“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ədəbiyyat qəzet” ilə birgə ƏDƏBİYYATIMIZI SEVDİRƏK layihəsində bu gün sizlərə Həmid Herisçinin şeirləri  təqdim edilir. 

 

 

"Emmet Kentli" imzası ilə yazdıqlarımdan

 

Ruhlar mənim qonşumdur

 

Masanın bir tərəfi

soyuq divara söykənibsə,

demək,

arxasında oturanların biri ölüb...

Sən bunu görüb

cahanın faniliyini

anlayacaqsan,

incə bir hərəkətinlə

o masanı divardan

aralayacaqsan...

Orda mərhumların ruhunu

oturdacaqsan...

Orda

sənin atan otururdu,

sənin atan!

Geciksə də,

gələcək o, bir gün

o biri dünyadan...

çağıracaq bir gün səni

o biri otaqdan...

 

 

Modern Bayatı-şiraz

 

Mafiya babası Eskobardan yox,

Kafe-barlardan yox...

Dənizkənarı bulvardan yox...

Elə bil lay divarlardan

Ayrıldı, qopdu, peyda oldu bu gözəl qız.

Restoran menyusuna gözucu baxıb

öz musiqisini pıçıldadı:

"Tomatsız..."

 Axırı lap şahanəydi: "Uzatmayasız".

Sonra qarışdı Nizami küçəsinin nizamsız boz kütləsinə.

Tanış heykəllərinə, yad bütlərinə.

Son izlərini, "Cinema Plus" kinoafişaları tərəfdə itirdim.

Şansızdım.

Bütün seansları, serialları ötürmüşdüm.

Ölü divarların əlvan film anonsları ilə

Kifayətlənməli oldum.

"Qaçdı-Tutdu" Filmi 28 noyabrdan 28 Mall Cinema-da. Axırda bir nəfər sağ qalacaq!" afişasının həyəcanlı elanı deyəsən, elə mənim barəmdəydi.

Şansızdım.

Qadınsızdım.

Kinoafişanın qaçan hərflərində

O qızın adını axtardım,

Tapdım, hətta.

Hollivudda da

Oxşarı vardı

Eyni adda.

Adının son hecası

dilimdə uzandıqca

Həm savaşdım, həm sevişdim bu qızla.

Sonra, bütün radiolarda bu sevgi, bu musiqi davam edirdi.

Eyni avazla.

Eyni cazla.

Hamı qoşuldu

Bu bayatı-şiraza.

 

 

Toy günümdə

 

Toy günümdə

Özümü, üzümü qəfil

görmədim toy güzgümdə.

Sonra gördüm necə divardan silindi,

itdi

Qalın qara kölgəm də.

Məəttəl qaldım...

Məcbur qəzetlərə, "Yeni Müsavat"a baxdım...

Rusca qəzetləri də yoxladım...

Axır, gördüm dünya siyasi xəritəsindən

Silinib doğma ölkəm də!

Toy günümdə - 12 iyun 1993-cü ildə

Hökumət yoxdu Bakıda.

Ay da, günəş də sallanırdı

Dar ağacının yoğun kəndirində

Göydə.

Toy günümdə - 12 iyun 1993-cü ildə

Taxt-tacda, hakimiyyətdə

Bircə məndim.

Vəzifədəydim.

Bir günlük xəlifəydim.

Zay bir ifadə donub qalmışdı hamının sifətində.

Aeroport yolunun sürət zolağı bombalan-boşdu.

Polisləri tamam sərxoşdu,

Bu mənzərə kimə xoşdu?

Qəfil ürəkləndim.

Cürətləndim.

Bildim,

Bu qopuq qəlpələri, zərrələri,

Sınmış mənzərəni

Yenidən yığmalıyam, sığışdırmalıyam

Toy güzgümün tərkibinə!

Toy günümdə Azərbaycanı döymüşdülər

Ölümünə...

Qəfil, bircə fitə, fitimə

İki fərqli ünvandan, bu ölü dünyamdan

bir cüt göyərçin qalxdı,

xeyli aralı uçub, axır birləşdilər

ən uzaq üfüqdə,

barmağımdakı üzük də

Parıldadı həmin saniyədə.

Yığdım, cəmlədim bütün sınıqları,

Qəlpələri, zərbələri,

Sınıq mənzərələri

öz toy güzgümdə

Dirildik qəfil

Bu came-cəmdə.

Mənim toy günümdə.

12 iyun 1993-cü ildə.

Telegüzgüdə.

 

 

Qiymətim

 

1998-ci ildə

Ermənistan-Azərbaycan jurnalistlərinin görüşünü

İrəvanda hazırlamış Kanada hökuməti

Həyatımı 350 min dollar civarında sığortalamışdı.

Razılaşdırmışdı.

Sənədi imzalatdırmışdı

Mənə, Bakı rəsmilərinə,

Ermənilərə...

Həyatımın dəqiq qiymətini o vaxt bildim.

Azca sevindim...

Ancaq bildirmədim,

Özümü kiçiltmədim,

Üzdə göstərmədim

bu sevincimi...

İmzaladım masadakı müqaviləni.

İndi, otuz il sonra

Həmin rəqəmləri,

Müqaviləni,

Bir killerə göstərdim...

Dedim: öldürsən əgər məni...

Məbləği sənlə bölüşərdim...

Dedi: həəə...o əjdahadı...

Bahadı...

Zirehli tısbağadır.

Mən isə, dükanlardakı endirimlərdən

İlhamlandım deyəsən...

Dedim: bəlkə aşağı enəsən?

Bu Həmidi lap ucuz öldürəsən?

Killer, inanmadı sənədə...

Gözlərinə.

Dedi, bu sənsən?

Hələ özünü öldürməyibsən?

məbləği hələ bölüşdürməyibsən?

Səfehsən lap...səfehsən...

İndi sənə nə o yaşı verərsən...

Nə o qiyməti...

Gəl imzala yeni sənədi.

Unut köhnəsini.

Endirimli olacaq bu dəfə qiymət,

Endirimli...

 

 

Amerikalı Məlik Məmməd

 

Çoxseriyalıdır "Məlik Məmməd nağılı"

Bu nağılın lap axırı,

Sonadək qıcqırmış çaxırı,

Həlledici, gizli son kadrı

Amerikadakı məxfi faylları

ABŞ yazarı Stiven Kinqin

"Survivor Type" hekayəsindədir.

Eyni sürətdədir,

eyni müqəddəs surədədir.

Yarıuçuq sərdabədədir.

Qotika xərabəliklərindədir.

Demək, süjet belədir:

Gəmi batıb, yeganə sərnişini - cərrah Richard Pine Pinzetti, təkbaşına kimsəsiz adadır.

Deyirsiz, yamaqlı bir çadırdadır?

Yox. Buludların ağır yükü altındadır.

Acdır.

Nəyi dişinə vurursa, görür, bərkdir,

Qupquru qaxacdır.

Bir müddət aclığa dözür.

Yaxın adaya tərəf uğursuzcasına

bir üzür, iki üzür...

Axır, son həşəratları yeyib,

"Lənət şeytana!" deyib

özündən, acı taleyindən küsür.

Ətrafını gözləriylə yaxşı-yaxşı,

uzun-uzadı süzür...

Baldırından, Məlik Məmməd kimi

bir parça ət qopardıb üzür...

Bütün ağrılara dözür...

Bilmirəm bu kimin beynidir.

Ancaq, süjetlər tam eynidir.

Deməzdim tam yenidir.

Hə... "Məlik Məmməd nağılı"nın sonu,

Bir qolu, çox vacib gizli boyu

İndi day azərbaycanca yox...

təmiz ingiliscədir.

Satmışıq...

Müəllif haqları

Artıq Stiven Kinqdədir.

Hə... Hələ uşaqlıqda hiss etmişdim

Bu Məlik Məmməd ingiliscə də deyəsən, bilir...

Bəlkə də elə ingilisdir.

şlyapalı bir iblisdir.

Ən adi xarici turistdir.

Ağ dünya ilə qara dünyanın arasında.

Yaşayır indi okeanın o tayında.

Amerikada.

İnterpol axtarışındadır.

Dosyesində yazılıb: "Dərin çapıq var baldırında".

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.01.2025)

Əkbər Qoşalı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Türk dünyası, geniş coğrafi sınırları, qədim mədəni irsi və zəngin tarixi ilə qlobal səhnədə özəl və önəmli mövqe tutur. 2025-ci il bu mirası gələcəyə daşımaq üçün yeni fürsətlər və çətinliklərlə dolu bir il olaraq qarşılanır. Bu gün Türk dünyası həm iç dayanışmanın gücləndirilməsi, həm də uluslararası arenada öz təsirini artırmaq baxımından yeni bir mərhələyə qədəm qoymaqdadır.

 

Bizdən gözləntilər

 

Türk dünyasına olan gözləntilər çoxşaxəlidir. Bura mədəniyyətin qorunması və təşviqi, iqtisadi işbirliyinin artırılması və siyasi dayanışma daxildir. Qlobal miqyasda gözləntilərdən biri Türk dünyasının iqlim dəyişikliyi, texnoloji devrim və sosial problemlər kimi çağırışlarda daha aktiv rol almasıdır.

 

Mədəniyyət və dil: 

UNESCO-nun qərarlarına əsaslanan milli dillərin qorunması, türk mədəniyyətinin birgə festival və layihələr vasitəsilə tanıdılması əsas görəvlərdən biridir. Bizdən gözlənilən bu irsi itirməmək, əksinə onu bəşəriyyətin sərvətinə çevirməkdir;

 

Texnoloji inkişaf: 

Türk dövlətləri birgə texnoparklar qurmaqla süni intellekt, bioinformatika və enerji sahələrində işbirliyini artırmalıdır. Dünya bizdən innovasiya və yaradıcılıq baxımından örnəklər gözləyir;

 

Geosiyasi inteqrasiya: 

Türk dünyasının Avrasiya məkanında güclü işbirliyi modeli formalaşdırması, iqtisadi inteqrasiyanı dərinləşdirməsi və yeni daşımaçılıq yolları ilə ticarət həcmini artırması uluslararası ictimaiyyətin diqqət mərkəzindədir.

 

Bizim gözlədiklərimiz

 

Türk dünyası da dünya ictimaiyyətindən qarşılıqlı sayğı və ədalətli işbirliyi gözləyir. Əsas gözləntilər arasında qlobal qərarvermə sürəclərində daha ədalətli yanaşma və mədəniyyətlərarası dialoq dayanır.

 

Eım, təhsil: 

Türk dünyası gənc nəsillərinin uluslararası aləmdə rəqabətədavamlı olmasını təmin etmək üçün qlobal elmi işbirliyindən daha çox dəstək gözləyir. Ortaq universitetlər və təqaüd proqramları bu baxımdan vacibdir;

 

Sülh və təhlükəsizlik: 

Türk dövlətləri, özəlliklə də Güney Qafqaz və Türkistan (Orta Asiya) bölgələrində davamlı sülhün təmin olunması üçün uluslararası strukturlardan fəal dəstək gözləyir;

 

Qloballaşma və milli kimlik: 

Türk dünyası milli dəyərlərini qorumaqla qlobal proseslərə inteqrasiya etmək istəyir. Biz dünya ilə mübarizə deyil, işbirliyi istəyirik.

 

2025-ci ilin çağırışı: 

gələcək üçün strateji yanaşma

 

Bu il Türk dünyası üçün həm tarixi bir fürsət, həm də ciddi məsuliyyət ilidir. İkili münasibətlərdən çıxıb çoxşaxəli işbirliyi modellərinə keçmək, milli sınırları aşaraq “Türk ailəsi” - “Bizim evimiz” şüurunu qurmaq əsas hədəflərdən biridir. Bu yolda təkcə hökumətlər deyil, aydınlar, alimlər və hər bir fərd məsuliyyət daşıyır.

 

Türk dünyası ədalətli, rəqabətədavamlı və bəşəri dəyərlərə töhfə verən bir qüvvə olaraq həm gözləntiləri qarşılamağa, həm də öz ideallarını gerçəkləşdirməyə qadirdir. 2025-ci ilin Türk dünyası — öz köklərinə söykənən, amma üfüqü gələcəkdə - üfüqötəsində olan bir dünyadır.

BAYRAĞIMIZ UCA OLSUN!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.01.2025)

Azərbaycan Respublikasının mədəniyyət naziri Adil Kərimli ölkəmizdə səfərdə olan Asiyada Qarşılıqlı Fəaliyyət və Etimad Tədbirləri üzrə Müşavirənin (AQEM) Baş katibi Kayrat Sarıbayın rəhbərlik etdiyi nümayəndə heyəti ilə görüşüb.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı AzərTAC-a istinadən  xəbər verir ki, qonaqları salamlayan nazir Azərbaycanın 2024-cü ildən sədrlik etdiyi AQEM-in fəaliyyətinə verdiyi önəmi diqqətə çatdırıb.

 

Baş katib Kayrat Sarıbay Azərbaycanın AQEM sədrliyinin uğurla davam etdiyini, qurumun gələcək fəaliyyətində əhəmiyyətli rol oynadığını bildirib.

 

Söhbət zamanı üzv ölkələr arasında mədəni əməkdaşlığın inkişafına mühüm töhfə verə biləcəyi vurğulanıb. Qeyd olunub ki, Prezident İlham Əliyevin liderliyində Azərbaycan Respublikası qlobal miqyasda mədəniyyətlərarası dialoqun genişləndirilməsi istiqamətində diqqətəlayiq işlər görür, bu sahədə bütün təşəbbüslərə dəstək verir.

 

Görüşdə mədəni irsin qorunması, təbliği, yaradıcı sənayelər və qarşılıqlı maraq doğuran digər məsələlər ətrafında fikir mübadiləsi aparılıb.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.01.2025)

Dahi Azərbaycan şairi və mütəfəkkiri Nizami Gəncəviyə həsr edilmiş “Nizami: daxili aləm” sənədli filmi ilk dəfə televiziyada nümayiş olunacaq.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Mədəniyyət Nazirliyində istinadən xəbər verir ki, nazirliyin və Azərbaycan Respublikası Kino Agentliyinin sifarişi ilə lentə alınan ekran əsəri yanvarın 25-də saat 23:00-da AnewZ Televiziyasında təqdim ediləcək.

 

Xatırladaq ki, Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən Nizami Gəncəvi yaradıcılığının əbədiləşdirilməsi və beynəlxalq səviyyədə daha geniş təbliğinə töhfə vermək məqsədilə sifariş edilən film beynəlxalq auditoriya üçün nəzərdə tutulub.

 

İngilis dilində lentə alınan sənədli filmdə görkəmli tarixçilər, ədəbiyyat və mədəniyyət xadimlərinin böyük şairin zəngin yaradıcılığı haqqında fikirləri yer alıb.

 

Ekran işinin ssenari müəllifi Kristina Lin Morelli, rejissoru və prodüseri Atakan Kerküklü, operatorları Miya Lusia Keyhli Padcet və Ceremi Stefan Fut, montaj redaktoru Bahəddin Dastandır.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.01.2025)

Yanvarın 16-da Milli Məclisin Mədəniyyət komitəsinin cari ilin yaz sessiyasında ilk iclası keçirilib.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı xəbər verir ki, Parlamentin Mətbuat və ictimaiyyətlə əlaqələr şöbəsinə istinadən AzərTAC-ın  məlumatına görə, komitə sədri Polad Bülbüloğlu iclasın gündəliyinə 3 məsələnin daxil edildiyini deyib.

 

O, əvvəlcə Mədəniyyət komitəsində 2024-cü ilin payız sessiyası dövründə görülən işlər barədə hesabatı təqdim edib. Bildirilib ki, komitənin ötən sessiya ərzində 8 iclası keçirilib, 10 məsələyə baxılıb. Həmin iclaslarda “Turizm haqqında” Qanunda dəyişiklik edilməsi, “Müəlliflik hüququ və əlaqəli hüquqlar haqqında”, “Kitabxana işi haqqında”, “Sağlamlıq imkanları məhdud şəxslərin təhsili (xüsusi təhsil) haqqında” və “Poçt haqqında” qanunlarda dəyişiklik edilməsi, “Azərbaycan Respublikasının 2025-ci il dövlət büdcəsi haqqında” qanun layihələri, habelə “Kitabxana işi haqqında” və “Muzeylər haqqında” qanunlarda dəyişiklik edilməsi barədə qanun layihəsi (iki oxunuşda) müzakirə edilib.

 

Qeyd olunub ki, payız sessiyası ərzində komitənin ünvanına 83 məktub daxil olub və qaldırılan məsələlərin həlli ilə bağlı aidiyyəti qurumlara 52 məktub göndərilib. Bununla yanaşı, sessiya dövründə Mədəniyyət komitəsi tərəfindən 47 vətəndaş qəbul edilib. Vətəndaşların müraciətləri ilə əlaqədar müvafiq tədbirlər görülüb və lazımi izahatlar verilib.

 

Sonra komitə sədri Mədəniyyət komitəsinin 2025-ci ilin yaz sessiyası üçün nəzərdə tutulmuş iş planının layihəsi barədə məlumat verib. Diqqətə çatdırılıb ki, iş planında qanunvericilik təşəbbüsü qaydasında təqdim edilən qanun layihələrinin, parlamentin digər komitələrindən daxil olmuş layihələrin müzakirəsi, dinləmələrin keçirilməsi, vətəndaşların qəbulu ilə bağlı və digər məsələlər öz əksini tapıb.

 

Müzakirələr zamanı çıxış edən deputatlar payız sessiyasında komitənin səmərəli fəaliyyət göstərdiyini söyləyiblər, sessiya ərzində görülmüş işləri qənaətbəxş sayıblar.

 

Milli Məclisin deputatları yaz sessiyası üçün nəzərdə tutulmuş iş planının layihəsi ilə bağlı öz fikirlərini bölüşüblər, bəzi qeyd və təkliflərini səsləndiriblər. Çıxışlarda Azərbaycan torpaqlarının Ermənistan tərəfindən işğalı dövründə mədəni irsimizə qarşı törədilən cinayətlərdən bəhs edilib. Azərbaycan Prezidentinin bu məsələyə diqqətlə yanaşdığı və bunu “mədəni soyqırımı” kimi dəyərləndirdiyi vurğulanıb. Həmin məsələnin qanunvericilikdə əks olunmasının vacibliyindən söhbət açılıb. Həmçinin xeyriyyəçilik fəaliyyəti ilə bağlı, mədəniyyət sahəsinin inkişafına dair bir sıra təkliflər də verilib. Komitə üzvləri yaz sessiyası üçün nəzərdə tutulmuş iş planının layihəsini məqbul hesab ediblər.

 

İclasda, həmçinin “Kitabxana işi haqqında” və “Muzeylər haqqında” Azərbaycan Respublikasının qanunlarında dəyişiklik edilməsi barədə qanun layihəsi üçüncü oxunuşda nəzərdən keçirilib. Qanun layihəsi Milli Məclisin plenar iclasına tövsiyə olunub.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.01.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı yazıçı, publisist Yunus Oğuzun “Göytürkün inancları” yazısını təqdim edir. 

 

Göytürklərin əsas məşğuliyyəti heyvandarlıq idi. Onlar keçi, qoyun, at, dəvə saxlayıb çoxaldırdılar. Heyvanların dərilərindən paltar tikir və çadır hazırlayır, yunundan isə sap əyirirdilər. Heyvandarlıqla yanaşı ov türklər üçün böyük əhəmiyyət kəsf edirdi. Kütləvi ovetmə türklərin döyüş taktikasını və strategiyalarını təkmilləşdirdi. Türklərə ta qədimdən çoxarvadlılığa icazə verilirdi. Bu da onların temperamenti, dünyagörüşü və həyat şəraiti ilə bağlı idi. Qadınlara hörmətlə yanaşılırdı və ərindən asılı olmasına baxmayaraq, onlar hüquqsuz deyildilər. Adət-ənənələri əsasən qadınlar qoruyub saxlayır və onlara çox ciddi yanaşırdılar. Tayfada qızları və gəlinləri zorlama ağır cinayət sayılırdı. Əgər kimsə evli qadını zorlayardı ona ölüm hökmü verirdilər. Əgər qız zorlanıbsa zorlayan şəxs dərhal onunla evlənməli idi.

Türklər heç zaman qatı dindar olmayıblar. Onlar ərəblər və farslar kimi dinə fanatizm səviyyəsində yanaşmayıblar.

Qədim türklər torpağı, ağacı, metalı, odu və suyu ilahiləşdirir və özlərini "göytürklər" adlandırırdılar. Onların ilahiləşdirilmiş beş kultdan ən sevimlisi dəmir idi. Türklərin bütün əfsanələrində buna bu və ya digər şəkildə rast gəlmək mümkündür.

 

Avrasiya çölünün və səhrasının ümumi dini isə Tanrı idi. Qədim türklərin dini dünyagörüşləri mükəməl konsepsiyaya əsaslanırdı. Bu dinin başında duranların xana, yaxud xaqana böyük təsiri vardı. Tanrıçılıqla yanaşı Böyük səhrada şamançılıq da mövcud idi. Tanrıçılığın mahiyyətini bilməyən alimlər onu çox zaman şamançılıqla eyniləşdirirlər. Bu düzgün deyil.

Qədim türklərin baxışlarına görə yer üzərində nə varsa, hamısı Tanrının hakimiyyəti altındadır. Tanrı kainatda "Göy ruhu"nun yaradıcısıdır. Dünyada baş verənlərin hamısını o müəyyənləşdirir və insanların taleyi Ondan asılıdır. İnsanın ömür yolunu və nə qədər yaşayacağını da O təyin edir. Lakin insan doğuluşunu Umay, ölümünü isə yeraltı dünyanın ruhu Erlik idarə edir. Göy Tanrı Gözəgörünməzdir, materiya şəklində deyil və gözlə görünən göylə ziddiyyət təşkil edir.

Tanrıya itaət və ibadət etmək üçün dizlərini yerə qoyub, əllərini göyə qaldırmalısan. Bu ona görədir ki, Tanrı dua edənə sağlam şüur, sağlam bədən versin və yaxşı işlərdə ona kömək göstərsin. O, xaqana müdriklik və hakimiyyət, xalq bəxş edib, xaqan əleyhinə gedənlər isə cəzalandırılır. Xaqanda bozqurd keyfiyyətləri olmalıdır. Bu keyfiyyətlərin köməyi ilə o bütün türk tayfalarını birləşdirməli və ordu da onların başında durmalıdır. Xaqanın əsas məqsədi təkcə xalqı yedizdirmək və geyindirmək olmamalıdır. O, həm də türklərin böyüklüyünü və şöhrətini göylərə qaldırmalıdır. Qədim türklər ildə iki dəfə Günəşə - işığa qurban verirdilər. Payızda və yanvarın sonunda Günəş dağın zirvəsini ilk dəfə tam işıqlandırdığı zaman qurbanlar kəsilirdi. Bu da onunla izah olunurdu ki, Günəş - işıq Tanrının köməkçisidir. Onlarda döyüş meydanında qəhrəmanlıqla həlak olan əcdadlarının da kultu var idi. Bu qəhrəmanlara daş plitələrdən ibarət abidələr ucaldılır, daşlara yazılar yazırdılar. Belə hesab edirdilər ki, insan fiziki bədənin qayğısına qalmaqla yanaşı, ruhunu da daim qidalandırmalıdır. Bu qidalanma isə əcdadların ruhlarının enerjisi ilə olmalıdır. Ona görə də, onlar əcdadlarının qəbirləri üzərində daş abidələr ucaldır və qurban verirdilər. Belə abidələrə Altaydan tutmuş Dunaya qədər bütün ərazilərdə rast gəlmək olardı. Bu adət hər bir türkü yeddi nəsil əcdadını tanımağa məcbur edirdi. Bundan başqa türklər inanırdılar ki, əcdadların ruhları göydən onların hər birinin əməllərini izləyir. Yalan və xəyanət qədim türklərdə qəbuledilməz idi və belə hesab edirdilər ki, bu cür hərəkət edən insan yaşamağa və nəslini artırmağa layiq deyil. Belə təlim milləti çürüməkdən qoruyurdu.

Qədim türklər oda hörmət edir və belə hesab edirdilər ki, od düşmən ruhları qova bilir. Hətta xaqanın yanına gələn elçiləri əvvəlcə alovdan keçirir, odun köməyi ilə onları şərdən azad edirdilər. Onların totemləri qurd hesab olunurdu və belə hesab edirdilər ki, qurd onların əcdadıdır.

Qədim türklər azadlığı hər şeydən üstün tuturdular. Lakin onlar bunu şəxsi azadlıqda və istədikləri hər şeyi etməkdə görmürdülər. Əksinə, onlar üçün azadlıq bütövlükdə və qəbilənin nizam-intizamında idi. Buna görə də azadlıqlarını və torpaqlarını hər zaman müdafiə etməyə və uğrunda ölməyə hazır idilər. Başqa xalqlar arasında yaşamaqla bu birlik onlara rahatlıq gətirirdi. Bu ideyaya inam onları çox vaxt ən çətin vəziyyətdən çıxara bilirdi. Düşməni dəf etmək üçün yürüşə hazırlaşan türk tayfaları birləşərək Orda yaradırdılar. Ordaya ən güclü tayfa, yaxud seçilən rəhbər başçılıq edirdi. Orda tədricən dövlətə çevrilərək xanlıq adlanmağa başlandı. Xanlıqlar isə xaqanlıqda birləşdilər. Onlar öz dövlətlərini "El", yaxud "Əbədi El" adlandırırdılar. Tayfaların daim Ordada birləşməsi tələbatı və dövlətin yaranması onların əsas ideyası idi. "Əbədi Elə can atma" qədim türklərin bütün tarixində qırmızı xətlə keçir. Məhz buna görə də onlarla imperiya və dövlət yaratmışdılar. Türk xaqanlığında yazı mövcud idi və əlifbadan istifadə edirdilər. Onlar İslam dinini qəbul etdikdən sonra ərəb əlifbasına keçdilər və əvvəllər işlətdikləri əlifba tədricən yaddan çıxmağa başladı. XIX əsrin sonlarında bu əlifba ilə olan yazılar arxeoloqlar tərəfindən yenidən tapıldı və "Orxon-Yenisey" yazısı adını aldı. Məhz orada ilk dəfə daş kitabələr tapılmışdı. Bu əlifba uzun müddət qədim türk tayfaları tərəfindən istifadə olundu. Qərbi Avropadan tutmuş Qərbi Sibirə qədər, Cənubi Qafqazda hələ də türk əlifbası ilə yazılan daşlara rast gəlmək olur.

Aşina sülaləsi dövlət yaratdı və türklər bu dövləti "Əbədi El" adlandırdılar. Ölkə böyük idi və bu ölkəni idarə etmək üçün müvafiq qurumlar yaradıldı. Sosial-siyasi sistemin mərkəzində Orda dayanırdı. Ordunun şərq cinahı tolos, qərb cinahı tarduş adlanırdı. Tayfa başbuğlarının öz qoşunları vardı və and içməklə seçilən xaqana sədaqətlərini bildirirdilər. Hakimiyyətə namizəd başbuğların qurultayında təsdiq olunurdu. Seçilən xaqan başbuğlar, yaxud bəylərlə daim dostluq münasibətləri saxlayırdı. Yaxşı xaqan həmişə vətəni, döyüşçüləri haqqında fikirləşməli idi.

Əldə olunan qənimət, yaxud alınan xərac sıravi döyüşçülər və bəylər arasında bölüşdürülürdü. Müəyyən bir qisim isə xaqana çatırdı. Döyüşçülərin sədaqəti imkan verirdi ki, xanalar və xaqan əllərində böyük sərvət cəmləsinlər.

Türklərin ordusu ağır və yüngül süvarilərdən təşkil olunmuşdu. Seçilmiş süvarilər səhra və dağlarda döyüş qabiliyyətinə malik idilər. Döyüşçünün geyimi papaqdan və zirehdən ibarət idi. Baş geyiminə metal plastik bağlanır, onun da üstündən qəhvəyi-qırmızı dəri çəkilirdi. Döyüşçülərin geyindikləri xalatların yaxalığı dik durur və çənənin altına qədər uzanırdı. Onlar dəridən tikilmiş şalvar və uzun boğaz çəkmələr geyinirdilər. Düşmənin qorxulu röyası olan ağır geyimli süvarilər daha böyük manevr qabiliyyətlərinə malik idilər. Türklər arasında kasıbçılığın əlaməti onun atının olmaması idi. Hər döyüşçü özü ilə üç-dörd at götürürdü. Bu onlara imkan verirdi ki, uzaq məsafələri sürətlə qət etsinlər və döyüş öncəsi yorulmuş atı yenisi ilə əvəz etsinlər.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.01.2025)

Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün 

 

Bildiyiniz kimi, xalq yazıçısı İsmayıl Şıxlının özündən sonra qiymətli əsərləri ilə yanaşı, övladları da yadigar qalıb. Bu gün sizə onun rəssam oğlu Fərrux Şıxlınskidən söhbət açmaq istəyirəm. Axı dünən - yanvarın 16-sı Fərrux bəyin növbəti ad günüydü…

 

Deyir ki:- “Çoxdan idi kinoteatra getmirdim. Lap çoxdan. Bəlkə də ölkəmiz müstəqillik qazanandan bu yana. Yox, kinoya baxmaq həvəsim ölməyib, qabağımda pürrəngi çay, divanda yayxanıb televizorda yaxşı bir filmə tamaşa etməyi xoşlayıram. Bəlkə də kinoteatra getməməyimin səbəblərindən biri məhz elə istədiyin kino əsərinə evdən çıxmadan baxmaq imkanının olmasıdır. Başqa bir səbəb isə yəqin ki, bir ara kinoteatrların bağlanıb yerlərində restoran və kafelərin açılması idi. Bir ara deyəndə, bu vəziyyət elə indinin özündə də davam edir. Şəhərin göbəyində, Natəvanın heykəli önündə dayanıb arxasındakı gitaraya baxaraq buna şahid olmaq olar… ”

 

Çox məsuliyyətli adamdır. Yüksək təşkilatçılıq qabiliyyətinə malikdir. Plan qurmağı, hər hansı bir ideyanı həyata keçirmək üçün “yol xəritəsi” çəkməyi yaxşı bacarır. Məntiqlə hərəkət etməyi xoşlayır. Xəyalpərəst deyil. Hadisələrə həmişə real baxır, hər zaman mükəmməlliyin tərəfindədir, ona görə də onun xəyal qurduğunu asanlıqla görə bilməzsiniz...

 

Fərrux Şıxlinski 1962-ci ildə Bakı şəhərində dünyaya gəlib. 1981-ci ildə Əzim Əzimzadə adına Azərbaycan Dövlət Rəssamlıq məktəbini, 1986-cı ildə M.A.Əliyev adına Azərbaycan Dövlət incəsənət İnstitutunun Rəssamlıq fakultəsini bitirib. Universiteti bitirdikdən sonra hərbi xidmətdə olub. Daha sonra Elmi-Tədqiqat Texniki Estetika İnstitutunda (ÜETTEİ) dizayner, "Ədəbiyyat və İncəsənət", "Ayna"- "Zerkalo" qəzetlərində rəssamlıq edib. "Həftə sonu plyus"-"Week-end plyus" qəzetində baş redaktor işləyib. Hazırda "Ayna"-"Zerkalo" qəzetlərinin məsul katibidir...

 

“Təəssüf ki, cəmiyyətimizdə bir çox şeyi dərinliyinə varmadan, mənasını anlamadan, yalnız gündəlik dəbə uyğun olaraq yerinə yetirir, zahiri görüntü yaradırıq. Təki qonşudan geri qalmayaq. Belə olmasa idi konsertə geyinib-kecinib özümüzü göstərməyə yox, musiqiyə qulaq asmağa, hər hansı bir komandamız beynəlxalq yarışda iştirak edəndə stadiona selfi çəkdirməyə deyil, futbola baxmağa gedərdik.”- söyləyir...

 

Zəhmətkeş, ciddi, bütün təşəbbüslərində uğurlu birisidir. Soyuqqanlı, ora-bura vurnuxmayan, münasibətlərində isə mülayimdir. Nə istədiyini yaxşı bilir, gündəlik boş söhbətlərə çox da uymur, lakin çox güclü, məqsədyönlü və qətiyyətlidir. Gözəl yumor hissi var...

 

Bəli, xalq yazıçısı İsmayıl Şıxlının yadigarı- rəssam oğlu Fərrux bəyin 63 yaşı tamam oldu. Mübarəkdir!

Çox yaşasın!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.01.2025)

Xalq yazıçısı, akademik Kamal Abdullanın əsərlərindən seçilmiş bir sıra qranula – cövhər sayıla biləcək məqamları “Ədəbiyyat və incəsənət” oxucularına təqdim edir.

 

Kamal Abdulla özü seçilmiş bu cövhərlər barədə yazır: “İllərdən bəri yazdığım müxtəlif şeirlərin, esselərin, pyeslərin, hekayə və romanların, publisistik məqalələrin və elmi əsərlərin, verdiyim intervülərin hər birinin içində yer almış və bu gün də öz məzmunu, tutumu, forması ilə diqqətimi çəkən misralar, cümlələr günlərin bir günü sanki dil açıb mənə dedilər ki, bizim bir-birimizdən zaman və məkanca ayrılığımıza son qoy və bizi bir-birimizin yanında yerləşdir. Sən görəcəksən ki, bu zaman biz tamamilə yeni bir cazibədə zühur etmişik. Onlar qeyri-səlis məntiq dili ilə desək, içində olduqları mətnin qranulaları (ilkin vacib hissəcikləri) idi. Qranula, başqa cür ifadə etsək, cümlədən (mətndən) bütün artıq hissələri siləndən sonra yerdə qalan cövhərdir.”

 

Beləliklə, hər gün Kamal Abdulladan 7 qranula:

 

1.

Nazim Hikmət:

“Mən bir ceviz ağacıyam Gülhanə parkında,

Nə sən bunun farkındasan, nə polis farkında...”

Sən bunu bilsəydin, yanıma gələrdin, məni əzizlərdin.

Polis bunu bilsəydi, gəlib tutuqlardı.

2.

Oljas Süleymenov: “Şair gərək Allah qədər gözəl olsun bu dünyada...”

Allah qədər gözəl olan şairləri də Allah özü yaradır.

3.

Tənqidimizdə müqayisələr, assosiasiyalar, digər mədəni xətlərə, istiqamətlərə keçid, təəssüf ki, yoxdur. Hansısa bədii əsər hansısa musiqi parçası ilə müqayisə olunubmu?! Hansısa rəsm nümunəsi ilə necə? Ya memarlıq abidəsi ilə? Olunmayıb! Bütöv mədəni hadisəni bizim tənqidçilər görə bilmir. Mən hələ digər ölkə ədəbiyyatlarındakı oxşar kontekstləri demirəm. Yazarkən yalnız bir əsərdən danışan tənqidçi korridada ancaq qırmızı rəngə reaksiya verən öküz kimidir. Bu müqayisədən incimək lazım deyil. Hərdən Baş Allah Zevs də öküz cildində zühur edirdi.

4.

Homerdə və Dədə Qorqudda savaş səhnələri. Biri geniş təfərrüat nümayiş etdirir, ölən və öldürən qəhrəmanların ailə üzvlərinə qədər informasiya verir - bu, Homerdir. O biri tələsir, ixtisarlar edir - bu, Dədə Qorquddur. Biri tam olaraq qeyri-səlis məntiqlə hərəkət edir, təqribi təsvirlər edir - bu, Dədə Qorquddur. O biri qeyri-səlis məntiqi aradan götürməyə, reallığı tam olaraq əks etməyə çalışır. Bu da Homerdir. Əlbəttə ki, Aristotel qeyri-səlis düşüncə ilə dünyaya baxa bilməzdi. Ona tanış olan bədii model səlis düşüncə modeli idi.

5.

Borxesin bir gözəl hekayəsi var. Adı belədir: “Funes - yaddaşın möcüzəsi”. Funes 24 saat ərzində ətrafında nə baş verirsə, hər şeyi yaddaşına yaza bilir. Bütün təfərrüatları ifadə edir. Onun baxışından heç nə qaçıb gizlənə bilmir.

Biz həyatda belə edə bilmirik. Funes reallığı tam olaraq özü ilə qapayan bir örtüdür (hedcdir). Adi adam bunu edə bilməz. Bizlər reallığı ancaq təqribi, adda-budda, bizə uyğun tərəfdən ifadə edə bilirik. Biz qeyri-səlis məntiqlə yaşayırıq. Səlis məntiqlə Funes kimi yaşamaq mümkün olmazdı.

6.

Qırxayaqdan soruşdular ki, sən hərəkət edən zaman hansı ayağını əvvəl, hansını sonra atırsan? Qırxayaq bir xeyli hərəkətsiz qalıb bu sualın cavabını düşündü. Və daha heç bir hərəkət edə bilmədi.

7.

Hər sirrini sanki tanıdığın bu qoca və hiyləgər dünya haqqında “artıq məni heç nə ilə aldada bilməzsən” düşündüyün zaman ən sonunda gözlənilmədən qəfil bir eşqə mübtəla olursan və... sevirsən. Deməli, yenidən aldanırsan.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.01.2025)