Super User
1990-cı ildə yazılan şeirlər
Famil Hacısoy, “Ədəbiyyat və incəsənət”
Ağlar
Bu bağdan ötən ağlar,
Bu yerdə vətən ağlar.
Yarı şəhid olanın
Sevgisi nakam ağlar.
O gün tanklar banladı,
Yaman yerdə haqladı,
Sinələri şumladı,
Qisas qana qanladı.
Bu bağ dönüb el oldu,
Güllər açdı dil oldu.
Gözdən axan sel oldu
Qəlb olur talan ağlar.
O gecənin danını
Sökdü şəhidlər qanı
Eşidə bilməsə də,
Xoruzun ilk banını.
Analar gələr yasa,
Əlacı qalmış səsə.
Dözməyib əhrimən də
Dinib deyər: Can!, ağlar.
Ağzımda yanar dilim,
Qanla bölünür elim.
Bu zülmü yerdə qoysam,
Qoy qan olsun qənimim.
Ağladı tər qərənfil,
Havalandı qızılgül.
Dolaşdıqca ələ tel
Dillərdə fəğan ağlar.
Hər yanı sardı yağı,
Qırdı oğul- uşağı.
Xalqa yasaq qoydular
Doyunca ağlamağı.
Azalmır insan seli,
Bürümüş göyü, yeri.
Göz yaşı boğur dili,
Sözü pırtlaşan ağlar.
Bu dəhşət unudulmaz,
Gündüzdən ay umulmaz.
Azadlıq aşiqləri
Bu torpaqdan kəm olmaz.
Qoyma dönə yağını,
Görsün övlad dağını.
Bölmək yad torpağını
Bilməsin asan ağlar.
Düşdü
Hərbi fişənglərin gur işığında
Sabahçün bir dastan dillərə düşdü.
Azadlıq sözünün aşkarlığında
Tankların güzarı ellərə düşdü.
Haqqımın gur səsi kövrək ün oldu,
Haraya gələnim qan içən oldu.
Qərarlar boş yerə təskinim oldu,
Sabahı düşünmək sibirə düşdü.
Tökülən qanı da səsə qoydular,
Ağ bir böhtanıda səsə qoydular.
Haqq sözə məhbəsi hədə qoydular,
Bu yerdə aşkarlıq bekara işdi.
Görmüşük həmişə bütöv bölünər,
Bu yurdu təzədən niyə bölürlər?
Deyirdik dünyaya sığmaz yalan- şər,
Həqiqət dedikcə haqq şərə düşdü.
Haqqı nahaq ilə qoşa sandılar,
Bağlı iclaslara arxalandılar.
Haqq deyə-deyə qurcalandılar,
Bu günüm dünəndən betərə düşdü.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(24.01.2024)
POEZİYAMIZIN QIZIL FONDUNDAN - Vahid Əziz, “Daha bir diləyə üzüm gəlmədi”
Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”
Xalq şairi Vahid Əziz! Lirikanın ən dərinliyini, fikir yükünün ən ağırlığını, poetik gözəlliyin ən təkrarsızını ortaya qoyan bir şairimizdir Vahid Əziz. Onun vəyənpərvərlik mövzusu da tükənməzdir.
Onun bütün yaradıcılığı gözəldir, bizsə son illər yazdığı şeirlərindən seçmələr edəcəyik. Bu oxuyacağınız şeir 2014-cü ildə yazılıb.
Daha bir diləyə üzüm gəlmədi...
... daha bir diləyə üzüm gəlmədi;
sordu: “İstəyin nə?”, dedim: “Varlığın!”,
hər kəs öz işini görə bilərdi –
nəyi pisimiş ki, “Çoxallahlığın?”.
Mənim dualarım nəzirlər kimi,
çox yerə paylansa pis olardı ki?
bütlər də olardı nazirlər kimi –
arxasız, dayaqsız kim qalardı ki?
Daha bir diləyə ürək etmədim,
buludlar aranı tuturdu hərdən,
həm də çoxusuna hələ yetmədim;
dil tapa bilmirəm mələkləriynən.
Nəyi pisimiş ki “Çoxallahlığın?”
qulaq çox olardı insan ahına!
hər kəsin, hər işin, hər dolaşığın
dərdi deyilərdi öz Allahına.
Olsun ki, üstümə hücum çəkəcək,
“kafir” bağıracaq din adamları,
Amma ki, Tanrımız əfv eləyəcək –
Tanıyır imanın yandıranları!
İmkan tapacaqmı bir qulaq asa
Qapısın döydüyüm qudurğan, harın,
Bu qədər “Allahlıq edən” vardısa
Nəyi pisimiş ki, “Çoxallahlığın...”!
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(24.01.2024)
“İrəvan mətbəxindən nümunələr” layihəsində - “Zəngi” balıq məzəsi
Rubrikanı Könül aparır.
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Azərbaycan Milli Kulinariya Assosiasiyası ilə birgə layihəsində sizlərə hər dəfə İrəvan mətbəxindən nümunələr təqdim edirik. Bu nümunələr Azərbaycanın bu sahə üzrə tanınmış mütəxəssisi, əməkdar mədəniyyət işçisi, tarix üzrə fəlsəfə doktoru, kulinar Tahir Əmiraslanovun gərgin əməyi nəticəsində ortaya çıxmışdır.
Bu gün sizlərə “Zəngi” balıq məzəsinin hazırlanma qaydası təqdim ediləcək.
“Zəngi” baliq məzəsi
ƏRZAQLAR:
Xan balığı – 100 qr
Bolqar bibəri – 35 qr
Xiyar – 35 qr
Duza qoyulmuş xiyar – 15 qr
Pomidor – 35 qr
Kahı – 15 qr
Ağ lobya (konserv və ya
bişirilmiş) – 35 qr
Ağ reyhan – 8 qr
Qırmızı soğan – 8 qr
Limon – 5 qr
Zeytun yağı – 10 qr
Duz – 4 qr
İstiot – 0,05 qr
HAZIRLANMASI:
Əvvəlcə balığa duz, acı bibər, kök, dəfnə yarpağı, limon və ya sirkə, cəfəri kökü əlavə olunaraq, suda bişirilir. Soyudulur, təmizlənir, didilir. Sonra tərəvəzlər samanvarı şəkildə doğranır, bir qabda qarışdırılır. Kahı doğranır, reyhanın yarpaqları ayrılır və üzərinə əlavə olunur. Duz, istiot, limon suyu, zeytun yağı, didilmiş balıq əlavə olunur və qarışdırılır. Ya pay şəklində, ya da bütöv halda buluda qoyulur. Üzəri zövqlə bəzənir və süfrəyə verilir.
Nuş olsun!
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(24.01.2024)
Bu gün Özbəkistanın tanınmış şairi Xasiyyət Rüstəmin kitabları təqdim olunacaq
Bu gün saat 12-də Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin Natəvan Klubunda Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin və Dünya Gənc Türk Yazarlar Birliyinin birgə təşkilatçılığı ilə Özbəkistanın "Kitab dünyası" qəzetinin baş redaktoru, tanınmış şair-publisist Xasiyyət Rüstəmin Azərbaycanda çap olunmuş kitablarının təqdimat törəni təşkil olunacaq.
Bu barədə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalına Dünya Gənc Türk Yazarlar Birliyinin başqanı İntiqam Yaşar məlumat verib.
AYB-nin katibi Səlim Babullaoğlunun moderatorluğu ilə baş tutacaq tədbirə yazarlar, ictimaiyyət nümayəndələri, oxucular dəvətlidir.
Xatırladaq ki, Xasiyyət Rüstəm çağdaş özbək ədəbiyyatında yeri olan şairdir, eləcə də Özbəkistan - Azərbaycan ədəbi əlaqələrinin genişlənməsində fəallıq göstərir.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(24.01.2024)
QİRAƏT SAATInda “Eşq mələyi”
“Ədəbiyyat və incəsənət”in Qiraət saatı rubrikasında bu gündən etibarən siyasi romanlar müəllifi kimi tanıdığınız Adəm İsmayıl Bakuvinin bu dəfə eşq romanı ilə tanış olacaqsınız.
“Eşq mələyi” sizi bir başqa dünyaya aparacaq. Orada haqq ilə nahaq, yalan ilə həqiqət, namus ilə əxlaqsızlıq mübarizə aparır. Bu sayaq mübarizələrdə ədalət qalib gəlirmi?
Bu sualın cavabını romanı bitirərkən biləcəksiniz.
39-cu hissə
Dəhşət saçan bir kitab
Bəzən bir gündə altı-yeddi müştərini yola salırdı. Pullar qalaqlanırdı, evin xərclərini qarşılamaq o yana, özünə qır-qızıl da alırdı. Özünü dünyanın ən bədbəxti hesab edir, daim qorxu və hürkü içində yaşayırdı, bir gün onun hansı yola qulluq etməsi üzə çıxanda onu həmişə müdafiə edərək “fahişə olmadığını” dilə gətirən, əri ilə mübahisələrə girən bacısı, orda-burda şəstlə gəzən, “mən zalım Qələndərovun oğluyam” deyə qürrələnən qardaşı, ona görə ürək xəstəliyi tapan anası hansı vəziyyətə düşəcəkdilər? İncikliklərə baxmayaraq, hələ də ona öz övladı kimi münasibət göstərən, ona inanmağa çalışan Nazəndə xanım bəs? Çox çətindir daim qorxu-hürkü içində yaşamaq.
Telefonuna hər zəng, hər mesaj gələndə diksinirdi, özünə yer tapa bilmirdi.
Naza özünün feysbuk və instaqram səhifəsində hərdən əlinin altında olan qızların fotolarını düzürdü, “Bakının ən gözəl cananları məndədir” statusu yazırdı, bu fotolarda, təbii ki, o da olurdu, ilk dəfədə nə qədər etiraz etmişdisə, Naza fikrindən əl götürməmişdi, demişdi:
-- Guya təkcə sənin yiyən var? Məndə elə qız var ki, ata-ana qızıdır, evdə, universitetdə onu ən tərbiyəli qız hesab edirlər, özü də nişanlıdır, bugün-sabah tikdirib ərə verəcəyik onu. Elə qız var, atası sistemdə işləyir. Eləsi var, əri ola-ola gizlicə bu yola qulluq eləyir. Onlar mənə şəkil qadağası qoymur, sən qoyursan? Ay zalımın qızı, ərin yox, atan yox, qardaşın da səndən üz döndərib, sən kimdən, nədən qorxursan? Bir də ki, ha desinlər sənsən, deynən mən deyiləm. Ad-familiya yazılmayıb ki, əllərində sübutları olsun. Deynən, adam adama oxşayar da.
Yeganə olaraq Ülkərin bir tutalqası var idi, bu işdən qazandığı pulları murdar pul hesab eləyirdi, ilk dəfəsindən lombardla danışmışdı, qızıl girov qoyub oradan pul götürürdü, evə xərclik verirdi, zaman tamamlananda qazandığı pullarla lombarda borcunu ödəyirdi. Yəni təsəllisi var idi ki, murdar pulları evinə aparmır, anasına, balasına xərcləmir.
Bir dəfə Nazəndə xanım Ülkəri həyat yoldaşı Ərəstuna ehsan süfrəsi açarkən evinə dəvət etmişdi, ehsan yeyiləndən əvvəl qəbirüstünə getdilər. Orada bir kişi marıtlayıb Ülkəri süzürdü, Ülkər hiss edirdi ki, nəsə bir xoşagəlməz hadisə baş verəcək. Elə də oldu, həmin kişi Ülkərə yaxınlaşıb dedi:
-- Canan, keçən dəfə nömrəni qoymadın, səni Mama Rozasız, özüm çıxarmaq istəyirəm hər dəfəsində, nömrəni ver.
Ülkər “Siz nə danışırsız, məni kiminləsə səhv salmısız” deyib cəld ondan aralandı, nigaran qalan, “Bizim Zibanın yoldaşının səninlə nə işi” sualını ünvanlayanNazəndə xanıma “Məni kiminləsə səhv salıb” izahatını verərək şiddətlə döyünən ürək çırpıntıları ilə həmin mərasimi yola verdi. Hara kimi gizlətmək olacaqdı bu boyda işi?
Qəribə psixologiyaları var fahişələrin. Hamısının dilinin ucunda bir bəraət nitqi hazırdır, “Neynəməliyəm, evimə çörəkpulu aparmamalıyam?” deyən qadınlar, “Əyin-başıma görə utanıram, neynəməliyəm, adam kimi yaşamamalıyam?” deyən qızların hər birinin öz həqiqəti var, hər biri özü naminə edirdi nə edirdisə, səhv yolda, utanc gətirəcək bir yolda olduqlarını duyurdular, bununla belə, bu yolu yeganə xilas yolu kimi getməkdə israrlı idilər, öz güzəranları, rahat həyatları üçün bu yolu yeganə yol hesab edirdilər.
Fahişələrin arasında əsla utanıb çəkinməyənlər də var idi, hətta seçdikləri peşədən qürur duyurdu belələri. Onlar üçün çöl də bayır kimiydi. Bəziləri özləri sosial şəbəkədə oğlan tutur, bir saatlarının və bir sutkalarının qiymətini yazırdılar. Onlar başıuca gəzir, heç nədən çəkinmir, rahat həyat sürürdülər.
Ülkərin isə məsələsi tamamilə başqa idi. O, özünün naminə yox, qızının naminə edirdi nə edirdisə. Ailə qura bilməyəcəyi, arxa-dirək tapmayacağı həqiqəti ilə barışmışdı, normal, barı qızının təhsil haqqını ödəyə biləcək iş yeri tapacağına ümidləri də ölmüşdü. Başı daşdan-daşa dəyəndən sonra bu yolu seçmişdi. Bu yol onu daim ruhi sarsıntı, qorxu-hürkü içində saxlayırdı, amma başqa seçim görmürdü özlüyündə.
Fahişə sözünün yükü çox ağır idi, heç cür bu sözü həzm edə bilmirdi. Fahişələr barədə dükan-bazarda söhbət eşidəndə, bir film görəndə diksinirdi, hətta gözünə F hərfi ilə başlayan bir söz sataşanda da diksinirdi.
Bir gün hansısa hiss onu Axundov adına Mərkəzi Kitabxanaya çəkib apardı. Kitabxana oxuduğu Pedaqoji Universitetin yanındaydı, qızlarla bura tez-tez gələrdilər. Hər dəfəsində gözləri dörd halda ətrafa baxardı, təsadüfən Rüfəti görəcəyinə inam içinə hakim kəsilərdi. O təmiz, saf günləri üçün indi bu çirkablığın işində inlədiyi halında çox darıxdı, burnunun ucu göynədi.
Şəxsiyyət vəsiqəsini verib kitabxanaçı xanıma ağlına gələn ilk bəhanəni uydurub dedi:
-- Xanım, mən feministəm, qadın hüquqsuzluğu barədə elmi iş yazıram, əxlaqsızlığa meyil edən, yəni peşəkar... -- fahişə demək istədi, amma dili gəlmədi bunu deməyə, -- ...əxlaqsız qadınlar barədə bilgi almaq istəyirəm, hansı kitabı məsləhət görərdiniz?
Qadın da qəribə adlanan (əslində Ülkər üçün kitabın adının, müəllifinin heç bir fərqi yox idi, qadının nə dediyinə ona görə əhəmiyyət vermədi) qəhvəyi cildli bir kitabı tapıb ona uzatdı.
Ülkər boş masalardan birinin arxasına keçib kitabı ortadan açdı, oxumağa başladı:“Həyat nədir? Sual qəliz sualdır. Hərə öz həqiqətləri ilə yaşayır. Sabrina Valisce də eynən.
Yeni Zelandiyada yaşayarkən Sabrina Valisce fahişə kimi həyatının böyük bir hissəsini insan alverinin dekriminallaşdırılması ilə bağlı kampaniyalara həsr edib.
İndi isə fikrini dəyişərək deyir ki, qadınlardan fahişə kimi istifadə edən kişilər cəzalandırılmalıdır. Onun həyat hekayəsinə qulaq kəsək.
Sabrina Valisce adi uşaqlıq keçirib, şən və qayğısız olub. Amma qəfildən ailə səmalarına qara buludlar dolur. 12 yaşında ikən atası özünü öldürür. Onda onlar yaşıl qitədə yaşayırdılar. Bu, onun həyatını büsbütün dəyişir. İki il ərzində anası yenidən ailə qurur və onlar Avstraliyadan Yeni Zelandiyanın Vellinqton şəhərinə köçürlər. Burada isə Sabrina Valiscenin həyatı acınacaqlı keçir.
"Mən özümü bədbəxt hiss edirdim", -- Valisce deyir.
"Ögey atam qəddar insan idi və dərdimi danışmağa biri yox idi".
Onun arzusu peşəkar rəqqasə olmaq idi və məktəbdə nahar vaxtı balet sinfi də qurmuşdu. Bu o qədər uğurlu alınır ki, məşhur rəqs qrupu Limbs orada gəlib dərs verirmiş. Lakin heç iki ay keçməmiş qız küçədə fahişəlik etməyə məcbur qalır. Hadisə bu cür olur:
Məktəbdən evə qayıdan yolda parkdan keçərkən bir kişi ona seks müqabilində 100 dollar təklif edir.
"Məktəbli formasında idim və bu murdarlığı etdiyimi heç kəs anlaya bilməzdi”, -- deyən qız onun istəyinə təslim olur.
Valisce pulu məşhur Auklənd şəhərinə səyahət etmək, oranı görmək üçün istifadə etmək istəyir və burada Gənc Kişilərin Xristian Birliyi nəzdindəki turizm agentliyinə üz tutur.
"Kömək üçün kiməsə zəng vurmaq istəyirdim. Yataqxananın həyətindəki telefon kabinəsinə girdim və bir nömrə yığdım. Məşğul göstərdiyinə görə gözləməyə qərar verdim", -- o deyir.
"Elə bu zaman mənə polislər yaxınlaşdılar və nə etdiyimi soruşdular. Telefondan istifadə etmək üçün gözləyirəm, dedim".
Polislər telefonu istifadə etmək üçün başqa heç kimin olmadığını dedilər. Onlara elə gəlirdi ki, "son dərəcə ağıllıdırlar", Valisce deyir -- amma əsl səbəbini izah edəndə dediklərimi anlamadılar.
"Onlar üzərimi axtardılar ki, prezervativ olub-olmadığını bilsinlər. Çünki bu məhəllə fahişəxanalarla dolu Karanqhap küçəsinin arxasında yerləşirdi.
"Sözün düzü, elə bu zaman pul qazanmaq yolunu tapdım. Polislər məni qorxutsalar da, bilirdim ki, pul qazana bilməsəm, küçələrə düşməyə məcbur qalacağam və məni indi, fahişə olmadığım halda divara sıxıb, axtarış apararaq qorxu və hədə gəlirdilərsə, fahişə olduğumu zənn edirdilərsə, demək ki, fahişə olub-olmamağımın heç bir fərqi olmayacaqdı".
Valisce Karanqhap küçəsinə gedir və orada işləyən bir qadından məsləhət istəyir. QadınValisceyə işləyə biləcəyi iki dalan göstərir.
"O, mənə prezervativ də verdi və qiymətləri, o qiymətlər müqabilində edə biləcəyim şeyləri başa saldı. Çox yaxşı qadın idi. Yaşı az olsa da, Samoanın bu işlə çoxdan məşğul olduğu bilinirdi".
İki il küçələrdə işlədikdən sonra 1989-cu ildə Valisce Christchurch-də yerləşən Yeni Zelandiya Fahişəlik Kollektivinə baş çəkir.
"Oraya kömək almaq məqsədilə yaxınlaşmışdım. Fahişəlikdən qurtulmaq istəyirdim, amma mənə qoruyuculardan başqa heç bir şey təklif edən olmadı", -- o deyir.
O, həmçinin hər cümə günü kollektivin təşkil etdiyi şərab və pendir yığıncağına dəvət alır.
"Onlar “seks işçiləri”nə qarşı olan stiqmanın pis bir şey olduğunu müzakirə edir və deyirdilər ki, başqa işlər kimi, fahişəlik də pul qazanmaq növüdür", -- Valisce xatırlayır.
Belə olduqda o, gördüyü işi məqbul qəbul etməyə başlayır.
O, kollektivin masaj salonunun koordinatoru kimi işləməyə başlayır və vasitəçilik də daxil olmaqla, insan alverinin bütün aspektlərinin dekriminallaşdırılması üzrə kampaniyaların müdafiəçisinə çevrilir.
"Elə bilirdim ki, bir inqilab baş verəcək. Dekriminallaşdırmanın qadınlar üçün yaxşı şeylər vəd etdiyinə ürəkdən inanırdım", -- o deyir.
Dekriminallaşdırma 2003-cü ildə qəbul olunur və Valisce bu münasibətlə fahişəlik kollektivi tərəfindən təşkil olunan bayram məclisində iştirak edir.
Fahişəlik 2003-cü ildə qanuniləşdirildikdən sonra Yeni Zelandiya mətbuatında fahişələrin “iş elanları” görünməyə başlayır.
Lakin az keçmədən Valisce sanki yuxudan ayılır. Fahişəlik İslahatı Qanunu imkan verir ki, fahişəxanalar qanuni biznes kimi işləsin.
Birləşmiş Krallıq Daxili İşlər üzrə Seçki Komissiyası insan alverinə qarşı müxtəlif yanaşmaları müzakirəyə çıxarır. Buraya tam dekriminallaşdırma da daxildir. Amma Valisce deyir ki, bu, Yeni Zelandiyada dəhşətli bir hal aldı və qanundan xeyir görən yalnız aradüzəldənlər və qumarbazlar oldu.
"Zənn edirdim ki, qanun qadınlara güc verəcək və hüquqlarını tanıdacaq", -- o deyir.
"Az keçmədən anladım ki, doğru olan bunun əksi imiş".
Problemlərdən biri o idi ki, fahişəxana sahibləri istədikləri qiymətə "hər şey daxil paketi"ni təklif edir və kişilər də qadınlarla istədikləri kimi davranırlar.
"Bizə “hər şey daxil paketi” olmayacağı vədi verilmişdi", -- Valisce deyir.
"Yoxsa qadınlar təklif etdikləri seksual xidmətlərin dəyərini özləri bilə bilmir və ya hansısa təklifi rədd edə bilmirlər. Bu da dekriminallaşdırmaya və onun gətirəcəyi xeyirə zidd idi".
40 yaşlı Valisce Vellinqtonda yerləşən fahişəxanaya iş üçün müraciət edir və gördüklərindən şoka düşür.
"İlk iş günümdə bir qızın əsəb pozğunluğu yaşadığını gördüm. O, əsəbdən əsir, ağlayır və danışa bilmirdi. Katibə ona acıqlanır və deyirdi ki, işinin başına qayıtsın. Mən əşyalarımı götürüb oradan ayrıldım", -- o deyir.
Bir müddət sonra o, Vellinqtondakı fahişəlik kollektivinə gördüyü mənzərədən danışır.
"Bununla bağlı nə edəcəyik?"
"Kömək üçün hara müraciət etməliyik?" -- o soruşur.
Onun bu sualına heç kim əhəmiyyət vermir və sonda kollektivdən ayrılmaq qərarına gəlir.
O vaxta kimi təşkilat onun yeganə dəstək yeri, seks alveri işçisi olduğuna görə qınaq görmədiyi məkan olmuşdu.
Əslində Valiscenin "abolisionist" istiqamətdə gedən yolu hələ təşkilatda könüllü olduğu müddətdə başlayıbmış.
“Təşkilatda gördüyüm işlərdən biri mediadakı xəbərləri toplamaq idi. Orada bir şey oxumuşdum: bir nəfər danışırdı ki, seks ticarətindən ayrıldıqdan sonra hisslərini anlamağa başlayıb.
Mən də onun dediyi “Nə baş verdiyini anlamıram, niyə özümü bu cür hiss edirəm?” hissini illər boyu yaşamışdım. Və yalnız məqaləni oxuduqdan sonra öz-özümə dedim: “İlahi, bu mənəm”.
Valisce üçün geriyə yol yox idi.
O, 2011-ci ildə fahişəliyi atır və Avstraliyanın Queensland şəhərində yerləşən Qızıl Sahilə köçür. Çaşqın olsa da, depressiya yaşasa da, o, həyatının istiqamətini dəyişmək qərarında idi.
Qonşusu ona internet fahişəliyini məsləhət bilir, o isə bunu rədd edir.
"Elə bil ki, alnıma "fahişə" sözü yazılmışdı. Qonşum bunu necə bilmişdi? Bilirəm ki, bunun yeganə səbəbi qadın olmağım idi", -- Valisce deyir.
Sonralar həmin qonşusu hər görəndə Valisceyə həqarət edirmiş.
Valisce internetdə qadınlarla tanış olmağa başlayır. Bu feministlər dekriminallaşdırmaya qarşı idilər və özlərini abolisionistlər adlandırırmışlar.
Onların modelinə əsasən, fahişəliyə məruz qalan şəxs dekriminalizasiya olunmalı və bunu törədənlər və bu işdə ara düzəldənlər cinayət məsuliyyətinə cəlb olunmalıdırlar. Hazırda Avstraliyanın Daxili İşlər üzrə Seçki Komissiyası da bu modeli nəzərdən keçirir.
Melburnda 1980-ci illərin ortalarından bəri fahişəxanalar qanuniləşdirilib. Sistemə qarşı kifayət qədər dəstək olsa da, ona qarşı artmaqda olan bir hərəkat da nəzərə çarpır. Melburnda bir fahişəxana 2002-ci ildən bəri fond birjasındadır.
Valisce insan alverindən ayrılıb keçmişi ilə barışaraq feminist fəala çevrildiyi anı "yeni həyatının başlanğıcı" hesab edir.
"Keçmiş həyatımdan əvvəlcə emosional, sonra fiziki və son olaraq fikrən uzaqlaşdım", -- o söyləyir.
Konfransdan sonra Valisce həkimə gedir və ona travmasonrası stress pozuqluğu diaqnozu qoyulur.
"Bu, fahişəliyin nəticəsi idi -- mənə çox pis təsir etmişdi, amma təsirdən çıxmağı yaxşı bacarırdım", -- o deyir.
"Özünü hiss edə bilmək üçün uzun zaman lazım gəlir".
Valisce üçün ən yaxşı müalicə onu başa düşən və fahişəliyin vurduğu ziyan əleyhinə mübarizə aparan insanlarla işləməkdir. O, həm də səsini ucalda bilməyən qadınlara kömək etmək uğrunda çalışır.
"Mənim məqsədim insanları bu sənayeyə cəlb etmək, ya da buradan uzaqlaşdırmağa çalışmaq deyil", -- o deyir.
"Amma fərq yaratmaq istəyirəm və başqa qadınlara kömək etmək üçün bacardığım qədər səsimi ucaltmalıyam".
Pəncərədən şərin qarışdığını görən Ülkər yalnız indi fərqinə vardı ki, dörd-beş saata kitabı oxuyub bitirib. O, yerindən durub cildinə “The pimping of prostitution: Abolishing the Sex Work Myth” yazılmış kitabı kitabxanaçıya qaytardı, oradan çıxdı. Bura kimi də tutduğu yol onu qorxudurdu. Amma bu kitabı oxuduqdan sonra bu yol onu lap dəhşətə gətirdi.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(24.01.2024)
Varlanmaq üçün uğur formulu - REZÜME NƏDİR?
Əlibala Məhərrəmzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”
Sizin biznes-plan həmişə qısa nəticələrdən başlamalıdır. Siz nəticəni ən axırda yazsanız belə, sıralamada 1-ci qoymalısınız. Nəticələr isə hökmən qısa olmalıdır – 1-2 səhifədən çox olmayaraq. Rezüme məstəqil sənəddir. Çünki onda bütün biznes-planın əsas müddəaları yerləşib. Bu, potensial investorların əksəriyyətinin oxuyacağı bəlkə də yeganə bölmə olacaq. İnvestor, ilk növbədə, bu informasiyanı almaq istəyəcək: kreditin ölçüsü, hansı məqsədlər üçün nəzərdə tutulan ödəmə müddəti, proyekti daha kim maliyyələşdirməyə hazırlaşır, hansı şəxsi vəsaitlər var.
Bu sizin biznes-planın həlledici hissəsidir. Biznes-planı rezüme ilə tanış olan şəxs kənara qoyarsa, deməli, «qısa nəticələr» əsaslı olmamış və investoru maraqlandıra bilməmişdir. Qısa nəticələr oxucuya sizin biznesin təməl ideyaları və perspektivlərini tez başa düşməyə şərait yaradır, sizin planın oxunulmasına əlavə vaxt sərf etməyə dəyib-dəymədiyi qərarına gəlmək imkanı verir. Qısa nəticələrin məqsədi potensial oxucunu maraqlandırmaq və hətta «yoldan çıxarmaqdır».
Bunu etmək üçün siz biznesinizə münasibətdə olan optimizminizi oxucuya ötürməyi bacarmalısınz. Bunun üçün «şüarlardan» istifadə etməyə dəyməz. Xeyirxah, etibarlı tonla nümayiş etdirin ki, siz uğurun əldə edilməsi üçün bazarın verdiyi bütün imkanlardan istifadə etməyə hazırsınız və siz bunu bacaracaqsınız.
Rezüme sizin təklifin mahiyyətidir. Bu, artıq yazılmış biznes-planın nəticəsidir. Burada sizin biznesin mahiyyəti sadə və lakonik təsvir edilməlidir: siz nə etməyə hazırlaşırsınız, sizin gələcək məhsul (xidmət) rəqiblərinizin məhsulundan (xidmətindən) nə ilə fərqlənəcək və istehlakçılar onunla niyə maraqlanacaq, sizin layihənin reallaşması hansı xərclər (investisiyalar) tələb edəcək və onların əldə edilmə mənbələri hansılardır.
Bu yerdə mütləq gələcək (yaxın 3-5 il) satış həcmləri haqqında rəqəmli məlumatlar, mədaxil, gəlir, rentabelliyin səviyyəsi və nəhayət, bütün borc götürülmüş vəsaiti qaytara biləcəyiniz müddət (və ya başqa sözlə, qoyulan kapitalın müddəti) göstərilməlidir.
Sonrası növbəti yazıda.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(24.01.2024)
Şəhidlər barədə şeirlər – Əli Məmmədov
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Coşqun Xəliloğlunun “Şəhidlər barədə şeirlər” silsiləsini təqdim edir. Bu gün Əli Məmmədova həsr edilmiş şeirlə tanış olacaqsınız.
ƏLİ ƏVƏZ OĞLU MƏMMƏDOV
(01.09.1998.-04.11.2020.)
Kürdəmir rayonunun Atakişili kəndindən olan, Silahlı Qüvvələrin kəşfiyyatçı kiçik çavuşu, Qarabağ uğrunda Vətən müharibəsinin şəhidi
Z İ R V Ə D Ə İ G İ D Ə L İ
Atakişili kəndində dünyaya göz açmışdı,
Bu yurdda ayaq açıb, yerimişdi, qaçmışdı.
Xəyalları quş kimi uzaqlara uçmuşdu,
Var idi xoş söhbəti, var idi şirin dili,
Əbədi məskən saldı zirvədə igid Əli.
Dörd bacının sevimli, gözəl qardaşı idi,
Atanın, həm ananın yaxın sirdaşı idi,
Məktəbdə şagirdlərin əziz yoldaşı idi,
“Yox” sözü ona yaddı, cavabı bəli, bəli,
Əbədi məskən saldı zirvədə igid Əli.
Bu Vətənə məhəbbət, onu eylədi əsgər,
Vətən Vətən olarmı, qorunmayırsa məgər?
Həmişə inanırdı, bizim olacaq zəfər,
Arzusuydu Komandan əmr versin, “İrəli!”
Əbədi məskən saldı zirvədə igid Əli.
O, əsgəri borcunu verdi ləyaqət ilə,
Xidmət etdi Vətənə namusla, qeyrət ilə,
Donuz zəmidən çıxmaz, heç zaman söhbət ilə,
Torpaq qayıtmalıdır, bizim torpaq-əzəli,
Əbədi məskən saldı zirvədə igid Əli.
İşğaldakı torpaqlar ürəyini dağladı,
Vətən məhəbbətiylə coşdu, daşdı, çağladı,
Taleyini biryolluq hərb işinə bağladı,
O, kəşfiyyatçı oldu, bir dastandır əməli,
Əbədi məskən saldı zirvədə igid Əli.
Daim irəlidəydi, döyüşürdü qorxmadan,
Deyirdi: Sonun çatıb ağılsız düşmən, nadan,
Qələbə bizimlədir, haqq ilədir Yaradan,
Kafirlərin çürükdü tarixidək təməli,
Əbədi məskən saldı zirvədə igid Əli.
Bu qeyrətli çavuşu tanısın bütün aləm,
Çox şücaət göstərdi, vəsfə acizdir qələm,
Yağıların qisməti daim olacaq ələm,
Düşmənin Qarabağdan biryolluq çıxdı əli,
Əbədi məskən saldı, zirvədə igid Əli.
Ruhun şad olsun, Əli, Şuşamız olub azad
Bizim doğma torpaqda yağı oynadammaz at,
Sizin hünərinizə dünya özü qalıb mat.
Qəhrəmanlar tanıdır doğma obanı, eli,
Əbədi məskən saldı, zirvədə igid Əli.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(24.01.2024)
Əslində bərkimirsən, əslində hisslərini itirirsən...- DÜŞÜNDÜRÜCÜ
Heyran Zöhrabova, “Ədəbiyyat və incəsənət”
İnsan zaman keçdikcə, çətinliklər addadıqca güclü olduğunu, bərkidiyini düşünür. Amma hərdən geriyə dönüb baxanda görürsən ki, güclənməmisən, əksinə zəifləmisən, daha da kövrəkləşmisən.
Çünki əvvəllər aşdığın çətinlikləri düşünəndə bəzən "Mən bunun öhtəsindən necə gəlmişəm?", "Mən bunu necə bacarmışam?" və ya "Mən buna necə dözmüşəm, necə səbr etmişəm?" deyirsən. "İndi olsa bəlkə bacarmaram" deyirsən.
Keçmişdə dözdüyün ağrılar bu gün sənə olduqca dözülməz görünür. Əvvəllər öhdəsindən gəldiyin çətinliklər yolunu indi kəssə, oturub uşaq kimi ağlıyarsan bəlkə çarəsizcə, taqətin olmaz ona qılınc çəkməyə.
Əslində bərkimirsən, əslində hisslərini itirirsən. Hissizləşirsən, həvəsini, istəyini itirir və biraz da laqeydləşirsən. Bəzən də qəbul edib barışırsan baş verənlərlə. Elə olub hə neynək, qoy elə də qalsın deyirsən. Bir yerdən sonra artıq toplamağa, toparlamağa çalışmırsan. Əvvəlkitək səy göstərib özünü boş yerə artıq düzəldə bilməyəcəyin şeylərə görə yormursan.
Qapını kölgə kimi arxanca sürünən səhvlərin, peşmanlıqların üzünə örtüb onları qapı arxasında qoyursan.
Və barışmaq duyğusu artdıqca mücadilə duyğusu azalmağa başlayır.
Əvvəllər kiçik bir səliqəsizliyə, nizamsızlığa belə dözməzkən, indi artıq onu özün yaradırsan.
Əvvəllər xaosdan qorxduğun, qaçdığın halda, indi onun haylı-küylü boş küçələrində heçnəyə məhəl qoymadan laqeydcə səndələyə-səndələyə addımlayan sərgərdan əyyaşı xatırladırsan.
Əyyaşın hər şeyi, özünü belə unudub sadəcə içkini düşündüyü kimi sən də zamanla sadəcə başının rahat olmasını düşünürsən.
Əyyaş hər şeydən qaçıb içki şüşəsi adlı zaman maşınıyla başqa bir aləmə seyr edir. Sən də əyyaş misalı dünyanın canı cəhənnəmə söyləyərək öz aləmində bəzən xəyallar, bəzən yuxular, bəzən kitablar, bəzən musiqilər, bəzən heyvanlar, bəzən də təbiət qoynunda hər şeyi unutduran məşğuliyyətlərinlə və ya işinlə, sənətinlə günbəgün rahatına düşgünləşirsən.
Rahatına düşgünləşdikcə özündən qaçır, onsuz da kimsəsizlik duyğusundan əziyyət çəkən ruhunu daha da kimsəsizləşdirirsən.
Xaraba bir daxmada onu qaranlıq bir kimsəsizliyə məhkum edib, çağırışına karlaşır, özün də özünü ehmal edib heçliyə sürükləyirsən.
Vicdan bəzən sən bu deyilsən söyləyərək sənə əzab versə də, əyyaşın onu içkiylə susdurduğu kimi, sən də özünə görə bəhanələrlə vicdanının mühakiməsinə getməyi, onunla olan söhbətləri ertələyirsən...
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(24.01.2024)
KİTAB BƏLƏDÇİSİndə Şekspirin “Hamlet”i
Leyla Səfərova, “Ədəbiyyat və incəsənət”
Olmaq ya da olmamaq!
Bu cümləni oxuyanda hər birimizin ağlına eyni şəxs gəlir. Şekspir.
Kimdir Şekspir?
1564-1616-cı illərdə yaşayan dahi 4əsr öncənin yazıçısı olsa da adını bugün də yaşadır. Elə bir şəxs yoxdur ki, ən azı Romeo və Juliyetin adını bir dəfə eşitməmiş olsun, ya oxumamış olsun. Şekspir 38pyes, 154sonet, 2uzun hekayənin müəllifidir. Qələmə aldığı əsərlər nəinki İngilis intibah ədəbiyyatının, həmçinin bütün dünyanın göz bəbəyidir. Gələk yaradıcılığına. Madəm ki, mövzuya "Hamlet" əsərinin monoloqu ilə başladıq, elə bu əsərlə də davam edək. Hamlet Şekspirin ən uzun dramı, şübhəsiz ki, dünya ədəbiyyatının ən təsirli tragediyalarından biridir. Əsərin əsas mövzusu Hamletin intiqam arzusudur. Hamlet anası ilə evlənən, Danimarka taxtını ələ keçirən əmisi Klavdidən intiqam almaq istəyi ilə alışıb yanır. Əsas səbəb isə ölən atasının ruhuyla olan söhbətidir. Atanın ruhu oğulu rahat buraxmır və ondan intiqam tələb edir.
Əslində düşünəndə bir çoxumuzun mental dəyərlərinə necə də uyan bir hissdir bu... Necə yəni? Qardaş qardaşı öldürüb onun yoldaşına göz qoyar? Necə yəni insan öz doğmasının taxtına-tacına göz qoyar? Əsrlər keçsə də şah əsər olmasının səbəbi məhz budur deyəsən. Hamletin monoloqları isə insanı sözün əsl mənasında yaralayır, biraz bədii dildə desək, eyni Culyettanın etdiyi kimi xəncəri alıb vurur, öldürür sözlər ruhumuzu.
Ah, insan bədəni, necə möhkəmsən!
Əriyib dönmürsən göz yaşlarına.
Ey qadir yaradan, intiharı kaş
Yasaq etməyəydin biz insanlara.
İlahi, ilahi! Mənə bu dünya
Necə də mənasız, miskin görünür.
Hər yanda rəzalət, hər yanda dəhşət!
Baxımsız bağçanı kol-kos basantək,
Əclaflıq, alçaqlıq tutub dünyanı.
Bu iş nə tez oldu, nə cür baş verdi!
İki aydır ölüb, iki ay olmaz.
Elə gözəl kral, nəcib bir insan...
O, günəş Allahı Apollon idi,
Bu, içki tanrısı yaramaz Satir.
O mənim anamı elə sevirdi, Qoymurdu üzünə meh də
toxunsun...
Köhnə əsərləri, köhnə sevgiləri oxuduqca indiki dövrdəki dildəki sevirəm sözləri o qədər süni gəlir ki. Kitablarda axtarıram buna görə də əsl sevgini. Və bəlkə də ideallarım kitablar olduğu üçün əsla inanmayacağam heç bir "sevirəm" sözünə könüldən. Hamletin ata-anasının sevgisini xatırladığı o anlar o qədər gözəl təsvir olunub ki, duyğulanmamaq əldə deyil. Lakin sonrasında anasına olan qəzəbiylə də bir evlad kimi vəfasını, sədaqətini göstərir, anasının atasını belə tez unutmasını bağışlaya bilmir.
"O qadın, o anam, aman ilahi...
Ağılsız, duyğusuz vəhşilər belə
Ondan daha artıq yas saxlayardı.."
Bəli, insan evladı unutqandır. Və nəinki 5əsr, heç 5dünya da dəyişsə bu gerçək dəyişməyəcək. Həyat davam edir, düzdür. Hər kəs yaşamalıdır, ölənlə ölünməz, doğrudur. Amma mənə görə sevgi, sədaqət ruhunu, qəlbini də sevdiyinlə bərabər məzara qoymaqdır. Yaşamaq başqa elə hey bir əli tutmaqdan ibarət olmamalıdır. Yaşamaq eyni zamanda qara torpağın apardıqlarını da yaşatmaqdır mənə görə.
Bu dram həqiqi bir kədərdən bir qəzəbə çevrilmiş həyatı, dəlilik, dahilik arasındakı çizgiləri, insani münasibətləri, xəyanəti, sədaqəti və əxlaqsızlığı özündə əks etdirir. Hər obrazın içində hər gün rastlaşdığımız minlərlə insanı görə bilirik. Əslində biraz absurt gəlsə də mən Hamlet obrazını niyəsə Cəlil Məmmədquluzadənin Ölülər əsərinin Kefli İsgəndərinə bənzətdim. Hər ikisi çabalayır. İzah etməyə, bu dünyanın, bu cəmiyyətin əxlaqsızlığıyla, ağılsızlığıyla mübarizə aparmağa çabalayır. Amma bacarırlarmı? Məsələ budur.
Hamletin intiqam istəyi əslində sadəcə atasıyla bağlı deyildi. Biz bu obrazda həm də humanizmi, insani keyfiyyətlərin bir çoxunu görürük.
"Yox, gərək məhv edəm onun özünü.
Ləkəsiz vicdanın tələbidir bu.
Bəşərin camında o bir yaradır,
Onu kəsməliyəm bu əllərimlə.
Qorxulu caniyə cəza verməmək
Özü də dünyada bir cinayətdir."
Hamlet əmisini cəmiyyət üçün bir kin, bir qüsur olaraq görürdü. Haqsız idimi? Yox.
Bir sevgi örnəyini isə Hamlet və Ofeliyada görürük. Düzdür, onların sevgiləri çox çəkmir, Ofeliyanın intaharı hər kəsi sarsıdır. Elə Kraliçanın oğluyla bağlı xəyalları da bu səhnədə ölməyə başlayır. O, Ofeliyanı oğluna yar görmək istədiyini söyləyir tabutun başında. Qismət...
Əsərdə Hamletlə eyni mövqedə olan 2xətt var ki, biri Laertes, digəri Fortinbas xəttidir. Laertes layiqli gənc hesab olunur. Poloniusdan dərs alır və əxlaq nümayəndəsinə çevrilir. Fortinbas isə Hamletin bir növ xəyallarını gerçəkləşdirən versiyasıdır. Hamletin əli, gücü çatmayanları o əldə edir.
Ümumilikdə əsərlə bağlı fikirlərimə gəlsək mən deyərdim ki, gec olmadan oxumayan hər kəs oxumalıdır bu əsəri. Müasir dövrdə "ədəbiyyat" adı altında yazılan o qədər cızma-qaraların yanında əsl ədəbiyyatla tanış olmaq mütləqdir.
Yazımı yenə Hamletin dilindən bir neçə cümləylə sonlandırmaq istəyirəm.
"Hansı mənfur iblis gözübağlıca
Oyununda bu sayaq aldatdı sizi?
Gözləri görməyən, qulaqları kar,
Bütün duyğulardan məhrum olan da
Belə yanılmazdı.
Ey həya, haradasan? Haradadır abrın?"
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(24.01.2024)
GÜNEY AZƏRBAYCAN POEZİYASI ANTOLOGİYASInda Elnaz İslamvənddən “Urmu”
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində portalımızın Güney təmsilçisi Əli Çağla bu dəfə sizlərə Elnaz İslamvəndin şeirlərini təqdim edir.
Köylü Qız adıyla tanınmış güneyli şairə, Elnaz İslamvənd 1983-cü ildə Təbriz şəhərində doğulmuşdur. O, 2005-ci ildə pedaqoji fakültəsini Təbriz universitetində bitirmişdir. Şairənin “Bax, mən də köylü qız olmuşam” adlı ilk kitabı 2005-ci il və “Islanmış son duraq” adlı şeirlər kitabı 2017-ci ildə işıq üzü görmüşdür.
URMU
O qədər dedilər: “Dənizdir, dəniz”,
Deyirəm bəs sənə göz dəydi urmu!
Dərdi təzələsəm hənizdi həniz,
Bilirəm yarana duz dəydi urmu.
Al bu göz yaşları təbrizdən gəlir,
Qıymasan üzünə baxmaram urmu!
Biz ana torpağın övladlarıyıq,
Gərəkdir paylaşaq çətin durumu.
Gördün babaların sözü düz çıxdı,
Dedilər: “İçindən yeyilər ağac”.
Duz yeyib duzqabı sındıran oldu,
Daraşdı üstünə hər ac yalavac.
Pisliyi pis etmək ayıbdır, ayıb,
Əti dırnağından ayırmazlar ki?!
Döyüşdə arxadan vurana lənət,
Əsgəri qurşunla doyurmazlar ki?!
Dərdi təzələsəm hənizdi, həniz,
Nə bilim bəlkə də bir zaman oldu.
İndi duzlağında oynayan uşaq,
Gələcək günlərə Səttarxan oldu!
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(24.01.2024)
