“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə “Biri ikisində” layihəsində bu gün növbədə Müsahibə vaxtıdır, Taleh Mansurun ədəbiyyatşünas, ədəbi tənqidçi Rüstəm Kamalla müsahibəsidir.

 MÜSAHİBƏ GUŞƏSİ

 Müsahibə üçün Rüstəm müəllimi düz bir ay on gün soraqlamalı oldum; nə az, nə də çox, düz qırx gün...  Burda da bir bəlli bir kəramət var, öz yerində. Yazıları mistik ilmələrdən hörülmüşbir könül adamıyla bağlı belə zəruri təsadüfün yaşanması, zənnimcə, nə mənə, nə də başqalarına təəccüblü gəlməlidi.  Əslində, işlərin belə gətirməsi həm də bu qərarlı və dəyərli professorun bir yerdə qərar tutmamasına bağlı idi. Qələmə aldıqlarını tapmaq qədər asan deyil həyatda Rüstəm Kamalı tapmaq. Sorağı gah bir təhsil ocağından gəlir, gah da o biri təhsil ocağından. Ziyasından tələbələrinin düşüncələrinə, ürəyinin odundan çalışdığı  təhsil ocaqlarına pay düşür. Qoy Tanrı da payını kəsməsin Rüstəm müəllimin. 

 Ümumiyyətlə, özündə heç nə saxlamır Rüstəm Kamal. Son damla fikrinə kimi yazıya və insana xərcləyir. Xərcləyir ki, bitməsin, yeni nəfəslə müjdələnsin.  Necə deyərlər, nəfəs verib, nəfəs alır.  Qələminə və dilinə tuş gələn ən qədim yaşanmışlar belə tazə yaşananlar kimi təravətlidir. Alim düşüncəsinə, şair ürəyinə sahib olanda belə olur da, elə belə də olmalıdı. Mən onunla 60 yaşının tamamında həmsöhbət oluram. 60 yaşını tamamlamasaydı belə, o, bütöv şəxsiyyətdi, dünyaya bütöv gəlmişlərdəndi. Kimsə onu bütövlüklə tanımırsa, Osman Sarıvəllinin təbirincə desək, günah onun özündədi. Məşəl ürəyinə baxıb ona 60 yaş vermək olmaz, fəqət düşüncə və fikirlərinə nəzər yetirəndə 60-ın yanında gözdən qaçan bir sıfırın olduğunu sezməyə bilmirsən.

Əslində, Rüstəm müəllimlə həmsöhbət olmağın yaxşı və yaxşı olmayan tərəfləri var. Yaxşı olan odur ki, ona hansı sualı versən, cavabı sözün, bilginin və düşüncənin qüdrətində məna-məna dalğalanır, bir dərin mətləbdən o biri dərin mətləbə doğru uzanır. Yaxşı olmayan tərəfi  də odur ki, danışdıqları şirin-şəkər ömür kimidi, xoş gəlir, ümidləndirir, amma bitməsi labüddür. Ömür demişkən,  ədəbiyyat  onun ömür  yoludur. Dünyaya Tanrı verən öz ömrüylə gəlsə də, illəri çay misalı axıb qarışıb ədəbiyyat dəryasına. Açığı,  indi ayırd etmək çətindi,  ömrünün illəri çay misalı axıb qarışıb ədəbiyyata, ya ədəbiyyat tale olaraq qarışıb alın yazısına. Bilmirəm... Bildiyim odur ki, Rüstəm Kamalın imzası söz dünyasının  bağrının ortasından ekvator xətti kimi keçir. Hələ yoxlasan, nəbzi də sözlə əkiz döyünür.   Adi vaxtlarda gözlərində gəzdirdiyi işıq ədəbiyyatdan söz düşəndə günəşə dönür. Bir baxırsan ki, o günəşin şəfəqlərindən Dədə Qorqud, Məhəmməd Füzuli, Nizami Gəncəvi, Molla Pənah Vaqif, Mirzə Cəlil, Səməd Vurğun, Məmməd Araz və neçə-neçə dühanın ziyası süzülür. Belə anlarda dilindən süzülənləri gözlərindəki günəş təsdiqləyir. Və sən təkcə bir alimin dediklərinə deyil, həm də bir günəşə inanmaq məcburiyyətində qalırsan.

– Rüstəm müəllim, bəlli məsələdir ki, tənqidçi fikri mətnə münasibətdən doğulmalıdır, amma bəzən mətn müəllifinə münasibətdən doğulur. Belə olan halda ən çox itirən kim olur, müəllif, tənqidçi, ya ümumən ədəbiyyat?

– Hər ikisi itirir. Və ümumiyyətlə, ədəbiyyat da itirir. Tənqidçi, ədəbiyyatşünas mətn müəllifini unutmalıdır. Ortada yalnızca əlahəzrət mətn qalmalıdır. Müəllif səndən ötrü məcazi mənada ölməlidi. Nəzərə almalısan ki, o mətn bitəndən sonra sənin mətnin başlayır. Yaxud, o mətnin əvvəli sənin mətnin ola bilər. Mən hər zaman inanmışam ki, mənim yazdığım mətn haqqında bəhs etdiyim mətndən öncə gəlməliydi. Əslində, mən mətnlərim  vasitəsiylə şairin, yazıçının taleyini oxumaq istəmişəm. Mətnin estetik tərəfləri, bədii xüsusiyyətləri arxa plana keçib. Mənimçün ədəbiyyat tarixində  hadisəyə çevrilmiş əsərlə heç kimin diqqətini cəlb etməyən əsər də eyni cərgədə dayana bilər. Əsas olan mətn deyil, onu necə oxumaqdı. Bizdə, təəssüf ki,  mətni oxuya bilmirlər. Mətnin görünən tərəfini oxumağa savad, görünməyən tərəfini  oxumaq üçün isə fəhm, istedad, üçüncü göz lazımdı. Torpaq yazın gəlişini duyan kimi, qız oğlan baxışını kürəyində hiss edən kimi hiss etməlisən mətni. Mənim  filoloji esselərim ədəbi mətnlərin üzərində təşəkkül  tapır, yazıçıların, şairlərin taleyinin içərisindən keçir. Bu mənada, bəlkə də, Azərbaycan ədəbiyyat tarixində filoloji esseləri ilk olaraq mən yazmışam. Məndən əvvəl esse janrı geniş yayılmışdı, amma “filoloji esse” terminini ədəbiyyatşünaslığımıza mən gətirdim.

– Elə isə sualımı bir az da konkretləşdirim, Rüstəm Kamalın esseləri yazıçı mətnləri ilə razılaşır, ya yazıçı mətnləri Rüstəm Kamalın esseləri ilə?

– İnan səmimiyyətimə, mənim mövzularım da bədahətən gəlir beynimə. Əlimlə qoymuşam kimi tapıram mövzunun detallarını. Həyatda olan yazıçı, şairlərin özləri etiraf ediblər ki, sən bizim şüuraltı gizlinlərimizi, şifrələri açırsan. Mən obrazlı düşünən adamam. Heç təsadüfi deyil ki, ədəbiyyatşünaslığa  təxəyyülün qrammatikasını da məhz mən gətirdim. Göstərmək istədim ki, ədəbiyyatşünaslıq da mükəmməl bədii yaradıcılıq növüdür. Mənim qəhrəmanım obrazlar, ideyalar, fikirlərdi. Bütün bunları şairanə təqdim eləmək mif və miflər yaratmaqla yekunlaşmalıdır. Əslində, mən mifoloqam. Hər bir yazıda ümumiləşdirmə olmalıdı. Bəzən məni bir obrazın üzərində dayanmaqda günahlandırırlar. Amma anlamırlar ki, sən bir zərrədə bütövlüyü göstərməlisən. Mənim qələmimə tuş gələn hər bir obrazın fokusunu böyüdürəm.Bir bulağın suyunu dəyərləndirmək üçün o bulağın suyunu bütövlükdə içməyə ehtiyac yoxdu, bir bardaq su içməklə də buna nail olmaq olar. Zərrədə küllü, külldə də zərrəni göstərmək mənim esseistikamın əsasını təşkil edir.

– Mirzə Cəlilə həsr etdiyiniz bir esse var, “Akuşkadan görünən dünya”. Həmin essedə pəncərə simvolik mənada müəyyən çalarlarla göstərilir. Hətta pəncərə məfhumu başqa bir essenizdə, daha dəqiq desək, Xalq yazıçısı Anara həsr etdiyiniz “Anar fəzası” essenizdə də  keçməkdədir. Mirzə Cəlillə Anarın ruh bağlılığını nəzərə alsaq, bu da təbiidi. Sualım keçmiş və bu günlə bağlıdı. Bilmək istərdim, Mirzə Cəlilin akuşkasından görünənlərlə çağdaş yazıçı pəncərəsi önündə yaşananlar arasında nə kimi oxşar və fərqliliklər var?

– Bir az çətindi bu sualı cavablandırmaq. Gərəkdir ki, bu suala paradoksal da cavab verəsən. Mirzə Cəlilin akuşkadan baxmağını öz xatirələri, fikirləri ilə süsləmişəm, elə pəncərəsini hörməyi ilə də. Mirzə Cəlil Azərbaycan ədəbiyyatının üç ən ağıllı yazıçısından biridi. Hər şeyin mahiyyətini bilən və özünü aldatmayan. Tarixin fərqli dönəmlərində yazıçılar oldu ki, özlərini aldatmaq istədilər. Yazıçılar oldu ki, toplumu aldatmaq istədilər. Yazıçının ən böyük günahı özünü və xalqı aldatmasıdı. Onun istedadının çox və az olması birinci, ikinci, üçüncü, dördüncü deyil, beşinci dərəcəli məsələdi. Bəlkə də, heç ədəbiyyatşünasın da söhbəti deyil. Elə yazıçılar var ki, onlar xalqı aldatdıqlarını ömürlərinin sonunda anladılar. Üzeyir bəy də, Mirzə Cəlil də  heç vaxt  nə xalqı, nə də özlərini aldatdı. Heç şöhrət də onları aldatmadı. Mən Üzeyir bəyi də, Mirzə Cəlili də ona görə fövqəladə sevirəm ki, onlar bu xalqı dəhşətli dərəcədə sevirdilər.  Onlar kütlədən kənarda durmağı da bacardılar, xalqın içində olmağı da. Azərbaycan ədəbiyyatının XX əsrin əvvəlində mənzərəsi beləydi.  Bir çox hallarda bu mənzərə çağdaş ədəbiyyatımızla eyniləşir. Hətta bir pəncərə məfhumu yazıçının özü də bilmədən  xarakterini bütövlükdə aça bilir. Biz nəinki həyata, elə ədəbiyyata da pəncərədən baxmalıyıq. Fərqli görmək üçün ədəbiyyatla   aramızda pəncərə olmalıdı. Ümumiyyətlə, insan pəncərədən hər şeyə tamamilə fərqli baxır, hər şeyi  fərqli görür. Bir ağaca pəncərədən baxmaqla çöldən baxmaq arasında dağlar qədər fərq var. Yəni sən pəncərədən ağaca baxanda onu  başqa bir dünyadakı ağac kimi görəcəksən. Məhz bu səbəbdən ədəbiyyatla bizim aramızda pəncərə olmalıdı. Həyatla ədəbiyyatın sərhədi pəncərə metaforasından keçir. Mirzə Cəlilin gözüylə çağdaş pəncərəmizdən baxanda çox şeylərin dəyişmədiyini görürsən. Daha Mirzə Cəlil olmaq da tələb edilmir  çağdaş yazıçıdan. Mirzə Cəlil indi yaşasaydı, bəlkə də, müasir kontekstdə uduzardı.  İndi bizdə həqiqət anlayışının mahiyyəti ya itib, ya da dəyişib. Yazıçı həqiqəti nədi? Ədəbiyyat hansı həqiqəti ifadə etməlidi? Bu kimi suallar öz dolğun cavabını tapmayıb. Misal üçün, klassik ədəbiyyata nəzər yetirsək, görərik ki, Nizami Gəncəvinin həqiqəti ayrı anlayış idi, Nəsimi üçün bu həqiqət bir başqa məna kəsb edirdi. Ancaq XXI əsrin virtual şəbəkədə olan yazıçısı üçün həqiqət anlayışı, bəlkə də, yoxdu, mövcud deyil. Həqiqət şahidi olduğun bir məişət hadisəsini sosial şəbəkədə paylaşıb insanların yazdığı rəyləri oxumaqdan ibarət deyil.

– İndi gənc yazarlarımızın yaradıcılığında bir dekadentlik hökm sürməkdədi. Yeri gəlmişkən, böyük rus ədəbiyyatşünası V. Stasov Fransada yaranmış sözügedən cərəyan tərəfdarlarını fransız səmimiyyətinin müxalifləri kimi xarakterizə edirdi. Gənclər arasında  hökm sürən bu dekadent əhvali-ruhiyyə ədəbiyyatımıza nə vəd edir?

– Vallah, burada konkret bir hökm vermək mümkün deyil. Ümumiyyətlə, ədəbiyyata hökm vermək olmaz. Dekadent əhvali-ruhiyyə cəmiyyətdən də gələ bilər, zəmanənin diktəsi də ola bilər. Müxtəlif dövrlərdə, deyək ki, Birinci və İkinci Dünya müharibəsindən sonra  Avropada ruh düşkünlüyü fərqli anlam kəsb edirdi. Pessimizm zəmanənin musiqisidir. Ruhun ətrafdakı hansı musiqini duyursa, sən o musiqiyə də köklənirsən. Misal üçün, Blok da bu ruha köklənmişdi. Bu ondan asılı deyil, sadəcə olaraq, Peterburqun havasında o musiqi çalınırdı. Həm də, bəlli ki, dekadentlik təkcə ədəbiyyata deyil, bütün sənət növlərinə sirayət edir. Mümkün deyil ki, şairdə olan hiss rəssamda, bəstəkarda olmasın. Bir Çin estetika traktatında belə bir fikir var: “Sular  bulanıq olanda tısbağalar  xırda olur, zəmanə qarışıq olanda musiqi cır olur”. Şair, yazıçı havadan nəm çəkir. Eləcə də havadakı səs şairin, yazıçının  ifadəsidir.

– Videomüsahibələrinizin birində  ədəbiyyat tarixini həm də oxucu tarixi kimi xarakterizə etmisiniz. Çağdaş ədəbiyyat tariximizi yazanlar öz oxucularını tarixə sala biləcəklərmi? Bu günün ədəbiyyat tarixi gələcək oxucu üçün nə dərəcədə maraq kəsb edəcək?

– Ümumiyyətlə, bugünkü ədəbiyyatın əsas problemi elə oxucu problemidi. Bizim yazıçı öz oxucusunu görmək bir yana,  təsəvvür belə etmir. Yazıçı  oxucu ilə həmmüəllifdi. Dünyanın harasındasa bir oxucu tapılır ki, yazıçı ilə sinxron nəfəs alır. Yazıçı həmin oxucunu tanımır, amma əsərində verdiyi işarə və detallar doğmadı ona. Avropada roman bazar üçün yazılır, o mütləq satılmalıdı. Yəni romanı nəşriyyat bazara çıxarır, onun təbliğatıyla məşğul olur və sən kitabın satıldığı müddətdə  reytinqlərdə zirvəyə ucalırsan.  Orda roman artıq istehsalat hadisəsidi. Biz isə hələ ədəbiyyatı mənəviyyat hadisəsi hesab etməkdə qalmışıq.  Oxucu istəyini aşkarlamaq üçün sosial sorğu yox, bazar yox, kitab alqı-satqısı, demək olar ki, yox... Yazıçı obrazının ilğıma çevrilməsi fonunda virtual müəlliflər meydana çıxır. İndi bəzi sosial şəbəkələrdə özünü reklamla məşğul olan müəllifləri görəndə mənə elə gəlir ki, onlar canlı deyillər, həyatda mövcud deyillər, sadəcə, vritual müəlliflərdi. Bircə il onlardan danışılmasa, olmamış kimi unudulacaqlar. Belələrinin əsərlərini üç-dörd cümləlik statuslar əvəz edir. Çoxusu da ürək sözünü “ürəh” və “ürəy” şəklində yazanlardı. Onların bəlli status oxucuları da elə ürək sözünü doğru-düzgün yaza bilməyənlərdi.

Hər bir yazıçının da oxucusu özünə bənzəyir. Misal üçün, Nizaminin oxucusu hökmdar, sovet yazıçısının oxucusu fəhlə kommunistlər, senzura da daxil olmaqla, partiya idisə,çağdaş yazıçının alıcısı ilğım-virtual oxucudu, ad var, özü yoxdu. İndi şeirlər də səslənmir. Çağdaş şeirlər ölü mətnlərdi. Onları gözünlə oxuyursan. Sosial şəbəkədə paylaşılan şeirin nə olduğunu müəyyən etməkdə çətinlik çəkirəm. Açığı, heç bilmirəm nədi. Çünki şeirin bir tərəfində hansısa müğənni haqqında informasiya gedir,  o bir tərəfində də qadın zorakılığını ehtiva edən edən bir kriminal xəbər. İndi gəl bu kontekstdə ortada qalan şeiri oxu. Gəl şair ol. Şeir də özünə qohum kontekstdə getməlidi axı. Səfərbərlik fonunda səslənən vətənpərvər şeir, əlbəttə, hədəfə tuş gələcək. Biri də var, bu şeiri hansısa şou xəbərin əhatəsində dərc edəsən.

– Aristotel “Poetika” əsərində Homerlə bağlı yazırdı: “Homer təkcə yaxşı şeir yazdığına görə yox, dramatik təsvirlər yaratdığına görə, laqqırtını deyil, gülməlini mənalandırdığına görə böyük şairdi. Məhz buna görədir ki, “İliada”, “Odisseya” necə faciə ilə əlaqəlidirsə, “Maqbet”in də komediya ilə əlaqəsi elədir”. Aristotelin təbirincə sadaladığımız xüsusiyyətlərə görə, böyük şair belə idi, bəs Rüstəm Kamala görə, böyük şair hansı özəlliklərə sahib olandı?Ümumiyyətlə, biz böyük şair kimə deyirik?

– Roma imperiyası dönəmində yalnız böyük şairlər meydana çıxırdılar. Kiçik şairlərə meydanda  yer yox idi. Yaxud ortabab şairsənsə, sənin meydanda nə işin var? Əslində, bizdə də belə olmalıdır. Üzü klassik dövrdən bu yana yalnız böyük şairlər yaşamaq hüququ qazanıblar. Bu, seleksiya-filan deyil e, sadəcə, Füzuli dönəmində görünmək üçün mütləq Füzuli olmalıydın. Sənə başqa cür yer yox idi.Anlamalıydın ki, böyük şair olmaqdan başqa çıxış yolun yoxdur.  Auditoriya da, oxucu da öz zəmanəsindən böyük şairini tələb etməlidi. Məhdud istedad sahibləri meydana çıxanda dəyərlər itir, gözdən düşür. Birincisi, indi şairin böyüklüyünü dəyərləndirmək, ölçmək üçün qarşılaşdığımız  ən böyük problem meyarın olmamasıdı. Yəni Seyid Əzim Şirvaniyə Füzuli meyarı ilə yanaşırdın, onun böyüklüyü o şkala ilə ölçülürdü. İndi kimin meyarı ilə yanaşaq? Nizami, Füzuli meyarı ilə ölçmək mümkün deyil, çünki müasir şair həmin klassiklərin poetik sisteminə daxil deyil. İkincisi, o şair böyükdü ki, dilin fövqünə  çıxa bilir, dili istismar etmir. Kim dili ram edə bilirsə, əhliləşdirə bilirsə, o, böyükdü.  Bizdə Azərbaycan dilinin melodikliyini, gözəlliyini, frazeoloji zənginliyini istismar edən çoxlu ortabab və balaca şairlər var. Təbiətə və ətraf mühitə qarşı yönəlmiş ekoloji terror kimi bir şeydi poetik dilin terroru. Füzulinin böyüklüyü türkcənin fövqündə olması idi. Səməd Vurğun da dilin fövqünə çıxmağı bacardı, Məmməd Araz da. Yeri gəlmişkən, mənim sevdiyim ən sonuncu böyük şair elə Məmməd Arazdı. Məmməd Araz həm də ona görə böyük şairdi ki, onu yamsılamaq, təqlid eləmək mümkün deyil.
Bu mənada ədəbiyyat tarixində elə şairlər var ki, onlardan yan keçməlisən, istedadın olsa belə, ona bənzəmək, təqlid eləmək istəsən, məhv olacaqsan. Sevdiyin şairin priyomlarını bilməlisən, ancaq “xata-bəlası”nı özündən uzaq eləməlisən.

– 60 yaşlı Rüstəm Kamal geridə qoyduğu ömrünü esseləşdirsəydi,  nələri yazardı?

– Mən heç vaxt inanmadığım şeyləri yazmadım. Bir  aşıq dastanda cərəyan edən hadisələrə, qəhrəmanlara inanmırsa, həqiqət kimi qəbul etmirsə, o dastanı danışa bilməz. “Əsli və Kərəm”i danışan aşıq mütləq aşiqlərin od tutub yanmasına inanmalıdır. Yazıçı, alim də belə olmalıdır. Ədəbiyyatı da,  yaradıcılığı da, lap elə həyatı da gözəlliklə süsləyən sevgidir. Gərəkdir qəhrəmanlarını, haqqında yazdıqlarını, insanları sevəsən. Başqalarını bilmirəm, mən heç vaxt sevə bilmədiklərim haqqında bir cümlə də yaza bilməmişəm. Yazmağa cəhd eləsəm də, zəif bir nəsnə çıxıb ortaya. Sevəndə bəsirət gözün də açılır, əvvəllər fərqinə varmadığın, görmədiyin işarələrlə mükafatlanırsan. Bu dəqiqə  mənim qeyd dəftərim elmi məqalə, pritça, hekayə, esse mövzuları ilə doludur. Yazmağa başlamağım üçün mövzunu görüb inanmağım kifayətdir. Qalanı asandı. Yazandan sonra görürəm ki, mənim yazdıqlarıma inananlar da az deyilmiş. Mövzularımın üzərinə hədəfə istiqamətlənmiş mərmi misalı şığıyıram. Yazılarımı kağız parçalarına, belə demək mümkünsə, fotoneqativ effekti ilə yazıram. Anna Axmatova deyirdi ki, şeir çör-çöpdən yaranır, bax eynən elə. Sonra həmin yazıları – kağız parçalarını ipdən bir neçə gün asıram. İki-üç gün sonra o yazıların rəngi, mənası, yeri dəyişir.  Nəhayət, kiçik qeydləri bir yerə toplayıb yazıya çevirirəm. Mənim esselərim fraqment təfəkkürünün məhsuludur.Yenə deyirəm, mifləri sevirəm, çünki mif yaradıram.  Mənimçün həm də  mif olanlar sevimlidir.Bu mənada Bakı da, Şuşa da, Mirzə Fətəli Axundov da, Mirzə Cəlil də mifdi mənimçün. Mən hamının gördüklərini mifoloji strurktura daxil edirəm. Əslində, yazıçı da, lap elə insan da mif daşıyıcısıdır. Yazıçının, alimin  gərəkdir ki,  mifoloji təfəkkürü olsun. Bütün əsərlər də hansısa mifoloji model üzərində qurulur.

Müəllimim həmişə deyirdi ki, iki hissi itirmə, ölçü  və ləyaqət hissini. Bunları itirməsən, həyatın harmoniyalı, düzənli olacaq. Hər zaman çalışmışam ki, ölçü hissini itirməyim, paralel olaraq öz yerimi bilim. Yaradıcılıq da ömür kimi növbəti ünvanı bilinməyən bir yoldur. Mən həyatımın bir dönəmində on ilə yaxın, demək olar ki, heç nə yazmamışam, susmuşam. Bu zaman kəsiyində hara getmək istədiyimi aydınlaşdırmaq istəyirdim özümçün. Dediyim odur ki, arada susmaq da lazımdı.

Çox yazmışam, Taleh, amma ömrüm boyu bir kitaba sığışmaq arzusunda olmuşam. İstəmişəm ki, o kitab ürəyin müdrikliyinin ifadəsi olsun. Bunu ürəkdən arzu edəndə Allah da bu şansı sənə verir. Bəlkə də, yazıçının, alimin Allah dərgahına özüylə apara biləcəyi ləyaqəti də bundan ibarətdi.  İndiyəcən yazdığım elmi məqalələri, esseləri və pritçaları ard-arda düzsən, görərsən ki, nə yazmışamsa, hamısı bir-birinin davamıdı. Hamıya elə gəlir ki, bülbül həmişə bir nəğməni oxuyur. Ancaq elə deyil. Deyirlər, bülbülün səsini lentə yazıblar,  araşdıranda məlum olub ki, onun təkrarlanan nəğməsi yoxdu. Mən də özümə, bülbül nəğməsi misalı, təkrarsız yaşamağı və yazmağı arzulamışam.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.04.2023)

Professor Əlibala Məhərrəmzadə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının oxucuları üçün “Ev tapşırığı: Uğur düsturunu tapacağıq” layihəsini təqdim edir. Uğur şərtləri barədə danışmaqda davam edirik. Burada, əsas yerlərdən birini də kitablar tutur.

Zaman-zaman ən yaxşıların seçimini etməyə ən müxtəlif mənbələr cəhd göstəriblər. Onların ən nüfuzlularını qruplaşdıranda (bu qruplaşmada tiraj, satış həcmi, yayıldığı areal, buraxdığı iz və s. əsas götürülür) kitab mağazalarındakı yüzlərlə rəngbərəng cildlərin içində azmayaraq «nəyi və niyə oxumaq» sualına mütləq cavab tapmaq mümkün olur.

Biz öncə peşə fəaliyyətində, biznesdə uğur qazanmağın yolunu göstərən ən çox tələb olunan kitablara nəzər yetirək. Bu, o kitablardır ki, onların hesabına bir neçə nəsil uğurlu mütəxəssis və iş adamı yetişmişdir.

Beləliklə ən yaxşı onluq.

10-cu yer:

Henri Ford. «Mənim həyatım, mənim nailiyyətlərim»

Bu kitab az qala bütün dünyanı dolaşıb. Bir çox dillərə tərcümə olunub, çoxmilyonlu tirajlarla çıxsa da kitab mağazalarının rəflərindən dərhal qeyb olub.

Kitaba bu cür öldürücü maraq heç də uğurlu reklam hay-küyündən doğmayıb, onun məzmununun doğrudan da faydalı olmasından şərtlənib. Burada dünya biznes tarixinə möhürünü vurmuş əfsanəvi şəxsin, avtomobillər kralı Henri Fordun həyatı, yaradıcılığı, milyardlar gətirən biznesinin praktik yolu göstərilir.

Henri Ford kitabında biznesin idarə edilməsi işinə öz baxışını, ideyalarını, menecment teoriyasını, ümumən iqtisadiyyat barədə bilgilərini bölüşür.

Maraqlısı budur ki, XX əsrin əvvəllərinə aid olan biznesin «Ford nəzəriyyəsi» yüz il keçməsinə baxmayaraq hələ də çox aktualdır, bu gün dünyada minlərlə kompaniya Fordun ideyaları əsasında fəaliyyət göstərməkdədir.

Henri Ford dillər əzbəri olan aforizmlərin də müəllifidir. Onlardan bəziləri mənim şüurumda əbədi həkk olunub.

 - Əgər mən insanlardan onların nə istədiklərini soruşsaydım, onlar belə cavab verərdilər: «daha sürətli olan atı!»

 - İnsan o vaxt ölür ki, dəyişilməsi dayanır. Dəfn isə sadəcə formallıqdır.

 - Uğursuzluqlar qorxu, rahatlıqaxtarma, məsuliyyətsizliklər səbəbindən baş verir. Qorxunu dəf etmək özünəinam yaradır!

 - Əgər sən odunu öz təşəbbüsünlə doğrasan, onda bu odun səni iki dəfə qızdıracaq.

 - Ən yaxşı dost bizə qəlbimizdəki ən yaxşı cəhətləri üzə çıxarmağa kömək eləyəndir.

 - Keyfiyyət – hətta heç kim baxmadıqda belə nəyisə düzgün etməkdir.

 - Pullu olmaq vacibdir, amma unutmayın ki, pulun məqsədi onu kefə-damağa sərf etmək deyil, onun faydalı xidmət üçün artırılmasıdır. Mənimçün həyatda kef-damaq qədər iyrənc şey yoxdur. Bizim heç birimizin ixtiyarı yoxdur ki, həyatını buna sərf etsin. Sivilizasiyada tüfeylilərə yer yoxdur.

 - Əgər sizdə entuziazm varsa, siz hər şeyə nail ola biləcəksiniz. Entuziazm sizin gözlərinizin parıltısı, addımlarınızın qətiyyəti, ideyalarınızı həyata keçirməkçün bol enerji axınıdır. Entuziazm – bütün tərəqqinin istinad nöqtəsidir. Yalnız onunla uğur mümkündür. Onsuz, sizin sadəcə, imkanlarınız var.

Bəli, 10-cu yerdəki kitabla tanışlıq baş tutdu. Bəs 9-cu yerdə hansı kitab qərarlaşıb? Bunu sabah biləcəksiniz.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.04.2023)

Bu gün tanınmış şair Tofiq Bayramın anım günüdür

 “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı xəbər verir ki, bu gün tanınmış şair, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, Əməkdar incəsənət xadimi Tofiq Bayramın vəfatından 32 il ötür.

Şair öz eliylə sevinə gərək,

Elin qəzəbiylə qabarmalıdır.

O, ana bətnindən məzar evinə

Ürəyi tərtəmiz aparmalıdır...

 Bəlli bir həqiqətdir: şair-doğma xalqının yaradıcı istedadının daşıyıcısıdır. Onun bu qeyri-adi qisməti şairlik amalının ucalığını, eyni zamanda çətinliyini şərtləndirir. Öz varlığında xalq başlanğıcını duymaq şairin poeziyasına təbiilik, səmimilik, vətəndaşlıq, aşılayan amildir. Belə poeziyanı geniş oxucu kütləsi sevir, yaddaşına yazır. Tofiq Bayramın vətəndaş inamlı, xalqsevər poeziyası beləcə sevilir. Azərbaycan ədəbiyyatında və poeziyasında görkəmli şair, tərcüməçi, Əməkdar incəsənət xadimi Tofiq Bayramın özünəməxsus bir yeri var. O, hər zaman poeziyamızın seçilən şairlərindəndir. Xarakterindəki bütövlük, çılğınlıq, onun şeirlərində və bütün yaradıcılığında özünü göstərir.

Tofiq Bayramın poetik inamına, ilhamına qol-qanad verən vətən sevgisi, xalq eşqidir. Azərbaycan mövzusu onun yaradıcılığının məhək daşı, hərəkətverici qüvvəsidir.

“Azərbaycan deyəndə...” şeirini neçə-neçə şeirsevərlər əzbər söyləyirlər.

Həyat və yaradıcılığı

Tofiq Bayram 1934-cü il dekabrın 16-da Bakı şəhərində anadan olmuşdur. Burada orta məktəbi bitirdikdən sonra APİ-nin tarix fakültəsində təhsil almışdır. Əmək fəaliyyətinə “Azərbaycan müəllimi” qəzeti redaksiyasında şöbə müdiri kimi başlamışdır. Sonra Azərbaycan Dövlət Televiziya və Radio Verilişləri Komitəsində ədəbi işçi, M.F.Axundov adına Dövlət Opera və Balet Teatrında ədəbi hissə müdiri, “Ulduz” jurnalı redaksiyasında, “Ədəbiyyat və incəsənət” qəzeti redaksiyasında şöbə müdiri, “Yazıçı” nəşriyyatında baş redaktor müavini işləmişdir. Sonra yaradıcılıqla məşğul olmuşdur. Lope de Veqanın “Hiyləgər məşuqə” pyesini tərcümə etmişdir. A.T. Tvardovskinin “Yaddaşın hökmü” poemasının tərcüməsinə görə M.Qorki adına Azərbaycan Dövlət mükafatı laureatı fəxri adına layiq görülmüşdür  

Şeir şairin ürəkləri dindirən dilidir desək, yanılmarıq. Şairdə yanar ürək, dəqiq, dərin müşahidə qabiliyyəti, yüksək mədəniyyət, oxucuların ürək tellərini dindirmək, şeir üçün yeni bədii vasitələr axtarıb tapmaq qabiliyyəti əsasdır. Şeirdən ürəklərə hərarət, gözlərə işıq gəlməlidir. Şair özü üçün deyil, xalq üçün yazır. Axtarış da düzgün anlaşılmalıdır. Tofiq Bayram hər dövrün şairlərindəndir. Onun hər dövrdə geniş oxucu kütləsi var və olacaq. Onun şeirlərində vətənpərvərlik hissləri güclüdür.

Tofiq Bayramın elə şeirləri var ki, onları həyəcansız oxumaq mümkünsüzdür. Bəli, oxucularla şeir dili ilə danışmaq, onların ürəklərindəki telləri dindirmək şairdən hünər tələb edir. Tofiq Bayram bir neçə şeir kitabının müəllifidir. Şairin şeirləri könül açandır, ürəyə yatandır. Əlbəttə, belə şeirlərin kökü, mayası bizim varlığımızdır. Bu şairin həyatla, insanla qaynıyıb-qarışmasının nəticəsidir. Tofiq Bayramın istənilən mövzuda-vətəndən, xalqdan, dostluqdan, təbiətdən, məhəbbətdən yazılarında səmimilik və təbiilik vardır.

Səmimiyyət şeir üçün əsas amillərdəndir. Ürəklərə yol tapan,könülləri dilləndirən, dillər əzbəri olan əsərlər, əlbəttə, ürək döyüntüsüylə, ilhamla yazılmış şeirlərdir.

 Tofiq Bayram şeirləri ahu-zar, sızıltı, küskünlük, düşkünlük kimi motivlərdən məhrumdur. Tofiq Bayram həmişə nikbin biri olmuşdur. O, heç vaxt şeirlərini şeir xatirinə yazmamışdır. Onun şeirləri bir daxili tələbdən doğmuşdur. Tofiq Bayramı düşündürən, onu həmişə narahat edən məsələ şeirin çətin, lakin şərəfli yollarında qələm ordusundan geri qalmamaq, gələcəyi bu gündən görmək, yeni şeir mənbələri tapmaq və öz şairlərini sevən xalqa xidmət etmək olmuşdur.

 Tofiq Bayram səlis üslublu, rəvan dili, ifadə tərzi ilə fərqlənən şairlərimizdəndir. Şair ömrünün son anına kimi sünilikdən uzaq qaçdı, təbii oldu. Bu sözlər də dilinin əzbəriydi “Təbii olmaq eyib deyil...” Onun üçün ülvi, təmiz məhəbbət Tanrı qədər əlçatmaz, əziz, müqəddəs idi. Deyərdi: “Qaya parçasını, daşı da ürəkdən sevsən, üzünə gülər. Şirin, xoş söz nəvazişdən quruyan bulaqların gözü açılar”.

Tofiq Bayram tərcümə sahəsində qələmini sınamış və bu sahədə uzun illər səmərəli fəaliyyət göstərmişdir. Onun dünya və keçmiş SSRİ xalqları ədəbiyyatından tərcümə etdiyi əsərlər bədii kamilliyi ilə seçilir.

 Ömrünün yarısını bu fədakar işə sərf edən Tofiq Bayram tərcümə əsərini əmanət sayar, “əmanətə xəyanət olmaz” deyər, tərcümə prosesini “qanköçürmə əməliyyatı”na bənzədər - “qan qrupu uyğun olmayanda tərcümə olunan şeir də xəstə olur”- deyərmiş.

 O, Aleksandr Tvardovskinin “Üfüqlərdən-üfüqlərə” (1966),dünya xalqlarının incilərindən ibarət “Ürəkdən-ürəyə” toplusu (1975), Rasul Həmzətovun “Durnalar” (1973) və “Dostları qoruyun” (1989) adlı şeir kitablarını, A.Puşkinin “Mosart və Salyeri”, A.Tvardovskinin “Yaddaşın hökmü”, A.Axmatovanın “Rekviyem” poemalarını, habelə İspan dramaturqu Lope de Veqanın “Hiyləgər məşuqə” pyesini ustalıqla dilimizə tərcümə etmişdir.

 Şair eləcə də Y.Yevtuşenko, L.Xaustov, V.Konstantinova, İ.Abaşıdze, M.Posxişvili, T.Ciladze, balkar şairi Qaysın Quliyev və bir çoxlarının həqiqi sənət əsərlərini seçərək, onları yüksək bədii səviyyədə tərcümə etməklə Azərbaycan oxucusuna töhvə etmişdir.

 Öz əsərləri ilə Azərbaycan ədəbiyyatına verdiyi töhfələrə görə Tofiq Bayrama 1984-cü ildə “Əməkdar incəsənət xadimi”, dünya xalqlarının poeziyasından nümunələrin yüksək peşəkarlıqla Azərbaycan dilinə tərcümə edilməsindəki əməyinə görə isə 1988-ci ildə “Maksim Qorki adına Azərbaycan Dövlət

Mükafatı” laureatı fəxri adları verilmişdir.  Şeirlərini və poemalarını vətənə, doğma yurda, ana dilinə məhəbbət və vətəndaşlıq yanğısı ilə yazan şair - “poeziya hər şeydən əvvəl şairin inamından, onun əqidəsindən yaranmalıdır”- fikrinə inandığını həmişə dilə gətirərək, “İnamım, əqidəm” şeirini – yazmaqla bu fikrini sübuta yetirmişdir.

Yaşaya bilərəm odsuz, ilhamsız,

 Yaşaya bilmərəm çörəksiz, susuz.

 Yaşaya bilərəm yüz il yuxusuz,

 Yaşaya bilmərəm bir gün inamsız...

Tofiq Bayramın fikrini yığcam və sərrast ifadə etmək məharəti onun poeziyasının əsas xüsusiyyətlərindən idi. O, nə yazırsa, nədən yazırsa yazsın, qələmə aldığı mövzunu ürəyinin süzgəcindən keçirər, hər misrasına poetik don geyindirər, fikrini aydın və obrazlı şəkildə çatdırar, əsası isə oxucuya həyacan yaşatmağı bacaran, onu düşündürən, dünyaya, həyata açıq gözlə baxmağı təlqin edən şairlərdəndir.

 Ən başlıcası isə o vətəndaş şair idi, torpağına və Vətəninə bütün varlığı ilə bağlı, mövqeyi isə hər kəsə bəlli idi. O, əsl yaradıcı insan olaraq, içərisində yaşadığı cəmiyyətdə cərəyan edən hadisələrə vətəndaş vicdanı ilə cavabdeh olduğunu bilərəkdən öz mövqeyini ortaya qoyaraq nöqsanlı cəhətləri qəzəblə qamçılayan, xeyirxah əməllərdən isə ilham alaraq qələmə sarılan, ədəbiyyatı özünün həyatı sayan, ilhamına güvənən, şeiri-sənəti canından əziz tutan, poeziya gecələrini, gur məclisləri çox sevən, coşqun təbiətli bir şair idi.

Tofiq Bayramın xoşbəxtliyi bir də onda olmuşdur ki, özü dediyi kimi o, həmişə ağıllı, zəngin dünya görüşü olan, təmənnasız insanların əhatəsində olmuşdur. Tofiq Bayram qadınlara-analara həmişə böyük ehtiramla yanaşmış, onun yaradıcılığında “qadın-ana” mövzusu aparıcı yerlərdən birini tutmuş və şair onlara olan tükənməz sevgilərini “Analıq haqqı”, “Ana sevinci, ana qəzəbi”, “Anam ağlayır”, “Qadınlar və analar haqqında qəsidə”, “Ay gecikən məhəbbətim”, “Qadın ürəyi”, “Şair arvadına” və bu kimi şeirlərində ürəklə, ilhamla vəsf etməyə müvəffəq olmuşdur.

“Analıq haqqı” şeirində, “Yüz il dayansam da qulluğunda mən, Ay ana, bir günlük haqqın ödənməz”... deyən şair, bacısı gəlin köçdüyü zaman yazdığı və sonradan bəstəkar Süleyman Ələsgərov tərəfindən musiqi bəstələnərək dillər əzbərinə çevrilən mahnıya çevrilmiş “Anam ağlayır” şeirində -

 Duvağa bürünüb yola düşürsən,

 Qonşular telinə çiçək bağlayır.

 Ay bacım, sən haldan-hala düşürsən,

 “Vağzalı” çalınır, anam ağlayır...

yazaraq, duyğularını belə kövrək və poetik dillə ifadə etmişdir. Bu bir danılmaz həqiqətdir ki, hər yaranan əsərin bir qaynaq mənbəyi olur. Qaynaq mənbəyi olmayan əsər obrazlı şəkildə ifadə oluna bilmədiyi kimi, heç vaxt da qəlblərdə yer tutub əbədilik qazana bilməz.

Yuxarıdakı parçalardan da göründüyü kimi, Tofiq Bayram yaradıcılığının hər nümunəsi bir “istinad nöqtəsi” ndən doğmuş, sonradan isə papulyarlaşaraq ictimailəşmişdir.

O, özündən sonra yüzlərlə, minlərlə ölməz sənət əsərləri, gözəl poeziya nümunələri qoydu getdi bu dünya üçün, dünyadakılar üçün - həm özününküləri, həm də dilimizə çevirdiyi, özümüzünküləşdirdiyi müxtəlif dünya xalqlarının nümayəndələrinin əsərlərini. Bax, elə budur Tofiq Bayramın bu dünyadan qazancı, qazancından da çox, bu dünyaya, dünyamızdakılara qazandırdıqları.

Onun “şəkər diabeti” ndən çəkdiyi ağrıların üzərinə daha bir dəhşətli “ağrı” gəldi - “Qarabağ ağrısı”. O, şəkərin verdiyi ağrılara dözsə də, Vətən ağrısına dözə bilmədi və 1991-ci ilin aprel ayının 19-da Əmircan kənd qəbiristanlığında fiziki cismini qatdı Vətən torpağına, ruhunu göylərə, şeirlərini isə bizlərə əmənət verərək...

Ruhu şad olsun!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.04.2023)

Türk kinematoqrafiyasının dahi nümayəndəsi, dünyaşöhrətli rejissor Nuri Bilge Ceylanın “Quru otlar üstündə” filminin nüfuzlu 76-cı Kann Film Festivalının əsas proqramında çıxış edəcəyi xəbəri təsdiqlənib.

Bir neçə gün öncə “Habertürk"ün yaydığı məlumat təsdiqlənmişdir, belə ki, filmin adı festivalın rəsmi saytında qərarlaşıbdır. 

Merve Dizdar, Musab Ekici və Deniz Celiloğlunun rol aldığı filmdə hadiaələr Anadolunun ucqar bir kəndində baş verir.

Və elə bu yerdə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı bir xatırlatma edir ki, Nuri Bilgə Ceylana ilk uğur gətirən filmdə də hadisələr Anadolu kəndində cərəyan edirdi, söhbət “Bir dəfə Anadoluda” filmindən gedir. 

Qeyd edək ki, Kann Kino Festivalı 16-27 may tarixlərində Fransanın Kann şəhərində baş tutacaq. Bura zümrüd sahildir - dünyanın kurort incisidir.

Festivalın əsas mükafatı Qızıl Palma Budağıdır.

Xatırladaq ki, Nuri Bilge Ceylanın “Qış yuxusu” filmi 2014-cü ildə Kann Film Festivalının Qızıl Palma Budağı mükafatını qazanıb. Niyə də ikincisi olmasın?

Şəkillərdə: Nuri Bilge Ceylan ümidlidir; “Qış yuxusu” filmindən fraqment

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.04.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” istedadlı yazıçı Təranə Vahidin qələm əhlinin ümumi faciəsindən bəhs edən yazısını təqdim edir. Çox kədərli, amma real əhvalatdır. 

Yazıçı Zaman Zamanlının ölüm xəbəri balaca, təbəssümlü şəhərdən sürət qatarı kimi keçdi. Özün dilsiz-ağızsız olasan, ölüm xəbərin  belə hay-küylü ola … 

Zaman Zamanlının yaxşı yazıçı olduğunu, əslində, hamı bilirdi. Amma bilmək azdı, Zaman Zamanlı heç vaxt gözə görünmədi, ad-san qazanmadı, pul-para sahibi olmadı, başına dövlət quşu qonmadı. Niyəsi də odur ki, bu sısqa, üzsüz, utancaq adam xoşbəxt ulduz altında doğulmamışdı. Elə bil alnına əyri-üyrü hərflərlə “sənin yerin bax orda, arxa cərgədə, heç kimin görmədiyi yerdədi” sözləri yazılmışdı. O da nəcib adamıydı, alın yazısıyla barışıb bir ömür arxa cərgədə, gözə görünməyən  yerdə, xəlvətdə şad-xürrəm yaşadı.

İyirmi bir  kitabını da dost-tanışları, daha doğrusu, bir kitabı sonacan oxumayan, əvəzində qaz vurub qazan dolduran səxavətli dostları çıxardı. Kitabları çıxanda da üzünün abrından satışa qoymadı, “kitab oxuyanlar çörək tapmır”, – deyib sevinə-sevinə dost-tanışa həddiyə elədi. Oxuyanlar oxuyub oxumayanlara verdi, kimlərsə kimlərəsə ötürdü, beləcə Zaman Zamanlının xeyli gizlin oxucusu oldu.

Zaman Zamanlının yaradıcılığı geniş olsa da, həyat yolu iki-üç cümlə  olardı, ya  olmazdı. Belə ki, universiteti qırmızı diplomla bitirib ortalıqda qalanda sevimli Həşim müəllimi çörəksiz qalmasın deyə sevimli tələbəsini Veteranlar Şurasında kargüzar kimi işə düzəltdi. Qorxacaq adam üçün qəhrəmanların arasında yaşamaqdan böyük xoşbəxtlik yoxdu. Bir ömür İkinci Dünya müharibəsi iştirakçılarının toplu-tüfəngli,  səsli-küylü xatirələrinə qulaq asa-asa ayları, illəri yelə verdi.  Cavanlığı yay armudu kimi sovulub keçəndə qocalığın burnu göründü. Kəsəsi, Zaman Zamanlı azca əməkhaqqısıyla, veteranların xatirələrinə qulaq asa-asa xatirə danışacaq yaşa çatdı. Yeddi roman, yeddi povest, yeddi hekayə kitabı işıq üzü gördü. Amma həyat hekayəsini nə yaşaya, nə də yaza bildi. Böyük imperiyanın çökməsinin şahidi oldu, müstəqilliyin şirinliyini daddı, tarixin dolanbac dalanlarından keçsə də, zalım oğlunun nə həyatında, nə də yaşayışında heç nə dəyişmədi.

Düzdü, həyatında, güzəranında heç nə dəyişmədi, amma günlərin birində dünyasını dəyişdi. 

Bu xəbəri ən ağır qarşılayan tənqidçilər oldu. Zaman Zamanlının yaradıcılığını görməzliyə vuran, haqqında bir kəlmə söz deməyə, yazmağa ürəkləri gəlməyən tənqidçilər elə bil Zamanlının qara gününü gözləyirmişlər. Yazdılar, özü də necə yazdılar.

Qırx ilin susqunluğundan sonra pəltək tənqidçilər də David kimi cəh-cəh vurdular. Qəzetlər, saytlar, televiziyalar, radiolar Zaman Zamanlıdan danışdılar. Üç gündə şəhərin təkəmseyrək kitab mağazalarında Zaman Zamanlının kitabı qalmadı. Sağlığında bunu görsəydi... ölməzdi, hər halda belə tez ölməzdi...

Bu arada yuxarıdan göstəriş gəldi ki, vaxt itirməyib Zaman Zamanlının xatirəsini əbədiləşdirsinlər. Hələlik yaşadığı binanın qarşısına yazıçının barelyefini vursunlar, sonra görsünlər neyləyirlər. 

Sözün düzü, sağlığında Zaman Zamanlının barelyefdən zəhləsi gedirdi. Daha doğrusu, barelyefdən eymənirdi. Barelyef görəndə yadına Arximed düşürdü. Ona elə gəlirdi ki, bütün barelyeflər bir az da Arximedə oxşayır. Sağ olsaydı, dünyasında imkan verməzdi ki, onu Arximedə oxşatsınlar, amma heç sağlığında səsi eşidilməmişdi, indi torpağın altında onu kim eşidəcəkdi?!

Qərar verilmişdi, çoxdan sifarişsiz qalan heykəltəraş bir həftəyə yoğurdu, yapdı, barelyef hazır oldu.

Səhəri gün kütləvi informasiya vasitələri cana gəldi. Barelyef, əklil hazır idi. Qalırdı Zaman Zamanlının ünvanını öyrənmək, mərasimi keçirmək, böyük yazıçının ruhunu şad edib bu məsələylə birdəfəlik üzülüşmək.

Vəd olunan yerdə uzunşüllət adam qulağında telefon, durmadan danışırdı.

– Qorxmaz müəllim, bu nə məsələdi, gecikirik axı, – deyə, jurnalistlərdən biri dözməyib soruşdu.

Qorxmaz müəllim elə bil diri balıq udmuşdu, dik-dik: 

 –  Heç, xırda bir məsələ var, yoluna qoyan kimi gedəcəyik,  – dedi.

Xırda məsələ xeyli uzandı. Əvvəl televiziyanın xəbərlərindən gələnlər, sonra gündəlik qəzetdə işləyənlər deyinə-deyinə çıxıb getdilər. Daha sonra saytdan gələnlər söyə-söyə dağılışdılar. Axıra agentlikdən gələn çəlimsiz qız qaldı.

Günün ikinci yarısı çəlimsiz qızın xəbəri yayımlandı: araşdırmalardan məlum oldu ki, yazıçı Zaman Zamanlının heç vaxt şəxsi mənzili olmayıb. Mərhum yazıçı ömrü boyu şəhərin müxtəlif yerlərində kirayə evlərdə yaşayıb. Evi olmadığı üçün barelyef təntənəli şəkildə veteranlar şurasına təhvil verildi. Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.04.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının əməkdaşı Kənan Məmmədli qardaş Türkiyə ilə bağlı olduqca maraqlı faktları sozlərə təqdim edir. Söhbət bu ölkədə gedən arxeoloji qazıntılar barədədir. Tarix - həqiqətən xalqın özünüqoruma instinktidir.

Qardaş Türkiyənin ən qədim yaşayış məskənlərindən olan Anadolu torpaqları əvəzsiz tarixi zənginliyi ilə diqqət çəkir. Ötən il zəngin coğrafiyaya malik bu diyarda 713 sayda arxeoloji qazıntı aparılıb və 10 min 500-ə yaxın tarixi əsər aşkar edilib. 

Və son iki əsrdə Anadoluda bəşəriyyətin qədim mədəni irsini işıqlandırmaq üçün arxeoloji tədqiqatlar aparılıb və ölkə daxilində araşdırmalar bu gün də davam edir. 2022-ci ildə ən çox arxeoloji qazıntı işləri Egey və Aralıq dənizini birləşdirən və 8 min illik tarixə malik olan Muğlada həyata keçirilib. Muğladan sonra Egeyin incisi İzmir fərqlənib. 

Türkiyənin cənub-qərbində yerləşən Dənizli şəhəri diqqət çəkir. Buradakı Laodikya, e.ə. 1-ci əsrdə Anadolu coğrafiyasının ən əhəmiyyətli və məşhur məkanlarından biri olub. Laodikiya Qərb Teatrı bərpa edilərək yenidən mədəni tədbirlərə ev sahibliyi etməyə başlayıb.

1979-cu ildən etibarən hər il ənənəvi olaraq Dənizli şəhərində beynəlxalq simpozium keçirilir. Türkiyə Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi, Pamukkale Universiteti və Dənizli Böyükşəhər Bələdiyyəsinin təşkilatçılığı ilə keçirilən tədbirdə yerli və xarici arxeoloqlar, alimlər və tələbələr iştirak edirlər. 

Türkiyənin Düzcə vilayətində eramızdan əvvəl III əsrə aid qədim "Prusias ad Hypium" şəhərində aparılan arxeoloji qazıntılar mütəxəssisləri heyrətləndirib. Belə ki, COVID-19 pandemiyası ilə əlaqədar müvəqqəti dayandırılan qazıntı işlərinin yenidən başlanması ilə qədim şəhərdə olduqca yaxşı vəziyyətdə olan teatr binası aşkarlanıb. Bu xəbər əsl sensasiyadır.  Baxın, əsrlərboyu üzərində müxtəlif tikililərin inşa edilməsinə baxmayaraq, bina öz görkəmini itirməyib.

Mütəxəssislər bu cür qədim tarixə malik tikililərin belə vəziyyətdə qalmasına dünyada nadir hallarda rast gəlindiyini bildirirlər.

Türkiyənin Qara dəniz bölgəsinin qərbində yerləşən tarixi şəhər bölgənin ən qədim yaşayış yeri olaraq tanınır. Burada aparılan qazıntı işləri zamanı teatr binası ilə yanaşı, tarixi divarlar, yazılar, su kəmərləri, "Roma körpüsü" kimi bilinən qədim abidələr də aşkarlanıb. (Qapaq fotosunda)

2023-cü ildə Türkiyənin tarixi zənginliyini gələcək nəsillərə ötürmək məqsədilə təxminən 750 arxeoloji qazıntının həyata keçirilməsi planlaşdırılır. 

Əslində, tarix hər bir kəsin tarixidir, ümumən dövlətin və xalqın deyil. Turistik baxımdan ən cəlbedici ölkələrdən olan Türkiyə tarixi abidələri aşkarlamağı və qorumağı gözəl bacarır. Sağ əli Azərbaycanın başına. 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.04.2023)