Əkbər Qoşalı, "Ədəbiyyat və incəsənət" üçün

I. Hərbi cinayətlər və beynəlxalq hüququn prinsipləri

Hərbi cinayətlər müharibə qanunlarının və adətlərinin kobud şəkildə pozulmasıdır. Bu cinayətlər beynəlxalq hüququn təməl sənədlərində öz əksini tapıb. 1945-46-cı illərdə keçirilən “Nürnberq prosesi” bu sahədə beynəlxalq hüququn inkişafında önəmli presedent yaradıb. Prosesdə sülhə qarşı cinayətlər, müharibə cinayətləri və insanlığa qarşı cinayətlər kimi ittihamlar irəli sürülüb. 

Nürnberq məhkəməsi göstərdi ki, dövlət rəsmiləri və hərbi liderlər toxunulmaz deyillər və cinayət məsuliyyətindən yayınmaq mümkün deyil.

Çağdaş dönəmdə bu prinsiplər BMT-nin Təhlükəsizlik Şurasının qərarlarında, Roma Statutu (Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin Roma Əsasnaməsi; Rome Statute of the International Criminal Court) 

və İnsan Hüquqları üzrə Avropa Konvensiyasının müddəalarında təsbit olunub. Özəlliklə, Roma Statutu beynəlxalq cinayətlərin təqibi üçün hüquqi əsasları möhkəmləndirib və Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsini təsis edib.

II. Xocalı Soyqırımı: 

İnsanlığa qarşı danılmaz cinayət

1992-ci ilin fevralında Xocalıda baş verən qanlı hadisələr Azərbaycan xalqının tarixi yaddaşında unudulmaz bir yara açdı. Bu insanlıq dramı sonucunda yüzlərlə dinc sakin, o cümlədən qadınlar, uşaqlar və yaşlılar amansızlıqla qətlə yetirildi. 33 il öncə baş vermiş o vahim hadisələr, beynəlxalq hüquqa görə, insanlığa qarşı cinayət kimi təsnif edilir. Xocalı Soyqırımının əsas məsuliyyətini daşıyanlar sadəcə hərbi rəhbərlər deyil, insanlığa qarşı cinayətlərdə birbaşa iştirak etmiş əliqanlı şəxslərdir. 

Bu cinayətlərə dair çoxsaylı sübutlar, şahid ifadələri və beynəlxalq hesabatlar mövcuddur. Bir sıra ölkələr, qurumlar, quruluşlar Xocalı Soyqırımını tanımaq üçün xüsusi qətnamələr qəbul edib. 

Ayrıca, ermənilərin müharibə cinayətləri Xocalıdan sonra da davam edib. Atəşkəs imzaları atıldı, Bəyanatlar yayıldı, arabuluculara söz verildi amma ermənilər müharibə cinayətlərindən bir türlü əl çəkmədi ki çəkmədi. - 

Azərbaycanlı əsir və girovların taleyi,

taptaq altındakı ərazilərimizə yüzminlərlə mina basdırılması, 

qanunsuz məskunlaşma, 

işğala uğramış yaşayış məntəqələrinin tamamilə dağıdılması, 

dini, mədəni abidələrin özgələşdirilməsi, talanı və ya sökülməsi… - 

bunlar, Ermənistanın siyasi-hərbi hakimiyyətinin müharibə cinayətlərinin heç də hamısı deyil… Və danılması da mümkün deyil!

Bu sübut bazası, Azərbaycan məhkəmələrində aparılan ədalət mühakiməsinin legitimliyini artırır.

III. Azərbaycan Respublikasında hərbi cinayətkarlara qarşı mühakimə prosesi

Azərbaycanın məhkəmə-hüquq sistemi, beynəlxalq hüququn prinsiplərinə uyğun olaraq, hərbi cinayətlərdə ittiham olunan erməni liderlərini mühakimə etməyə hazırdır. Bu proses yalnız milli qanunvericilik deyil, həm də beynəlxalq hüquq normaları əsasında aparılır.

Məhkəmənin əsas məqsədi tarixi ədaləti bərpa etmək, eyni zamanda, dünya ictimaiyyətinə bir ismarıc göndərməkdir: müharibə cinayətləri cəzasız qalmayacaqdır! Şəffaf və beynəlxalq hüquq normalarına uyğun şəkildə aparılan məhkəmə prosesi həm Azərbaycanın hüquqi mövqeyini möhkəmləndirəcək, həm də bölgədə sabitliyə töhfə verəcəkdir.

IV. Nürnberq prosesi ilə paralellər

1945-46-cı illərdə keçirilən Nürnberq prosesi, müharibə cinayətləri ilə mübarizənin qlobal miqyasda mümkünlüyünü sübut etdi. O dönəmdə faşist liderlərə qarşı irəli sürülən ittihamlar bu gün erməni hərbi canilərinə qarşı irəli sürülən ittihamlarla çox oxşar, bir sıra hallarda eynidir: 

müharibə qanunlarının pozulması, 

insanlığa qarşı cinayətlər, 

sülhə qarşı cinayətlər və s.

Doğrudur,

Nürnberq prosesi bir qədər fərqli idi. Onu həyata keçirən məhkəmə milli məhkəmə deyildi. Bununla belə, subyektlər yəni hərbi cinayəti törədənlər, cinayəttörətmə forma və məzmunları oxşardır.

Nürnberq prosesi, eyni zamanda, beynəlxalq həmrəyliyin və hüquqi məsuliyyətin vacibliyini nümayiş etdirdi. Azərbaycanın hazırda həyata keçirdiyi məhkəmə prosesi də bu təcrübələrdən öyrənərək, beynəlxalq işbirliyi və hüququn aliliyi prinsiplərinə əsaslanır.

V. Beynəlxalq ictimaiyyət və medianın rolu

Azərbaycanın apardığı mühakimə prosesi yalnız hüquqi deyil, həm də ictimai diplomatiya baxımından önəm daşıyır. Dünya ictimaiyyəti Xocalı Soyqırımı və digər cinayətlər haqqında daha geniş bilgiləndirilməlidir. Bu məqsədlə beynəlxalq media ilə işbirliyi, sənədli filmlərin hazırlanması və təsirli konfransların təşkili önəmlidir.

VI. Tarixi ədalət və gələcək sülh perspektivləri

Tarixi ədalətin bərpası, yalnız keçmişlə hesablaşmaq deyil, həm də gələcəkdə sülhün qərar tapmasına töhfə verməkdir. Bu məhkəmə prosesi, təkcə Azərbaycan üçün deyil, bütün bölgə (ən azı Qafqaz) üçün ədalət və sabitlik yönündə önəmli bir addımdır. Nürnberq prosesi kimi, bu da gələcək nəsillərə hüquqi və mənəvi bir irs olaraq qalacaqdır. Gürcüstan, Ukrayna, Moldova və b. yaxın-uzaq ölkələr, əlbəttə, qardaş, dost və qonşular ölkələr də gərək bu mövzuya biganə qalmaya, haqq-ədalətin təntənəsində maraqlı olduqlarını açıq nümayiş etdirələr. 

Beləliklə, Azərbaycanın hərbi cinayətlərə qarşı apardığı mühakimə prosesi təkcə tarixi ədalətin bərpasına deyil, həm də beynəlxalq hüququn güclənməsinə xidmət edir. 

Xocalı Soyqırımı, digər soyqırımı aktları (Ağdaban, Bağanis-Ayrım, Qaradağlı və b.) öndə olmaqla, ağır insanlıq suçlarının təkrarlanmaması üçün ədalət prinsiplərinin qorunması çox vacibdir. Bu proses, Nürnberq təcrübəsindən öyrənərək, dünya ictimaiyyətinin dəstəyi ilə daha güclü sonuclar əldə edə bilər.

DÖVLƏTİMİZ ZAVAL GÖRMƏSİN!

Şəkildə: 19-cu əsrin sonunda dünyanı silsilə terrorla qorxuya salan “Xnçak” terrorçuları.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.01.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət” 

Bu gün tanınmış Azərbaycan şairəsi, Güney Azərbaycanla bağlı olan Mədinə Gülgünün doğum günüdür, bu barədə səhər saatlarında portalımlzda artıq xatirə yazısı paylaşılıb. Amma mən də bu mübariz, həsrətli, nisgilli qadın barədə yazmağı özümə borc bildim. 

Bir gün Təbrizim də intiqam deyə,

Enə xalqın səsi ucalar göyə 

Qələmi çevirib mən də süngüyə

Eyləyərəm yurdumu gülüstan o gün!

Azərbaycan şairəsi Mədinə Gülgün 1926-cı il yanvarın 17-də Bakıda fəhlə ailəsində anadan olmuşdur. Burada ibtidai məktəbi bitirmişdir. 1938-ci ildə ailəliklə Cənubi Azərbaycanın Ərdəbil şəhərinə köçmüşlər. Sonra Təbriz şəhərində yaşamış, əmək fəaliyyətinə burada toxuculuq karxanasında başlamışdır. O, həyatı dərk etməyə başladığı andan Azərbaycan xalqının milli hüquqlarının pozulduğunun əyani şahidi olur… Onu da dərk edir ki, mübarizə aparmaq üçün kifayət qədər savadlı və bilikli olmaq lazımdır. Odur ki, qısa müddətdə ərəb qrafikasını və fars dilini öyrənir. 

Sonralar Təbriz Dram Teatrında çalışmışdır. "Azərbaycan" qəzetinin redaksiyasında xüsusi müxbir vəzifəsində işləmiş Gülgün 1945–1946-cı illər Cənubi Azərbaycan Milli Azadlıq Hərəkatının fəal iştirakçısı və öz mübariz şeirləri ilə ömrü boyu həmin inqilabın carçısı olmuşdur. O, 1948-ci ildə Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin Dil və ədəbiyyat fakültəsinə daxil olmuş, 1952-ci ildə həmin fakültəni bitmişdir. 

Uşaq yaşlarından ədəbiyyata böyük həvəsi olmuşdur, xüsusən Aşıq Ələsgəri, M.Ə.Sabiri və Natəvanı sevərək mütaliə etmşdir. O, şeirlərini 1945-ci ildə Təbrizdə "Vətən Yolunda", "Azərbaycan" qəzetində çap etdirmişdir. "Təbrizin baharı" adlı ilk şeir kitabı 1950-ci ildə işıq üzü görmüşdür. İlk yaradıclığı Azərbaycan xalqının azadlıq və milli istiqlaliyyət uğrunda apardığı mübarizə illərinə təsadüf edir. Milli-azadlıq hərəkatının geniş vüsət aldığı və İkinci dünya müharibəsi dövründə ədəbiyyata gələn Mədinə Gülgünün ilk şeirlərində nəzərə çarpan cəhət bu şeirlərin xalqın həyatı və mübarizəsi ilə bağlı olması idi. Vətən sevgisi, azadlıq həsrəti onun yaradıcılığının əsas leytmotivini təşkil edir. Onun şeirlərində başlıca yer tutan hicran, həsrət motivləri də əsasən buradan irəli gəlirdi. 

Kitablarının siyahısı:

Təbrizin baharı

Savalanın ətəklərində

Sülhün səsi 

Yadigar üzük 

Təbriz qızı

Firudin (poema)

Dünyamızın sabahı

Durnalar qayıdanda

Dünya şirin dünyadır

Çinar olaydı

Arzu bir ömürdür

Yora bilməz yollar məni

Pərvanə 

Günlər və xatirələr 

Seçilmiş əsərləri: Şerlər və poemalar.

Dünyamızın sabahı. 

Arzu da bir ömürdür: (şerlər və poemalar)

O, Azərbaycan SSR Ali Soveti Rəyasət Heyətinin fəxri fərmanları (1960, 1974, 1986), "Şərəf nişanı" ordeni (1980), "21 Azər" (1946), "Əmək veteranı" və digər medallarla təltif olunmuşdur. Azərbaycan SSR əməkdar incəsənət xadimi fəxri adına layiq görülmüşdür.

Mədinə Gülgün 17 fevral 1991-ci ildə Bakıda vəfat etmiş, Fəxri Xiyabanda dəfn olunmuşdur.

Allah rəhmət eləsin, Amin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.01.2025)

Aida Eyvazlı Göytürk, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Qroznı səmasında vurularaq, Aktauda qəzalı eniş edən təyyarədən sağ çıxan stüardessa Aydan Rəhimliyə qazax diplomat Muxtar Kəribay şeir həsr edib. Onun şeirini azərbaycncaya uyğunlaşdırdım, hətta orijinaldan bir az iri alındı. Ümidvaram ki, oxucuların da xoşuna gələcək. 

Şeirin qazaxca orijinal variantını da təqdim edirəm.

GÖYLƏR QIZI -ASİMANDA SÜZƏNİM

Göylər qızı, asimanda süzənim,

Doğma bacım, ciyərparam süsənim.

Yaralanıb göy səmadan endiyin,

O kənd mənim kəndim, mənim vətənim.

Göy üzündə pərvaz edib uçanda,

Sən kəndimin üstündən də keçmisən.

Durna kimi qanadlanıb uçanda

“Türk yurdudur, görünən kənd”- demisən.

Sən namərdin gülləsinə uğradın,

Namərd vurdu, yaralandı qanadın.

Son ümidi Göy Tanrıya bağladın,

Cəngavərim, qəhrəmanım, inadlım.

Asimanda ucan gözəl, bayanım,

Yaralanmış təyyarədə yaralım.

Əcəl dönüb sənə tərəf baxmadı,

Mərd qazaxın torpağında saxladı.

Göy səmada yanan dəmir şahinin,

Atəşindən ürəyimə od düşdü.

Xəyanətkar, ədavətkar iblisdən,

Həmin axşam bütün dünya danışdı.

Mən əl açdım Göy Səmaya, ruhlara,

Dua etdim atalara, Tanrıya,

Siz səmadan bizim yurda enəndə

Mən şəfa dilədim yaralılara.

Asimanda qanad çalan can bacım,

Azərbaycan adlı yurdun baş tacı.

Arzuların qanadlansın hər zaman

Sən göylərdən dönüb küsmə heç zaman.

Ey türk ellərinin qəhrəman qızı,

Ruhu göylərdədir yoldaşlarının.

Sizə qucaq açdı qazax torpağı,

Qazax əsirgəməz dostdan varını. 

Azərbaycan-Qazaxıstan uludu,

Həmin axşam boz qurdlar da uladı.

Boz qurdların ulartısı duadı,

Bunu da unutma asiman qızı.

Göy səmada sənin arzu-kamın var,

O gün qan rənginə döndü buludlar.

Sil gözünün yaşın, ağlama bacım,

Düşmən etdiyinin cavabın alar.

Жaнарыңда адамзаттық тyр қайғы

Ұшақ апатынан аман қалған стюардессаға арналады.

Аспансерік қарындасым, бауырым,

Алыс емес саған менің ауылым!

Сен тап болған қасіретке талайсыз

Еліңменен мен де бірге ауырдым.

Аспансерік қарындасым, батылым,

Сын сағатта сыр бермеген батырым!

Зардап шеккен жас жаныңды жебеуге

Түркі бабам қолдасын деп шақырдым.

Аспансерік қарындасым, қанатым,

Жаралы ұшақ мекен таппай қонатын,

Ажал төнген талай жанды сақтады

Қасиетті жұмсақ жері қазақтың.

Аспансерік қарындасым, арлы әнім,

Әзербайжан қалың жұртың орманың.

Пендешілік қиянаттан қисапсыз

Үзілмесін көкте самғау – арманың!

Аспансерік қарындасым, шырайлы,

Өзіңменен әлем бірге жылайды.

Бүкіл дүние, патша тағы малы да*

Көз жасыңның тамшысына тұрмайды

Жанарыңда адамзаттық тұр қайғы!

Мұхтар Кәрібай

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.01.2025)

Təranə Turan Rəhimli, şair, ədəbiyyatşünas, filologiya elmləri doktoru, dosent. “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün 

İtaliyada yaşayıb yaradan məşhur alban şairi, esseist, nasir, jurnalist, tərcüməçi Angela Kosta ilə müsahibə.

- Əziz Angela Kosta, Siz şair, esseist, jurnalist, tərcüməçi kimi dünya ədəbiyyatının inkişafına çox mühüm töhfələr verirsiniz... Ədəbiyyatın, mədəniyyətin müxtəlif sahələrində fəaliyyət göstərirsiniz. Bu sahələrdən hansı ruhunuza daha yaxındır, onsuz həyatınızı təsəvvür edə bilməzsiniz?

A. Kosta: Deyərdim ki, onların hamısı mənim ruhumdadır, mənim ruhumun dərinliklərində, varlığımdadır, çünki düşünürəm ki, biri olmadan digəri ola bilməz, ona görə də birini digərindən üstün tutub ayıra bilmərəm. Bu, həqiqətən də heyrətamizdir və təkcə zahirdə göründüyü kimi, mədəni və ədəbi sferadakı böyük zənginlikdən ibarət deyil, həm də məni içimdə zənginləşdirir. Çünki tərcümə edəndə mən komponentlərdə təkcə müəllifin yazdığı misralara rast gəlmirəm. Həm də bu misralarda onların gözəl ruhunu libassız görüb tanıyıram, onları "çılpaq"  halda tapıram. Beləliklə, sənət adamını bütünlükdə, möhtəşəm İlahi yaradılışda, Allahın bizi və təbiəti yaratdığı ilkin halda olduğu kimi tanıyıram. İndiyə qədər dünyanın hər yerindən italyan və ya alban dillərinə tərcümə etdiyim 160-a yaxın müəllif var (hamısı ingilis dilindən tərcümədir) və təbliğ etdiyim 600 müəllif var, həmçinin  rəsmləri, heykəlləri,  gözəl sənət əsərləri ilə  60 rəssamı təbliğ etmişəm. Və demək istərdim ki, hər dəfə, xüsusilə füsunkar əsərlərin qarşısında həqiqətən çox sehrlənirəm. İncəsənət, mədəniyyət və ədəbiyyatın mükəmməl bir simbiozda bir-birinə qarışıb, bütünləşdiyini, eyni yolu, yaradıcılıq yolunu tutduğunu düşünürəm və mən məhz orada öz ruhumu tapıram, bu bənzərsiz vəhdətdə ona çatıram, qovuşuram.

 - Müasir poeziyanın inkişafında sizi qane edən və ya qüsur tapdığınız məqamlar hansılardır?

A.Kosta: Müasir ədəbiyyat açıq-aşkar İntibah dövrününkündən çox fərqlidir, yəni, klassik ədəbiyyatdan... Bilmirəm, “təəssüf ki,” demək düzgündürmü, amma  indi demək olar ki, hamı şairə, yazıçıya çevrilib. Tərcümə prosesində bəzən mənə elə gəlirdi ki,  çox keyfiyyətsiz, aşağı səviyyəli misralarla qarşlaşıram. Neçə-neçə şair var ki, onlar  tərcümeyi-hallarında öz poetik dəyərlərini yüksək tuturlar. Məncə, bu, çox yanlışdır, çünki yaradıcılığını vetoya çatdırmaq sənətkarın, şairin, yazıçının işi deyil, ədəbiyyatşünaslar, tənqidçilər, hər şeydən əvvəl və ilk növbədə isə oxucular var. Müasir poeziyanın yaxşı tərəfləri  çoxdur, çünki insan istədiyi kimi yazır, açığı düzgün söz düzümü, düzgün sintaksisdən başqa qayda yoxdur. Təəssüflər olsun ki, indiki gənclər çox az oxuyurlar... Etiraf edim ki, bütün bu onlayn saytlarda yazmağı belə bacarmayan, amma əslində incilər yaradan səmətlarların arasına qarışan bir çox yazarlar var.  Bəzən həqiqətən elə gözəl misralar tapıram ki..  Bəzən də  şeirdən qoparıb atılası misralarla qarşılaşıram.  Müasir dövrün ədəbiyyatında  hər kəsin çoxlu kitab nəşr etmək "maniya"sı var, Amma önəmli olan əsərlərin sayı deyil, onların, hətta bir əsərin belə öz mahiyyətində nəyi ehtiva etdiyidir. Bəzən yalnız bir əsər şah əsər ola bilər, halbuki 100 kitabın birlikdə heç nə ifadə etmədiyi hallar da olur. Və bunu deyib, elə burada dayanıram...

Təəssüf ki, bu gün müxtəlif ölkələrdə (mən öz doğma ölkəm Albaniyanı da nəzərdə tuturam) pula sahib olmaq kifayətdir, çünki bir çox “nəşriyyatlar” yalnız mətbəədir, ona görə də hər şeyi çap edirlər; Müqayisə yoxdur, kitabların təbliği yoxdur. Müəlliflik hüququ yoxdur, buna görə hamı hamını, hətta yazmağı bilənləri də, yazmağı bilməyənləri də dərc edir. Bugün namizədliyi irəli sürülən məçhur yazıçının kim olduğunu, kimin yaxşı yazdığını, kimin yazmağı bacarmadıöını gözəl bilsək də, seçim etmək çox çətindir. Bu, müasir dövrün ədəbiyyatının natamamlığıdır. Əvəzində ədalətsiz mistisizmin bu vulkanik qarışıqlığında mükəmməllik yoxa çıxıb.

- Angela Kostaya görə ədəbiyyat dünyanı xilas etmək gücünə sahibdirmi? Ya da nə vaxtsa  belə bir gücə sahib olacaqmı?

A. Kosta: Əlbəttə sahibdir... Ədəbiyatın önəmli bir zəncir olduğunu, bütün bağları birləşdirdiyini və mədəni körpülər qurduğunu, dünyanın dörd bir yanından insanları, dövlətləri, yazarları birləşdirməyi başardığını, böyük bir güçlə səslərini yüksəltdiklərini və qələmlə tarix yaratdıqlarını söyləyə bilərəm. Sülh, Sülh və yenə də Sülh!  Əlbəttə... Bizim əlimizdə deyil, amma belə güclü, aydın və qüvvətli bir mesaj hətta dağları da yerindən oynada bilər.  Xüsusən də xalqları ciddi bir müharibədə, tam böhran və nifrət içində olsa belə, bir-biri ilə anlaşan şairləri görəndə başa düşürsən ki, sevgidən əlavə onları bir şey birləşdirir: ədəbiyyat və hətta incəsənətin özü.

-  Alban ədəbiyyatının dünya ədəbiyyatında yeri, başqa xalqların ədəbiyyatları ilə əlaqələri haqqında nə deyə bilərsiniz?

A. Kosta: Bu gün qürurla deyə, bilərəm ki, Alban ədəbiyyatı qitələri aşıb. Demokratiya gəldikdən sonra, Albaniyanı, ölkəmizi 50 il boyunca habs edən və çox sayda yazıçını, şairi, jurnalisti təzyiq  altında saxlayan, onları öldürən, sözlərini  azad və cəsarətlə  söyləmələrinə mane olan qorxunc diktattorluqdan qurtulduqdan sonra bu gün dünyada bir çox alban yazıçısı  bir-birini tanıyır... Bir çox dilə tərcümə edilən məşhur yazıçı İsmayıl Kadareni qürurla xatırlayıram. Onun uluslararası şöhrət yolunu davam etdirən bir çox başqa yazıçılar da var. Dünya ədəbiyyatının digər hissəsi ilə, Albaniya və başqa dövlətlər arasında münasibət həqiqətən gözəldir, çünki yuxarıda qeyd etdiyim kimi, bu mədəni nöqtələr (həm də texnologiya sayəsində) orada yaradılır və bu gün hamımız bundan istifadə edirik. İndi biz bütün dünyada tanınırıq. Ölkəm həqiqətən çox kiçikdir və bəlkə də bir çox dövlətlər varlığımızdan belə xəbərsiz idi, ancaq mədəni körpülər Sülh və Ümid məşəlini daşıyır və ayrıca bizim (təkcə albanlar deyil) bütün dünyayla  münasibət qurmağımızı, əlaqə yaratmağımızı təmin edir.

- Ölkənizi bütün dünyada layiqincə təmsil edirsiniz. Bu gün Angela Kosta adı bir ədəbi ikon kimi diqqət mərkəzindədir. Bəs gələcək üçün ədəbi planlarınız nədən ibarətdir?

A. Kosta: Mənim ölkəm Albaniya çox qədim bir ölkədir. Əsrlər boyu həmişə qəsbkarlardan əziyyət çəkib. Biz həmişə düşmənlərin şikarı olmuşuq, çünki biz Avropanı Balkanlarla birləşdirən mühüm körpüyük.  Albaniya hər iki tərəf üçün, həm Avropa, həm də Balkanlar üçün çox vacib strateji nöqtədir. Mənə gəlincə,  doğru qeyd etdiniz. Bu gün mən qlobal diqqət mərkəzindəyəm və bu, təkcə mənim səylərim və fədakarlıqlarım sayəsində deyil, həm də əvvəllər onlara kömək etdiyimi düşünən bütün müəlliflər sayəsindədir. Həmin müəlliflərə çox təşəkkür edirəm, onlar da mənə kömək ediblər. Deyərdim ki, ədəbi əlaqələrin təbliğinə verdiyimiz töhfələr qarşılıqlı idi.

Gələcəklə bağlı planlarım çoxdut... indi ingiliscə kitabım bir neçə gün sonra işıq üzü görəcək, eləcə də Albaniyada alban dilinə tərcümə etdiyim kitabımı İtaliyada çap etdirəcəyəm: Gli occhi della madre (triller). Ondan sonra digər romanlarımı, eləcə də qısa hekayələri tərcümə etməyi düşünürəm, sonra mənim ikidilli  jurnalım "MIRIADE" var, həqiqətən də çox uğur qazanır və oxunur...  Və daha neçə-neçə  plan...  2023 - 2024-cü illərdə həyata keçirdiyim bir çox layihələr kimi, 2025-ci il də gerçəkləşdirəcəyim layihələrlə dolu bir il olacaq.

- Sizcə, bu gün ədəbiyyat öz nüfuzunu və populyarlığını şeirə, yoxsa nəsrə borcludur?

A. Kosta: Bu sualı cavablandırmaq mənə bir qədər çətin gəlir, amma görürəm ki, çoxları şeir yazır. Nəsrə gəlincə, mən populyarlığı azdır deyərdim... Bu həm də ondan asılı ola bilər ki, istər internetdə, istərsə də çapda bir çox jurnallar daha çox şeir dərc etməyə üstünlük verirlər, yəni, şairlərə yazıçılardan, nasirlərdən daha çox tələbat var.

- Seçmək şansınız olsaydı, daha böyük mədəni layihələr həyata keçirmək üçün hansı ölkədə yaşamağı seçərdiniz?

A. Kosta: Mənim gözəl ölkəm Albaniyada. Ruhum orada dincəldiyi üçün məhz  orada həqiqətən rahat və dinc yazmaq imkanım olardı.  Çünki böyük şəhərlərin qarışıqlığından çox uzaq olardım. Yaşadığım yerdə hər yer yaşıl, təmiz hava, səssizlik və bu insanı həqiqətən ruhlandırır, yaratmağa, yaratmağa və sadəcə yaratmağa sövq edir...

- Xeyirxah ürəklər həmişə qalib gəlir. Sonsuz dərəcədə xeyirxah yaradıcı insan kimi ədəbi mühitddə böyük hörmət və nüfuza  sahibsiniz. Ədəbiyyata yeni başlayanda başqalarından belə xeyirxahlıq görmüsünüzmü?

A. Kosta: Açığı... Düşünürəm ki, ədəbiyyata, mədəniyyətə, incəsənətə, musiqiyə və bütün bunlara başlamaq istəyən hər hansı bir sənətçinin yolunun başlanğıcı həmişə çətin olur. Bəzən qapıların, pəncərələrin də bağlı olduğunu görürsən, amma bu səni yolundan etmir, əksinə, sənə güc verir, arzularına, layihələrinə mane olan maneələri aşmağa vadar edir. Deməliyəm ki, bu baxımdan mən çox şanslı olmuşam, çünki hər zaman yanımda mənə stimul verən, həvəsləndirən, çox kömək edən insanlar olub. Bu gün onlara, hətta artıq aramızda olmayan, lakin hələ də qəlbimdə yaşayanlara bir-bir təşəkkür etmək istəyirəm. Çünki onlar bizim yolumuzda və ədəbi dpngələrdə mühüm və əsas bələdçi olublar.

-  Əsərlərinizdən hansı bütövlükdə ruhunuzu ehtiva edir?

A. Kosta: Bütün romanlarım, şeirlərim  hər bir ananın dünyaya gətirdiyi uşaqlara bənzəyir. Onların hər birində ürəyimdən bir parça, varlığımdan bir parça, ruhumdan bir parça, varlığımdan bir parça var. Əsərlərimdə məndən başqa heç kimin toxuna bilmədiyi, aşkara çıxara bilmədiyi, inkar edə bilmədiyi, sevə bilmədiyi (və niyə də olmasın), bəzən hətta unuda bilmədiyi gözəgörünməz guşə var və olacaq... 

- Ədəbiyyata yeni başlayan gənc nəslə arzularınız...

A. Kosta: Mən bütün gənc müəlliflərə yaradıcılıq və uğurlarla dolu yaxşı yol arzulayıram.

-  Müsahibəmizdə başqa hansı sualları görmək istərdiniz?

A. Kosta: Mənim hobbilərimi bilmək... O qədər çoxdur ki. Rəssamlıq, klassik musiqi, yemək bişirmək də var. Avropadan və qitəmizdən uzaq müxtəlif dövlətlərin və ölkələrin ənənəvi mətbəxini öyrənməyi və “araşdırmağı” çox xoşlayıram. Amma hər şeydən əvvəl, hər hansı bir romanı və ya şeiri oxumağı çox sevirəm.

Əziz Təranə xanım, məni bu gözəl söhbətə dəvət etdiyiniz üçün çox sağ olun. İtaliyadan çoxlu səmimi salamlar.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.01.2025)

Ülviyyə Əbülfəzqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Əziz izləyicilərimiz, bu dəfə " Bir şeirin hekayəti" rubrikasının qonağı BDU-nun SEP- fakültəsinin Fəlsəfə ixtisasının məzunu, AYB-nin üzvü, "Sükutdan asılmış ruh", "Qəfəs darlığı", “Bir sərbəst şeir, iki qafiyə kədər", Türkiyədə dərc olunan  "Günüm gecəylə başlar" şeir kitablarının müəllifi , “Zərif kölgələr" antologiyasının və "Vətən mücahidləri" kitabının həmrəhbəri, " Zərif kölgələr" saytının təsisçi redaktoru, sevimli xanım Aysel Nəsirzadədir.

-Xoş gördük, Aysel xanım.

Zaman öz axarında irəliləyir, ömrümüz qum saatındakı qum kimi axır.

Şairlər öz şeirləri ilə zamana meydan oxumağı bacarırlar, zamandan geriyə iz qoyub xatırlanırlar, düşündürürlər.

Vissarion Belinski gözəl söyləyib: "Şairin dühası nə qədər yüksək olarsa, o, təbiəti daha geniş, daha dərindən başa düşər və onun həyatla əlaqəsini bizə uğurla təqdim edər."

Aysel xanım, oxucuların rəylərindən anlaşılır ki, şeirləriniz qəlblərdə yer tutmağı bacarır.

Rubrikamızın şərtlərinə görə oxucularınıza yaradıcılığınızdan bir şeirin hekayətini söyləməlisiniz. Buyurun, Aysel xanım, bizə "Bir şeirin hekayəti"- ni söyləyin.

-Məni rubrikaya qonaq edib bu fürsəti verdiyiniz üçün çox təşəkkür edirəm, əziz Ülviyyə xanım. Bütün şeirlərin mütləq ki bir hekayəsi var. Mənim şeirlərimin çoxunun hekayəsi ağrılıdır. Amma bir şeirimin yazılma tarixini və hekayəsini heç unutmuram.

Biz aprel Şəhidlərinə həsr etdiyimiz  "VƏTƏN MÜCAHİDLƏRİ" kitabını yazarkən Şəhid ailələriylə bir- bir görüşüb və ya telefon vasitəsiyə əlaqə saxlayıb onlardan Şəhidlərimiz haqqında məlumat toplayır, məqalə hazırlayırdıq. Şəhidimiz Təbriz Əsgərovun anasıyla da əlaqə saxlamalıydıq. Həmin ərəfədə xəbər gəldi ki, Şəhidimizin anası Kifayət ana dünyasını dəyişib. O gündən əlində oğlunun çəkməsi göz yaşı tökən ananın şəkli gözümün önündən heç getmədi. Bu üç bəndlik şeir həmin vaxtı doğuldu və mübaliğəsiz deyə bilərəm ki, bu şeirin hər misrasında göz yaşı var və hər dəfə oxuyanda və yaxud da hardasa rastıma çıxanda eyni ağrını hiss edirəm.

ŞƏHİD ANASI

(Aprel Şəhidimiz Təbriz Əsgərovun

vəfat edən anasının əziz xatirəsinə)

Oğul acısıyla bitdi bir ömür,

Göynədi qəlbində həsrət yarası,

Paltarından aldın ətrin, qoxusun,

Qovuşdun oğluna, Şəhid anası.

Ruhun rahatlığın tapar yəqin ki,

Qəlbin arzusuna çatar yəqin ki,

Oğlun öz qoynunda yatar yəqin ki,

Qovuşdun oğluna, Şəhid anası.

Dözmədi ürəyin oğul dağına,

Sığındın torpağın buz qucağına,

Basmısan oğlunu indi bağrına,

Qovuşdun oğluna, Şəhid anası.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.01.2025)

Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qarabağ təmsilçisi

Sizə Qarabağın çayları barədə danışacam, sırf məlumatları sadalayacam, şərh verməyəcəm. Şərhi özünüz verin! 

Tərtər çayı - öz mənbəyini Kəlbəcər rayonundan götürür, Ağdərə, Tərtər və Bərdə rayonlarının ərazisi ilə axaraq Kür çayına tökülür. Tərtər çayının qolları Tutqu, Lev və Ayrım çaylarıdır. 

Mənbəyi ilə mənsəbi arasındakı hündürlük fərqi 3117 m-dir. Çayın üzərində Sərsəng su anbarı yaradılmışdır.

Xaçınçay öz mənbəyini Kəlbəcər rayonundan götürür, Ağdam, Tərtər və Bərdə rayonlarının ərazisi ilə axaraq Kür çayına tökülür. Uzunluğu 119 km-dir. Mənbəyi ilə mənsəbi arasındakı hündürlük fərqi 2090 m-dir.

Köndələnçay - öz mənbəyini Şuşa rayonundan götürür. Xocavənd və Füzuli rayonlarının ərazisi ilə axaraq Araz çayına tökülür. Araz çayının sol qolu olmaqla uzunluğu 102 km-dir. Mənbəyi ilə mənsəbi arasındakı hündürlük fərqi 1780 m-dir.

Bərguşad çayı (Bazarçay)-öz mənbəyini Ermənistan Respublikasından götürür. Kəlbəcər, Qubadlı və Zəngilan rayonlarının ərazisi ilə axaraq Araz çayına tökülür. Araz çayının sol qolu olmaqla, uzunluğu 164 km-dir. Ona Qubadlı ərazisindən Ağa, Bəxtiyarlı və Davudlu kiçik çay qolları axır.

Çayın çirklənməsi çayətrafı ərazilərdə yerləşən iri yaşayış məntəqələrində yaranan (Ermənistan ərazisində) sənaye və məişət-çirkab suları hesabına olur. Çayın zəngin balıq növləri erməni işğalçıları tərəfindən talan olunur. Əksər hallarda balıqların kütləvi şəkildə kimyəvi maddələrlə qırılmasına yol verilir.

Həkəri çayı- öz mənbəyini Laçın rayonunun 3080 m hündürlüyündən götürərək Qubadlı və Zəngilan rayonlarının ərazisi ilə axır. Araz çayının sol qolu olmaqla, uzunluğu 128 km-dir. Mənbəyi ilə mənsəbi arasındakı hündürlük fərqi 2812 m-dir. 

Çayın suyundan içmək və suvarma məqsədləri ilə istifadə olunur. Qiymətli farel, kütüm və s. balıqlar bu çayda kürü tökürlər.

Oxçuçay - öz mənbəyini Zəngəzur dağ silsiləsindən (Qapıcıq dağı) götürməklə Zəngilan rayonunun ərazisi ilə axır. Araz çayının sol qolu olmaqla uzunluğu 85 km-dir. Ermənistan Respublikası ərazisində yerləşən Qacaran mis-molibden, Qafan mis filizsaflaşdırma kombinatlarının kimyəvi çirkli suları və Qafan-Qacaran şəhərlərinin (o cümlədən kəndlərin, xəstəxanaların, kənd təsərrüfatı obyektlərinin) bioloji çirkli suları təmizlənmədən birbaşa Azərbaycan ərazisində Şərikan kəndinin qarşısında Oxçuçaya buraxılır ki, bu da çay hövzəsini «Ölü zonaya» çevirmişdir.

Bəsitçay - Araz çayının sol qolu olmaqla öz mənbəyini Ermənistan Respublikasından götürür. Çayın uzunluğu 44 km – dir (17 km-i Azərbaycan ərazisinə düşür). 

Çay Ermənistanın dağ kəndlərinin donuz fermalarının tullantıları ilə çirkləndirilir.

Qarqar çayı- onlarla əsir düşmüş soydaşımızın xilas yolu -öz mənbəyini Şuşa rayonundan 2080 m hündürlükdən götürərək Xankəndi, Xocalı, Ağdam və Ağcabədi rayonlarının ərazisi ilə axır. Qarqar çayı Zarıslı və Xəlfəli çaylarının birləşməsindən əmələ gəlir. Mənbəyi ilə mənsəbi arasında hündürlük fərqi 2080 m – dir. Əsas qolları – Ballıca, Bədərə, Dağdağan və sairdir.

Çaylaqçay - Araz çayının sol qoludur. Cəbrayıl rayonu ərazisindən axır. Uzunluğu 32 m–dir. Başlanğıcını Kiçik Qafqazın cənub ətəyindən (1750 m) alır. Axımı yağış sularından əmələ gəlir. Çaylaqçaydan suvarma işlərində geniş istifadə edildiyinə görə suyu mənsəbə çatmır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.01.2025)

Harun Soltanov, “Ədəbiyyat və incəsənət”

İstəyirsən tatularla bədənini məhv et, istəyirsən həyatını. Həyatı biraz ciddiyə al!

— Həyatı ciddiyə alsam gərək yaşamayım, var olmayım başa düşürsən? Bura ciddiyə alınacaq bir yer deyil..

Həyat qəribə bir səhnədir, amma mən onun aktyoru deyiləm, yalnız ssenarinin kənarlarında dolaşan bir tamaşaçıyam deyəsən. Hər kəs öz maskası ilə səhnəyə çıxır, kiminin üzündə təbəssüm, kiminin gözlərində yaş. Mən isə maskasız gəzirəm – nə özümdən, nə də başqalarından gizlənməyə çalışıram. Çılpaq bir həqiqət kimi yaşamaq çətindir, çünki həqiqət sənin üçün rahatlıq deyil, yalnız bir yük gətirir. Həqiqət, bəlkə də, insanın daşıya biləcəyi ən ağır yalandır.

Sevgi dedikləri bir "möcüzədir" deyirlər. Amma mənim üçün sevgi hər zaman bir tapmaca olub – cavabını bilmədiyim və bəlkə də heç vaxt öyrənməyəcəyim bir tapmaca. Mən sevdim, bütün varlığımla, hər şeyimi ortaya qoyaraq sevdim. Amma sevgi, bəzən, insanın öz güzgüsüdür – sən sevirsən və yalnız öz əksini görürsən. 

Mən onun gözlərində bir cənnət arzulayırdım, amma əvəzində öz qüsurlarımı gördüm. Bəzən düşünürəm, insan həqiqətən sevdiyi üçünmü sevir, yoxsa yalnız özünü daha yaxşı hiss etmək üçün?

“Kirli qəlblərdən çıxan dualar qəbul olunmaz." Bu cümləni eşidəndə, ruhum sarsıldı. Mənim qəlbim həqiqətənmi kirlidir? Kim qərar verir bunun təmizliyinə? Axı insanı təkcə niyyətləri deyil, həm də addımları müəyyən edir. Mən onun üçün hər şeyi etdim, hər fədakarlığı göstərdim. Amma sonda anladım ki, sevgi bir mübarizədir, təkcə sevmək yetmir. Sevgi həm də insanın özü ilə savaşıdır – qaranlığı ilə, zəiflikləri ilə, keçmişi ilə. Mən o mübarizədə uduzdum, çünki qarşı tərəfdə döyüşmək istəyi yox idi. Bəlkə də bunların hamısını vaxt, zaman belə etdi.

Vaxt mənim üçün nə axardır, nə də istiqamət. O, sonsuz bir döngüdür – mən orada itmişəm. Bəzən düşünürəm ki, mənim üçün günlər yox, sadəcə bir uzun an mövcuddur. Bu an içində keçmiş də var, gələcək də, amma onların hər ikisi məni eyni dərəcədə yorur. Keçmişdəki hər peşmanlıq, gələcəkdəki hər qorxu – bunlar insanı içdən yeyən bir xəstəlikdir. Mən isə sadəcə bir nəfəs istəyirəm – keçmişi və gələcəyi unudacağım, indini hiss edəcəyim bir nəfəs. Amma bu nəfəs heç gəlmir.

Dua edərdim, amma nə deyim? Tanrıya yalvarmaq bəzən sanki boş bir otaqda qışqırmağa bənzəyir. Səsin divarlardan əks-sədalanır, amma bir cavab eşitmirsən. İnsan Tanrını axtarır, amma bəzən Tanrı səni axtarmır. Mən öz dualarımın harayında boğulmuşam – istəklərim, ümidlərim, xəyallarım... Hamısı bir boşluğa düşüb. İnsan nə qədər güclü olsa da, bəzən öz acizliyinin qarşısında diz çökür. Mən də diz çökdüm, amma bu məğlubiyyət yox, sadəcə bir etiraf idi – özümə, həyatımın xaosuna və sevginin mənə öyrətdiklərinə.

Bilirsiz? İnsanlar maskasız gəzənləri sevmirlər. Çünki həqiqəti görmək istəmirlər. Maskanı çıxaranlar isə qınanır, çünki həqiqət həmişə qorxuducu olub. Amma mən həqiqəti qəbul etməyi seçdim. Çünki həyatın mənası onun qüsurlarındadır. İnsan xoşbəxt olmaq üçün yaşasa da, əslində, dərdləri ilə böyüyür. Mənim hər ağrım, hər zərbəm məni bir az daha formalaşdırdı. Bəzən düşünürəm ki, həyatın əsl möcüzəsi onun acılarındadır. Çünki sevinc səni yalnız sevindirir, amma ağrı səni dəyişdirir.

Bir də, insanlar deyirlər ki, həyat qısa və dəyərlidir. Mən isə buna şübhə edirəm. Həyat nə qısadır, nə də dəyərli – o, yalnız varlığını hiss etmək üçün bir səbəbdir. İnsan öz varlığını sorğulamaq üçün yaşayır, amma cavab tapanda artıq çox gec olur. Mən bu cavabı tapmağa çalışıram, amma hər dəfə daha çox itirirəm. Hər dəfə düşündüyüm sualların cavabları məni başqa suallara aparır. Bəlkə də həyatın mənası onun heç bir mənasının olmamasındadır.

Sonunda özümə belə deyirəm: həyat bir oyun deyil, bir sınaqdır. Amma bu sınaq nə qalib gətirir, nə də məğlub edir. Sadəcə səni dəyişir, bəzən səni elə bir nöqtəyə gətirir ki, kim olduğunu unutmağa başlayırsan. Mən özümü unutdum, amma bu unutqanlıqda özümə daha yaxın oldum. Çünki insan öz qaranlığını tanımadan işığını tapa bilməz. Mən o qaranlığın içindəyəm və işıq axtarıram. Bəlkə də bir gün tapacağam. Amma o gün gələnə qədər, mən bu səhnədə qüsurlarımla, dualarımla, sevgi və ağrılarımla yaşamağa davam edəcəyəm..

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.01.2025)