“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Sumqayıt bölməsi ilə birgə Sumqayıtın 75 illiyi münasibətilə həyata keçirdiyi “Sumqayıtın tanınmış qələm adamları” layihəsində növbəti görüşümüzdəyik. 

Müsahibimiz Əməkdar jurnalist, Sumqayıt hadisələrinin araşdırmaçısı, yazıçı- publisist Eyruz Məmmədovdur.

Layihəni AYB Sumqayıt bölməsinin sədri Gülnarə Cəmaləddin təqdim edir. 

-Necəsiz,Eyruz müəllim?

-Dūnənkindən yaxşı, sabahkından pis. 

-Siz uzun zaman "Exo Sumqaita" qəzetində redaktor işləmisiniz. İşlədiyiniz dövrdə Sumqayıtla bağlı qərəzli yazılar alırdınızmı? Reaksiyanız necə olurdu?

-Qərəzli yazılar yox, anonim məktublar alırdım. Onu da cırıb atırdım. Anonim məktubun izinə dūşməyi şəxsiyyətimə sığışdırmırdım. 

-Sumqayıtın əks- sədası duyulurdumu?

-Sumayıtın əks-sədasını həmişə, hər yerdə duyuram. 

-Sumqayıtın sizin həyatınıza və yaradıcılığlnıza təsiri?

-Sumqayıt mənim ūçùn örnək məktəbi, ləyaqət timsalıdır.

-Sumqayıt hadisələrinin araşdırmaçısı kimi tanınır və sevilirsiniz. Siz nəyi və necə sübut etdiniz?

-Sumqayıtda baş verən hadisələr mənim gəncliyimi, bədii yaradıcılığımı əlimdən aldı. Lakin təəssùflənmirəm. Millətimizə, doğma şəhərimizə vurulan ləkəni, məkirli siyasəti ūzərimizdən götūrmək ùçùn 30 il araşdırma apardım. Sonuncu "Cinayət və cəza" kitabımda erməni, onların faşist ideologiyası, Sumqayıtda baş verən hadisələrdə özlərinin əli olduğu ifşa edildi. Kitab 7 dilə tərcūmə olundu. Meksikada çap olunan kitab 24 ispandilli ölkələrdə geniş yayıldı. Əvvəllər erməni millətçiləri elektron poçtuma çoxlu məktub göndərirdilər. Guya  Ermənistana, onun rəhbərlərinə  böhtan atmaqla məşğulam. Bir faktı da qeyd etmək yerinə düşərdi. 1988-ci ilin fevral ayında Eduard Qriqoryan Qarabağa səfər etmiş, Serj Sərkisyanla görùşmūşdùr. O, Sumqayıtda "Krunq" cəmiyyətinə pul verməkdən imtina edənlərin siyahısını  vermiş və onlari qətlə yetirməyi tapşırmışdır. 2013-cù ildə "Cinayət və cəza" kitabı çıxanda Serj Sərkisyan artıq Ermənistan Respublikasının prezidenti idi. Yerevandan çoxlu təhqiredici, hədə-qorxu ilə dolu məktublar daxil olmağa başladı. S.Sərkisyanın mətbuat katibi iki dəfə mənə məktub yazdı. Yazdıqlarımızı təkzib etməyi tələb etdi. Məni Avropa məhkəməsi ilə hədələdi. Artıq qatar yola dūşmūşdū. 

Yuxarıda az da olsa cavab verdim. 4 il Moskvada, Sankt-Peterburqda, Smolenskdə, Stavropol vilayətində araşdırma aparmağımız bizə ölkədə gedən bir çox ictimai-siyasi proseslər haqqında çoxlu məlumat almaqda kömək etdi. Dūzdūr, çətin idi. Bizi iki dəfə Moskvadan qovmuşdular. İki ay Sumqayıtda qalandan sonra yenidən Smolenskdən Moskvaya yollandıq. Təhlùkələr vardı. Lakin biz inadımızdan dönmədik. 

-Hardasan, Armando? Kimdi bu Armando? Niyə əsərlərinizdə xarici adlara istinad edirsiniz?

-Mən heç nəyin xətrinə romanlarımda xarici adlara ūstūnlùk vermirəm. "Sən kimsən, Armando?" Romanımı oxumusunuzsa, o dəstə cibgirlərdir, hamısının da ləqəbi var. Buna təəccūblənmək lazim deyil. 

-İndi nə işlə məşğulsunuz? Sumqayıtlılar sizi şəhərimizin fəxri vətəndaşı kimi tanıyır və sevir. Çünki siz ən çətin anlarla və ən çətin vəziyyətlərlə üzləşsəniz də şəhərimizin üzərinə atılan ləkəni təmizləməyə müvəffəq oldunuz. Bəlkə ona görədi?

-Hal- hazırda Sumqayıtın 75 illik yubileyi ilə əlaqədar Sumqayıtın tarixi ūzərində işləyib qurtarmışam. Bu işin ùzərində təxminən 25 ildir çalışıram. Paralel bir romanım nəşriyyatdadir. İndi yenisi ūzərində işləyirəm. Onu da deyim, biləsiniz ki, mən yazdığım romanı o saat nəşriyyata aparmıram. Onları kompùterin yaddaşında saxlayıram. 5-10 ildən sonra onlara yenidən qayıdır, yeni gözlə baxıram, sonra bir oxucu kimi oxuyuram. İndi yazdığım roman 6 il idi ki, kompūterdə vaxtını gözləyirdi. "Arxadan vurulan zərbə" 10 ildən sonra ūzə çıxdı. 

Mən Sumqayıtın vurğunuyam. O, mənim ùçùn gözəl, yaraşıqlı şəhərdir. Demək istəmirdim. Rəhmətlik kino - rejissor Davud İmanovla Moskvada sənədli film çəkəndə Moskva KQB işçiləri bizi 3 

saat Lefortovada saxladılar. Qorxu hissi oldu. Ancaq Sumqayıta görə ūrəyimdə bir təsəlli vardi. SUMQYIT. 

-İnsan dünyaya gələndə niyə ağlayır?

-Dūnyaya gələn çağa hiss edir ki, dūnyada göz yaşları qurumayıb. Būtūn bu mūharibələr, konfliktlər, terror olmasa, bəlkə də dūnyaya gələn körpə ağlamaz, əksinə, gūlər. Dostoyevskinin gözəl bir sözù var" Hətta böyūk inqilablar bir körpənin göz yaşlarına dəyməz". Gözəl deyilib, eləmi? 

-75 yaşlı şəhərimizə sözünüz?

-Öz ləyaqətini, ismətini, mətinliyini, duz-çörəyi, adət-ənənəsini qoruyub saxlasın. 

-Ədəbiyyat insanların üzərində əvvəlki təsir gücünü saxlaya bilibmi?

-Ədəiyyat būtūn zamanlarda dövlətin qranit daşı kimi sùtunu olub. Dūzdūr, bəzi hökmdarlar ədəbiyyata laqeyd mūnasibət bəsləyiblər, hətta bəzi yazar-ustadları cəzalandırıblar. Belə hallar çox olub. Lakin ədəbiyyat yaşayıb. Insanı öldūrmək olar, sözù yox. Qədim Romada Konstantinopolun kitabxanası yananda Yuli Sezar yūrùşə hazırlaşırmış. Kitabxananın valisi Sezarın  qarşısini kəsib deyir: “Yūrūşə hər zaman gedə bilərsən. Kitabxana yansa Roma imperiyasının tarixindən heç nə qalmayacaq. Heç Yuli Sezarın olduğunu da bilən olmayacaq".

Respublikada ədəbiyyata meyil çox artib. Ancaq səviyyə məni qane etmir, özūmù ayırmıram. 

-Şəhər rəhbərliyinin ədəbiyyata diqqətindən razısınızmı?

-Raziyam. Poeziya evini qələm sahiblərinə verməsi buna sūbutdur. Bununla belə, kvartalda bir dəfə yazarlarla görùşùn təşkil olunmasi hər iki tərəf ūçùn xeyrli olar. 

-Texnologiya əsrində yaşayırıq. Post insan, post düşüncə həyatımıza nəyi gətirdi?

-Yūksək texnologiyaların gətirilməsi və quraşdırılmasının tərəfdarıyam. Amma Avropanın ləyaqətsiz, əxlaqsız adətlərinin gətirilməsinin əlehinəyəm. 

-AYB Sumqayıt bölməsinin işi sizi qane edirmi?

-Dūzūnū deyim ki, AYB  Sumqayıt  bölməsindən çox şey gözləyirəm. Tək əldən səs çıxmaz. Birincisi bölmənin maddi-texniki bazası möhkəmləndirilməlidir. Ikincisi ictimaiyyətdə, ələlxus gənçlərdə kitaba həvəs yaratmaq lazımdır. Oxucuları maraqlandırmaq ùçùn mùxtəlif konkurslar, viktorinalar və s keçirmək pis olmazdi. Bir də, bir neçə ştat açılmalıdır. 

-Dünya narahatdı elə bil?

-Dùnya həmişə narahat olub, olacaq da. İnsan gözəl yaşamaq istəyir. Gözəlliyin daşıyıcıları da sevgidir, məhəbbətdir, dostluqdur, səmimiyyətdir. Mùdriklərdən biri deyib ki, nə qədər insan orqanizmində eqoizm var, mùharibələr davam edəcək. İnsan nəfsin, tamahın quludur. Bu da eqoizmdir. Çingiz xan, Napaleon, Teymurləng, Hitler nə qazandılar, taleləri nə oldu? Milyonlarla insanlar qırıldı. Analar gözùyaşlı, qız, gəlinlər dul qaldılar, körpə balaların gözləri hələ də yoldadır. İnsanın dūşməni eqoizmdir, mən deyərdim şeytandır. 

-Qubadlıda olmusunuz?

-Deyim getmişəm, yalan olardı. Getməmişəm. Fikirləşirəm ki, getsəm, dədə-baba yurdumu dağılmış vəziyyətdə görsəm səbirli, təmkinli Eyruz göz yaşlarını saxlaya bilməz. Amma inşallah, bir gūn mūtləq gedəcəyəm. 

-Şəhərimizin 75 illiyi ərəfəsində arzu və təklifləriniz.

-Arzum budur ki, öz imicini qoruyub saxlasın. Şəhərdə qeyri-adi kitabxana və bölgələri təmsil edən bir muzey, yəni hər bölgənin öz zəngin guşəsi olsun.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.10.2024)

Ədəbiyyat üzrə “Nobel” mükafatı laureatı məlum olub.

APA “Nobelprize.org”a istinadən xəbər verir ki, 54 yaşlı cənubi koreyalı yazıçı Han Kang sözügedən sahə üzrə 2024-cü ilin laureatı elan edilib.

O bu mükafata tarixi sarsıntılarla qarşılaşan və insan həyatının kövrəkliyini üzə çıxaran gərgin poetik nəsrinə görə layiq görülüb.

Han Kang 1970-ci ildə Cənubi Koreyada anadan olub. O, yazıçı Han Sınqvonun qızıdır. 10 yaşında olarkən öz “Yunan dərsləri" adlı əsərində də bəhs etdiyi Suyuriyə köçüb. Yonsey Universitetində ədəbiyyat üzrə təhsil alıb. Müəllifin qardaşı Han Donq Rim də yazıçıdır.

1993-cü ildə şeirlərinin “Ədəbiyyat və cəmiyyət" adlı dərgidə çap edilməsi ilə karyerasına başlayıb. Öz bədii debütünü isə növbəti ildə qısa hekayəsi “Qırmızı lövbər"in “Seul Şinmun” bahar müsabiqəsində qalib gəlməsi ilə başlayıb. O vaxtdan bəri “İ Sanq” ədəbiyyat mükafatı(2005), “Günün gənc artisti” mükafatı və “Koreya Roman Ədəbiyyatı ” mükafatına layiq görülüb.

2016-cı ildə yazdığı mental cəhətdən xəstə olan və ailəsinin etinasızlığı ilə qarşılaşan qadının həyatından bəhs edən “Vegeterian" adlı əsərilə Beynəlxalq "Booker” mükafatına layiq görülüb.

Roman həmçinin müəllifin ingilis dilinə tərcümə edilən ilk əsərlərindəndir.

Qeyd edək ki, müəllifin “Vegeterian” romanı Azərbaycan dilində çap olunub.

Xatırladaq ki, ədəbiyyat üzrə “Nobel” mükafatı İsveç Kral Elmlər Akademiyası tərəfindən ədəbiyyat sahəsində əhəmiyyətli töhfələr verən müəlliflərə təqdim olunan illik mükafatdır. Bu mükafat Alfred Nobelin 1895-ci ildəki vəsiyəti əsasında təsis edilmiş beş “Nobel” mükafatından biridir. Mükafat Nobel Fondu tərəfindən idarə olunur və İsveç Akademiyası tərəfindən seçilmiş beş üzvdən ibarət komitə tərəfindən verilir. Hər laureat bir medal, bir diplom və illər ərzində dəyişən miqdarda pul mükafatı alır.

Ədəbiyyat üzrə ilk “Nobel” mükafatı 1901-ci ildə Sülli Prüdoma təqdim edilib.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.10.2024)

Şərəf Cəlilli, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

“Dahilərin bioqrafiyası qısa olur, çünki onların bütün həyatı yaradıcılığındadır”...

Emerson

Yaxın Şərq, xüsusən Ön Asiya tarixən fəlsəfənin beşiyi olub. Fəlsəfi fikir də ilk dəfə burada - Misirdə, Suriyada, əski  Şumer-akkad yörəsi, Babil torpağında intişar tapıb. Hətta bu gün bəşəriyyətin səcdəsinə durduğu məşhur yunan-Roma filosoflarının ustadları qeyd etdiyimiz bu ərazilərdəki məbədlərin, ocaqların sahibləri idilər. Əski Yunan filosofları azman düşüncə sahiblərinə tapınmaqla öz dövrlərinin və sonrakı minilliklərin qüdrətli fikir sahiblərinə çevrildilər. 

Qərbin ən böyük kilsələri tərəfindən peyğəmbər və yaxud İsa Məsihin apostolları səviyyəsinə ucaldılan Əl-Qəzalinin, öz fikir və düşüncələrinə görə İbn Rüşdün, İbn Ərəbinin, Şihabəddin Yəhya Sührəvərdinin, Tanrı eşqi ilə səhraları dolaşan sufi  dərvişlərinin,  azadlıq, qardaşlıq, bərabərlik ideyası ilə insanlığı məfkurə birliyinə çağıran Şeyx Cəmaləddin Əfqaninin Avropa kralları tərəfindən etiraf olunması, milli-mənəvi dəyərlərimizin, sənət, mədəniyyət incilərimizin, tarixi abidələrimizin onları heyrətə salması, Avropa səyyahlarının təbiətimizin, yeraltı və yerüstü sərvətlərimizin zənginliyindən heyranlıqla söz açıb kitablar bağlaması  bu gün özünə  dönmək istəyən Şərqin əbədiyyət, əbədi var olmaq istəyindən boy alır. Min illər boyu “Min bir gecə” nağıllarının ovsununda tilsimə düşən, zülmətə doğru yol gedən Şərqin yaddaşa qayıdışı naminə ömrünü şam kimi əridən yüzlərlə filosoflar, şərqşünas alimlər oyanış, qayıdış nəğmələri oxuyub, dastanlar bağladılar. Qoca  Şərqin “Min bir gecə” nağıllarından qurtulub oyanması, öz nuruna boyanması naminə onu Böyök Köçün qopduğu yola - İpək Yoluna səslədilər.

Bu yolu qəlbinin və qələminin nuruna qərq edənlərdən  biri də şərqşünas alim, ərəb-məhcər ədəbiyyatının dünyada ilk qadın tədqiqatçısı, filologiya elmləri doktoru, professor Aida xanım İmanquliyeva idi. Aida xanım 1962-ci ildə ali təhsilini başa vurduqdan sonra Bakı Dövlət Universitetinin Şərqşünaslıq fakültəsinin “Yaxın Şərq xalqları ədəbiyyatı tarixi” kafedrasından aspiranturaya daxil oldu. Şərqşünas alim Rüstəm Əliyevin rəhbərliyi ilə “Qələmlər cəmiyyəti” və Mixail Nüaymənin onun yaradıcılığında rolu” mövzusunda namizədlik dissertasiyası üzərində işləməyə başladı.

XIX-XX yüz illərdə Cənubi Amerikaya mühacirət etmiş Suriya və Livan ədiblərinin yaradıcılığına həsr olunan bu monoqrafiyada  əsas məqsəd “ərəb -məhcər ədəbiyyatı”nın bu  qatı ilə bağlı faktları bir araya toplamaq və bu ədəbiyyatı yaradanları dünyaya tanıtmaq idi. İşin əhatə dairəsinin genişliyi, mənbələrin qıt olması gənc tədqiqatçını Bakını Moskvaya dəyişməyə məcbur edir. SSRİ Elmlər Akademiyasının Şərqşünaslıq İnstitutuna ezam olunan Aida xanım Şərqin məşhur bilicilərindən biri hesab olunan İosif Braginskinin rəhbərliyi ilə dissertasiyasını tamamlayır.

Tarixə texniki tərəqqilər, inqilabi yeniliklər, təbəddüladlar əsri kimi daxil olan XX yüz ildə realizm və romantizm ədəbi cərəyanlərı ilə yanaşı, elmdə maarifçilik hərəkatı, siyasətdə marksizm-leninizm ideologiyası sosializm realizminin, beşikdə boğulan kommunizmin alt qatına çevrildi. İnsan haqları, qadın azadlığı, sosial bərabərlik, ədalətli cəmiyyət uğrunda çarpışmalar, fanatizmə, dini dözümsüzlüyə, irqi ayrı-seçkiliyə qarşı mübarızə cəmiyyəti düşündürməyə başladı. Bu yer üzünün bütün qütblərində - Şərqdə də, Qərbdə də belə idi. İki qütbü, işığı və qaranlığı, cahili və kamili olan dünyada həqiqət axtarışında olan hər kəs bunu görürdü.

Düşünənlərin, düşüncə gəmisində dərin-dərin dəryalara dalanların, bəşəri dəyərlərin nə Şərqə, nə də Qərbə məxsus olmadığını anlayanların əksəriyyəti bu qənaətdə idi ki, “dünya malı” dünyada qalan kimi dünya insanı da insanlığın ruhunun, duyğusunun, düşüncəsinin, istedadının və zəhmətinin bəlgəsi olan həqiqətlərin ortağı, şərikidi. Ortaq dəyərlər, müştərək ideyalar anlayışı da məhz bu səbəbdən meydana gəldi.

Bu zaman məkanından, zamanından asılı olmayaraq ortaq dəyərlərə töhfədə bulunan, vaxtın, zamanın fövqünə qalxan qərbli Uitmenin: “İncəsənət vahiddir, o yalnız Şərqə, yaxud yalnız Qərbə aid ola bilməz”, nidasına cavab şərqli Əmin ər-Reyhanidən gəldi: “Ruh idealı nə təkcə Şərqə aiddir, nə də Qərbə. Ruhun özünü ifadə cəhdi, ruhun həqiqət axtarışı hər yerdə eynidir”. “Asiyada ruh şölələndi və bununla da dünya tarixi başlandı.

Avropa şübhəsiz tarixin sonu, Asiya başlanğıcıdır” qənaətinə gəlsə də, çox zaman Şərq - İslam dəyərlərini yetərincə dəyərləndirmək iqtidarında olmayan Hegelə cavab isə yüz sonra Azərbaycandan - Şərqlə Qərbin körpüsü olan Odlar yurdundan verildi. “Şərqdə həyatın təkmilləşməsi üçün yalnız Qərbin həyatı və fəlsəfi idrakın dərinliyi bəs olmadığı kimi, mədəni nailiyyətlər və texniki tərəqqi də hələ insanın mənəvi və sosial dirçəlişi üçün kifayət deyil”, qüdrətindən boylanan bu fikir şərqli Aida İmanquliyevaya məxsus idi. Onu XX yüz ilin, Şərqin, Türk dünyasının, müsəlman aləminin səsi kimi də qəbul etmək olardı. Bu bir gerçəklik idi.  Gerçək olanı danmaq olmadığı kimi inkar etmək də mümkün deyildi.

XXI yüz ildə dünyanı bürüyən qloballaşma siyasəti, svilizasiyaların dialoqu ideyası, mədəniyyətlərin inteqrasiyası prosesi bu faktın zamanında ortaya qoyulduğunu təsdiq edəcəkdi. 1966-cı ilin baharında - martda Şərq özünün gözəl  bayramlarından birini - Novruzu qeyd etdiyi ərəfədə Aida xanım hər iki məşhur elmi rəhbərinin - Rüstəm Əliyev və İosif Braginskinin xeyir-duası ilə namizədlik dissertasiyası müdafiə edərək elmlər namizədi alimlik dərəcəsi alır. Onun bahar bayramında şərqşünas alim, özü də ilk müsəlman, türk, azərbaycanlı şərqşünas qadın alim  kimi özünü təsdiq etməsi Şərqin yeni günəşinin qadın, Ana üzündə parlaması, yurdu nura qərq etməsi idi.

60-cı illər Azərbaycan ictimai-siyasi fikrinə, ədəbi-mədəni həyatına o qədər böyük istedadlar bəxş edib ki, bu gün onların haqqında sadəcə təkcə siyasət, elm, mədəniyyət və ədəbiyyat adamları kimi söhbət açmaq olmur. 1920-ci ildə Şura hökuməti qurulduqdan, Azərbaycan Demokratik Cümhuriyyəti işğala məruz qaldıqdan sonra Azərbaycanı mənəvi terror dalğası bürüdü. Şərqdə ilk Demokratik Cümhuriyyət quran Azərbaycan ziyalılarının vətəndə qalanları repressiyalara məruz qalaraq Sibir çöllərinə, Türküstan qırgəzlərinə sürgünə yollandı, vətəndən qırağa çıxan, əslində isə əcəldən macal tapan vətənpərvərlərimiz mühacirəti qəbul etdi.

M.Ə.Rəsulzadə, Ə.Topçubaşov, Ə.Ağaoğlu, Ə.Hüseynzadə, C.Hacıbəyli, M.Məmmədzadə, Almas İldırım kimi istiqlal fədailəri, müqtədir qələm sahibləri siyasi faliyyətlərinin mühacirət üzünü yaşayaraq, milli mənlik və kimlik uğrunda mücadilələrini Türkiyədə, Avropanın müxtəlif ölkələrində davam etdirdilər. Tarixin bu acı səhnəsindən dərs alan, mühitin, zamanın millətinə yasaq buyurduğu haqlar uğrunda mübarizəyə qalxan Aida xanım İmanquliyeva SSRİ məkanında basqılara məruz qalan türklərin - Türküstanda Çolpanın rəhbərlik etdiyi “Cığatay gürüngü” ədəbi birliyinin üzvlərinin, Bakıda Seyid Hüseynin qurucusu olduğu “Yaşıl qələmlər” birliyinin repressiya qurbanı olmuş yazarların haqq səsinə dönür.

Şərqdən Qərbə, Latın Amerikasına müraciət edən ədiblərin yaradıcılığını tədqiq etməklə onların əsərlərində qoyulan ideyaları müdafiə etməklə Hüseyn Cavid, Cübran Xəlil Cübran kimi  ədiblərin əsərlərindəki müştərək ideyaların eyni ağrıdan boy aldığını, eyni amala xidmət etdiyini elmi əsaslarla sübut etməklə mənəvi dəyərlərimizə sahib çıxmış olur. Şübhəsiz ki, bunun başlıca səbəbi Aida xanımın mənsub olduğu xalqın, millətin söykəndiyi dəyərlər, yaşadığı gerçəklər idi. Bu gerçək adi gerçək deyildi. “Harada ki, sülh var, xeyir var, məhəbbət var, orada Allahın özü var” - deyib Allahsız və mədəniyyətsizcəsinə məscidləri klublara, anbarlara çevirən, “allahsızlar partiyası” yaradıb ciblərə “allahsız knişkası” qoyan quruluşa etiraz idi. Ziyalının, alimin, müəllimin, böyük mənada isə Vətəndaş, Alimin etirazı idi.  

Çünki o, dünyaya göz açanda Azərbaycanda repressiya, mənəvi terror hələ bitməmişdi. Gecə gələn qara maşınların qara qandallı sakinlərini gedər- gəlməzə apardığı ağır günlər idi. Əgər II Dünya müharibəsi başlamasaydı, sovetlər bu müharibəyə sürüklənməsəydi, çox qapılar çırpılacaq, çox evlərin çırağı  qaralacaqdı. 1941-45-ci illər müharibəsi minlərlə Sovet adamının ömrünə son qoyub, şikəstə, əlilə çevirdiyi illərdən Aida xanımın uşaqlığına pay düşmüşdü. Onun ərəb-məhcər ədəbiyyatına könül verməsinin başlıca səbəbi Azərbaycan mühacirlərinin vətən, torpaq sevgisini, yurd nisgilini anlamaq və anlatmaq hissi, duyğusu idi.

Tədqiq etdiyi ədiblərin yaradıcılıqları ilə bağlı elmi fikirlər irəli sürüb monoqrafiyalar yazmaqla bərabər, “Dünyanın dərki əslində qəlbin dərinliklərindəki gizli qatların oyanışı sayəsində mümkün olur” - deyən Aida xanımın şərqşünas alim kimi ən böyük uğuru onda idi ki, o, dövrün, mühitin ictimai-siyasi xəritəsini çəkir, ədəbi-bədii, fəlsəfi mühitlərin mənzərəsini yaradırdı.  Bu gün demokratik dəyərlərin inkişaf etdiyi, açıq sözün söyləndiyi bir zamanda bu fikirləri söyləmək çox adi, bəlkə də, adidən də adi görünə bilər. İnformasiya  texnologiyalarının o qədər də inkişaf etmədiyi, sərhədlərin qapalı, ideya döyüşlərinin, soyuq müharibənin tüğyan etdiyi 60-cı illərdə  bu fikirləri söyləmək o qədər də asan deyildi.  Özü də nəzərə alaq ki, bu fikirlərin sahibi Şərqin bir çox yörələrində hələ də dünyanı qara çadranın altından seyr edən müsəlman qadını, cavan bir alim idi. Aida xanım şərqin, türk dünyasının o qadınlarından idi ki, xatun ucalığından, ana siqlətindən, alim dəyanətindən müsəlman dünyasına boylanır, onun inkişafını, cəhalətdən və səfalətdən qurtuluşunu ideya və məfkurə birliyində görürdü.

Amerika, Fransa, Türkiyə və Avropanın başqa  yörələrinə mühacirət etsələr də ruhlarını Vətənə əmanət edən ərəb yazarları Vətən sevgisinə, azadlıq eşqinə söykənib yaşadıqları kimi, Aida xanım da qələminə söykənib qoca Şərqə 60-cı illərdən şərqilər söyləyir: “Qələmlər Birliyi” ilə Avropaya, Latın Amerikasına müsəlman mədəniyyəti və dəyəri gətirən ərəb fədailərinin haqq səsinə dönən Mixail Nüaymə irsinin carçısına çevrilərək söyləyir: “Mixail Nüaymə yeni həyat quruculuğu prosesinə böyük enerji, heyrətamiz fədakarlıqla qoşulan və bu hərəkatda öz tarixi keçmişinin özünəməxsusluğunu və zənginliyini unutmayan ərəb ziyalılarının ən qabaqcıl, həsas və istedadlı oğulları sırasında olmuşdur”.  

“Mixail Nüaymə və “Qələmlər Birliyi” monoqrafiyasından sonra Aida xanımın ikinci ən böyük əsəri 1975-ci ildə işıq üzü görmüş “Cübran Xəlil Cübran” monoqrafiyasıdır. Uzaq Amerikada - Nyu-Yorkda ərəb ziyalılarını birləşdirən ideya və məfkurə birliyindən söhbət açan Aida xanım Cübran Xəlil Cübranın da yaradıcısı, qurucusu olduğu cəmiyyətin əhəmiyyətindən danışarkən qeyd edir:  “Bu cəmiyyətin yaranması yeni ərəb mədəniyyətinin inkişafında görkəmli rol oynayan təzə və böyük ədəbi məktəbin meydana gəlməsi demək idi”.

Aida xanım Şərqin bu istedadlı qələm və fırça sahibinin haqqa xidmətdə bulunduğunu söyləyir. O, Cübran Xəlilin bu sahədəki xidmətləri barədə qeyd edir: “Cübran Xəlil Cübran hansı məsələdən danışırsa danışsın, o, həmişə mütəfəkkir, böyük sənətkar, söz ustası və öz xalqını, bütün bəşəriyyəti hədsiz dərəcədə sevən bir insan olaraq qalır”. Aida xanım bütün ömrünü “Müasir ərəb ədəbiyyatının korifeyləri” monoqrafiyası ilə yeni bir dünya - müasir ərəb ədəbiyyatı ilə bağlı sanballı mənbə yaratmış oldu. 1992-ci ildə işıq üzü görən kitab bu böyük alimin elmi ictimayyətə təqdim etdiyi son əsər olsa da, möhtəşəm əsər idi.

Şərqşünas alim kimi arxada qoyduğu 30 ilə abidə ucaldan Aida xanım ərəb ədəbiyyatı korifeylərinin fikirlərini, düşüncələrini tədqiqata cəlb edə-edə özü də onlardan olurdu. Akademik üslubdan çox elmi, bədii, publisistik ruha köklənən Aida xanım bu əsəri ilə özünün təkcə alim, şərqşünas obrazını deyil, şair, yazıçı, mütərcim obrazını cücərtdi.

Onun bu qüdrəti ərəb məhcər ədəbiyyatının müxtəlif sahələrinə həsr olunmuş məqalələrində, şəxsən özünün təşkil etdiyi konfrans və simpoziumlarda təsdiqlənirdi. Şərqşünas alimlər Ziya Bünyadov, Vasim Məmmədəliyev, İosif Braginski, İrina Bılik, Anna Dolinina, Aleksandr Kudelin, Valeriya Kripçenko, Malik Qarayev, İ.Filiştinski, O.Frolova dəfələrlə onun fikirlərinə şərik çıxırdılar.

Bir vaxtlar təhsil aldığı Bakı Dövlət Universitetinin şərqşünaslıq fakültəsində ərəb filologiyasından mühazirələr oxuyan Aida xanım  pedaqoq alim kimi Azərbaycan, ərəb, rus və Avropa ədəbiyyatlarının müqayisəsini verir, biri digərindən qidalanaraq formalaşan bu ədəbiyyatların bəşəriyyətə bəxş etdiyi dəyərlərdən soraqçı olur, müasir ərəb ədiblərinin əsərlərinin tərcümə olunmasını ədəbi-mədəni əlaqələrimizin inkişafında körpü hesab edirdi. Aida xanım ömrünün 30 ilini təmənnasız sərf etdiyi, məhəbbətlə bağışladığı şərqşünaslıq elmində öz möhürünü vurdu. Adını Azərbaycanın və dünyanın tanınmış şərqşünaslarının, ərəbşünas alimlərin cərgəsinə yazdı.

Tanrının ona bəxş etdiyi istedadın, zahiri və batini kamilliyin, gözəlliyin işığını elmimizin üstünə salan Aida xanım əhatəli yaradıcılığı ilə “Ərəb filologiyası məsələləri”, “Yaxın və Orta Şərq”, “Sovet şərqşünaslığının problemləri və perspektivləri”, “Şərqin problemləri: tarix və müasirlik”, “Romantizmin problemləri və Şərq” adlı əsərləri və  məqalələri ilə  Şərqin təkcə ədəbi-fəlsəfi baxışlarına deyil, ictimai-siyasi quruluşuna, yaşam tərzinə də aydınlıq gətirdi.

Sent Bövün bioqrafik, İppolit Tenin mədəni, Vilhelm Dilteyin mənəvi tarixi, Yunqun analitik psixoloji, Bartın strukturalizm metodlarından, Şərqin böyük filosofu, düşüncə sahibləri - Nizami Gəncəvinin İnsan sevgisindən, Məhəmməd Füzulinin İlahi eşqindən, İmadəddin Nəsiminin “Haqq mənəm, Haqq  məndədir” ucalığından, rus klassiklərinin, Mirzə Fətəli Axundzadənin maarifçilik ideyalarından, Cəlil Məmmədquluzadənin realizmindən, Məhəmməd Hadinin romantizmindən keçərək özünün bütöv Dünya Modelini yaradan professor Aida İmanquliyeva ictimai, fəlsəfi sistemlərin mövcud olduğu elm, mədəniyyət, mənəviyyat və düşüncə səmasında Ağlının, Məntiqinin ulduzu ilə parladı.

Onun cismani yoxluğunu 1992-ci ilin payızından, sentyabrın 19-dan hesablayırlar. Əslində o, hər yazısından sonra bir dəfə mələklər kimi köç edir, sonradan yazı masasına qayıdıb bir başqa nəğmə oxuyur, dastan bağlayırdı. Yarım əsrdən azca çox, qısa, lakin mənalı ömür yolu ilə örnəyə çevrilən, əcəl şərbətini Şərqin qüdrətli sənət-söz adamları, fikir və düşüncə sahibləri kimi eşq badəsindən içərək ölümsüzlüyə qovuşan, “Məhəbbət və gözəllik, ağıl və kamal elə mənəvi işıqdır ki, qəlbi nurlandırır”, deyən elmi əsərləri, daxili və zahiri gözəlliyi ilə nümunəyə çevrilən, ömrünün yarısından şoxunu həsr etdiyi əsərləri ilə dəyərlərin əyarına çevrilən Aida xanım Şərqlə Qərbin ortaq dəyərlərinin aynası olan əsərlərində yaşayır. Son olaraq ünvanına səsləndirmək istədiyim bir fikir var. Qərbli filosof   Emerson deyir: “Dahilərin bioqrafiyası qısa olur, çünki onların bütün həyatı yaradıcılığındadır”...

“İnsanın etdiyi xeyirxahlıq zahiri mərasimlərə riayət etməkdən yüksəkdə durur və buna görə onu mükafatlandıran Allah üçün daha əziz, daha istəniləndir” kəlamı ilə yerin və göyün mükafatına, Tanrının lütfünə layiq görülən Aida xanım indi həm də övladlarının, bütün həyatını milli-mənəvi dəyərlərin qorunmasına, sivilizasiyaların, mədəniyyətlərin, dinlərin dialoquna, Şərqlə Qərbin inteqrasiyasına, bəşəri idealların təntənəsinə həsr edən, dünyaya “Görəsən, sivilizasiyalara, xalqlara və ayrı-ayrı insanlara bir-birini eşitməyə nə mane olur və nə kömək ola bilər?” sualı ilə müraciət edən, zamanın və tarixin min illərdir ən böyük sorğusuna ləyaqətli addımları, möhtəşəm layihələri ilə cavab verən, eyni məhəbbət və ehtiramla məscidlərə, kilsələrə, sineqoqlara ayaq basan, gəlişi, ziyarəti ilə təməlqoyma və açılış mərasimlərinə şərəf gətirən, batini kamilliyinə, Şərqli məlahətinə, qərbli cizgiləri əlavə etməklə Qərbə şərqli badəsindən şərbət, Şərqə qərbli təfəkküründən nemət paylayan, dünyanın nicatını birlikdə, bütövlükdə, gözəllikdə, xeyirxahlıqda, mərhəmət və məhəbbətdə, ruhun cismə, Şərqin Qərbə mənəvi hökmündə, Qərbin Şərqə ixrac etmək istədiyi demokratik düşüncədə, azad baxışda görən, Avropa və Asiyada xoşməramlı səfir kimi sonsuz hörmət və ehtirama, fəxri adlara, titullara, orden və medallara layiq görülən Azərbaycan Mədəniyyəti Fondunun, Heydər Əliyev Fondunun prezidenti,  Azərbaycan Respublikasının I vitse-prezidenti Mehriban xanım Əliyevanın, adını daşıyan, ruhuna ithaf olunan Moskva Dövlət Universitetinin Bakı filialının rektoru, AMEA-nın vitse-prezidenti, Azərbaycan – İngiltərə Dostluq Cəmiyyətinin sədri, elmin Nizamişünaslıq və Qafqazşünaslıq istiqamətlərini yenidən müəyyənləşdirən, silahları kitabların əvəz etməsi üçün ümumbəşəri dəyərlər sistemini bir alim kimi kitab və monoqrafiyalı ilə zənginləşdirən, ÜNS Yaradıcılıq Səhnəsinin qurucusu, akademik  Nərgiz xanım Paşayevanın milli-mənəvi dəyərlərimizin qorunub inkişaf etdirilməsi ilə bağlı həyata keçirdikləri genişmiqyaslı layihələrdə, sevimli nəvələrinin Heydər Əliyev Fondunun vitse-prezidenti Leyla xanım Əliyevanın, “Bakı” Media Mərkəzinin qurucusu Arzu xanım Əliyevanın Vətən sevgisində,  YARAT Müasir İncəsənət Məkanının rəhbəri Aida xanım Mahmudovanın, “Nargis” jurnalı ilə incəsənəti dəbə gətirən Ülviyyə xanım Mahmudovanın istedadının bəlgəsi olan yazılarda, sənət əsərlərində, bir də yetirmələrinin, tələbə və aspirantlarının duyğularında yaşayır.  

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.10.2024)

Mədəniyyət Nazirliyinin Mədəniyyət üzrə Elmi-Metodiki və İxtisasartırma Mərkəzi, Azərbaycan Dövlət Rəsm Qalereyasının təşkilatçılığı, Azərbaycan Rəssamlar İttifaqının dəstəyi ilə Xalq rəssamı Səttar Bəhlulzadənin 115 illiyinə həsr olunmuş “Tablolarda nağıllar” adlı gənc rəssamların yaradıcılıq müsabiqəsi keçirilir.

Bu barədə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Mədəniyyət Nazirliyinə istinadən məlumat verir.

“Azərbaycanın xalq nağılları təsviri sənətdə” mövzusunda keçirilən müsabiqədə 18-30 yaş arası gənc rəssamlar iştirak edə bilər. Rəssamların Azərbaycanın şifahi xalq ədəbiyyatından götürülmüş müxtəlif epizodların (hadisələrin), obrazların əks olunduğu əsərləri qəbul ediləcək.

İştirakçılardan müsabiqə-sərgiyə təqdim edəcəkləri işlər haqqında məlumatları 2024-cü il noyabrın 25-dək Bu email ünvanı spambotlardan qorunur. Onu görmək üçün JavaScripti qoşmaq lazımdır. elektron ünvanına göndərmələri xahiş olunur.

Mövzu üzrə hazır, orijinal əsərlər haqqında dəqiq məlumatlarda - əsərin fotosu, müəllifin ad və soyadı, təvəllüdü, əlaqə nömrəsi, əsərin adı, ölçüsü, texnikası, həmçinin əsərin yaradılma ili qeyd edilməlidir. Əsərlər tək-tək göndərilməli, məlumatlar dolğun olmalıdır.

Seçim üçün elektron ünvana məlumat göndərən rəssamlardan əlaqə nömrələrini qeyd etmələri xahiş olunur. Rəsm müsabiqə-sərgisinə hər bir iştirakçı 2 rəsm işi göndərə bilər. Orta və böyük ölçülü əsərlərə üstünlük veriləcək (Məsələn: 60x70, 70x90, 100x100 sm və s.). Əsərlərin səliqəli və çərçivələnmiş olması vacibdir.

Bildirilib ki, əsərlərin ilkin seçim mərhələsi onlayn qaydada aparılacaq. Daha sonra seçilmiş əsərlərdən müsabiqənin qaliblərinin müəyyənləşdirilməsi professional rəssamlardan ibarət münsiflər heyəti tərəfindən həyata keçiriləcək.

Əsəri sərgilənən hər bir iştirakçıya sertifikat, qaliblərə isə diplom və dəyərli hədiyyələr (birinci, ikinci və üçüncü yer üçün) təqdim olunacaq.

Seçilmiş əsərlər 2024-cü il dekabrın 6-dək sərginin keçiriləcəyi ünvana çatdırılmalıdır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.10.2024)

Narkomaniya bir bəladır və get-gedə daha çox adamı öz ağuşuna alır. Və onunla mübarizə hər kəsin ümdə vəzifəsi olmalıdır. O cümlədən də qələm əhlinin. 

Narkomaniya və digər zərərli vərdişlərin sağlamlığa təhlükəli təsirləri, narkotik maddələrdən istifadənin ağır fəsadları barədə əhali arasında geniş maarifləndirilmənin aparılması, narkomaniya ilə mübarizənin daha da genişləndirilməsi, o cümlədən sağlam həyat tərzinin gənclər arasında təbliğ və təşviq edilməsi məqsədilə hekayə müsabiqəsi elan olunur.

Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzi (İSİM) və Azərbaycan Yazıçılar Birliyi (AYB) ilə əməkdaşlıq çərçivəsində keçirilən hekayə müsabiqəsində iştirak üçün yaş məhdudiyyəti qoyulmadan yazıçılar dəvət olunur. Seçilmiş hekayələrin AYB-nin orqanı olan “Ulduz” jurnalında və xüsusi olaraq hazırlanan kitabda nəşri, qaliblərin mükafatlandırılması nəzərdə tutulur.

Müsabiqə şərtləri:

- Narkomaniya ilə mübarizə mövzusunda (Narkomaniya və digər zərərli vərdişlərin sağlamlığa təhlükəli təsirləri, narkomaniyanın ağır fəsadları, narkotik maddələrdən istifadənin səbəb olduğu acı nəticələr və s. istiqamətdə) hekayələrin yazılması;

- Müəlliflərin ad-soyadının, əlaqə telefonunun qeyd edilməsi;

- Hekayələrin Bu email ünvanı spambotlardan qorunur. Onu görmək üçün JavaScripti qoşmaq lazımdır. ünvanına göndərilməsi.

Son müddət bu gündür: 10 oktyabr 2024-cü il.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.10.2024)

Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Öz aramızdır, bizim Səlim Babullaoğlu az aşın duzu deyilmiş, əsl insan sərrafıymış. Harada bir zəkalı, zirək adam varsa, məlum olur ki, onun dostudur. Onlardan biri də Fərid Hüseyndir. 

Zarafat deyil, Fərid 2021-ci ildə Serbiya Respublikasının Semska Mitrovika- İmperatorluq şəhərinin fəxri vətəndaşı seçilib və adı Çaçak şəhərinin Mırçayevçi qəsəbəsindəki şairlər məhəlləsinin girişində yerləşən bulağın yanındakı daş lövhəyə vurulub. Elə həmin ildə də AYB-nin katibliyinin və Üzvlüyə Qəbul Komissiyasının, həmçinin, "Ədəbiyyat qəzeti"nin redaksiya heyətinin üzvüdür. Şeirləri Türkiyə, qazax, özbək, qırğız türkcəsinə və ingilis, rus, belarus, ukrayna, serb, gürcü, rumun dillərinə tərcümə edilərək dünyanın müxtəlif ölkələrinin mətbuat orqanlarında çap olunub. Məşhur filmdə deyildiyi kimi; "Sən bundakı fərasətə bax, gedib gör haralara çıxıb." Əlbəttə ki, bu bir bahar zrafatıdır. Fərid Hüseyn sözün əsl mənasında parlaq istedadlı, itizəkalı gəncdir. Bu gün məhz, elə ondan söhbət açmağa səy göstərəcəm...

Fərid Hüseyn 10 oktyabr 1989-cu ildə Kürdəmir şəhərində dünyaya gəlib. 2006-cı ildə M.Ə. Rəsulzadə adına Kürdəmir rayon 2 saylı tam orta məktəbdə təhsil alıb. 2006-cı ildə Azərbaycan Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin Sənətşünaslıq fakültəsinin "Nəşriyyat işi və redaktəetmə" ixtisasına, 2008-ci ildə isə Bakı Slavyan Universitetinin iki illik "Yaradıcılıq" fakültəsinin "Poeziya" bölümünə daxil olub. Hər iki universiteti 2010-cu ildə bitirib. Sonra ADMİU-nun "Kultralogiya" fakültəsinin "Mədəniyyətşünaslıq" ixtisası üzrə magistr təhsili alıb... 

Şeir yazmağa orta məktəbdə oxuyanda start verib. On-on iki şeir yazandan sonra həvəsdən düşüb və şairlik fəaliyyətini dayandırıb. Bir də universitetə qəbul olunandan bir qədər sonra, özündə daxili ehtiyac duyaraq, yenidən şeir yazmağa başlayıb. Əvvəl elə bilib ki, hisləri, duyğuları özünəməxsusdur, ancaq oxşar şeirlər ortaya çıxanda anlayıb ki, bu yamsılamaya oxşayır. Sonra ədəbi mühitlə tanış olmağa başlayıb. Görüb ki, ədəbi mühitə qoşulmağın da, öz mənfi tərəfləri var. Burada meyar başqalarının zövqü olur...

Deyir ki,- “İndiki ağlımla düşünürəm ki, şair üçün meyar daha çox onun öz zövqü olmalıdır. O da ancaq şair öz səsini tanıyandan sonra başlayır. Şair kimi öz səsini tanıyanda artıq təsirlə yazmırsan, heç kimi yamsılamırsan. Yamsılayan şairlər qədimlərdə də olub, indi də var. Nizami Gəncəvi yazırdı ki, yamsılamaqla şair olunsaydı, onda meymun hamıdan böyük şair idi. Çünki meymunun hərəkətlərinin 90 faizi təqliddir.”

2010-cu ildə Azərbaycan Yazıçılar Birliyinə (AYB) üzv olub. AYB və Mədəniyyət Nazirliyinin nəzdində faəliyyət göstərən "Gənc ədiblər məktəbi"ni bitirib. Hazırda N. Gəncəvi adına Milli Azərbaycan Ədəbiyyatı Muzeyinin dissertantıdır və "Azərbaycan ədiblərinin ev muzeylərindəki şəxsi fondların tədqiqi və nəşri prinsipləri" mövzusunda elmi iş üzərində çalışır. Serbiya Yazıçılar Birliyinin üzvüdür. 2019-cu ildə AYB-nin Gənclər Şurasının sədri seçilib. İki dəfə- 2010 və 2021-ci illərdə Prezident təqaüdünə layiq görülüb. On beşə yaxın kitabın müəllifidir...

Şeirlərində mövzu rəngarəngliyi var. Mütaliəni xoşlayır, adətən şeir oxumaqdan zövq alır. Yazılarının böyük əksəriyyəti də poeziya haqqındadır...

“Qəribədir, bizim ədəbiyyatda bir sıra şairlər ayrılıq haqqında şeiri 40 yaşında da, 50 yaşında da, 20 yaşında da eyni cür ifadə edir. Demək, o sevgiyə münasibətini mərhələ-mərhələ ötürür, içində dövr dəyişimi yaşamır. Son kitabımda – “Bir də heç vaxt”da minimalist şeir nümunələri, haykular, “Şəhərlər və şeirlər” bölməsi, dini-fəlsəfi şeirlər, sevgi şeirləri var. Artıq bir mövzunu yazıb qapadıram, mümkün qədər təkrar mövzularda yazmamağa üstünlük verirəm. Məni indi iki mövzuda şeirlər düşündürür. Biri açarlardır. Bəli. Açarların həyatımızda özünə xas fəlsəfəsi var. Biz nə qədər kirayə evlər, iş yeri dəyişirik. Həyat hər dəfə hansısa qapını üzümüzə bağlayır, hansınısa açır. Bunun fəlsəfəsini, insan taleyindəki rolunu açarların timsalında poeziyada canlandırmaq istəyirəm.”- söyləyir.

Fərid Hüseyn "Eşq" kitab seriyasını da təsis edib. Onun rəhbərlik etdiyi kitab seriyasından Məmməd Orucun "Oyun havası", Eldar Baxışın "Sərçə balası", İsi Məlikzadənin "Qırmızı yağış", Asif Atanın "İnam və şübhə", Serkanın "İtkin gül", Tuğrul Tanyolun "Sən əlimdən tutanda", Adnan Özerin "Kasıbın eşq nəğməsi", Gjeke Marinajın "Sevginin 24 saat", Koman Şovanın "Sevginin izi ilə" əsərləri işıq üzü görüb...

Necə deyərlər, gəncliyinin pik nöqtəsinə gəlib çatıb. Gələn ildən ona gənc yox, “cavan oğlan” da demək olar. Şuşaya- M.P.Vaqiflə bağlı tədbirə gedəndə AYB-nin katibi Səlim Babullaoğlu onu təqdim edib haqqında xeyli danışdı. Doğrusunu deyim ki, ilk baxışda gənclik məğrurluğu ilə seçilən, cəldliyi ilə fərqlənən bu insanın haqqında elə o vaxtdan maraqlanmağa başladım. Yazılarını, bir neçə şeirini oxudum. Bu şeirlərdə lirika zəif olsa da, amma fəlsəfi baxımdan göəl poeziya nümunələridir. “Baqi bədəl” şeirində yazır;

Açarlar verir hesabat

kilidləri kiridikcə.

Şam boynudur miskin həyat

qalınlaşır əridikcə.

Qaliblərsə sıralanıb

bir ağ yaylığın fonunda.

Təcrübələr xırdalanır

sınıq ayna şablonunda.

Quş sükutu dimdikləyir

yorğun heykəl kölgəsində.

Hamı bir dəfə səsləyir,

Azan isə sonsuz dəfə.

Onun publisistika dilinə isə söz ola bilməz. Özünəməxsus üslubu var. Təhliletmə qabiliyyəti, hadisələri düzgün dəyərləndirmə bacarığı, "obyektə" yanaşma tərzi fərqlidir. Elə poeziyaya da fərqli yanaşır. Ənənəvi şeirdən, necə deyərlər, yan qaçmağa üstünlük verir...

Deyir ki,- “Adətən şairlər yaradıcılığında ədəbi normaları qorumağa çalışırlar. Hansı şair ki, o normaları pozur, yaxşı şeirlər yaza bilir. Peterburqda Anna Axmatovanın ev muzeyində olanda bələdçi bir qadın maraqlı bir hadisə haqqında məlumat verdi. Deməli, Rusiyanın baş senzorlarından biri, Ştuçka ləqəbli erməni varmış. Senzura vaxtı Axmatovanın kitabının çapına icazə verməyib. Bir dəfə Axmatova ilə yolda qarşılaşır. Deyir, sizi təbrik edirəm, şeirlərinizi oxudum, çox xoşuma gəldi. Axmatova sevinir ki, şeirlər bəyənilibsə kitabı çap olunacaq. Senzor isə deyir: “Sizin şeirləriniz çox gözəldir, amma kitabınız çap olunmayacaq”. Şeirlərin bəyənilməsi o dövr üçün əslində, sən deyən də xoşagələn məsələ deyilmiş. Bertolt Brextin “Kitablar yandırılır” adlı şeiri var. Hitlerə müraciətlə yazılıb. Məzmunu belədir: bir şair yandırılacaq kitabların siyahısını görür və qəzəblənir ki, niyə mənim kitabım yoxdur o siyahıda, axı mən də həqiqətləri demişəm. Səlahiyyətli adamlara məktub yazıb xahiş edir ki, kitablarımı yandırın. Senzuranın mövcud olduğu ölkələrdə belə faciələr yaşanıb. Sovet dövründə şairlər istər-istəməz senzura ilə hesablaşırdılar. Növbəti bir problem isə bu günün özündə də var- şair gündəmə uyğun populyar şeiri ilə şöhrət qazanır və həmin mövzuların içində itib-batır, bədbəxt olur. Sənə deyəndə ki, bu mövzuda yazdıqların yaxşıdır, sən artıq köklənirsən başqalarının zövqünə. Başqasının zövqü də onun düşüncəsini qəbul etməkdir. Ancaq sənin həyatın, yaşantıların birə-bir başqalarının düşüncəsidirmi? Əsla. Belə olanda sən başqasının düşüncəsini ifadə etməyə başlayırsan və nəhayət öz ürəyinin səsini qapı dalından eşdirsən.”

Bəli, Səlim Babullaoğlunun mənimlə tanış etdiyi, bu gənc şairin yaradıcılığa fərqli yanaşması təbiidir. Çünki bu qədər şairin arasında seçilmək üçün, poeziyaya yeni nəfəs gətirməyi yalnız gənclər bacara bilər...

Bu gün Fəridin 35 yaşı tamam olur. Yəqin ki, dostlarının da deməyə, yazmağa sözləri olacaq. Qoy bu balaca yazı məndən ona yubiley hədiyyəsi olsun!..

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.10.2024)

Kübra Quliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

“Susmuş vicdanların ayaq səsi”

Yazıb-yazıb sildiyim sözlər var bayaqdan. Uzun-uzadı düşünürəm. Axı nə idi onların günahı? 

İki qız boğazları kəsilərək, bağırsaqları çıxarılaraq öldürüldü. Tələbə gəlinlə körpəsi qətlə yetirildi. Cavan və hicablı gəlin əri tərəfindən yarıçılpaq vəziyyətdə 8-ci mərtəbədən atıldı. Gənc qız platonik sevdalısı tərəfindən güllələndi. İki yaş yarımlıq körpənin bədənində təcavüz izləri aşkarlandı. Məktəb yaşı çatan qız uşağı anası və əmisinin gizli münasibətinə şahid olduğu üçün yandırıldı.

Saydıqlarım son üç ayda sadəcə Azərbaycan və Türkiyə daxilində baş verən və sosial mediada görünən qadın-uşaq cinayətləridir. İndi o öldürülən qadınlara, gənc qızlara necə əxlaqsızca fahişə damğası vurulduğundan xəbəriniz varmı? Neçə qadının öz həmcinsinin ölümünü kişiliyin zəfəri kimi, göz dağı verərcəsinə öz qızına, gəlininə danışdığını bilirikmi? Hələ də çıxmadığımız o mental qəliblərdən xəbərdarsınızmı? Bəs o körpələrin günahı nə idi? Niyə o körpənin məzarına gəlinlik qoyuldu ki? Axı o da yaşıdları kimi məktəbə getməli idi. Necə oldu axı iki yaşında olan körpəyə cinsəl istismar ediləcək qədər tamah salındı? Deyək ki, gəlinlər pozğunluq edib xəyanət etmişdi deyə öldürüldü, deyək ki, gənc qızlar tərbiyəsiz idi (ki, bu belə deyil və hər kəs həqiqətin fərqindədir), o körpələrin günahı nə idi?

Mən bunları 21 yaşında həm oxuyub, həm işləyən, evdən səhər 7-də çıxıb gecə 11-də qayıdan bir gənc qız kimi yazıram. Məndəmi qorxmalıyam? Bir gün mənə də nəsə edərlər, sevgilim olsa, mənim bədənimi necə doğrayacaq deyə fantaziya qurar? Ərim "oxumaq istəyirəm, işləmək istəyirəm" deyə boğazımı kəsər, yoxsa balkondan aşağı atar? Küçədə möhkəm gülsəm, özümü utanmalıyam? Rəfiqələrimlə birlikdə əylənsəm, nə bilim, bir az dar və ya açıq geyinsəm, təcavüzkarlar haqlı olarmı? Yəni, həqiqətənmi bu sadaladıqlarım insan canına qıymağa səbəb və hətta haqqdır?

Hər il minlərlə gənc "qardaş dövlət" deyib Türkiyəyə təhsil almağa gedir, öz rayonlarımızda neçə gənc ata-anasının isti yuvasından çıxıb Bakıya təhsil almağa gəlir ki, cəmiyyətdə müstəqil fərd olaraq özlərini formalaşdırmağı, həyatı təkbaşına yaşamağı, gələcəyin savadlı və bacarıqlı kolleqası olmağı öyrənsin. Və bir gün onlardan birinin, ikisinin, üçünün, beşinin, mininin evinə ölüm xəbərləri, soyuq cəsədləri gəlir. Anaları "kaş güllələnərdi, bu qədər canı yanmazdı gül qoxulumun" deyib fəryad edərkən, atalarının qəlbinə övlad dağı çəkilir. Budurmu ədalət? Budurmu haqq və vicdan? Deyin mənə, haradadır insanlıq və kişilik? 

Mənim içimdəki bu nifrət, bu qəzəb əsla sönməyəcək. Hər qoparılan cana öz başıma gəlmiş kimi can yandıracağam və hər dəfə o pedofillərə, qatil, sosyopat manyaklara haqq qazandırmaq üçün qadının, qızın o vaxt küçədə nə işinin olduğunu, oxumağı, ər sözündən çıxmağı günah bəlli edən, həmcinsini aşağılayaraq kişilərin gözünə mələk görünməyə çalışan, öz oğlunu kişi edə bilməyən qadınlara kin qusmağa davam edəcəyəm.

Çox istərdim ki, bu dəfə solan güllərdən yazmayım. Bu dəfə də başlığım şiddət və cinayət olmasın. Qadınlar öldürülməsin, gənc qızlar axşam dərsdən, işdən evə qayıdanda qorxu və təlaş içində olmasın, təcavüzə uğrayanlara məhkəmə zallarında "əynində nə var idi?" sualı verilməsin.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.10.2024)