Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Onu kim tanımır ki? Böyükdən kiçiyə az qala hamı. Daşdan, qranitdən möcüzələr yaradan möcüzə adamdır o. Ömər Eldarovdur o. 

Bu gün görkəmli heykəltəraş, Xalq rəssamı, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının həqiqi üzvü Ömər Eldarovun 96 yaşı tamam olur.

“İstiqlal”, “Şərəf” və “Heydər Əliyev” ordenli akademik Ömər Eldarov həyatının 60 ildən çoxunu heykəltəraşlıq sənətinə həsr edib. Ötən müddət ərzində bu görkəmli sənətkar bir çox bənzərsiz sənət əsərləri yaradıb. Bu sırada Ulu Öndər Heydər Əliyevin, görkəmli oftalmoloq Zərifə xanım Əliyevanın qəbirüstü abidələri, Cavidin abidəsi, Tokay Məmmədovla birgə ucaltdığı Füzulinin heykəli və daha neçə-necə sənət incisi var. Təsadüfi deyil ki, sənətşünaslar Ömər Eldarovu milli heykəltəraşlığımızın öncülü kimi səciyyələndirirlər.

Gəlin onun tərcümeyi-halına nəzər yetirək. 

Ömər Eldarov 1927-ci ildə Dəmir qapı Dərbənddə dünyaya göz açıb. Azərbaycan Rəssamlıq Məktəbində, sonra isə Rusiyanın Leninqrad (indiki Sankt-Peterburq) şəhərində İ.Repin adına Rəngkarlıq, Heykəltəraşlıq və Memarlıq İnstitutunun heykəltəraşlıq fakültəsində təhsil alıb. O, gənc yaşlarından yerli və beynəlxalq sərgilərdə fəal iştirak edib.

Bütün mənalı ömrü boyu Ömər Eldarov yaradıcılıqla yanaşı, həm də Azərbaycanın ictimai və mədəni həyatının fəal iştirakçısı olub. Təsadüfi deyildir ki, o, 1958-1968-ci illərdə Azərbaycan Rəssamlar İttifaqının katibliyinə üzv seçilib, 1970-ci ildə isə SSRİ Rəssamlıq Akademiyasının heykəltəraşlıq üzrə Bakıdakı yaradıcılıq emalatxanasının rəhbəri təyin edilib. Eyni zamanda, Bakı Sovetinin deputatı (1969-1973) kimi fəaliyyət göstərib, mədəni-maarif işi üzrə komissiyanın rəhbəri olub. 1995-ci ildə isə müstəqil Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinin deputatı seçilən Ömər Eldarov parlamentdəki 5 illik fəaliyyəti dövründə xalqın elçisi vəzifəsinin öhdəsindən layiqincə gəlib.

60 ilə yaxın bir dövrü əhatə edən yaradıcılıq fəaliyyəti ərzində onun xeyir-duası ilə bir neçə nəsil istedadlı heykəltəraş bu çətin, eyni zamanda, şərəfli sənətin yollarında irəliləyib və bu gün də irəliləməkdədir.

Sədrəddin Ayninin (Düşənbə,1978),

Əbu Əli ibn Sinanın (Düşənbə, 1980), Hüseyn Cavidin (Bakı, 1993), rəssam Əzim Əzimzadənin (Bakı, 2001), bəstəkar Müslüm Maqomayevin (Bakı, 1987), İhsan Doğramacının (Ankara, 2001), Ümummilli Liderimiz Heydər Əliyevin (Qars, 2001) və dirijor Niyazinin (Bakı, 2017) abidələri ona məxsusdur. 

Ulu Öndərin obrazı heykəltəraşın yaradıcılığında xüsusi yer tutur. O, Heydər Əliyevin Naxçıvanda, Bakıda və digər şəhərlərdə ucaldılmış neçə-neçə abidəsinin müəllifidir. Ömər Eldarov çox yaxından tanıdığı və uzun illər ərzində dostluq etdiyi görkəmli siyasi xadimin şəxsiyyətinə xas olan yaddaqalan keyfiyyətləri müxtəlif materiallarda böyük sənətkarlıqla əbədiləşdirməyə nail olmuşdur. Ulu Öndərin Fəxri xiyabandakı və Ali Məhkəmə binasındakı abidəsi özündə yüksək bədii-estetik məziyyətləri yaşadan sənət nümunələridir. Ö.Eldarovun Ümummilli Liderin vaxtilə yaşadığı binanı bəzəyən xatirə lövhəsi də özünəməxsus forma-biçim və plastika mədəniyyəti ilə seçilir. Elə bu lövhənin qonşuluğundakı məşhur oftalmoloq Zərifə xanım Əliyevanın xatirə lövhəsi də böyük sənətkarlıqla işlənilmiş plastika nümunəsidir. Ö.Eldarov Zərifə xanımın Fəxri xiyabandakı məşhur məzarüstü abidəsinin də müəllifidir.

Görkəmli heykəltəraşın yaradıcılığında xalqımızın fəlsəfi fikri, yaradıcı təfəkkürü ən yüksək səviyyədə ifadə edilib. Onun görkəmli sənətkar Tokay Məmmədov ilə birgə yaratdığı Məhəmməd Füzulinin abidəsində dərd çəkən, düşünən insan və poetik ruhun vəhdəti öz monumental ifadəsini tapıb. Sağ əlini çənəsinə söykəmiş, sol əlində kitab tutan Füzulinin surəti tamaşaçını hər dəfə düşünməyə qərq etmirmi, edir. 

Heykəltəraşın bütün yaradıcılığı boyu müxtəlif materiallarda yaratdığı portretləri obrazı dərindən duymaq, onların səciyyəvi cəhətlərini qabartmaq istedadı xüsusilə yaddaqalandır. Oğlu Müslümün (1972), qızı  Lalənin (1970), Maestro Niyazinin (1984), Sevinc Rzaquliyevanın (1987), Aysel və Aytənin (1988) portretlərində də zərifliyin və yaradıcılıq ehtirasının bədiiləşmiş təsirli görüntüsü ilə qarşılaşırıq.

Görkəmli tişə ustası bütün materialları özünə doğma saysa da, deməliyik ki, onun ağacdan hazırladığı heykəllər ecazkar və heyrətamizdir. Bu mənada onun rəssam S.Bəhlulzadəyə həsr etdiyi iki portretlə yanaşı, dirijor Niyazi ilə bağlı “Elegiya” əsərini, Mahatma Qandi və Rabindranat Toqorun portretlərini, o cümlədən “Zamanın dörd rəngi” kompozisiyasını xüsusi qeyd etmək lazımdır. Son əsərində ağacın özünəməxsus ifadə məziyyətini ustalıqla duyan heykəltəraş bunu insan ömrünün müxtəlif illərini əyaniləşdirən obrazların fərdi və fərqli keyfiyyətlərini aşkarlamağa yönəldə bildiyindən əsərlər kifayət qədər duyğulandırıcıdır.

Ömrünün müdriklik çağını yaşayan ustad sənətkar bu gün də tükənməz enerji ilə yeni-yeni əsərlər yaratmaqdadır. 

Yüzə doğru!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.12.2023)

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Rubrikamızda Azərbaycan poeziyasının ən çox səs salmış, ən çox oxunan və əzbərlənən şeirlərini təqdim etməkdəyik. Unudulmaz sevgi şairimiz Nüsrət Kəsəmənlinin “Kaş ki” şeirinin növbəsidir. 

Kaş ki, heç birimiz peşimanlayıb “kaş ki” deyərək qayb etdiyimizi geri qaytarmağı arzulamayayadıq. 

Nələr, nələr yada düşdü,

Xatirələr oda düşdü.

O günlərdən qəlbimizə

Qorxulu bir səda düşdü,

Görməyəydim kaş ki səni.

Bahar gəldi qış evinə,

Bu köçəri quş evinə.

O vaxt naşı bənna kimi

Yaddaşımın daş evinə

Hörməyəydim kaş ki səni.

Külə dönmüş od-ocaqsan,

Bəlkə belə qalacaqsan.

Onda uşaq deyildim ki,

Bilirdim ki solacaqsan,

Dərməyəydim kaş ki səni.

Hicran gəldi sinə-sinə,

Günlər ötdü sənə-sənə.

Bir güldanda saxlayaydım,

Öz əlimlə özgəsinə

Verməyəydim kaş ki səni...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.12.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində portalımızın Güney təmsilçisi Əli Çağla bu dəfə sizlərə Əbasət Purhəsənin şeirlərini  təqdim edir.

Əbasət Purhəsən

Şair Əbasət Purhəsən, 1982-ci ilin avqust ayının 21-də Qaradağın Əhər şəhərində dünyaya göz açıbdır. İllərdir çarpara şeirləri ilə tanınan Əbasət Əhərin Bariz Ədəbi Dərnəyinin (BƏD) başqanıdır.

BƏZƏKLİ MANKƏN

Bazar qabağında bəzəkli mankən,

Hər gələn əl atır donuna sənin.

Yaşamağın üçün açılmır donu,

Soyuq şəhrimizdə geydiyin donun.

Əllərin əlimdə, əlin əlimi,

Əlinin içində saxlaya bilmir,

Nə çəpik çalırlar qabağımızda?!

Nə üçün görənlər ağlayır, gülmür?

Mən səni sevdiyim qıza oxşatdım,

Ya şəhər ağılsız, ya da mən dəli!

Bir dəyqə özümü sevindirməyə,

Sənin də abrına toxundum, bəli.

Səndən ayrılıram, bilirəm ancaq,

Əynindəki donu götürəcaqlar.

Bilmirəm bəlkə də oğlan paltarın,

Geydirib əyninə, toy tutacaqlar.

Bəlkə də bazardan, bazara köçüb,

Gözdən düşəcəksən, gic qalacaqsan.

Bilmirəm, sabahın heç kimsə bilmir,

Bəlkə də sevdiyim qız olacaqsan!..

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.12.2023)

Habil Yaşar, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Hər kəs ondan danışırdı- TV-lərdən, radiolardan tutmuş bütün sosial şəbəkələrə qədər. Yeddi milyard yeddi yüz milyon insanı dilindən, dinindən, irqindən asılı olmayaraq sadəcə bir şey birləşdirirdi. Qorxu. 

Çin, İran, Avropa ölkələri-xüsusən İtaliya və İspaniya, Amerika Birləşmiş Ştatları, Afrika, Avstraliya - bütün dünya tarixdə misli-bərabəri görünməyən bir pandemiyaya qarşı mübarizə aparırdı. Artıq ən güclü dövlətlər belə bu virusa məğlub olduqlarını etiraf edir və əgər tez bir zamanda bu pandemiyanın peyvəndi tapılmazsa insanlığın böyük bir hissəsinin məhv olacağı proqnozlaşdırılırdı (ən nikbin öngörülərə görə milyonlarla insanın öləcəyi ehtimal edilirdi). 

Getdikcə artmaqda olan ölümlərin sayı onminləri keçir, yoluxmaların sayı yüzminlərlə hesablanırdı. Həkimlər yeddi gün, iyirmi dörd saat ayaqda dursa da yoluxanların sayı o qədər sürətlə artırdı ki, hər kəsin həyatını xilas etmək mümkünsüzləşirdi.

Qoca, cavan, körpə - virus heç kəsə məhəl qoymadan hər kəsin canına qıymağa davam edirdi. Sağ qalanlar qorxu içində-növbəti qurbanın özləri ola biləcəklərinin həyəcanında. Hətta dövlət başçıları, krallar belə bu gün yaşaya bilirdilərsə şükür etməli idilər. Virus ayrıseçkilik bilmirdi. Bir zamanlar izdihama şahidlik etmiş şəhərlər indi qorxu filmlərindəki kimi bomboş qalmış, polislər, hərbiçilər əhalinin küçələrə çıxmasını əngəlləmək üçün gecə-gündüz bilmədən nəzarət edirdilər. 

Google-da axtarış versələr bu virusun, yəni daha dəqiq koronavirusun təxminən 6 000 000 000  milyard dəfə axtarıldığının şahidi olurdular. İstər iudaistlər, istər xristianlar, istər  müsəlmanlar, bir sözlə, bütün dinlərin nümayəndələri qardaşlaşaraq çarəni Allaha dua etməkdə görürdülər. 

Ah insan, sadəcə bir gün qabaq öz elmin, öz inkişafın ilə o qədər öyünmüş, o qədər təkəbbürlənmişdin ki... Hətta bəziləri özünə “Mən Allaham” deyəcək qədər cəsarətlənmişdi. 

Kimiləri koronavirusun  dünyaya yayılmasını bir-birinə müxalif olan dövlətlərin bioloji silah kimi istifadə edilməsindən, kimiləri Hz İsanın, Hz Mehdinin yer üzünə qayıtmasının işarəsi olmasından, kimiləri Allahın bütün dünyaya bəla yağdırmasından, kimiləri təbiətin onu pis günə qoyan insanlardan intiqam almasından, kimiləri bütün bu oyunların arxasında illumunatların durmasından və onların “Yeni Dünya Nizamı” yaratmaq  məqsədlərindən, hətta kimilərinə görə isə başqa planetdən gələnlərin yer üzünə istilasının başlamasının əlamətlərindən danışır və bütün bunlar TV-lərdən tutmuş sosial şəbəkələrə kimi hər yerdə müzakirə olunurdu. İş yerləri bağlanmış, turizm məhv olmuş, iqtisadiyyat çökmüş, nəinki ölkələrarası nəqliyyat , eyni zamanda şəhərlərarası gedişlər də aradan qaldırılmışdı. Nəticə etibarı ilə dünya bir xaosa sürüklənirdi, daha doğrusu sürükləndirilirdi və artıq öncəsi kimi olmayacaqdı.. Və ən qorxulu ssenari-bəşəriyyət yox olmağa doğru hər gün bir az daha yaxınlaşırdı. 

Ölümün nəfəsini bir az daha yaxın hiss edərək qan-tər içərisində yuxudan oyandım. Şok vəziyyətindən qismən də olsa çıxmağım dörd-beş dəqiqə çəkdi. Paltarlarımı geyib, əl-üzümü yuyaraq mətbəxə yaxınlaşdım. Səhər yeməyinə oturan zaman telefonumu əlimə alıb feysbuk hesabıma yenicə daxil olmuşdum ki, daha böyük bir şoka düşdüm. “Aman Allahım” deyərkən  əllərim əsməyə başladı. Bir neçə saniyə sonra bu xəbərin doğru olub-olmadığını rəsmi xəbərlərdən də öyrənmək üçün televizoru açdım. “İlahi, bu nə deməkdir” deyə düşünməyə başladım. Eyvana yaxınlaşıb həyətimizi seyr edərkən də insanların telefonda nəyə isə baxdıqlarının (çox güman ki, onlar da bu yuxunu izləyirdilər) şahidi oldum. Az qala gördüklərim, eşitdiklərim qarşısında dilim tutulmağa başlayacaqdı. 

Necə olur ki, yeddi  milyard yeddi yüz milyon insan hər biri eyni yuxunun dəhşətli təsirindən  vahimələnərək oyanır (təbii, minlərlə insan da bu yuxunun qorxusundan ölümlə üzləşir və bəlkə də öldüyünü düşündüyümüz insanlar gerçək həyata qədəm qoyacaqlardır)? 

TV-lərdən, radiolardan tutmuş bütün sosial şəbəkələrə qədər- hər kəs ondan danışırdı. Qorxu- yeddi  milyard yeddi yüz milyon insanı dilindən, dinindən, irqindən asılı olmayaraq birləşdirmişdi. Artıq çoxları, “Bəlkə də, yaşadığımız həyat yuxuların həqiqətindən başqa bir şey deyildir və ya bəlkə də yuxularımız həyatın elə özüdür. Paralel aləmlər varmı və ya bizim aləmimiz də sonsuz sayda paralel aləmlərdən sadəcə biridirmi?” və s deyə düşünməyə başlamışdı. Hər kəs haqlı görünə bilərdi, amma heç kəs həqiqəti bilmirdi və ya biriləri bilirdi də, heç kəsə açıqlamırdı. Bəlkə də nə vaxtsa açıqlanacaqdı. TV-lərdən, sosial şəbəkələrdən “Elə yuxularımız var ki, onları reallaşdırma Allahım, Amin” dualarının ardı-arası kəsilmirdi. Mən də bir dəfə səsli, sonra isə ürəyimdə onlarla dəfə  “Amin” deyərək göz yaşlarımı saxlaya bilmədim. 

Göz yaşlarımı silməyə hazırlaşırdım ki...

Gözlərimi açıb həyəcanlı halda ətrafıma baxmağa başladım... Dərhal feysbuk hesabıma daxil olub hər şeyin həmişəki kimi davam etdiyini görüb olduqca sevindim və Allaha şükür etməyi də unutmadım. Sən demə hər şey (dünyada baş verən koronavirus pandemiyası da, dünyadakı bütün insanların eyni yuxunu görməsi də) sadəcə yuxudan ibarət imiş. Bu zaman  düşüncələrimdə belə bir sual yarandı. Görəsən, əgər biz bir yuxunun içində başqa bir yuxu görürüksə ola bilərmi bizim həyatımızın özü də başqa birisinin yuxusudur? Və ya başqa bir iddia daha... Yuxu gördüyümüz zaman yuxumuzun içində də başqa bir yuxu görürüksə başqa-başqa aləmlərəmi ziyarət edirik?

             Yuxular həyatın özündə həyat,

             Bəzən həyacansız, bəzən narahat.

             Bir günü özünə sevdirir bizi,

             Bir günsə sındırır ürəyimizi.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.12.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı statusman Hümbət Həsənoğlunun növbəti 10 aforizmini təqdim edir. 

1.Təcrübə verilə bilmir, yalnız əldə oluna bilir.

2.Dilindən minnətdarlıq düşən dara düşməz.

3.Həyatına daxil olanları sevinclə qarşılayıb, gedənləri minnətdarlıqla yola salsan, özün məmnun qalacaqsan.

4.İnsan həyatı ümidlərin təəssüflərə çevrildiyi bir yoldur.

5.Yalnız insandan uzaqlaşanda onu yaxından tanımaq olur.

6.Sevimli məşğuliyyəti olan əyləncə axtarmaz.

7.İnsan öz pis fikirlərindən yalnız yaxşı əməlləri ilə qurtula bilər.

8.İnsanın öz həyatı başqaları üçün yaşayanda başlayır.

9.İnsanın gizlənə bildiyi yeganə yer öz içidir.

10.Qadın öz azadlığını sevdiyi kişiyə asılılığında görür.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.12.2023)

ZİYA BÜNYADOVUN 100 İLLİYİNƏ

Heyran Zöhrabova, "Ədəbiyyat və incəsənət" 

“Mən çox istəyirəm ki, biz öz xalqımızı, dövlətimizi daha artıq, müstəqillik dönəmimizin
Ziya Bünyadov, Çingiz Mustafayev, Mübariz İbrahimov kimi  qəhrəmanları qədər sevə bilək. 

Maddi və mənəvi dəyərlərimizə hörmətlə yanaşaq.”

(Varis)

Bu gün Sovet İttifaqı qəhrəmanı, şərqşunas, tərcüməçi, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının həqiqi üzvü, tarix elmləri dokturu, professor, Dövlət mükafatı laureatı, əməkdar elm xadimi, alim, akademik - Ziya Bünyadovunun doğum günüdür. 

Ziya Musa oğlu Bünyadov 1923-cü il dekabr ayının 21-də Astara şəhərində hərbi tərcüməçi ailəsində anadan olub. Onun atası Bibi-Heybət alim-şeyxləri nəslindən olmuş Musa Mövsüm oğlu Bünyadov olmuşdur. O, atasının sayəsində hələ uşaqlıqdan ərəb dilini öyrənmiş və  Quranı  oxumağa  başlamışdı. 

Uşaqlıqda ciddi tərbiyə alan Bünyadov ailəsində altı uşaqdan ən böyüyü olmuşdur. Atası xidməti işi ilə əlaqədar olaraq Göyçaya göndərildiyinə görə Bünyadov orta məktəb illərini Göyçayda keçirmişdi. 1939-cu ildə indiki Göyçay şəhər 3 saylı orta məktəbi bitirdikdən sonra, o, təyyarəçilik məktəbinə daxil olmaq məqsədilə Bakıya gedib. Lakin tibb komissiyasından keçə bilmədiyindən yaşına iki il əlavə edib S.Orconikidze adına Bakı Piyadalar Məktəbində təhsilini davam etdirib. 1941-ci ilin mayında hərbi məktəbi leytenant rütbəsində əlaçı diplomu ilə bitirib.

Təhsilini bitirdikdən sonra Ziya Bünyadov xidmət yerinə – Bessarabiyaya göndərilib.

Burada o, Dnestr çayı üzərindəki kiçik liman şəhəri olan Bəndərdə İkinci dünya müharibəsi başladıqdan cəmi bir saat sonra həyatında ilk döyüşünə girib. Müharibə dövründə o, iki dəfə yaralanıb və kantuziya alıb.

Bu zamanlarda xəstəxanalarda keçirdiyi vaxtı  çıxmaqla, Ziya Bünyadov İkinci dünya müharibəsində cəbhədə Berlinədək vuruşaraq şərəfli döyüş yolu keçirmişdir

O, Ukrayna və Moldova uğrunda döyüşlərdə,  Mozdok  və  Tuapse,  Belorusiya və Polşa uğrunda savaşlarda fəal surətdə iştirak edib. Düşdüyü mühasirədən döyüşərək çıxmış və polkun bayrağını xilas etməyi bacarmış, və bununla da polkun əsgəri şərəfini qoruya bilmişdi. Ziya Bünyadov Şimali Qafqazda gedən döyüşlərin iştirakçısı olmuş, Saratovdan olan yarısına qədər volqa matroslarından təşkil olunmuş 120 nəfərlik rotaya başçılıq etmişdi.

Özünün haqlılığını sübut etməyə çalışarkən komandirlə dalaşdığına görə, o, cərimə rotasına göndərilmiş və bir il orada qalmışdı.Gənc leytenant olmasına baxmayaraq orada yaşca və təcrübəcə özündən böyük olan cəzalıların hörmətini qazanmağa nail olmuşdu. Bunu diqqətdən qaçırmayan komandanlıq, artıq atıcı batalyonun komandiri olan Bünyadova cərimə rotasına başçılıq etməyi təklif etmişdidi. O, bu təyinatı heç fikirləşmədən qəbul eləmişdi.

Visla-Oder əməliyyatı zamanı kapitan Bünyadovun komandanlığı altında 123-cü cərimə rotası Pilisa çayı üzərindəki 80 metrlik minalanmış körpünü ələ keçirmiş və əsas qüvvələr gəlib çıxıncaya qədər bir neçə saat ərzində onu düşmənin aramsız hücumlarından qoruyub saxlaya bilmişdi. Bu müddət ərzində 670 nəfər döyüşçüsü olan rotasından cəmi 47 nəfər sağ qalmışdı.

Göstərdiyi rəşadətə görə 1945-il 27 fevralda Ziya Bünyadova Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adı verilib. 

Müharibə başa çatdıqdan sonra Ziya Bünyadov 1945-ci ilin mayından 1946-cı ilin mayınadək Berlinin ən nüfuzlu rayonu – Pankovda komendantın köməkçisi vəzifəsində işləmiş və Berlinin təsərrüfat və mədəniyyət həyatının bərpası və normallaşdırılması sahəsində fəal iştirakına görə o, "Artur Bekker" və "Vaffenbruderşaft" qızıl medalları ilə təltif olunmuşdur.

Ordudan tərxis olduqdan sonra o, 1946-cı ildə Moskva Şərqşünaslıq İnstitutuna daxil olmuş, 1950-ci ildə həmin institutun aspiranturasına qəbul edilmişdir. 

Ziya Bünyadov 1954-cü ilin may ayında "İtaliya İmperializmi Afrikada" namizədlik dissertasiyasını müdafiə edib həmin ilin avqustunda Bakıya qayıtmışdır. Həmin ildə o, Azərbaycan Elmlər Akademiyasının Tarix İnstitutunda elmi axtarışlarını davam etdirmişdir.

1958-ci ildən 1959-cu ilə kimi Azərbaycan Dövlət Universitetinin şərqşünaslıq fakültəsində müəllim vəzifəsində işləmişdir.

1964 ildən Yaxın və Orta Şərq Xalqları İnstitunda “Orta əsrlər tarixi” şöbəsinin rəhbəri olmuşdur.

1964-cü ildə o, “Azərbaycan VII–IX əsrlərdə” mövzusunda doktorluq dissertasiyası müdafiə edərək elmi şura tərəfindən tarix elmləri dokturu elmi dərəcəsi almış, 1964-cü ildə SSRİ Ali və Orta təhsil Nazirliyi yanında Ali Attestasiya Komissiyasının qərarı ilə ona professor dərəcəsi verilmişdi. Və həmin il onun eyniadlı monoqrafiyası çap olunmuşdur.

Ziya Bünyadov bolşevizm terroru və siyasi repressiyaların qurbanları ilə bağlı bir neçə sanballı tədqiqat əsəri ortaya qoyub.O, bolşevizm terroru nəticəsində 1920–1930-cu illərdə Azərbaycanda aparılmış repressiyalar haqqında həqiqətləri aşkara çıxarmış və 1937-ci ilin qurbanlarını xalqa tanıtdırmış, onlara bəraət qazandırmış, adlarını tarixdə bərpa etdirmiş və beləliklə, o dövrü doğru-düzgün işıqlandırmışdır.

1966-cı ildən başlayaraq o, Ankaradakı Türk Tarix Kurumunun konqreslərinin daimi iştirakçısı olmuşdur. O, Türk xalqlarının tarixinin öyrənilməsində böyük xidmətlərinə görə 1966-cı ildə Türk Tarix Kurumunun müxbir üzvü, 1988-ci ildə isə onun Fəxri üzvü  seçilmişdir.

Alim həmçinin 1967-ci ildə Azərbaycan Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü, 21 aprel 1976-cı ildə isə Elmlər Akademiyasının həqiqi üzvü seçilmişdir.

1970-ci ildə o, "Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyasının Xəbərləri. İctimai elmlər seriyası" jurnalının baş redaktoru vəzifəsinə təyin olunmuşdu.

1970-ci ilədək onun elmi rəhbərliyi altında artıq səkkiz namizədlik və üç doktorluq işi müdafiə olunmuşdu.

O, Xilafət və Azərbaycanın VII–XIII əsrlər tarixinin tədqiqatçılarından biri olmuşdur. Alban tarixçisi M.Qoşun “Alban xronikası” əsərini 1960-cı ildə ingilis dilindən, Ə.Bakuvinin “Abidələrin xülasəsi və qüdrətli hökmdarın möcüzələri” əsərini 1971- ci ildə və Nəşəvinin “Sultan Cəlaləddin Mankburnin həyatının təsviri” əsərini 1973-cü ildə ərəb dilindən rus dilinə tərcümə etmişdir.

SSRİ üzrə səyahətlərində gənclər arasında hərbi-vətənpərvərlik işinə göstərdiyi dəstəyə görə 1976-cı ildə SSRİ ODKYC-nin Fəxri nişanı ilə təltif olunmuşdur. 1980-ci ildə isə o, Azərbaycan Sovet Ensiklopediyasının baş redaksiyasının üzvü seçilmişdir. O, ensiklopediya üçün Azərbaycan tarixinə aid çoxlu sayda məqalələr yazmışdır. Mənbələrin tədqiqini davam etdirən akademik Bünyadov yeni kitabı – "Azərbaycan Atabəyləri dövləti. 1136–1225-ci illər" üzərində işləməyə başlayır. 1978-ci ildə monoqrafiya çapdan çıxdıqdan sonra çoxlu müsbət rəylər və yüksək qiymət alır. Onun bu əsəri elmi ictimaiyyətin böyük qiymətini almaqla yanaşı, həm də 1980-ci ildə elm və texnika sahəsində Azərbaycan SSR Dövlət mükafatına layiq görülmüşdür.

1981-ci ilin aprel ayından isə Ziya Bünyadov Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Şərqşünaslıq İnstitutunun direktoru vəzifəsinə təyin olunub. O, bu vəzifədə 1986-cı ilə qədər fəaliyyət göstərmişdir. 1982-ci ildə ona "Azərbaycan SSR Əməkdar elm xadimi" fəxri adı verilmişdir. O, 1988–1990-cı illər ərzində Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyasıının Şərqşünaslıq İnstitutuna rəhbərlik etmişdir.

Alim 1990-cı ildə Azərbaycan Elmlər Akademiyasının vitse-prezidenti seçilmişdir. O, 1991-ci ildə professor Vasim Məmmədəliyevlə birlikdə Quranın azərbaycan dilinə tərcüməsini başa çatdırmışdır. Böyük məsuliyyət və zəhmət tələb edən bu işə görə o, Hacı Zeynalabdin Tağıyev adına mükafata layiq görülmüşdür. 1992-ci ildə o, ümumi səsvermə yolu ilə yenidən Şərqşünaslıq İnstitutunun direktoru seçilmişdir.

1991-ci ildə o, "Gülüstani-İrəm" əsərini ön söz və şərhlərlə çap etdirmiş və 1993-cü ildə bu işinə görə Abbasqulu ağa Bakıxanov adına mükafata layiq görülmüşdür.

1990-cı illərdə Ziya Bünyadov Bakının Azadlıq meydanında nitq söyləyən, Ermənistanın Azərbaycana hərəkətlərinə qarşı çıxan və ermənilərin iddialarına etiraz edən, bu sahədə ən çox söz söyləyən insanlardan biri olmuş və öz çıxışlarında dəfələrlə erməni tarixçilərin iddialarına cavab vermişdir.

1995-ci ildə Ziya Bünyadov Milli Məclisin deputatı, eyni zamanda beynəlxalq münasibətlər və parlamentlərarası əlaqələr daimi komissiyasının üzvü seçilmişdir.

Böyük alim 1997-il fevral ayının 21-də yaşadığı binanın qarşısında cinayətkar qrup tərəfindən suiqəstlə vəhşicəsinə qətlə yetirilmiş Fəxri xiyabanda dəfn edilmişdir. 

1947-ci ildə Ziya Bünyadov Tahirə Bünyadova ilə ailə həyatı qurmuş və ömrünün sonuna qədər onunla birlikdə olmuşdur. Onun Heydər və Cəmil adlı iki oğlu var.

O, başında araxçına bənzər papaq gəzdirməyi və dənizin qoynunda xəyala dalmağı çox sevirmiş.

Bakıda Şərqşünaslıq İnstitutu və prospekt, Astara şəhərində 2 saylı tam orta məktəb, Göyçay şəhərindədə 3 saylı tam orta məktəb və ən böyük küçələrdən biri onun adını daşıyır.

2012-ci ildə Bakı Dövlət Univerisitetində  Ziya Bünyadovun 90 illik yubileyinə həsr olunmuş “Ziya Bünyadov görkəmli Azərbaycan tarixçisi və şərqşünas alimdir” mövzusunda respublika elmi konfransı keçirilib. Həmin il Bakı şəhəri Gənclər və İdman Baş İdarəsi tərəfindən AZDBTİA-nın və “Neftçi” İSM-in atıcılıq tirlərində onun xatirəsinə həsr olunmuş güllə atıcılığı üzrə Bakı şəhər VIII açıq turniri keçirilmişdir.

2015-ci il mayın 14-də Bakıda Ziya Bünyadovun “Xarəzmşahlar-Anuştəginilər dövləti. 1097–1231” kitabının ingilis dilində nəşrinin təqdimat mərasimi keçirilib.

Alim keçmiş SSRİ-nin və müstəqil Azərbaycan respublikasının bir sıra yüksək dövlət orden və medalları, o cümlədən “Lenin” ordeni, “Qırmızı Bayraq” ordeni, “1941–1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində Almaniya üzərində qələbəyə görə” medalı, “İstiqlal” ordeni (ölümündən sonra) və s. təltif olunmuş, Abbasqulu ağa Bakıxanov adına mükafata, Berlinin Pankov rayonunun Fəxri vətəndaşı, Ürgənc şəhərinin ilk Fəxri vətəndaşı, Astara və Göyçay şəhərlərinin  Fəxri vətəndaşı adına layiq görülmüşdür.

Ziya Bünyadov həmçinin bir sıra tarixi, elmi, publisistik və tərcümə əsərlərinin eləcə də məqalələrin müəllifidir.

Ruhu şad olsun!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.12.2023)

         “Ədəbiyyat və incəsənət”in Qiraət saatı rubrikasında bu gündən etibarən siyasi romanlar müəllifi kimi tanıdığınız Adəm İsmayıl Bakuvinin bu dəfə eşq romanı ilə tanış olacaqsınız.

“Eşq mələyi” sizi bir başqa dünyaya aparacaq. Orada haqq ilə nahaq, yalan ilə həqiqət, namus ilə əxlaqsızlıq mübarizə aparır. Bu sayaq mübarizələrdə ədalət qalib gəlirmi?

Bu sualın cavabını romanı bitirərkən biləcəksiniz.

17-ci hissə

“Məni bağışla”

Bəzən insana çətin olur, amma yenə də nəsə bir tutalqa tapıb duruş gətirə bilir.

Rasim ondan doymurdu, işini-gücünü atıb hey onunla olurdu, bir ara lap dəli-divanə oldular, hər ikisi işdən icazə alıb Xızıya – Cənnət bağına getdilər, yeddi gün orada gecə-gündüz sevişdilər, ünsiyyət qurdular, əyləndilər, dünyanı unutdular. Ülkərə bu günlər keçirdiyi abortun acılarını da unutdurdu.

Soyuqlar düşmüşdü, qar havası idi, amma belə havada meşədə gəzməyin ayrıca ləzzəti vardı. Əsla üşümürdülər. Sevgi onları qızdırırdı. Şam yeməyində qırmızı şərab içmək bir ayrı ləzzət verirdi, hər ikisinin dili açılırdı. Filosoflarsayağı söhbətlər edirdilər.

Rasim:

--Heç bilirsən quşlar niyə bütün günü cəh-cəh vururlar?

Ülkər:

--Niyə?

Rasim:

--Bir-biri ilə quş dilində söhbətləşirlər. Biri deyir, mən acam, o birisi cavabında deyir, gəl yanıma, burda yem var. Biri deyir, mənə soyuqdur, o biri cavabında deyir, gəl yanıma, bura istidir. Yaxud da biri deyir, mən yalnızam. O biri deyir, gəl yanıma, cütləşək.

Ülkər:

--Bəs sən bilirsən niyə ulduzlar gecələr gur işıq saçır?

Rasim:

-- Niyə?

Ülkər:

-- Görüşə çıxmış sevgililər üçün qaranlığı işıqlandırmağa. Sevgililər bir-birinin gözlərini görə bilsinlər deyə.

Bir dəfə Rasim ondan soruşdu:

-- Heç sevmisənmi indiyədək?

Ülkər gizlətmədi, dedi, hə, sevmişəm, ancaq bu, yeniyetməlik sevgisi olub, platonik bir sevgi olub, əlimiz əlimizə toxunmadan baxışla, sözlə sevişmişik.

Azacıq susub dedi:

-- Amma ərimi əsla sevməmişəm. Demişdim sənə bunu, məni ona zorla veriblər. Atalarımız bizim taleyimizi bir şüşə araq içərkən həll ediblər. -- Sonra əlavə elədi. --Adətən gözəl uşaqlar böyük sevgidən əmələ gəlir. Biz bir-birimizə əsla sevgi duymadan, zorən yataq bölüşüb Aylini dünyaya gətirdik. Amma qızım o qədər gözəldir ki... Sanki qələmlə çəkilib. Allah qoysa,qızım böyüyəndə elçilər qapımızıo qədər döyəcəklər ki, qapımızın petlələri qırılacaq. Sən də ata kimi seçim etmək azadlığı qazanacaqsan. Amma qızımızı varlı-hallı birinə deyil, ağıl-kamallı, elmli birinə verərik, yaxşımı? Cünki var-hal ağıl qazandırmaz, amma ağıl var-hal qazandıra bilər. -- Sonra da başını Rasimin dizləri üstünə qoyub soruşdu: --Bitanəm, bəs sən necə, sevmisənmi?

Hərçənd, Rasim də bunu bir neçə dəfə təkrarlamışdı, Ülkər özü də münasibətlərindən görmüşdü ki, Rasimin həyatında həm ilk sevgisidir, həm də münasibətə girdiyi ilk qadındır. İntim yaxınlığa girmək o yana, adicə öpüşməyə başlayanda Rasim tir-tir titrəyirdi.

Rasim onun ipək saçlarını sığallaya-sığallaya söylədi:

-- Əlbəttə ki yox. Sən mənim ilkimsən. Heç kəsi bəyənməmişəm, heç kəsi sevməmişəm. Təsəvvür et ki, sinif yoldaşlarım, kollec yoldaşlarım məni problemli sanırdılar, deyirdilər, Rasimin qızlara meyli ona görə yoxdur ki, problemlidir. Səni ilk dəfə görəndə sanki qaranlıq, zülmət aləm işıq saçdı. O deyirləree, hər bir insanın əks cinsdən ikinci yarısı olur. Onlar təsadüfən rastlaşarlarsa bir-birini tamamlayıb dünyanın ən ideal cütlüyü olur, ən ideal ailəni qururlar. Sən mənim ikinci yarımsan. Bütün iyirmi bir illik ömrüm boyu sanki sənə doğru şütümüşəm mən. Səninlə çox xoşbəxtəm. Bu anların ömür boyu davam etməsini istərdim.

Xızılı günlərdə Ülkər içindəki şübhələri də dilə gətirdi.

-- Rasim, birdən ata-anan bizim izdivacımıza icazə vermədi, onda necə olacaq?

-- Niyə verməsinlər ki?

-- Necə yəni niyə? Əvvəla, mən səndən düz beş yaş böyüyəm. Beş yaş sənə az gəlməsin.

-- Bunu onlardan gizlədərik.

-- Necə yəni gizlədərik, bu boyda həngaməni gizlətmək olar?

-- Olar. Sənə heç iyirmi yaş da vermək olmur.

-- Gözlə, gerisi də var. İkincisi, mən ərdə olub çıxmışam, boşanmış qadınam, yəni bakirə deyiləm.

-- Əşi, kim nə biləcəyee, sən ərdə olub çıxmısan? Atamla anam bəyəm pasportstolda işləyirlər?

-- Üçüncüsü, yeddi yaşında qızım var. Bunu necə gizlədəcəksən? -- Sonra dikəlib onun üzünü ovuclayaraq sözünə davam etdi. --Rasim, ata-anan gözlərinin ağı-qarası tək oğullarının özündən beş yaş böyük, yanı uşaqlı dul qadınla evlənməsinə icazə verərlər yəni? Axı valideynlərin həmişə öz planları olur.

-- Ülya, bunu mənə burax, sənə ilk görüşlərimizdən demişəm axı, öz taleyimi mən özüm həll edirəm, valideynlərim buna qarışa bilməz. İxtisasımı da özüm seçmişəm, kollecə daxil olub oxuyub diş həkimliyi sənəti almışam, iş yerimi də özüm seçmişəm, ailəmi də özüm seçəcəm. Mən uşaq deyiləm, kifayət qədər yetkin şəxsəm.

Həmin gün xüsusən uşaqlarını tələf etməklərinin acısı, Rasimin həmin anda qətiyyətsizlik göstərməsi Ülkəri tərəddüdlər içində saxlasa da, nə qədər ümidli olduğunu dilə gətirmişdi:

-- Bilirsən, tale bir adamı sonunadək döyməz ki... Birinci ailəm dağıldı, bir gün görmədim. Atamın güdazına getdim. Sən isə öz seçimimsən. Hər şeyi gözə alıb səni sevdim. Nə olursa-olsun, sonunadək sənin olacağam. Hətta ata-anan razılıq verməsələr belə, birlikdə Bakıdan çıxarıq, gedərik uzaqlara. Məsələn, Türkiyəyə gedərik. Mən anamın, bacımın, qardaşımın, lap elə keçmiş qayınanamın ayaqları altına düşərəm, pul alaram onlardan, gedib orda kiçik bir ev kirayələyərik, orda diş həkimləri yaxşı qazanır, sən həkimliyini edərsən, mən də pedaqoqam, müəllimlik işi dil fərqinə görə alınmasa belə, uşaq dayəsi olaram, lap elə burdakı kimi tərbiyəçilik edərəm, bağçada çalışaram. Qızımız da məktəbə gedər. Bir ömür xoşbəxt yaşayarıq.

Bunları demiş, göz yaşları diyirlənib sinəsinə damcılamışdı.

Xızılı günlər o qədər maraqlı, mənalı, gözəl, yaddaqalan idi ki... Günəşi də qarşılamışdılar, dağa da dırmaşmışdılar. Hələ qaçdı-tutdu da oynamışdılar, qayğısız halda bir-birini tutub öpüşlərə qərq etmişdilər.

Amma yeddi günün az qala hamısında Rasimin valideynlərinin zənglərini, onun da guya rayona, əsgər yoldaşının atasının yasına getməsi barədə onlara uzun-uzadı izahat verməsini, növbəti dəfəsində niyə qayıdıb gəlmir sualına guya dostunun maşınının qəzaya uğramasını, yüngülcə əzilmələrini söyləməsini, sonra daha nə kimi bəhanələr uydurmasını görəndə Ülkərin dalağı sancmışdı. Rasim mərd-mərdanə valideynlərinə harada olmasını demirsə, çox yəqin, onlara Ülkərlə münasibəti barədə heç nə deməmişdi. Demək, Ülkəri aldatmışdı. Axı ilk gündən Ülkər ona ciddi münasibət şərtiqoymuş, valideynlərini agah etməyi tapşırmışdı. O da buna əməl etdiyini demişdi. Razılaşmışdılar ki, hələ Ülkərin yaşca böyük olması, boşanmış olması, yanıuşaqlı olmasını Rasim valideynlərinə deməsin, sadəcə desin ki, bir xanımla ciddi məqsədlə görüşürəm, sevirəm onu.

Demək, çox güman, Rasim Ülkəri aldatmışdı.

Rasimgil də, Ülkərgil kimi, əslən Aran bölgəsindən idilər, Rasim evin böyük uşağı idi, özündən başqa iki bacısı vardı, hər ikisi məktəbliydi. Tibb kollecini bitirib öncə texnik, sonra diş həkimi kimi çalışırdı. Valideynlərinin hər ikisi Sədərək bazarında alverlə məşğul idi, bir satış nöqtələri vardı, sübhdən gedib topdan mal satan iri tacirlərdən qiymət öldürərək qadın, kişi və uşaq üçün corablar, alt paltarları götürər, gün ərzində üstünə qəpik-quruş qoyaraq satıb çörəkpulu qazanardılar. Onlar Rasimin əlinin çörəyə çatmasından çox məmnun idilər, tək oğullarına çox ümid bəsləyirdilər. Rasimin üstündə əsirdilər, eyni zamanda tələbkardılar, onu başlı-başına da buraxmır, hər hərəkətini sorğulayırdılar. Çox təəssüf ki, bunları zamanında Ülkər bilməmişdi. Bilsəydi, bəlkə də hisslərini ram edər, Rasimə meyil salmazdı.

Şübhə və qorxuları əbəs deyilmiş. Bakıya dönüşlərindən sonra düz üç gün Rasim zəng eləmədi. Ülkər çox nigaran qalmışdı, nə baş verirdi axı? Bir an onsuz qalmayan, zəngi mesaja qatan sevgilisinə nə olmuşdu? Özü onu yığdı, telefonunun bağlı olduğunu görəndə nigarançılığı daha da artdı.

Növbəti gündə bağçada uşaqlara rəsm çəkdirirdi, bir də gördü müdir onu otağına çağırır. Müdirin otağına girən kimi onu gördü, dolubədənli, saçı sarı bir qadın üzərinə atıldı.

-- Ay fahişə, ay ləçər, oğlun yaşda olan uşağı tora salıb nə məqsəd güdürsən? Olmaya Samayayla Şamxala gəlin olmaq istəyirsən? Ay sən özün öləsən. Səni el içində biabır edərəm. Qancıq!!! – deyib əl ataraq Ülkərin bir çəngə saçını yoldu.

Müdir araya girsə də, qadını heç vəchlə sakitləşdirə bilmirdi. Qadın Ülkərdən qopmur, ən nalayiq söyüşlər söyərək onun ora-burasına yumruq atırdı.Özünü itirib donub qalan Ülkər nə bir kəlmə cavab verir, nə də özünü zərbələrdən müdafiə edirdi.

-- Bunu burda işdə saxlayırsız, xəbəriniz yoxdu ki, vışşiy marka fahişədi bu, Bakının yarısının altına yıxılıb. Kollektivinizi də pozacaq.

Səs-küyə bağçanın işçiləri ora axışdılar, aləm bir-birinə dəydi.

Sonrakı saatda qadın “Bir də uşağın adını çəksən, gələcəkdə sənin kimi fahişə olacaq qızını oğurlatdıraram” xəbərdarlığını edib getmişdi artıq. Ülkər hətta bu rəzil və murdar sözlərə belə cavab vermək iqtidarında olmamışdı. Həqiqətən nitqi tutulmuş, qolları yanına düşmüşdü, canlı meyit idi, müqəvva idi sanki.

İnsanlığa sığmayan bu basqı nəydi belə? Yəni bu qadın (ona qadın adı vermək də olmurdu) insan kimi münasibətləri ayırd etməyə gələ bilməzdimi? İnsan yırtıcı heyvandan yəni heçmi fərqlənməz?

Bir neçə gün işə çıxmadı, evə qapanıb qaldı, tam depressiya içindəydi, ümidsizlikdən nəfəsi kəsilirdi. Ürəyinin dərinliklərində Rasimin anasıyla mübarizə aparmasına bir inam, hər halda, qalmaqdaydı. Düşünürdü ki, o boyda böyük sevgisindən Rasim əsla vaz keçməz, anasını yola gətirməyə çalışar, heç nəyə nail olmayanda isə götürüb Ülkəri uzaq ellərə, xəyal etdikləri Türkiyəyə aparar. Nə yaxşı ki, bu düşüncələr yaranmışdı, Ülkəri tam sınmaqdan, çökməkdən qorudu bir müddət. Hətta Ülkər onun da xəyalını qurdu ki, bunlar Türkiyədə xoşbəxtcəsinə yaşayırlar, güzəranları əladır, Rasimin anası barışıq istəyir, amma Ülkər onu rədd edir, deyir, sənin etdiyin rəzilliyi heç vaxt unutmaram.

Bu arada Rasimin telefonu susurdu, Ülkər özü zəng etdi, mesaj yazdı, amma Rasimdən cavab ala bilmirdi ki, bilmirdi. Nəhayət, münasibətləri tam aydınlaşdırmaq üşün onun iş yerinə getdi.

Həmin günü əsla unutmaq mümkün deyil.

Rasim pasiyentlə idi, onu görcək əlləri əsdi, dili dolaşdı, “Gözlə, indi qurtarıram” kəlmələrini dili dolaşa-dolaşa tələffüz elədi. İşini qurtarandan sonra Ülkərin ogünkü hadisəyə aydınlıq gətirmək tələbinə susqu ilə cavab verdi. Ülkər anasının basqısı, bütün etik çərçivələri aşması, hətta mələk Aylini çirkaba bulamasının müqabilində Rasimdən cavab istədi, cavab ala bilmədi.

Belədə Ülkər hıçqıra-hıçqıra uzun-uzadı insanların dönüklüyündən, taleyin ona qarşı amansız olmasından gileyləndi, çox şeydən bəhs etdi.

Lal divar idi sanki Rasim. Yalnız sonda Ülkər “Sənin fikrin nədi indi” sualına cavab gözləyəndə gözlərini dikdiyi yerdən qaldırmayaraq, bir kəlmə söylədi. Söyləməsəydi, axıradək lal qalsaydı, bundan yaxşı idi.

Dedi:

-- Bağışla məni. Mən anamgilin ziddinə gedə bilmərəm.

Ülkərin başına uçdu sanki çəhrayı divarlar.

Bəs hanı o kəlmələr?

-- Mən kifayhət qədər yetkin adamam...

-- Öz seçimimi özüm edəcəm...

-- Ata-anam heç vaxt mənim işimə qarışa biməz...

Hanı o qırıldamalar? Xoruz kimi sinəni qabağa verib yaxbalalıq eləmələr?

Hanı onlar?

Qeyrətsiz, duyğusuz, acımasız, alçaq, zalım, murdar...

Ülkər hönkürərək ağlayırdı, səsinə tibb bacıları qaçıb gəlmişdilər, dəhlizdəki pasiyentlər də kabinetin içinə boylanırdılar.

Bu da son. Bir sevgi hekayəsi bu cür sona çatmaqdaydı.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.12.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı məşhur alman yazarı, filosofu Herman Hessenin aforizmlərindən seçmələri təqdim edir. Aforizmləri dilimizəİlham Abbasov cevirib.

 – Həyatda onsuz yaşamağın mümkün olmadığı qadın olduğu kimi, onunla yaşamağın mümkün olmadığı qadın da var.

       – Öz “mən”i olmayan adam mənalı həyat yaşaya bilməz.

       – Dildə səslənmiş söz öz həqiqi dərinliyini saxlaya bilmir, dərhal bir qədər başqalaşır, kütləşir və süniləşir.

       – Biz ölümə qalib gəlmək üçün yaşamırıq, əksinə, ölüm qorxusu həyata məna verən cəhətlərdən biridir.

       – Dostlar hamısı qocalır, amma hamısı köhnələ bilmir.

       – İnsan həyatda ötüb keçən zamandan başqa hər şeyi dayandıra bilər.

       – Əlbəttə, hər şeyin bir mənası var, amma onlara başqa nöqtədən baxa bilsək, hər şeyin tamam başqa, daha dərin mənasının üzə çıxdığını görərik.

       – Hər insan öz dərdini dünyada ən ağır dərd sayır.

       – İncəsənətin məqsədi hər şeyin mayasındakı ilahi mahiyyəti göstərməkdir.

       – İnsan əzab çəkməyi dönüklükdən üstün tutur.

       – Tanrı bizi özü ilə görüşə hazırlamaq üçün ilk növbədə tənhalığa düçar edir.

       – Bəzən dostlardan artıq rəqiblər bir-birinə ehtiyac duyurlar.

       – Allah məhəbbəti bizi xoşbəxt eləmək üçün yox, sınamaq üçün yaradıb.

       – Hər bir insanın ömür yolu onun öz daxili aləminə aparan yolu tapmaq cəhdindən ibarətdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.12.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə Biri ikisində layihəsində bu gün Nəsr saatıdır, sizlərə Məmməd Məmmədlinin “Mən atamı axtarıram” hekayəsi təqdim edilir.

Əlində araq şüşəsi sahil boyu hara getdiyinin fərqində deyildi. Ayaqları dənizin qumuna dolaşır, bədəni dalğaların xışıltısında boşluğa yuvarlanırdı. Ölmək, torpağa qarışıb yox olmaq, lap elə cəhənnəmə getmək Aslan üçün ən yaxşı son olardı, əgər o, naməlum məxluqlarla üzləşməsəydi...

Gecəni məst edən ay işığında dayanıb Xəzərə tamaşa edirdi. Gözləri ağaran dalğalara qoşulub rəqs edir, arabir səmanın dənizlə birləşib itdiyi boşluğa zillənirdi. Birdən ona elə gəldi ki, suyun üzü alışıb-yanır. Sərsəmlədiyini sandı, bu ola bilməzdi. Zəhrimarı bu dəfə qədərindən artıq içib. O qədər içib ki, dəniz gözünün qabağında alışıb-yanır. Başını silkələdi, gözlərini yumub açdı. Yox! Bu, qarabasma deyildi! Dəniz qaynayıb coşduqca içindən bir “Günəş” çıxırdı.

Günəşə bənzər naməlum obyekti görəndə sinirləri tab gətirmədi. Vahimə onu basdı, dizləri boşaldı və əlində bərk-bərk tutduğu araq şüşəsini yerə atıb qaçmağa başladı. Bəlkə, mən yuxu görürəm? Ola bilməz... bu, mənim gözümə göründü! Bəs bu işıq topası hardandı?

Uzağa qaça bilmədi, arxadan elə bil onu maqnit kimi tutub saxladılar, taqətdən saldılar və o, çarəsiz-çarəsiz yerə çökdü.

– Getmə, dayan! Biz sənə zərər vermərik, – kimsə onun beyin hüceyrələrini tərpətdi.

Hipnoz olunmuş kimi yerindən qalxıb dənizə üz tutdu. Suya girəndə dərinliyi hiss etmədi. Ona elə gəldi yelkənli qayıq təki suyun üstü ilə şütüyür. Günəşə yaxınlaşdıqca cazibə qüvvəsi daha da artdı və o, huşunu itirib qırmızı kürənin içinə sovruldu.

– Siz kimsiniz, hardan gəlmisiniz? – dərin yuxudan ayılırmış kimi soruşdu.

Qarşısında qaraltı kimi dolaşan əcaib məxluqlardan biri insan kimi danışdı:

– Biz sənə hardan gəldiyimizi söyləsək, bir şey anlayacaqsanmı?

– Məndən nə istəyirsiniz? – dili ağzında dolaşdı.

– Biz sənin dərdini bilirik. Səni 30 il çəkdiyin iztirabdan qurtarmaq istəyirik. Bizə etibar edə bilərsən. Qorxma! – küt səslə dedi.

Bu zaman kosmik fəzada asılı qalmış astronavt kimi ayaqları yerdən üzüldü, başına torba keçirib harasa apardılar.

– Buraxın məni, Günəş balaları, köpək uşaqları... – qışqırdı.

Aradan nə qədər vaxt ötdüyünü, başına nə oyun açdıqlarını hiss etmədi. Təslim oldu...

Beləcə dəniz özünə lazım olmayanı sahilə atdığı kimi onu da qumun üstünə tulladılar. Bütün gecəni ölü kimi düşüb qaldı. Özünə gələndə hava artıq işıqlaşırdı. Ayağa qalxıb ətrafa göz gəzdirdi. Yaddaş qırıqlığına uğramışdı. Axı onun sahildə nə ölümü vardı? Anlamırdı. Üst-başını çırpıb evə qayıtdı...

Qapını açıb içəri keçəndə gördüyü mənzərədən çaşıb qaldı. O, anasının gözünün ağı-qarası, yeganə balası idi. Axşamdan oğlunun 35 yaşını qeyd etmək üçün hazırlıq görən ana balasının yolunu gözləyə-gözləyə başını masaya söykəyib yuxuya getmişdi. Əlini ehmalca anasının saçına çəkdi. Süfrədə aş, aşqara, cürbəcür salatlar, kəsilməmiş tort – hamısı onu gözləyirdi. Kefi duruldu. İştahla aş-qaradan götürüb boşqabı qabağına çəkdi.

Anası başını qaldırıb ağzını marçıldadan oğluna zəndlə baxdı.

– Hardaydın?

– Dənizdə.

– Yenə sərxoşluq edirdin, hə? Atanı fikirləşirdin? Bədbin olma, oğlum, gələcəyə bax.

Aslan heç nə olmamış kimi anasının üzünə gülümsədi:

– Hansı atanı?

Ana oğlundan bu cavabı gözləmirdi. Səsindəki soyuqluq beynində qarışıq fikirlər oyatdı.

Aslan bu vaxtadək elə bil quyunun dibində ömür sürürdü. Oradan çıxmağı düşünmürdü. Oğluna kömək əlini uzatsa da, aralarındakı məsafə onu həyata qaytarmağa bəs eləmirdi. İki dünya arasında ilişib qalmışdı Aslan. Nə ölə bilirdi, nə də quyudan çıxmağa çalışırdı. Oğlunun bədbin fikirlərə qapılması, göz görə-görə “intihar” etməsi ananı üzürdü. İndi atası haqqında solaxay sualı ananı üşütdü:

– Necə yəni hansı atanı?! Şəkillərdə gördüyün, sevə-sevə xatırladığın atanı, – ana ağlamsındı.

Atasının yoxluğu, uzun illər qəlbində daşıdığı atasızlıq kimi ağır yük elə bil sovrulub yox olmuşdu. Dənizdə başına gələn hadisə onu büsbütün dəyişmiş, sanki quyunun dibindən dartıb həyata qaytarmışdı. İndi o, lili çökmüş suya bənzəyirdi. Bununla belə gözlərində bir qədər laqeydlik də sezilirdi.

– Mən atamı xatırlamıram.

Bu dəfə ana əməlli-başlı heyrətləndi. Gözlərini iri açıb narahat-narahat soruşdu.

– Sənə nəsə olub, oğlum?

Sakit baxışlarla düz anasının gözünün içinə baxdı:

– Heç nə olmayıb, ana, ciddi deyirəm, mən atamı xatırlamıram.

Anasının sualları ona bir az qəribə gəlirdi, elə bil “ata” sözünü həyatında heç vaxt dilinə gətirməmişdi.

– Bəlkə, başına hava gəlib? Yalvarıram, o zəhrimarı daha içmə!

– Narahat olma, – ağzındakı loxmanı çeynəyib sözünə davam etdi. – Sadəcə atasız böyüdüyüm üçün yadıma düşmür. Yəqin, sən deyən kimi içkinin təsirindəndi.

Bu sözlərdən sonra anası sakitləşdi. Üzündəki təbəssümü görüncə özündən ixtiyarsız 30 il əvvəl baş vermiş hadisədə balaca Aslanın gözlərində donmuş, anlaşılmaz ifadəni xatırladı...

                                               ***

Soyuq yanvar ayı idi. Şahnaz mətbəxdə yeməyə baxır, balaca Aslan da pedallı avtomobilini minib o baş-bu başa sürür, qabağına çıxanı vurub dağıdırdı. Sözəbaxan uşaq deyildi. Valideynləri onun heç bir arzusunu ürəyində qoymazdı, nadincliyinə görə bir söz deməzdilər. Atası ona hər ay yeni animasiya qəhrəmanı hədiyyə etsə də, oyuncağa olan sevgisi cəmi bir gün çəkirdi, səhərisi ya başı qopmalıydı, ya da ayağı. Evdə o qədər oyuncaq avtomatı, təyyarələri vardı ki, yığıb-yığışdırmaq olmurdu.

Atasına olan sevgisi də özünəməxsus tərzdəydi. Hamıdan tez durur, duran kimi çarpayıya dırmaşıb atasının qulaqlarını dartışdırırdı. O, məhz oğlunun hesabına işə gecikmirdi. Canlı saat düz onun evində yaşayırdı. Aslan oyandısa, evdəkilər yatmamalıydı. Əks halda nəsə düşüb sınacaq, yaxud da evi su basacaqdı.

– Aslan, get o biri evdə oyna, imkan ver, işimi görüm. İndi ata gələcək, sənə gözəl bir hədiyyə gətirəcək. – Şahnaz toyuq budlarını çevirə-çevirə oğluna səsləndi.

Aslan pedala basıb maşını var gücü ilə yataq otağına tərəf sürdü. Qapını vurub təkərini şkafa dirədi. Bir-iki dəfə dala-qabağa verib dayandı, yoruldu.

Yataq otağı Aslanın gözündə bir avtodayanacaq idi. O hər dəfə maşını park etmək istəyəndə bu otağa salırdı. Bununla belə, nəyisə kəşf etmək hissi heç zaman onu tərk etmirdi. Odur ki, növbəti axtarışını elə həmin paltar şkafından başladı.

Paltarları töküşdürüb şkafın gözlərini gəzirdi. Hündür, əli çatmayan yerlər Aslan üçün bir tapmacaydı. O, alpinist kimi elə hey yuxarı dırmaşmalıydı.

Budur, artıq şkafın başındadır. Heç vaxt görmədiyi əşyanı tapdığından maraq onu götürüb. Görəsən, nə var bunun içində? Yaman ağırdı! Nə üçündü, görəsən?

Oğlunu görməyə tələsən ata hələ də tıxacdaydı. Vaxtı öldürmək üçün mühərriki söndürüb radionu qoşmuşdu. 105FM dalğasında “Bakuba” qrupunu dinləyirdi. Cazı sevdiyindən vaxtın necə ötdüyünü hiss etmədi. Başını qaldıranda yol açılmışdı, hətta arxadakı sürücülər siqnal verirdi ki, sür də, nə durmusan. Mühərriki işə salıb yoluna davam etdi.

Yaşadığı binanın həyətində maşını saxlayıb Aslanın hədiyyəsini götürərək tələsik evə qalxdı. Səbirsizlənir, həm də sevinirdi. Görəsən, “transformer” oğlunun xoşuna gələcək? Yoxsa bu da birgünlükdü?

Liftdən çıxıb qapını döydü. Açan olmadı, bir də döydü. Harda qaldı bu Şahnaz? Nəhayət, yoldaşı qapını açdı.

Evə girən kimi ucadan oğlunu səslədi.

– Aslanım mənim! Gör ata sənə nə alıb! – deyib yataq otağına keçdi.

– Hardadı mənim vəhşi pişiyim?

Başını qaldıranda Aslanı gördü. Bir göz qırpımında evi sanki ildırım vurdu. Ata iki addım geriyə çəkilib çarpayının üstünə yıxıldı.

***

Məgər Aslan həmin gecəni xatırlamırdı? Bu vaxtadək özünü günahkar sayan həyatı boyu çəkdiyi iztirabları necə unuda bilərdi?! Nə baş verdi ki, uzun illər qəlbində daşıdığı acısını dənizdə qoyub gəldi? Şahnaz ürəyində sevinsə də, bu sualın cavabını axtarırdı.

– Sən dənizdə neynirdin, oğlum? Nə gördün orda? Çalış, yadına sal.

– Desəm, inanmayacaqsan, – yeməyinə ara verib sözünə davam etdi. – Başqa ulduzdan gəlmələr məni tutub saxlamışdılar. Hiss edirəm onlar mənə nəsə edib. Amma tam xatırlamıram, dünənki gecə yaddaşımdan ən qorxunc xatirəni silib elə bil.

Şahnaz indi hər şeyi başa düşdü. Oğlu yarasını qaşımasın deyə, bir daha atasıyla bağlı mövzuya qayıtmadı. Anladı ki, unutqanlıq insanı ən ağır dərddən belə azad edə bilər. İndi 30 il bundan əvvəl baş verən hadisənin sirrini yalnız Şahnaz bilirdi. Və o bunu heç kəsə söyləməyəcəkdi.

Həmin gecə Şahnaz özünü otağa atanda ağlına gətirdiyi gerçək oldu. Aslan əlindəki ov tüfəngini bərk-bərk sıxıb donmuş baxışlarını düz anasına zilləmişdi...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.12.2023)

Çox vaxt jurnalist müsahibindən söz ala bilmir. Necə edəsən ki, müsahibin danışsın? “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı tanınmış tənqidçi Əsəd Cahangirlə “Ustad dərsləri” rubrikasını təqdim edir. Burada Əsəd Cahangirin müxtəlif illərdə götürdüyü ən maraqlı müsahibələr tarixi ardıcıllıqla təqdim olunur. Müsahiblərdən rəhmətə gedəni də var, fəaliyyətini davam etdirəni də.

Növbəti müsahib müğənni Könül Kərimovadır. Ondan müsahibə1998-ci ilin mayında götürülüb.

“MÜĞƏNNİ ÜRƏKLƏ OXUMALIDIR”

O özünü əslən ağcabədili hesab etsə də, Bakıda doğulub. 1987-ci ildə Bülbül adına musiqi məktəbinin, 1992-ci ildə isə Musiqi Akademiyasının muğam şöbəsini bitirib. Sənət müəllimi görkəmli sənətkar Arif Babayev olub. Dəfələrlə muğam və mahnı festivallarında iştirak edib və qalib gəlib. Hazırda tanınmış sənətkar Məhəbbət Kazımovun rəhbərlik etdiyi “Laçın” ansamblının solistidir. Ailəlidir, bir oğlu, bir qızı var. Müsahibimiz populyar müğənni Könül Kərimovadır.

-Könül xanım, niyə həmişə həzin, kövrək, qəmli mahnılara üstünlük verirsiniz?

-Mənə bu sözü çox deyiblər. Uşaqlıqdan həzin mahnıları sevirəm. Nəğmələrim də özüm kimidir, qəmli.

-Ötən il sizin “Yar, başına dönüm” mahnınız hit oldu. Mahnıda öz taleyinizi oxuyursunuz?

-Bu sualı da çox verirlər. Mahnının sözlərini yaxın bir rəfiqəm verdi mənə, mən də verdim bir bəstəkara. Bir dəfə toydan gəlmişdim, gecə saat iki idi. Mahnının sözlərini pianinonun üstünə qoyub başladım oxumağa, düz axıracan. Beləcə, “Yar, başına dönüm” mahnısı yarandı.

-Bu mahnıya qədər heç bəstəçiliklə məşğul olmuşdunuz?

-Özümü bəstəkar hesab etmirəm. Mənimlə birlikdə oxuyanlar, məsələn, Könül Xasıyeva və başqaları bilirlər ki, mən həmişə ürəyimdə öz bəstələrimi oxumuşam, amma üzə çıxarmağa ürək eləməmişəm. Bu mahnını da ilk dəfə musiqiçilərə demədən toyda oxudum. Xoşları gəldi, xahiş etdilər, bir də oxudum. Əgər bəyənməsəydilər, səsə salmaq fikrim yox idi.

-Bəs, həyatda necə, başına döndüyünüz bir adam varmı?

-Mən ailəliyəm, iki övladım var. Həyat yoldaşım polis işçisidir, öz xalam oğludur. Oğlum Rəşadın yeddi, qızım Ləmanın isə 6 yaşı var

.

-Sevib ailə qurmusunuz?

-Biz uşaqlıqdan onunla deyikli olmuşuq. Xalam oğluyla ailə qurmaqda məqsədim bu idi ki, o mənə sənətlə məşğul olmağa mane olmayacağına soz vermişdi.

-Doğulduğunuz ailədə sənət mühiti olubmu?

-Qarabağlılar hamısı anadangəlmə sənətçi olurlar. Bacım Sevinc də Musiqi Akademiyasını bitirib, gözəl fortopianoçudur, hazırda Mədəni Maarif Texnikumunda müəllimə işləyir. Gösəl səsi var. İndiyədək ailə vəziyyəti imkan verməyib ki, müğənnilik etsin. Fikrimiz var ki, müğənni kimi də özünü sınasın.

-Bəs, ailəsi buna razı olacaqmı?

-Onlar mənim nümunəmdə gördülər ki, müğənni və təmiz ailə sahibi olmağı bir araya gətirmək olar.

-Sizin ailədə necə, söz-söhbət olmur ki?

-Olur. Amma problem səviyyəsinə gəlib çıxmır. İstək olan yerdə qısqanclıq da olmalıdır. Sənətimi başa düşməyən adam olsaydı, ailə xatirinə ailə qurmaz və bunu özüm üçün faciəyə çevirməzdim. Mənə necə elçi gəlib, nişan qoyulub xəbərim olmayıb. Toy günümü təyin edəndə dedim ki, qoy, baxım görüm, həmin gün məşğul deyiləm ki... Yəni başım həmişə sənətimə qarışıb.

-Məhəbbət Kazımovla gözəl duet oxuyursunuz. Bu sənət əlaqəsi necə yarandı?

-Mən onunla el şənliyində tanış olmuşam. Hər ikimizi toya dəvət etmişdilər. O məni özünün rəhbərlik etdiyi “Azəri Muğam Ocağı”na dəvət etdi və duet oxumağı təklif elədi. Mən Məhəbbətin sənətini yüksək qiymətləndirirəm və ona ustad kimi baxıram. Çünki heç kimdən görmədiyim böyüklüyü, ağsaqqallığı, alicənablığı ondan görmüşəm. Başqa sənətçilərdə çox tez-tez rastlaşdığım paxıllıq Məhəbbətdə yoxdur. Onu mənim gözümdə yüksəldən, yəqin ki, elə budur. Mən gəncəm, məni ruhlandırmaq lazımdır. Məhəbbətdə bu cəhət güclüdür. O mənimlə elə rəftar edir ki, elə bil,  Zeynəb Xanlarovayam. Halbuki, ömrü boyu məni ruhdan salıblar.

-Zeynəb Xanlarova sizin üçün ideal müğənnidir?

-Mənə elə gəlir ki, Zeynəb xanım dünyaya tək gəlib. İkinci elə bir müğənnimiz heç vaxt olmayacaq. İndi hər yerindən duran özünə ulduz deyir. Bizim yeganə ulduzumuz Zeynəb Xanlarovadır.

-Ulduzlar çox olur, Günəş isə təkdir. Bəlkə, Zeynəb xanıma Günəş deyək?

-(gülür) Elə daha yaxşı olar.

-Nə əcəb, sizi Opera və ya Muğam Teatrına dəvət etməyiblər?

-Muğam Teatrı yarananda İslam Rzayevlə Arif Qazıyev dörd nəfəri – Könül Xasıyevanı, Elçin Cəlilovu, Aybəniz Haşımovanı və məni ora dəvət etdilər. Bu gün heç birimiz orada yoxuq.

-Elə niyə?

-Mən tənbəlliyimdən getmədim. O vaxt uşaqlar körpə idi, tələbəydim, çatdıra bilmirdim.

-İndiyədək neçə albomunuz çıxıb?

-“Atıb getdin” adlı ilk albomumu o qədər də uğurlu saymıram. “Yar, başına dönüm” adlı ikinci albomum mənə daha əzizdir. Hazırda həmin albomun “Səbuhi” səsyazma studiyasında video-kaseti hazırlanır.

-Azərbaycanda qadının müğənni olması çətin deyilmi?

-Azərbaycanda hər şey çətindir.

-Xarici ölkələrə dəvət almamısınız?

-İndi dəb düşüb, hamı yalandan-gerçəkdən on-on beş ölkədən dəvət aldığını deyir. Mən heç bir yerdən dəvət almamışam. Canəli Əkbərovun bir sözü var, deyir ki, ən uzaq getdiyim yer Biləcəridir. Amma xaricdən dəvət alsam, gedərəm.

-Bəs, Vətən?

-Mən elə-belə, gəzməyə gedərəm.

-Heç, xaricdə qastrolda olmusunuzmu?

-Dörd il əvvəl İstanbulda olmuşam. Onlarda sənətə olan qayğı, diqqət məni heyran qoyub. Bizdə istedadlı sənətkara yiyə duran yoxdur.

-Müğənniyə kim yiyə durmalıdır ki?

-(ani olaraq duruxur, bir az narazılıqla) Bilmirəm, onu bilirəm ki, yiyə duran yoxdur. Məgər Elmira Rəhimova kimi müğənnini, Səfurə İbrahimova kimi aktrisanı diqqətdən kənarda qoymaq olar? Mən düşünürəm ki, hələ cavanam, toylara gedirəm, ehtiyaclarımı birtəhər ödəyirəm. bəs, bu olmasa nə edərdim? Müğənninin problemi hamıdan çoxdur.

-Nə vaxtsa səhnəni tərk etmək fikriniz olmayıb ki?

-İstəsəm belə, səhnəni tərk edə bilmərəm.

-Sənət həyatınızda ən xoşbəxt gün nə vaxt olub?

-İlk dəfə professional səhnəyə çıxdığım gün. O gün mən “Qatar” muğamını oxudum və müsabiqədə birinci yeri tutdum. Yeri gəlmişkən, məni gözəl müğənnimiz Tükəzban İsmayılova və tarzən Həbib Bayramov hazırlamışdılar. İlk müəllimlərim kimi mən onları həmişçə minnətdarlıqla xatırlayıram.

-Müğənninin bir faciəsi var, yaşı artdıqca texnikası güclənir, amma səsi korlanır. Bu yaş həddi sizinçün çox uzaq olsa da, heç bu barədə düşünmüsünüzmü?

-Bu məni narahat etmir. Əsas səsin çoxluğu deyil, ürəkdir. Müğənni ürəklə oxuyur.

-Qibtə etdiyiniz müğənni varmı?

-Mən heç kəsə bənzəmək istəmirəm. çünki hər müğənninin öz dünyası var. Amma səhnə görünüşü və davranışına qibtə etdiyim bir müğənni var – Nazpəri Dostəliyeva.

-Təsəvvür edin ki, sehrli xalçaya minib gələcəyə gedirsiniz. Geri dönməyəcəksiniz. Özünüzlə yalnız bir şey götürməyə icazə verirlər. Nəyi götürərdiniz?

-Sizin bu suala Yasin Qarayev yaxşı cavab vermişdi. Onun cavabı çox xoşuma gəlmişdi. Mən də onun kimi dostlarımı götürərdim.

 “Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.12.2023)