gəlib çıxdıq. Ən sonda ən vacib olan parametrə toxunuruq, belə ki, özünəinam, bütün böyük uğurların məhz startıdır, bu hiss yoxdursa hansı uğurdan söhbət gedə bilər axı? «Özünəinam» insanın hər şeyə nail olacağına qəti əminliyidir, ən çətin vəziyyətdə, ən ağır şəraitdə özünə güvənməsidir.

Özünə necə inanmalı? Adi sualdır, amma adi olduğu qədər də bəzən həlli müşküllük yaradan situasiyalara işarə edən sualdır.

 - İlk öncə, əziz oxucum, qarşınızda duran məqsəd və vəzifələrin ağırlığını, həlledilməzlik illüziyasını dağıdın, «həll edilməz məsələ yoxdur, mən hər şeyi bacarıram», «azacıq zaman lazımdır, sonda gülən tərəf mən olacağam» tipli autotreninqlərdən faydalanın. Çox vaxt insan hər hansı kiçik problemini süni olaraq böyüdür, həlledilməz həddə çatdırır, nəticədə də panikaya düşür, həyatın nəbzini itirir. Buna əsla yol verməyin!

 - Özünəinamı bərk sarsıdan faktorlardan biri də uğursuz bir şəxsdən nümunə götürməkdir. Kimsə həmin işi sizdən əvvəl görüb, onda alınmayıbsa «bu məndə də alınmaz» deyə qorxu keçirirsiniz. «Hər situasiya fərqli, hər şəxs də fərqlidir» postulatını əsas götürüb kimlərisə özünüzə nümunə gətirməyin. Yox, əgər mütləq nümunə gətirmək istəyirsinizsə, onda çalışın, uğurlu bir insanı nümunə gətirəsiniz.

 - Özünəinam hissini gücləndirməyin başqa bir yolu öz kemiş qələbələrinizi xatırlamağınız, uğurlarınıza təkrarən nəzər yetirməyinizdir, Bunlar sizə əlavə stimul verəcək, gücünüzə sanki əlavə güc qatacaq.

 - Özünəinamı formalaşdıran daha bir detal reallıqda qalmaq, xəyallarda uçmamaqdır. Nə mənada? O mənada ki, biz bəzən öz gücümüz dişarında olan işləri aşırmaq xəyalları qürur, planları cızırıq. Kiminçünsə milyonçu olmaq, kiminçünsə Olimpiya çempionluğu qazanmaq, kiminçünsə prezident seçilmək mümkün hal olduğu halda, təbii ki, böyük əksəriyyət üçün mümkünsüzdür. İnsanlar milyardlarcadır, ən uca zirvələr isə tək-tük seçilmişlər üçündür. Baxın, seçilmiş olmasına heç bir zəmin olmayanın seçilmişlik iddiası sonda təbii ki, uğursuzluqla nəticələnir və onun özünəinam hissləri zədələnir. Bu səbəbə görə də, başından uca tullanmaq planları qurmayın, özünəinamınızı real planlarda sınaqdan çıxarın.

 - Özünəinam hissini gücləndirmək üçün şəxsi mövqeyə malik olmaq, prioritetləri düzgün sıralamaq, pozitiv və uğurlu ətrafa malik olmaq, stress və depressiyalardan qaçmaq da vacib rol oynayır ki, bunlar barədə kitabın digər bölümlərində ətraflı məlumat verəcəyəm.

Beləliklə, biz bu bölümdə uğur qazanma üçün lazım olan 15 əsas keyfiyyətdən söz açdıq. Düşünürəm ki, onların hər birini yadınızda saxlaya bildiniz.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(23.02. 2023)

1. Arzular təfəkkürün problemlərlə dolu gerçəkliklərdən qaçıb gizləndiyi xoş yerdir.

2. Ağlı olan heç vaxt tək olmur.

3. Həmişə ağıllı olmaq darıxdırıcıdır, hərdən axmaqlıqdan da imkan kimi istifadə etmək lazımdır.

4. Qadını tanımağa kişi ağlı acizdir, yalnız qəlb buna kömək ola bilir.

5. Arxadan kürəyə vurmaq zəmanəsi keçdi, indi üzbəüz, gözə baxa-baxa vururlar.

6. Gücü az olanın səsi çox çıxar.

7. Dünyanın ən böyük dəyəri özünsən, bütün başqa dəyərlər sən olduğuna görə mövcuddurlar.

8. Başımızın üstündəki sonsuz səma sonsuz böyüməyimiz üçün imkandır.

9. Kişinin qadınlar haqqında bilməli olduğu yeganə şey odur ki, onlar nağılları sevirlər.

10. Özünü yaxşı saymaq başqaları haqda məlumatsızlıqdan doğur.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(23.02.2023)

Növbəti Ekspress-sorğuda əməkdaşımız Habil Yaşar “Müasir Azərbaycan ədəbiyyatında hansı mövzuda əsərlərin yazılmasını istərdiniz?” sualına cavab alıb. 

 1. Hənifə Əzizəliyeva-müəllimə: Sağlam ailə, sağlam düşüncə, vətənpərvərlik ruhunďa.

 2. Anar Əzizəliyev-müəllim: Məhəbbət mövzusunda ve dedektiv janrlı.

 3. Sövkət Zeynalova-müəllimə:  Mən ən çox istərdim qanı ilə bizə sevinc yaşadan, işğaldan torpaqlarımızı azad edən şəhidlərimizin, qazilərimizin həyatı və yaradıcılığı işıqlandırılsın.

 4. Zülfiyyə Məmmədova-müəllimə: Sevgi mövzusunda daha çox yazılmasını istərdim.

 5. Vəfadar Nəsibov-proqraqmçı: Fəlsəfi, fantastik. Qalaktikalararası səyahət, yerin yaranması haqqında və s.

6. Fərid Qədirov-musiqiçi: Daha çox milliyətimizə aid, milli mənəvi dəyərlərimiz barədə yazılsa xoş olar.

7. İradə Allahverdiyeva-müəllimə: Sevgi, maarifləndirmə və vətənpərvərlik mövzusunda əsərlər arzulayıram.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(23.02.2023)