“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının oxucuları üçün professor, yazıçı, motivasiya spikeri Əlibala Məhərrəmzadənin “Ev tapşırığı: Uğur düsturunu tapacağıq” layihəsinin təqdimini davam etdiririk.

Bu dəfə mövzumuz beş ən mükəmməl motivasiya təlimi barədədir.

Bütün əvvəlki hissələrdə uğura aparan konkret yollardan bəs etdikcə özümüzə əxz edə bildik ki, 1) «Hər şey arzulamaqdan başlayır»; 2) «Uğura doğru getməkçün mütləq özündə möhkəm xarakter formalaşdırmalısan»;  3) «Sizə maneçilik törədən axmaq vərdişlərdən mütləq yan qaçmalısınız»; 4) «Məqsədə doğru iləriləyərkən ən kreativ üsullardan istifadə etməlisiniz»; 5) «Kifayət qədər gödək olan ömrü dəyərli yaşamaqla, dəyərsiz işlərə vaxt ayırmamaqla bir qədər uzatmalısınız».

Mən niyə məhz bu beş şərtlərin adını çəkdim? Çünki bu şərtlərlə bağlı ən mükəmməl hesab etdiyim motivasiya təlimlərini sizin diqqətinizə çatdırmaq istəyirəm ki, bunlar da Barbara Şer, Riçard Vaysman, Devid Şvarts, İrina Xakamada və Den Valdşmidtə məxsusdur.

Bacardığınız qədər hər bir frazaya diqqət etməyi sizdən rica edirəm. Beləliklə, sıra ilə Barbara Şerin «arzulamalarından» başlayıb ta ki, Den Valdşmidtin «6 il əlavə yaşamaq» sirrinə qədər davam edirik.

             Arzuları necə həyata keçirməyin Barbara Şer təlimi

Əlbəttə, biz hamımız müvəffəqiyyətli adam olmağa cəhd edirik, amma çox vaxt bunun üçün nə edəcəyimizi bilmirik. Tanınmış motivasiya spikeri Barbara Şerin  Enn Qotliblə birgə yazdığı «Arzulamaq ziyanlı deyil» adlı təlimi ilə tanışlıqdan hədsiz məmnun olmuşam. Belə ki, xanım Barbara arzuları həyata keçirmək metodikasını açıqlayır. Özü də o, «arzulara inan, onlar mütləq həyata keçəcək» kimi banal məsləhət vermir, «sabahkı gündən hər şeyi yenidən başla» kimi taftalogiyaya müraciət etmir. O, həyat tərzinizi dəyişmədən hər gün məqsədə, uğura doğru bir kiçik addım atmağın yolunu göstərir. Çox maraqlıdır, deyilmi?

«Arzulamaq ziyanlı deyil» - bəzən biz bu frazanı kinayə ilə, ironiya ilə işlədirik. Amma Barbara Şer isbat edir ki, arzulamaq heç də ziyan deyil, əksinə, olduqca faydalıdır. Ən əsası – düzgün arzulamaq lazımdır,  bəxtəvərlikdən göylərdə üçmaq, dünyaya sahib olmaq, xoşbəxtlik istəmək kimi mücərrəd arzulardan qopmaq, konkret olaraq nə istədiyini bilmək lazımdır.

Möcüzəyə ümid bağlamamaq, arzulara addımbaaddım çatmağın planını tutmaq lazımdır. Nizam-intizamla, şansları düzgün dəyərləndirməklə, köməyə ehtiyac olanda utanmadan kömək istəməklə siz arzunuza çatacaqsınız.

Barbara Şer arzuya çatılmasını ağır, monoton bir iş hesab edir, hamıya da arzulara məhz bu prizmadan baxmağı tövsiyə edir.

İş ondadır ki, müəllifin özünün də həyatında çox ağır dönəmlər olub. Dul qalan qadın iki övladını böyütmək üçün bir neçə il ərzində ofisiant işləyib. Hədsiz ehtiyac çəkiblər. Öz rastına çıxan çətinliklər, öz acı həyat hekayəsi onu motivasiya kitabları yazmağa vadar edib. İlk belə kitabı xanım qırx yaşında yazıb. Bu gün, 37 ildən sonra onun hesabında artıq yeddi bestsellər vardır və o, dünyanın ən yaxşı motivasiya spikerlərindən biridir.

Tam adı «Arzulamaq ziyanlı deyil. Doğrudan da, istədiyin şeyi necə əldə etməli» olan kitabın məğzi budur: «Arzuların həyata keçməsi üçün özünühipnozla məşğul olmaq, ekstrasens – falçı yanına getmək lazım deyil. Lazım olan arzuya çatmaq məsələsinin praktiki  metodikasını işləyib hazırlamaq, planlaşdıra bilmək bacarığı, özünü yeniliklərə hazırlamaq xüsusiyyəti, lazımi material və informasiyalara yol tapmaq, yeni kontaktlar qazanmaqdır».

Barbara Şerin kitabında çox dəyərli bir hissə var: həyatdan nə istədiyinizi bilmək, özünüzə yaxın olan emosional obrazı tapmaq, öz arzularınızı daha yaxşı ifadə etmək üçün 5 sadə çalışma.

Ötən günlərdə ilk çalışmalarla tanış olmuşdunuz.

Birinci çalışma.

Sizdə müsbət emosiya yaradan rəngi seçin. Bu, vacib deyil ki, ən çox sevdiyiniz rəng olsun. Rəngi seçdikdən sonra təsəvvür edin ki, həmin rəng siz özünüzsünüz. Rəngin adından mətn yazmağa başlayın: «Mən göy rəngəm. Mən səmanın və dənizin rəngiyəm. Mən də bu iki varlıq kimi azad, güclü və üsyankaram».

İkinci çalışma.

Özünüzü kəşfiyyat məqsədi ilə sizin mənzilinizə daxil olmuş xəfiyyə təsəvvür edin və xəfiyyənin gözü ilə «ilk dəfə evinə girdiyiniz adama» qiymət verməyə çalışın. O nəyə meyil edir? Hansı həyat tərzini keçirir?

Məsələn, «Bu insan mətbəx sirlərini gözəl bilir. Belə ki, onun mətbəx şkafında dünyanın ən gözəl ədviyyatlarına rast gəlmək mümkündür, o, bunlardan xörək bişirəndə həmişə istifadə edir», - kimi.

Siz xəfiyyənin adından nə yazacaqsınızsa, bu, sizin portretiniz olacaq. Özünüz barədə təəccüblü, gözlənilməz şeylər öyrənəcəksiniz.

Üçüncü çalışma.

Yaxın bir adamdan xahiş edin ki, üç dəqiqə ərzində sizin ən yaxşı keyfiyyətlərinizi söyləsin. Bunları bir vərəqə köçürün. Özü də, həmin şəxs «Sən çox ağıllısan», «Sən çox yaraşıqlısan» seriyasından olan komplimentlər səsləndirməməlidir: « Sənin çox zəngin fantaziyan var», «Sən çox nizam-intizamlı adamsan» və s. kimi keyfiyyətlər söylənilməlidir.

Bu çalışma sizə kənardan özünüzə baxmaq, öz üstün cəhətlərinizi görə bilmək üstünlüyü verəcək. Və çox yəqin ki, sizi yeni düşüncələrə və ideyalara kökləyəcək.

Dördüncü çalışma.

Özünüzün iyirmi ən sevdiyiniz məşğuliyyəti vərəqə köçürün. Bura, həm böyük vaxt aparan məşğuliyyətlər (məsələn, kino çəkilişi), həm də epizodik məşğuliyyətlər (məsələn, pəncərədən yoldan keçənləri müşahidə etmək) aid ola bilər. Yazandan sonra iyirmi punktun hər birinə bir-bir nəzər yetirin və hər birində də özünüzə sual verin: son dəfə mən nə zaman bu işlə məşğul olmuşam, bu hobbi hər hansı xərc tələb edirmi, onunla təklikdəmi, yoxsa kampaniya arasında məşğul oluram, bu məşğuliyyət ruhumunmu (məsələn, konsertə getmək), yaxud cismiminmi (məsələn, səhər gimnastikası) tələbidir.

Sonda analiz edib bu suala cavab tapın: Bu iyirmi məşğuliyyətdən hansılarını həyatınızda daimi etmək istəyərdiniz.

Bu günsə növbəti və sonuncu çalışma ilə tanış olacaqsınız.

Beşinci çalışma.

Ən xırda epizodlarına kimi öz ideal gününüzü vərəqə köçürün. Siz kiminlə və harada yaşayırsınız? Saat neçədə yuxudan durursunuz? Nə geyinirsiniz? Gün ərzində nə ilə məşğul olursunuz? Gün ərzindəki arzu və istəklərinizi də yazın. Və unutmayın ki, «Kaş ki, olaydı» ifadəsi əsil arzunu ifadə edə bilmir. Əsil arzu birinci şəxsin dilindən, özü də qəti, «olacaq» ifadəsi ilə ifadə olunmalıdır.

Öz ideal gününüzü yazdıqdan sonra arzularınızı 3 kateqoriyaya bölməyə çalışın.

1.     Sizə xoş olan, həyatınız üçün ən zəruri şeylər hansılardır? Hansı ki, onlarsız siz özünüzü havasız kimi hiss edirsiniz. Məsələn, sizə rahatlıq verən mənziliniz, sizə güc və həyat eşqi verən kabinetiniz, sizə fərqlilik, komfort gətirən avtomobiliniz və s.

2.     O qədər də vacib olmayan, amma arzuladığınız elementlər: məsələn,  eyvandan dəniz mənzərəsi, kabinetinizin pəncərəsindən güllü-çiçəkli bağın mənzərəsi və s.

3.     Sizdə olması xoş olan, amma onsuz da keçinə biləcəyiniz əşya. Məsələn, yeni IPhone modeli, əl işi olan bahalı qələm və s.

Düşünün, sizin ideal gününüzdə hansı elementlər var, hansılar yoxdur? Sizin şəxsi pazlda nələr çatışmır? Nə etməlisiniz ki, şəxsi pazl tam olsun?

Həqiqi arzuları seçib onlara qovuşmaq yolunu tapmaq, baxın, bu çalışmalardan keçir.

Bu bölmədə ən sonda nəyi qeyd etmək istəyirəm? Əziz oxucu, unutma ki, arzuya gedən yolda gərgin çalışmalar, qətiyyət və inam başlıca yer tutur.

Amma arzularınızı da mütləq korrektə edin. Sizi həqiqi yolunuzdan sapındıracaq arzularla sizi uğura aparacaq arzuları mütləq ayırmağı bacarın!

Əlbəttə ki, yaxşı arzulamaq əsla ziyanlı deyil!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.07.2023)

YASİN QARAYEV ŞƏXSİYYƏTİ BARƏDƏ MÜLAHİZƏLƏR

Rəhmətlik atası Mikayıl müəllim Şəmkir rayon Dəllər-Cırdaxan kənd orta məktəbinin direktoru olub. Müharibə qurtardıqdan sonra evə dönəndə əl barmağından yaralı gəlib. Nə qədər müalicə etdirsə də yarası sağalmayıb və nəticədə 1946-cı ilin may ayının 22-də vəfat edib. O vaxt o, hələ anadan olmamışdı. Atasının ölümündən iki ay sonra, iyul ayının 21-də dünyaya gəlsə də bibisi Nabat xanım onun doğum tarixini atasının ölüm tarixi ilə eyniləşdirərək, metirkasına 22 may 1946-cı il yazdırıb. O da ağlı kəsəndən hər iki tarixi ad günü kimi qeyd edir. 

Özündən yaşca böyük Vaqif adlı bir qardaşı olub. "Su çiçəyi" xəstəliyindən dünyasını dəyişəndən sonra anası onu da Vaqif deyə çağırmağa başlayıb. Lakin sənəddə rəsmi adı Yasin olduğundan hər yerdə bu adla tanınıb...

1964-cü ildə anasının istəyi ilə xarici dillər institutunun İngilis dili fakültəsinə daxil olsa da, III kursda həmin elm ocağını tərk edərək, Azərbaycan Dövlət İncəsənət İnstitutuna daxil olub. Həmin vaxtlar o, "Damğa" satirik xalq teatrının üzvü imiş. III kursa kimi anasının onun bu hərəkətindən xəbəri olmasa da bir gün onun ad gününü təbrik etmək üçün Bakıya gələndə öyrənib ki, oğlu teatr institutunda oxuyur. Onun bu qərarına bir söz deməyib...

Deyir ki;- “Açığı uşaqlıq illərim o qədər də ürəkaçan olmayıb. Bütün atasız, yetim uşaqlar necə, mən də elə böyümüşəm. Yaxşı yadımdadır, beşinci sinifdə oxuyanda yaşca özümdən böyük bir qıza vurulmuşdum. Dostum məsləhət gördü ki, o qızı öpsən, səni sevəcək. Tənəffüsdə keçdim qızın qabağına və əyil, qulağına söz deyəcəm, söylədim. Əyilən kimi üzündən öpdüm. O da yerə yıxıb məni o ki var çırpdı. Bilmirəm, nədənsə uşaqlıq illəri deyiləndə, yadıma o hadisə, bir də kal meyvələr düşür. Uşaq vaxtı bağçalardan o qədər meyvə oğurlayıb yemişəm ki. Tanrının mənə bəxş etdiyi bacarıq məni kəndimizin camaatının istəklisinə çevirmişdi. El şənliklərində, toyda, nişanda balaca Yasinin adı dillərdə əzbər idi. Şirin, məlahətli oxumağım, Novruz bayramında Kosa, Keçəl rollarım hamının xoşuna gəlirdi. Bu, həm də mənim ilk kövrək uğurlarım idi. Şənliklərin birində el aşığı Mikayıl Azaflı qoşmasını əzbər söylədiyimə görə alnımdan öpüb mənə xeyir-dua verdi. Bu da sənət yolumun başlanğıcında aldığım ən yüksək qiymət idi.”

Bəli, bu dəfə sizə Azərbaycanın teatr və televiziya aktyoru, rejissoru, "Qızıl Dərviş" mükafatı laureatı, prezidentinin fərdi təqaüdüçüsü, Xalq artisti Yasin Qarayevdən danışmaq istəyirəm. O, 1973-cü ildə Azərbaycan Dövlət İncəsənət İnstitutunun musiqili komediya fakültəsini bitirib və 1974-cü ildən Azərbaycan Dövlət Gənc Tamaşaçılar Teatrında çalışır...

“Başıma maraqlı hadisələr çox gəlib. Ötən əsrin 80-ci illərində İsi Məlikzadənin "Gəl, qohum olaq" tamaşasını oynayırdım. İfa etdiyim Qarakişi rolunu çox çılğın oynadığımdan hərdən özündən getmək dərəcəsinə çatırdım. Rüsvay olmamaq üçün ürəyimdə Allaha o qədər yalvardığım anlar olub ki… 2006-cı ildə 60 illik yubileyimi dövlət səviyyəsində qeyd edirdilər. Bədbəxtçilikdən həmin gecə mənim üçün çox əziz olan bir qohumumun ölüm xəbərini eşitdim. Mən tamaşaçıları güldürməli idim. Lakin qəlbimdən dəli bir ağlamaq keçirdi. Sonralar Rza Təhmasibin dediyi Stanislavski təlimində "ölçü" hissi nəzəriyyəsini xatırladım və hər şey qaydasına düşdü. Ağılla ürəyin öhdəsindən gələndə həmişə köməyimə çatan yumruq boyda ürəyim olub. Yəqin ona görə də tez-tez sızıldayır.”- söyləyir.

Yarım əsrə yaxındır ki, teatr mədəniyyətimizin çiçəklənməsi üçün çalışır. Bu dövr ərzində çox dəyərli müəllimləri olub. Teatr tariximizə öz adlarını qızıl hərflərlə yazdıran- Rza Təhmasib, Müxlis Qənizadə, Səftər Turabov, Şəfiqə Axundova, Gülarə Əliyeva, Rəhilə Cabbarova və Hüseynağa Sadıqovun adlarını dilə gətirərək hər birini ustadı kimi ehtiramla yad edir. İndiyədək on beşə yaxın filmdə rol alıb, otuza yaxın tamaşada müxtəlif obrazları yaradıb...

Deyir ki;- “Mənə elə gəlir ki, insanın bacarmadığı şey yoxdur. Lakin etdiyini zövqlə, məhəbbətlə etməlisən. Zövq və məhəbbət isə insanın daxili məzmunu ilə müəyyənləşir. Ailəmizdə hamımız Azərbaycan mədəniyyətinə qulluq edirik. Həyat yoldaşım 25 il AzTV-də radio diktoru işləyib. Oğlum Rövşən isə çox istedadlı gəncdir- qrafist-dizaynerdir. Bəli, bu sənət mənə görmək, eşitmək, xalqın ruhuna nüfuz edib, dərdinə şərik olmaq bacarığını verdi.”

Yalan danışmaqdan zəhləsi gedir. Kiminləsə küsülü qalmağı xoşlamır. Dostluqda çox sədaqətlidir.

“Sənətdə qalmaqaldan uzaq olmağa çalışmışam. Şəxsi həyatımda isə rastlaşıb, sarsıntı keçirmişəm. Keçmiş ola. Mənim üçün dostluq iki bədəndə bir ruh kimidir. Dostu ruh özü tapır. Famil Mehdi yazır: 

Məni qardaş yolunda imtahana çəkməyin,

 onu təbiət verib, ürəyimə hərarət, qoluma qüvvət verib. 

Məni dost yolunda imtahana çəkin ki, çox alışıb-yanmışam. 

Dostları bu dünyada mən özüm qazanmışam.”- söyləyir.

Gecələr ayı seyr etməkdən və şəlaləyə baxmaqdan zövq alır. Hər ikisinə tamaşa edəndə ruhu dincəlir. Müslüm Maqomayevə qulaq asanda elə bilir ki, o, bu planetin adamı deyil. Heç kimi özünə rəqib bilmir. Sadəcə olaraq özündən öndə olanlara çatmağa çalışır...

Deyir ki;- “Unudulmaq ölmək kimi bir şeydir. Zənnimcə heç kim ölmək istəməz. 

“Ölüm var həyat qədər dəyərli, 

həyat var ki, ölümdən də zəhərli...”

Deyirlər ki, quş ölməzdən əvvəl oxuyur. Nə gözəl ölümdür. Belə ölməyə nə var ki?! Yaşamaq çətindir.”

Bəli, hörmətli aktyorumuz Yasin Qarayev doğru deyir, ölməyə nə var ki, bəzən heç bir saniyə də çəkmir. Yaşamağı bacarmaq lazımdır, nə az, nə çox- 100 il! 

Bu yerdə söhbətimi başa vurub bu günlərdə 77 yaşını qeyd etmiş Xalq artistini təbrik edir, möhkəm can sağlığı, 100 il yaşamağı arzulayırıq.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.07.2023)

RƏSSAM NƏVAİ METİNLƏ BLİTS-MÜSAHİBƏ

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Blits-müsahibə rubrikasının bugünkü qonağı rəssam Nəvai Metindir. 

Müsahibəni çapa Könül hazırlayıb. 

-Siz özünüzü necə təqdim edərdiniz?

-Nəvai Metin - Uluslararası Aktivist Sanatçılar Birliyinin Azərbaycan təmsilçisi. 

Birliyin rəsm komitəsi başkanı. Azərbaycan Rəssamlar İttifaqının üzvü. Və sadəcə,  Azərbaycan vətəndaşı. 

Ölkədə baş verən ictimai siyasi hadisələrə mövqeyini bildirən vətəndaş, dövətilə, xalqıyla fəxr eləyən vətəndaş. Bugün çox təəssüflər olsun ki, hər sənətçi mövqe bildirməkdən çəkinir, ya da gərək bilmir ki, ətrafında baş verənlərə münasibətini bildirsin. Bu da əslində, Azərbaycan ziyalısının mövqesizliyinə gedən yoldu və belə olmalı deyil.

-3-cü minillilkdə - internet əsirliyində olan insanların mədəniyyətə münasibəti dəyişibmi? 

-Günümüzdə insanlar internetdən tam asılı vəziyətdədir, təəssüf ki belədir. Əslində inkişaf doğru yerə aparmır insanlığı və yaxud, insanlar bu inkişafı doğru dəyərləndirmir. Hərə internetdən bir məlumat alır, onun doğruluğuna inanır və o yanlış informasiyanı yayır. Bu da cəmiyyətdə   bir ajiotaj yaradır. İnsanlar doğru yolun hansı olduğunu səhv salır və çox vaxt yanlış yola düşür. 

Və burada uduzan təbii ki, insanlıqdır, mənəviyyatdlr, sənətdir.

Bugün bu yanlış təbliğatın sayəsində insanlıq maddiyatın mənəviyyatı zorladığı intim film seyr edir, həm də sevə-sevə.  Sonunda insanlığın faciəsini görə bilmir. 

Bu baxımdan bugün gəldiyimiz nöqtə inkişaf adlanırsa, vay insanığın halına. İnsanlar sənətdən və ümumiyətlə mənəvi dəyərlədən uzaqlaşıblar.

-Nümayəndəsi olduğunuz incəsənət növü, yəni rəssamlıq sizcə inkişafamı doğru gedir, yoxsa tənəzzüləmi? 

-Yuxarıda dediyim, sadaladığım faktorlar təbii ki, sənətə də mənfi təsirini göstərir, sənəti inkişafdan saxlayır. Amma burda bir faktor da var ki, kapitalizmin bütün eybəcərliklərini sevə-sevə qəbul elədik. Və reallıqdan uzaqlaşdıq. Abstrakt rəsmlər, fantaziyalar insanları çaşdırdı. Sadə vətəndaş bilmir nəyə yaxşı desin, nəyə pis.  Realizm üslubunda rəsmə heyranlıqla baxır, amma ona yaxşı deyə bilmir, qorxur ki, ona geridəqalmış desinlər, çünki abstrakt üslubda olan rəsmlər daha çox təbliğ olunur və beləcə, rəssamlıq da ölüm yatağındadır.

-Yeni nə üzərində işləyirsiniz? 

-Təbi ki rəsmə davam. Rəsmsiz qalmaq da olmaz. Günümüzdəki problemlərdən ayılan kimi və yaxud o problemləri unutmaq üçün emalatxana ən münasib yerdi. Yeni ideyalar var. 

Son əsərlərimdən biri ustad şair Şəhriyarın portreti oldu, biri isə Elza Seyidcahanın  portreti.

Biri bizim kökümüzə, qan yaddaşımıza bağlı əsərdi. O biri isə kapitalizmin eybəcərliklərinin təzahürü. Elza xanımı qınayanlar, təhqir edənlər çoxdu bu gün, amma bir şeyi bilməlidirlər ki, istədikləri kapitalizm quruluşu budur, hələ bu harasıdır, bir azdan insanlar lüt gəzəcəklər küçələrdə  və onda Elzaya haqq qazandıracaqlar. Onu deyim ki, anlaşılmayan, yuxu məhsulu olan abstrakt rəsmlər daha təhlükəlidir, nəinki Elza xanımın hərəkətləri.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.07.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı gənc olsa da kifayət qədər oxucu auditoriyasına malik olan Uraqanın bir nəsr nümunəsini oxucularının ixtiyarına verir.

Həyatın bəxş etdiyi hədiyyələr nəfəs aldıqca qarşımıza çıxmağa davam edir. Qız heç nəyi düşünmədən ruhunu ölüm laylasının çərpələnginə bağladığı zaman külək onu çox-çox uzaqlara uçurdu. Həzin meh çərpələngə bağlamış ruhunu özüylə birgə hərəkət etdirirdi. İlk başda hündürlükdən çox qorxdu, amma o, çərpələnglə uçduqca qərara aldı ki, ruhunu tamamilə ona təslim etsin. Əgər nə vaxtsa, bir yerə çırpılacaqsa, daha buna öyrəşmişdi, amma istəməzdi ki, çərpələngə bir şey olsun, sınsın, qırılsın, və ya istəmədən ona bir xətər yetirsin.

Qızın ruhu çərpələnglə uçaraq həzin mehi içinə aldıqca rahatladığını hiss edirdi. Sanki mehin ürəyinə qatdığı sərinlik beynindəki bulanıqlığı durultmaqla yanaşı, həm də ürəyindəki tozu da silib süpürürdü.

Çərpələnglə irəlilədikcə yağışın damcı səslərini eşitdi. Qısa bir müddət sonra islanmasına baxmayaraq anladı ki, indiyə kimi heç vaxt özünü bu qədər güvəndə hiss etməmişdi. Ona görə də sakitcə yağış notları ilə bəstələnən musiqidən həzz almağa başladı.

Yağışdan sonra çıxan günəş qısa bir zamanda onun əsrarəngiz göyqurşağı görməsinə səbəb oldu. Qız başını qaldırıb onu saxlayan çərpələngə baxdı. Bununla o, sanki çərpləngə nəsə deməyə çalışırdı. Fəqət özü də bilirdi ki, bu mümkünsüzdür.

Sanki bu an çərpələng onun duyğularını oxudu, demək istədiyi sözləri dilə gətirmədən qızı başa düşdü. Qadın qüruru elə bir həddədir ki, onlar hər zaman hər şeyi demək məcburiyyətində deyillər. Elə qadına yaraşan da budur. Möhtəşəm qadınlar bir işarə işarə ilə, bir jest ilə nə demək istədiklərini ifadə edirlər. Amma bu da, arifə bir işarədir.

Göyqurşağının rəngləri müxtəlif çalarları ilə yarımhalqa kimi görünürdü. Digər göyqurşaqlarından fərqli olaraq bu halqalara yaxınlaşdıqca nə gözdən itir, nə də ondan uzaqlaşmırdı. Əksinə ora doğru yaxınlaşdıqca rəngarəng halqaların üzərində kiminsə əyləşdiyini sezdi.

Çərpələng dartılaraq göyquşağına doğru yaxınlaşdıqca halqaların üzərində əyləşən və onu özünə tərəf çəkən par-par parıldayan birini gördü. Bu şəxs ipləri əlində bərk-bərk saxlayıb özünə tərəf çəkirdi. Çox keçməmiş çərpələngi rəngarəng halqaların üzərində saxladı.

Yalnız bu zaman qız anladı ki, çərpələngi uçuran parıltı daha öncə qarşısına çıxıb onunla söhbət edən həmin varlıqdır. Ona yaxınlaşıb yanında əyləşdiyi zaman qız bir xeyli heyrətləndi. Bu ki onun kitabxanada qarşısına çıxan həmin oğlan idi. Onun burada nə işi ola bilərdi?

Qızı göyqurşağının üzərinə endirsə də, o, çərpələngdən ayrılmaq istəmirdi. Axı onu buralara bu çərpələng gətirib çıxarmışdı. Buraxıb buraxmayacağından əmin deyildi.

“O, getməlidir.” Bir anda mələyin səsini eşitdi.

“Hara?” qeyri-ixtiyari olaraq üzünü oğlana çevirdi. Amma oğlan ona bir qram da olsun diqqət yetirmədi.

“Sənin kimi insanları xilas etməyə” parıltı saçan varlıq dərindən nəfəs alaraq yenidən ipi boşladı və çərpələngi havaya buraxdı. Beləcə çərpələng çox uzaqlara yollanaraq gözdən itdi.

“Burada nə işin var?” qız sual dolu nəzərlərlə dilləndi. Amma onun mənasız baxışlarından heç nə anlaya bilmədi. Oğlan üzünü çevirib qıza baxdı. Sanki ona baxarkən nələrisə ifadə etməyə çalışırdı. Çərpələngin iplərini əllərindən bir az boşlayaraq pıçıldadı:

“Balıq tuturam.”

“Dənizə tor buraxmaq əvəzinə səmaya çərpələng buraxmaqla?”

“Mənim məqsədim onları xilas etməkdir.”

“Kimdən?”

“Elə özlərindən!”

“Onları özündən niyə xilas edəsən ki?”

“Özümüzə elədiyimiz haqsızlıqları bir başqası bizə qarşı edə bilməz.” üzünü yenidən buludlara çevirib səmaya baxaraq əlavə etdi, “Biz icazə verməsək heç kim bizi üzə bilməz.”

“Amma məni çox üzdülər, ən yaxınlarım, ən çox sevdiklərim məni çox incitdi. Onlar məni sevmir. Bilmirəm”. Qızın gözləri doldu. Harada olduğunu anlaya bilmədi.

 “Biz haradayıq?”

“Mənim yanımda” – Oğlan soyuqqanlılıqla dilləndi.

“Bəs siz kimsiniz?” Qız bir anda siz deyə müraciət etdi.

O isə gülümsədi, amma cavab vermədi, sanki qızın sualını eşitməmişdi. Sakitcə əlavə etdi:

“Gedək mənimlə”

Yerindən durarkən qız da onunla birlikdə ayağa qalxdı.

“Bəs çərpələng?” Bir anda qızın ağlına çərpələngin aqibəti gəldi.

“Çərpələngi pianoya bağlayacağam. Beləcə musiqilər insanların duyğularını yansıtdıqca nə onları yalnız buraxar, nə də yıxılmağa qoymaz.”

Göyqurşağından aşağı endikdə gözlərinə çoxlu sayda güzgü göründü. Hərəsi ayrı formada, hərəsi ayrı görüntünü əks etdirirdi. Qız güzgülərin önündən keçdikcə özünü fərqli görüntülərdə görüb çox təəccübləndi.

Bəzisində çox eybəcər, bəzisində çox gözəl, bəzisində çox yaşlı, bəzisində isə uşaq kimi. Nə qədər dayanıb o güzgüləri seyr etsə də, heç birində yanındakı parıltı saçan oğlanın yansımasını görə bilmədi.

Mələk arxadan yavaşca qızın kürəyinə toxundu. Qızı ən gözəl göstərən güzgünün qabağında dayanıb qulağına pıçıldadı.

“Bu güzgülərdə olan əkslərini görürsən? Hər biri müxtəlif formada səni əks etdirir.” Nəfəsini dərdi və sözünə davam etdi, “Onların hər biri sənə baxanların gözləridir. İnsanlar səni hansı formada görürsə, o formanı alırsan. Önəmli olan odur ki, sən özünü hansı güzgüdən, yəni kimin gözlərindən baxmaq istəyəcəksən. Bax, qarşında dayanan güzgü səni dünyanın ən gözəl xanımı kimi görür və göstərir. Sən isə özün haqqında deyirdin ki, “gözəl deyildim, amma çirkin də sayılmazdım, bəs insanlar məni niyə niyə sevmir?” – Bəlkə səni sevən, hər gecə dərdinə yanan hələ qabağına çıxmayıb. Həyat isə səni o insanla görüşdürə bilmək üçün yaralayaraq hazırlayıb sənə dərs verirdi.”

Oğlan bunu deyib bir anda qızı güzgünün içinə itələdi.

Bununla o, güzgünün içinə daxil olub heç gözləmədiyi bir boyuta keçdi.

Pəncərəyə düşən işığın şəfəqləri bu otağı az da olsa işıqlandırırdı. Qız ətrafına baxdıqda küncə qısılmış bir ədəd divan, qarşılarında isə bir televizor gördü. Oğlan televizora yaxın gələrək pultu əlinə alıb onu yandırdı. Əyilərək aşağıdan bir disk çıxartdı. Diskin üzərində qızın rəsmi və onun da arxasında qaranlıq kölgə görsənirdi.

Yenidən üzünü çevirib qıza baxdı:

“Hazırsan?”

“Nəyə?” Qız anlamadı.

“Burdan o tərəfə mən gələ bilməyəcəyəm” deyərək geri çəkildi.

Heç nə demədən diski televizora qoşmağı ilə qızın həyatı bir film lenti kimi gözünün qarşısında canlandı.

Bir anda sanki hadisələri televizordan deyil, reallığın özüymüş kimi izləyirdi. Qaranlıq otaq yox olmuş, qarşısında keçmiş xatirələri canlanmışdı. Yaşamış olduğu həyatına geri dönüb keçmişinə bir daha baxdı. Yaşadığı zaman düşündüyü fikirləri onu təqib edən qaranlıq bir pıçıltı kimi eşidə bilirdi:

“Beynimi ələ keçirən qaranlıq fikirlər bir sarmaşıq kimi uzanıb, çoxalırdı. Bundan yorulmuşdum. Artıq gecələr yatmaq işgəncə halını almışdı. Sanki daima məni izləyən, arxamca gələn qara, iri bir kölgə vardı. O hər zaman arxamca gəlirdi. İndi olduğu kimi. Varlığını hiss edə bilirdim. İlk başlarda ondan qorxsam da, artıq öy-rəşmişdim.”

Beləcə, öz həyat filminin lentlərini izlədikcə anladı ki, qaranlıq kölgə elə onun özüdür ki, var. Bu illər ərzində təqib olunduğunu sandığı qaranlıq kölgə əslində onun özü, ölümündən sonrakı həyatıymış. Qaranlıq kölgə hər şeyə səbəb olan həmin günə gəlib çatdığı zaman susdu. Geri çəkilərək qızı yalnız buraxdı. Anasının “tez gəl” deməsini uzaqdan eşidərkən, sevilməyən bir övlad olduğunu düşünmüşdü. Gözlədiyi şeylər anlayış, sevgi, sayğı və bir az da qayğı idi.

Qaranlıq kölgə düşündü: “Kaş keçmiş halına qayıda və bu qıza söyləyə bilsəydi, “bir az daha səbrli ol, həyat elə birini qarşına çıxardacaq ki, sən onun varlığı üçün hər gün Allaha şükürlər edəcəksən.”

Amma təəssüf ki, kölgə qıza yaxınlaşa bilmirdi. Hər dəfə bunu demək üçün yaxınlaşmaq istəyərkən qız ondan qorxub qaçmağa başlayır və özü üçün bir hasar yaradırdı. Bu vaxta qədər o, öz qaranlığından qorxmuşdu. Öz içindəki boşluq onu daxildən məhv etmişdi.

Qaranlıq kölgə lentləri diqqətlə izlədikcə atası ilə mübahisəni, sevgisiz atasının onu necə alçaltdığını təkrar izləmək istəyirdi. Amma o anda atası ilə olan son xatirəsinin əvəzinə atasının dərd-kədərdən büzüşüb haldan-hala düşmüş simasını gördü. Atası tabutun kənarında yerə yıxılıb tabutun taxtasını sığallıyırdı. Dırnaqları ilə tabutu nə qədər caynaqlamağa çalışsa da, heç bir xeyri olmurdu. Tabutu açsadyı belə, qızını həyata qaytara bilərdimi?!

Son mübahisəsində o, ağır ittihamları eşitdiyi üçün dözmür, nəfəs ala bilmədən gözlərindən yaş axıdırdı.

Qızından eşitdiyi “sən mənim atam deyilsən” sözü atasının qulağında cingildəyirdi. Axı atası nə edə bilərdi ki, öz sevgisini qızına göstərə bilməmişdi. Bəzi insanlar hər an öz sevgilərini hiss etdirməyə çalışarkən, bir başqaları bu sevgini göstərə bilmir və ya göstərməkdən çəkinirdi. Qorxurdular ki, bunu etsələr...

Soyuq külək bir anda əsərək bütün kadrları buxara çevirdi. Vəhşi dalğaların sərtcə qayalıqlara vuraraq çıxartdığı səs gecənin ecazkarlığına mirvari bir boyunbağı ilə bəzəyirdi sanki.

“Allahım, yardım et mənə” deyərək başını qaldırıb bağırdı. Əslində o ürəyində yalvarsa da, qaranlıq kölgə qızın içindəki səsi duya bildi. Arxasında peyda olduğu zaman qız qaranlıq kölgənin varlığını hiss edirdi. Amma daha qorxmurdu.

“Yenə də burdasan?” qız dedi. Heybətli varlığı həmişə yanında idi. Heç zaman onu tək buraxmamışdı. Qızı öz qaranlığına qəbul edib bağırmağa başladı. Qaranlıq dayanmadan qıza yaşamın gözəlliyindən bəhs edirdi. Amma qız bütün bu səsləri pıçıltı kimi hiss edirdi. “Ölüm məni çağırır” deyərək özünü dənizin boşluğuna ataraq heç nə düşünmədən əbədi olaraq gözlərini yummaq istədi.

Daş qayalıqlardan tullanarkən dənizin onu qəbul edəcəyini düşünürdü. Di gəl, belə olmadı. Dəniz 2 yerə ayrılarkən qız gəldiyi yolla o boşluqda addımlamağa başladı. Bu zaman dənizin necə 2 yerə parçalandığını gördü. Qaranlıq hələ də pıçıldamağa davam edirdi. Qız sadəcə o pıçıltıları dinləmək istədi. “Səsini duymaq istəyənə bir fısıltın yetər” deyirdilər. Qız bu gün həmişə qorxub qaçdığı qaranlığı dinləməyə başladı. Yavaşca gəldiyi yolla geri addımlayaraq dayandığı uçurumun kənarındakı dənizi tərk etdi.

O, dənizi tərk etdikcə dəniz yenidən birləşməyə başlayıb bir bötüv oldu.

Bu dəfə nə o qaranlıq, nə çərpələng, nə də ki, o oğlan vardı. Qəlbi dəfələrlə ayaqlar altında qalıb əzilməsinə baxmayaraq hələ də dimdik ayaqda durmağa çalışan qızın hekayəsi idi bu. Nə olursa olsun başına gələcək hadisədə özündə güc toplayıb geri dönən qızın hekayəsi idi.

Bütün ağrıları ilə mübarizə aparacaq qədər güclü və həyatın zərbələrindən yıxılmayacaq qədər güclü idi bu qız.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.07.2023)

ADINA DÖVLƏTİN POEZİYA GÜNÜ KEÇİRDİYİ DAHİ SƏNƏTKAR NİYƏ VURULSUN  AXI?

Ramiz Göyüş, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

44 günlük Vətən müharibəsindəki Zəfərimiz hər bir azərbaycanlının həyatında dönüş nöqtəsi oldu və bu Zəfərin müəllifləri, Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyev və Azərbaycan əsgəri Azərbaycanın yaradıcı insanlarına bir coşqu, ruh və enerji verməklə yeni bir ovqat gətirdi.

Bu möhtəşəm Zəfərə töhvə vermək məqsədilə ilk dəfə qələmə sarılan da ədəbiyyat adamları oldu. Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin birgə səyi və təşəbbüsü ilə Zəfərimizdən çox keçməmiş maraqlı bir toplu- “Qarabağ dastanı” kitabı nəşr edildi. Nəşrin ideya müəllifi Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin sədri, Xalq yazıçızı Anar müəllimdir. Yazıçı-jurnalist Rəşad Məcidin kitaba yazdığı ön sözdən məlum olur ki, müharibə günlərində torpaqlarımız işğaldan azad edildikcə Anar müəllim Qarabağdan olan  yazıçıları, şairləri arayaraq təbrik edir, onlara öz doğma yurdları haqqında yazılar yazmağı tövsiyyə edirmiş.

Kitaba İşğaldan azad edilmiş rayonlarda doğulmuş,  yeniyetmə və gənclik  dövrləri həmin bölgələrdə keçirmiş görkəmli ədəbiyyat adamları və ziyalılarının- Elçinin, Aqil Abbasın, Elçin Hüseynbəylinin, Ramiz Rövşənin, Şirindil Alışanlının, Rəşad Məcidin xatirə-esseləri ilə yanaşı, Molla Vəli Vidadidən başlamış bu günümüzədək yaradıcılıqları ədəbiyyat tariximizdə qırmızı xətlə keçən klassiklərin və çağdaş ədəbiyyatımızın görkəmli və tanınmış nümayəndələrinin yaradıcılığından nümunələr  daxil edilmişdir ki, bu da nəşrin dəyər və sanbalını daha da artırmaqla yanaşı poetik bir ovqat yaradır. 

Kitabın görkəmli ictimai-siyasi və dövlət xadimi, Xalq yazıçısı Elçinin 1982-ci ildə Şuşada Molla Pənah Vaqifin məqbərəsinin açılışına həsr olunmuş xatirə-esse ilə başlamasınının isə önəm və əhəmiyyətini  xüsusilə vurğulamaq istərdik.

Bu kitab müasir Azərbaycan oxucusu üçün Qarabağı daha yaxşı tanımaq, başa düşmək və onun əhəmiyyət və mahiyyətini daha dərindən dərk etmək baxımından dəyərli bir mənbə olmaqla, həm də Qarabağşünaslıq elmi üçün qiymətli və samballı bir töhfədir.   

Bu yazını hazırlamaqda əsas  məqsədim həmin kitabda yazıçı-publisist Mehriban Vəzirin “Qarabağın görkəmli xanımları” araşdırmasında getmiş uydurmalar və təhrif olunmuş tarixi faktlar barada mövqeyimi bildirməkdən ibarətdir. 

Mehriban Vəzir Qarabağın məşhur xanımları- Ağabəyim Ağa, Gövhər Ağa və Həmidə xanım Cavanşir barədə araşdırmasında, xüsusilə Ağabəyim Ağa ilə  bağlı hisəsində öz bədii təxəyyülünə geniş meydan vermişdir. 

Oxuculara aydın olsun deyə Mehriban Vəzirin araşdırmasındakı fikirlərini olduğu kimi təqdim edirəm: “ Ağabəyim ağa daima yürüşlərdə olan Məhəmməd bəyi gözləyirdi. Məhəmməd bəy də xan əmisinə bu söhbəti açacaq- elçilik edəcək möhtərəm adam arayırdı. Məhəmməd bəyin qədəryazar seçimi xanın can dostu, vəziri Molla Pənah Vaqif olur... 

Məmməd bəy vəzir Vaqifdən elçilik etməyi xahiş edir. Vəzir Məhəmməd bəyi xatircəm  edib Ağabəyim ağanı istəmək üçün İbrahim xanın hüzuruna yollanır. Vaqif acınacaqlı  günlər keçirən Qacar ordusunun Şuşa qalasına yaxınlaşması ilə çarəsizliyə düşmüş İbrahim xanın durumundan cəsarətlənib Ağabəyim ağanı Məhəmməd  bəyə deyil, öz oğlu Əli bəyə istəyir. Əlbəttə, başı qalda  olan xana bu yersiz elçilik ağır təsir edə bilərdi”... 

Mətndən göründüyü kimi Mehriban Vəzir Məhəmməd bəy və Ağabəyim Ağa dastanı qurmaq, onları uğursuz, nakam bir eşqin qurbanı kimi təqdim etməyə cəhd edir.    

Mehriban Vəzirin qeydlərində ikinci narahat doğuran məsələ Ağa Məhəmməd şah Qacarın Şuşaya hücumu zamanı Vaqifin oğlu Əli bəylə birlikdə Qazax-Bəyazidə qaçması ifadəsi ilə bağlıdır. Mehriban Vəzir yazır: “İbrahim xan ailəsi və yaxın adamları ilə Şuşanı tərk edəndə nədən o qafilədə can dostu Vaqif yox idi? Niyə böyük dövlət adamı Vaqif Qacar şahın gəlişini duyub da qorumasız-filansız oğlu Əli bəy ilə Qazax-Bəyazidə qaçmalı oldu?” kimi sualların cavabını şəxsi münasibətlərdə aramaq lazımdı.”  

Araşdırmanı oxuyarkən məndə belə bir sual yarandı? Doğrudanmı Mehriban Vəzirin Ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin, Azərbaycan Respublikasinin Prezidenti İlham Əliyevin, “Qarabağnamə”lərin müəlliflərinin, Azərbaycanımızın işıqlı ziyalıları və maarifçiləri Mirzə Fətəli Axundovun, Qasım bəy Zakirin, Hüseyn Əfəndi Qayıbzadənin, Fransız mənşəəli rus şərqşünası Adolf Berjenin, Firudin bəy Köçərlinin, Əbdürəhim bəy Haqverdiyevin, Salman Mümtazın, Həmid Araslının, Araz Dadaşzadənin, Yusif Vəzir Çəmənzəminlinin, Səməd Vurğunun, İlyas Əfəndiyevin, Nazim Axundovun, Aqil Abbasın fikirlərindən və nəhayət görkəmli dilçi və ədəbiyyatşünas alim, akademik Nizami Cəfərovun 2017-ci ildə Vaqifin 300 illik yubileyi münasibətilə yazmış olduğu “Molla Pənah Vaqif” fundamental monoqrafiyasında Molla Pənah Vaqifin bir dövlət xadimi və müasir Azərbaycan ədəbi dilinin yaradıcısı kimi fəalyyəti barədə yazdıqlarından məlumatı yoxdur? Əgər yoxdursa, mən onlardan bir neçəsini Mehriban Vəzirə xatırlatmaq istədim:

“Molla Pənah Vaqif öz ənənələri ilə seçilən ədəbi məktəb yaratmış ölməz sənətkardır. O, əhəmiyyətini əsrlərdən bəri qoruyub saxlayan bənzərsiz poeziya nümunələri  meydana gətirməklə milli ədəbiyyatın yeni istiqamətdə inkişafına təkan vermişdir. Azərbaycan şeiri Vaqifin sayəsində tarixinin növbəti mərhələsinə qədəm qoymuşdur. Onun klassik bədii fikir səlnaməmizin parlaq  səhfələrindən birini təşkil edən irsi müasir dövrdə də insanların əxlaqi- mənəvi kamilləşməsinə xidmət göstərir. Azərbaycan  tarixinə həmçinin siyas xadim kimi daxil olan Vaqif taleyülklü məsələlərin həllində müdriklik və uzaqgörənlik nümayiş etdirmişdir”. (Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev) . 

- “Vaqif kəmal, ədəb və elm sahibi bir sima idi. Əgər Çinin fəsahət səhrasının ahusu onun səlis təbinin sümbülüstanında pərvəriş tapan qəzəllərin maralı ilə bərabərlik iddiası etsə, tamamilə səhvdir. Əgər bəlağət Bədəxşanının ləli, onun sinəsinin xəzinəsində toplanmış parlaq beytlər və çox az tapılan qiymətli mirvarilər qarşısında xəcalətindən qızarsa tamamilə düzgündür” (Mirzə Adıgözəl bəy Qarabaği)

   -“Məşhur Axund Molla Pənah bir sahibi-kəmal və müddəbir və təcrübəli və şair və xoşməqal adam idi. Əsli Qazax camaatından idi. Amma gəlib Qarabağda İbrahim xanın hüzurunda izzət və şöhrət və xüsusiyyət hasil etmişdi ki, xanın ondan kənar məsləhəti olmazdı. Onun vəziri və mötəmidi idi. Və hər ümuri-hökumət və qeyridə Axund Molla Pənahın tədbiri və müşavirəsi ilə rəftar edərdi. Hər necə düşmüşdüsə ona yaxşı inanıb etimadi-külli etmişdi ki, hamı övlad və əqrabalarından artıq onun xətrin və hörmətin mənzur edirdi. Və külli-ixtiyarın ona vermişdi. 

(Mir Mehdi Xəzani)

    -“Və bir də İbrahim xana vəzir hesab olan Molla Pənah imiş. Belə ki, hər bir məsləhəti Molla Pənah ilə olurmuş və Molla Pənahın əsli  Qazax-Şəmşəddindən gəlibdir... Çox sahibi-kamal və qabil adam imiş və yaxşı təbii-şeiri var imiş. Bu ağ könüllər oxuduğu zikrlər təmamən Molla Pənahın kəlamıdır... Qərəz, xoşbəxt adam imiş. Mərhum İbrahım xanın həddən artıq iltifatı var imiş.

Hər məsləhəti ki, Molla  Pənah görərmiş, gərək həmən tövr  olaymış. Ona görə bir məsəl xalqın arasında məşhurdur. Belə deyir ki,” Hər oxuyan Molla Pənah, hər qatırçı Murad olmaz”(Baharlı)

-“Mən əyyami-səyahətimdə səfheyi-Qarabağda Molla Pənah Vaqifin bir para xəyalətini gördüm ki, zikr etdiyim şərti bir növlə onda gördüm”(Mirzə Fətəli Axundov)

    -“Onun şeir və qəzəliyyatı bizim Azərbaycan türklərinə ziyadə xoş gəlir və hər nə onun qələmindən zühura gəlibsə... tamamisi ürəkdən və həqiqi həyatdan nəşət edən əsərlərdir. Milli şairlərimizdən onun kimi sadə və açıq lisanda və ana dilimizin şivəsində şeir və qəzəl yazan az olub”. (Firudin bəy Köçərli)

   -“Ərəbcə, farsca dərin bir məlumat və föqəlada bir istedada malik olan bu nadir sima vəzir olduğu halda, yenə elə, xalqa yanaşmış və şeirlərini də tamamilə öz doğma ləhcəmizdə söyləmişdir. Cavanşir sarayı Vaqifi deyil, Vaqif sarayı mənimsəmiş və dilimizə, ədəbiyyatımıza da çox böyük xidmətlər göstərmişdir. “Lisani-rəsmi”si farsca olan İbrahim xan Cavanşir xanlığının rəsmi dili ilə daim mübarizədə olaraq o dilə və o ədəbiyyata öz əsrində fayiq gələn böyük Vaqifin şeirləri o qədər rəvan və o qədər şirindir ki, insan oxumaqla doymur, bütün kitabı birdən su kimi başına çəkmək və içmək istəyirsən. Vaqif tam mənası ilə el şairi olaraq, həm də mücəddadır. Bu münasibətlə də nəzərimizdə Vaqifin qayət böyük dəyəri vardır.”(Salman Mümtaz)

   - “Vaqif geniş xalq kütlələri içərisindən çıxıb, nəhayət dövlət xadimi kimi yüksəlməyə müvəffəq ola bilmiş, mütərəqqi şəxsiyət olduğundan, sənətkarlıq qüdrətini və siyasətdəki bacarığını hər kəsdən əvvəl qiymətləndirən xalq” hər oxuyan Molla Pənah olmaz” zərb məsəlini yaratmaqla, şairə qiymət vermişdir”. (Həmid Araslı)         -“Yusif Vəzir Çəmənzəminlinin “Qan içində” romanının əsas surətləri tarixi şəxsiyyətlərdir. Əsərdəki  hadisələrin mərkəzində görkəmli şair və dövlət xadimi M.P. Vaqifin bədii obrazı dayanır... Vaqif və onun dövrü haqqında əsl həqiqəti uydurma şeylərdən, mövcud olan yanlış fikir və təsəvvürlərdən təmizləyib ortaya çıxarmaq və mərkəzində Vaqifin obrazı dayanan tarixi roman yazmaq asan deyildi.

“Qan içində” romanı göstərir ki, Y. V. Çəmənzəminli Vaqiflə maraqlanmağa başladığı vaxtdan ələ keçirə bildiyi məxəzlərə əsasən düzgün münasibətdə olmuş, şairin parlaq bədii obrazını yaratmaqla ədəbiyyatşünaslıq və tarix elmlərinə, ümumiyyətlə demiş olsaq, müasirlərinə bir növ nümunə göstərmiş, örnək ola bilmişdir” (prof.Tofiq Hüseynov)

     Repressiyaların qanlı dönəmində-1938-ci ildə Vaqifə ən böyük mənəvi abidəni Xalq şairi Səməd Vurğun ucaltmış, özünün məşhur “ Vaqif” dramı ilə həm Vaqifə, həm də özünə xalqın qəlbində əbədi bir abidə ucaltmışdır. Böyük şair keçən əsrin 40-cı illərində Vaqifə həsr etdiyi şeirlərinin birində dahiyanə uzaqgörənliklə yazırdı:

       Qalxacaq şairin bir gün heykəli,

       Bizim Qarabağın Cıdır düzündə,

       Vaqif canlanacaq onun özündə.

Böyük  Şairin bu arzularını isə dahi çəxsiyyət Heydər Əliyev yerinə yetirdi.  Ulu öndər Heydər Əliyevin Vaqifə olan böyük sevgisinin təzahürü idi ki, hələ heç Azərbaycanda rəhbər olmadığı zamanda -1967-ci ildə Şuşada olarkən Vaqifin məzarını ziyarət etmək istəmiş, lakin məzarı tapa bilməmişdilər. Onun göstərişi ilə məzar tapılmış və dağılmış məzarı ziyarət etmişdi.  Ulu öndər o zaman gördüyü "bu məzarın Vaqifə layiq olmadığını" bildirmişdi.

“Molla Pənah Vaqifin məqbərəsinin Şuşada ucaldılması qərarını Ulu Öndər Heydər Əliyev vermişdir. 1982-ci il yanvarın 14-də qarlı, şaxtalı havada bu məqbərənin açılışı olmuşdur. (Bu əlamətdar hadisəni Xalq yazıçısı Elçin “Qarabağ dastanı”na təfsilatı ilə daxil etmişdir. R.G.) Bu, sıradan olan hadisə deyildi. Çünki o vaxt Şuşa Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin bir hissəsi idi. Bildiyiniz kimi, uzun illər ermənilər Şuşaya iddia edirdilər, Şuşanı erməni şəhəri kimi qələmə verməyə çalışırdılar. Halbuki, bunun üçün heç bir tarixi, mədəni əsas yox idi. Onu da nəzərə almalıyıq ki, Molla Pənah Vaqif təkcə şair yox, eyni zamanda, Qarabağ xanının vəziri idi. Sovet dövründə sovet ideologiyası, sovet hökumətinin tarixlə bağlı yanaşması belə idi ki, xanlıqlar tarixin qara ləkəsi kimi qələmə verilirdi. Bütün bunlara baxmayaraq, Ulu Öndərin iradəsi və qətiyyəti nəticəsində bu məqbərə ucaldılmışdır və bir daha Şuşanın Azərbaycan şəhəri kimi təsdiqi öz yerini tapmışdır”. (Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev)

Görəsən “Yeni Azərbaycan ədəbiyyatının, eləcə də yeni(milli) Azərbaycan ədəbi dilinin yaradıcısı, Azərbaycan xalqnın mütərəqqi tarixi şəxsiyyəylərindən biri” (Nizami Cəfərov) haqqında qarayaxma nəyə və kimə lazımdır?

Səbəb və məqsəd nədir ki, Mehriban Vəzir məşhur dövlət xadimi və körkəmli şair, Azərbaycan xalqının qəlbində böyük sevgi və məhəbbətlə özünə adidə ucaltmış Molla Pənah Vaqifə münasibətdə tarixi həqiqətləri təhrif edirək başqa bir tərəfin”xeyrinə” saxtalaşdırmağa cəhd edir. 

“Qarabağnamə”lərdən və diğər tarixi və bədii mənbələrdən məlumdur ki, Məhəmməd bəy şux qaməti, baxımlı xarici görkəmi və igidliyi və dəliqanlılığı ilə Qarabağda  və ətraf xanlıqlarda ad çıxartşmışdı. O zaman onun 35 yaşı vardı və artıq iki dəfə evlənmişdi. 

İbrahim xanin Gəncə xanı Cavad xanın bacısı Tutubəyimdən olan, öz gözəlliyi, istedadı, şairliyi, ağlı və kamalı ilə məşhurlaşmış Ağabəyim ağa da yenicə 15 yaşına qədəm qoymuşdu. O da faktdır ki, onların aralarında olan böyük yaş fərqinə baxmayaraq, bir-biri ilə sevgi münasibətləri var idi. 

Tarixi qaynaqlardan məlundur ki, Vaqifin İbrahim xanla çox yaxın olmasını Məhəmməd bəy heç zaman qəbul etməyib, onu həmişə öz yolunda maneə hesab edib (Həm xanlıq taxtına çıxmaq, həm də Vaqifin ikinci arvadı Qızxanıma yiyələnmək arzusunun reallaşmasında) və həmişə bu münasibətə qısqanclıqla yanaşıb. Belə olan halda: - birincisi, necə ola bilərdi ki, Məhəmməd bəyin  axtardığı möhtərəm adam – elçi, heç zaman sevmədiyi və həmişə paxıllığını çəkdiyi Vaqif oldu?

İkinci, Molla Pənah Vaqif müdrik bir şəxsiyyət olmaqla bərabər həm də yüksək idrak, mədəniyyət, əxlaq və mərifət sahibi idi. Belə olduğu halda necə ola bilərdi ki, 80 yaşlı müdrik bir qoca, Şuşanın mühasirə günlərində - şəhər əhalisinin quraqlıqdan, uzunmüddətli mühasirədən əziyyət çəkərək aclıq, səfalət və qorxu içində yaşadığı günlərdə, eləcə də  İbrahim xanın da çarəsiz vəziyyətə düşdüyü bir məqamda elçilik eşqinə düşsün və bu elçilik məqamında Məhəmməd bəyə xəyanət edərək Ağabəyim Ağanı Məhəmməd bəyə yox, oğlu Əli bəyə istəsin? Mehriban Vəzirin yazdığı elçilik fantaziyası ən bəsit düşüncəli adamı belə inandırmaq gücündə deyil. 

Üçüncü.  Nə “Qarabağnamə”səlnamələrində, nə də Əhməd bəy Cavanşirin tarixi oçerkində bu elçilik barədə bir kəlməyə belə rast gəlinmir.

 Mehriban Vəzirin “ İbrahim xan ailəsi və yaxın adamları ilə Şuşanı tərk edəndə nədən o qafilədə can dostu Vaqif yox idi? Niyə böyük dövlət adamı Vaqif Qacar şahın gəlişini duyub da qorumasız-filansız oğlu Əli bəy ilə Qazax-Bəyazidə qaçmalı oldu?” kimi sualların cavabını şəxsi münasibətlərdə aramaq lazımdı” “tapıntısı” ilə bağlı isə düşünürəm ki, “nədən yox idi?” sualı ilk növbədə mərhum İbrahim xanın ruhuna ünvanlanmalıdır.

Və müəllif Vaqifin Məhəmməd bəy tərəfindən öldürülməsi məqamından çox asanlıqla keçərək bu faciləi hadisəni sönük cümlələrlə, siradan bir ölüm faktı kimi qeyd edir: “Mühacirətdən Qarabağa dönmüş İbrahim xanla qardaşı oğlu Məhəmməd bəyin münasibətləri gərginləşmiş, Vaqifin və bir sıra yaxın adamlarının edamı xanı qəzəbləndirmişdi” qeydləri ilə kifayətlənir.

Mehriban Vəzirin Vaqifə kin-küdurəti o qədərdir ki, bu 35 yaşlı, iki dəfə evlənmiş Məhəmməd bəyin iki eşq cəbhəsində- Ağabəyim Ağa və Vaqifin gənc övrəti Qızxanım  ilə fəallığını görmək istəyində deyildir.

Biz Ağa Məhəmməd şah Qacarın Şuşaya hücumu ərəfəsində İbrahim xanın ailəsini götürüb Şuşadan “qaçması” və ya Şuşanı “tərk etməsi” ifadələri barədə müzakirə açmaq fikrində deyilik. Bunu tarixçilərin və səlnaməçilərin ixtiyarına buraxırıq. Lakin “Vaqifin oğlu Əli bəylə birlikdə qaçması” fikri ilə əlaqədar yenə səlnaməçilərə və araşdırmaçılara müraciət etməli olacam. Əvvəla onu deyim ki, tarixi mənbəələrdə Vaqifin oğlu Əli bəy və ya Qasım ağa haqqında məlumatlar ümumiyyətlə çox azdır və görünən odur ki, onun o zaman cərayan edən hadisələrə elə bir təsiri olmamşdır.

Mirzə Camal Qarabaği yazır:-“Molla Pənahın bir yaxşı cəmilə və gözəl və məşhur övrəti var idi ki,  çox sahibi-camal və şöhrətli Məhəmmədbəy dəxi onun hüsn və camalını və tərifini eşidib ona əlaqə bağlamışdı. Övrət cavan və cahilə və axund qoca və piranə idi və əlavə Məhəmmədbəyin rəşadət və şücaəti və xoşəndam və kamal və fərəsəti və padşah xəzinəsinin əlində olmağı və cavan öğlanlığı övrəti dəxi ziyadə əlaqələndirmişdi. Övrət Məhəmməd bəyə demişdiki, nə qədər Molla Pənah axund ölməyib hali-həyatda sağ ola, mən şərən sənə gedə bilməm. Bir səbəb bu idi və bir dəxi qeyri bir para adamlar özlərinin səlahiyyətdarlığı üçün Məhəmmədbəyi təhrik etmişdilər ki, Məhəmmədbəy Molla Pənah axundu öldürə və o səbəbə İbrahim xandan uzaq ola və onlar da Məhəmmədbəyin hüzurundan sahibkar və  nəfibərdar olalar ki, rəşid və kəramət adamıdır və xəzinə sahibi və hünərmənd kimsədir, onları mühafizət edə, xoş keçələr. Qərəz, hər hal ilə Məhəmmədbəyin əmri və izin və işarəsilə Molla Pənah axundu və Qasım ağa adlı bir oğlunu öldürürlər”. ( Y. V. Çəmənzəminlinin “Qan içində”kitabından)

Məhəmməd bəy Cavanşırin nəvəsi, “Qarabağnamə”lərin müəlliflərindən biri olan Əhməd bəy Cavanşir “Qarabağ xanlığının 1747-1805-ci illərdə siyasi vəziyyətinə dair” əsərində yazır: ”Mehrəli bəyin ölümündən sonra  müharibəni onun oğlu Məhəmməd bəy davam etdirdi... O öz uşaqlığını İbrahim xana düşmən münasibət bəsləyən yaxın qohumlarının yanında keçirmişdi. İbrahim xanın düşmənləri Məhəmməd bəyin şəxsində öz mənafelərini əks etdirən bir hakimi görürdülər. Buna görə də onlar Məhəmməd bəydən bərk yapışmışdılar. Lakin o vaxtlar İbrahim xanı  hakimiyyətdən salmaq və Məhəmməd bəylə əvəz etmək çox da asan deyildi; buna görə də müxalifət əlverişli şərait gözləyirdi.”   Əhməd bəy Cavanşir fikirlərini davam edərək xanın yaxın qohumu Mirzəli bəyin dilindən yazır:  “Onun atası (Mehrəli bəy R.G) daima sizinlə mübarizə edirdi; özü isə anasının sizə ərə getməsinə razı olmayıb onu öldürdü. Həmçinin sizə ən sədaqətli olan saray adamı Molla Pənahı da öldürdü; indi isə ölkəni beş ay idarə etdikdən sonra bu qədər təkəbbürlü və sərvətli olduğu halda, onun gələcəkdə dinc oturacağına kim zamin ola bilər?”

Mirzə Yusif Qarabaği özünün məşhur“Tarixi Səfi” əsərində yazır: “İbrahim xan Ağa Məhəmməd xanın qətl xəbərinin eşitdikdən sonra oğlu Mehdiqulu ağanı Qarabağa göndərdi. Bir azdan sonra onun ardınca böyük oğlu Məhəmmədhəsən ağanı da yola saldı. Özü də bir neçə həftədən sonra  Qarabağa gəldi və hakimiyyəti əlinə aldı. Qarabağ hakimi Məhəmməd bəyin hakimliyi dövründə Molla Pənah ilə öz arasında olan ədavətə görə, fürsətdən istifadə edərək  Molla Pənahı oğlu ilə birlikdə qətlə yetirdi.”

Həsən İxfa Əlizdənin “Şuşa çəhərinin tarixi” səlnaməsindən: “Şahın ölümünü yəqin etdikdən sonra İbrahimxəlil xan bir neçə ay Qarabağa gəlmədi. Bu dövrdə əlinə çoxlu  variyyət düşmüş Məhəmməd bəy Cavanşir cavanlıq qüruru ilə, eləcə də bir para dələduz müfəttin şəxslərin fitvasına uyub hökmranlıq xəyalına düşdü və asudə olmaq üçün” İbrahim xanın tərəfdarı” hesab etdiyi şəxsəri sıradan çıxarmağa başlıdı.”

Rəvayət olunur ki, şahın ölümündən sonra Vaqifin İbrahim xana göndərdiyi bir məktub Məhəmməd bəyin əlinə keçir... Onsuz da Vaqifdən şübhələnib onu öldürməyə bir bəhanə axtaran Məhəmməd bəyin əlinə əlverişli  imkan düşür. Məktubu əsas tutaraq Vaqifin oğlu Əli ağa ilə bir yerdə öldürülməsi haqqında əmr verir. Bununla kifayətlənməyən Məhəmməd bəy Vaqifin evini talan edib yandırır.”

“Ağa Məhəmməd şahın öldürülməsi nəticəsində Qarabağ hakimiyyəti Məmməd bəyin əlinə keçdi... Vaqif yenə sarayda idi. Qarabağdakı vəziyyəti yazıb İbrahim xana bildirmişdi... Məmməd bəy hakimityyəti ələ almaqda Vaqifi öz qarşısında ən böyük maneə hesab edib onu aradan qaldırmağı qət etdi. Vaqif oğlu ilə tutulub Xəzinə qayasından atılmağa məhkum olundu.” (Yusif Vəzir Çəmənzəminli)

Yenə də istər-istəməz belə bir sual yaranır. Tarixi faktlara (həqiqətlərə) gözardı edərərk Məmməd bəy Cavanşiri (Batmanqılıncı) mifləşdirmək, ondan qəhrəman obrazı yaratmaq nəyə və kimə lazımdır? Bəlkə xanlıqda əmisi İbrahim xanın tənbehlərinə baxmayaraq ipə-sapa yatmamasında, başının dəstəilə dəli-doluluq etməsində, anasını qətlə yetirməsində, Şuşada Qacardan “iltifat görməsində” (onda Vaqif zindanda yatırdı) Vaqifin günahı var? Bəs qoca şairin gözəl övrətini şərəfsizcəsinə ( bu günün etik dəyərləri ilə yanaşsaq) götürüb Şuşanı tərk etməsinə nə ad vermək olar?

Nümunələrdən göründüyü kimi bu əsər və səlnamələrin heç birində elçilik və Vaqifin oğlu Əli bəylə Qarabağdan Qazağa qaçması barədə bir kəlmə belə yoxdur. Yalnız Mir Mehdi Xəzaninin “Kitabi Tarixi Qarabağ”dakı fikirlərdən başqa: ”Xan Dağıstana, Car və Balakənə gedən vaxtda Molla Pənah, çün Muğanlı Cəmil ağanın ittifaqı ilə, Təklə Muğanlı həmçinin əslən Qazax elindəndir, ikisi də Tiflis canibinə getmişdilər. Ordan Qarabağa müaviyyət edən zamanda və yainki, bir rəvayətdə  Qarabağdan Ağa Məhəmməd şahın xofundan qaçıb xanın dalınca o tərəfə əzm etdiyi halda Gəncə dağlarının həvaləsində Gəncə hakimi Cavad xan onu özünə ümdə olan sovqat bilib, tutub öz ittifaqı ilə Ağaməhəmməd şahın hüzuruna gətirmişdi. Çünki şah onu tutub çoxdan qətlə yetirmək istəyirdi... Qəzara iş şöylə oldu ki, o gecə 

şahı öldürdülər. Molla Pənah salamat qurtardı... Ancaq  Məhəmməd bəyin əlində giriftar olub qətlə yetişdi. Səbəbi-qətli bu idi ki, çün Axund mərhum İbrahim xanın yanında sahibi –ixtiyar və müdəbbirkar olan vaxtlarda Məhəmməd bəy ona çox  hörmətlər elədi ki, onun tədbiratı səbəbinə xandan bir para təmannaları var idi, əmələ gələ. Axund vasitəçilik eləyə, onu İbrahim xana ziyadə yaxın qıla və bəlkə qızını da ona ala ki, müqtəzi ül-məram ola. Amma onun bu mütalibatı axundi-məzburdan hasil olmamışdı və onun məsulatını icabət qılmamışdı.”

Qarabağ xanına himayə və kömək vəd etmiş Ruisyanın imperatriçası Yekaterinanın   qəfil ölümü Qafqazda vəziyyəti tamam dəyişdi və vəziyyətdən istifadə edən Ağaməhəmməd şah Şuşaya yenidən hücuma hazırlaşmağa  başladı. Şuşa tarixinin bilicisi, yazıçı Yusif Vəzir Çəmənzəminli “Qan içində romanında yazır: “Vəziyyət çox ağır idi, indi Ağaməhəmməd şaha müqavimət göstərmək qətiyyən qabil deyildi. Barışmaq da ola bilməzdi, çünki düşmənçilik çox dərinləşmişdi. Vaqif yenə ümidini şimaldan kəsməyərək məsələni aydınlaşdırmaq istədi:- İrakli xan Rusiyyəyə bizdən yaxındır,- dedi- hər halda gedib, bir onun da fikrini bilmək lazımdır.

Xan bu fikrə razı oldu. Tiflisə getməyi Vaqifin özünə və muğanlı Cəmil ağaya tapşırıb dedi:- gedin görək, hal-qəziyyə nə minval üzrədir... 

Vaqif ilə Cəmil ağanı o biri gün Tiflisə yola saldılar.”

Beləliklə ümumiləşmə aparaq:

Əvvəla onu vurğulamaq istərdik ki, hadisələri tarixi kontekstdən ayırmaq, dövrün münasibətlər (etik, sosial, ictimai-siyasi, şəxsi...) ierarxiyasını nəzərə almamaq nə etik, nə də tarixi baxımdan doğru hesab edilə bilməz.

Vaqiflə Məhəmməd bəy arasında münasibətlərin gərgin olmasının cəbəbləri aşağıdakılar idi: Birincisi, Məhəmməd bəy  Vaqifin İbrahim xana çox yaxın olması səbəbindən onu  həmişə xana qısqanır və hakimiyyət iddiasında olduğu üçün bu yolda onu özünə ən böyük maneə hesab edirdi;

Həsən İxfa Əlizadə yazır: “Məhəmməd bəy  hər kəsdən artıq  Molla Pənah Vaqifdən qorxur və ondan şübhələnirdi. O, Vaqifin xalq arasındakı nüfuzunu yaxşı bilirdi. Vaqif həm də İbrahim xana sadiq bir vəzir idi.”

İkincisi, Məhəmməd bəyin Vaqifin ikinci arvadı, ondan yaşca xeyli cavan və baxımlı olan Qızxanıma gözü düşmüşdü və onu almaq istəyirdi. Lakin Qızxanım ona cavab vermişdi ki, nə qədər ki, Vaqif sağdır bu sövda baş tuta bilməz və bu səbəbdən Məhəmməd bəy Vaqifi aradan götürmək üçün bəhanə axtarırdı;

Üçüncüsü, Məhəmməd bəy İbrahim xanın qızı, ağıl, kamal və gözəllikdə məşhur olan Ağabəyim Ağanı almaq üçün Vaqifdən elçi getməsini xahiş etmiş, lakin Vaqifdən rədd cavabı almışdı.

Şuşada hakimiyyətdə olduğu aylarda Məhəmməd bəy xalqın dəstəyini qazanmaq məqsədilə Vaqifi öz tərəfinə çəkərək, onu baş vəzir təyn etmək istəmiş, lakin ondan ciddi təpki almışdı. Məşhur tədiqatçı, yazıçı-publisist  Şəmistan Nəzirlinin tədiqatlarına görə bir səbəb də bu idi.

Məhəmməd bəy bu səbəblərdən Vaqifi aradan götürmək üçün bəhanə axtarırdı və bu bəhanə də ələ düşdü.

“Rəvayət olunur ki, şahın ölümündən sonra Vaqifin İbrahim xana göndərdiyi bir məktub Məhəmməd bəyin əlinə keçir. Molla Pənah Vaqif Ağa Məhəmməd şahın ölümü ilə əlaqədar İbrahim xanı təbrik edir... onu tezliklə Şuşaya çağırırdı. Onsuz da Vaqifdən şübhələnib onu öldürməyə bir bəhanə  axtaran Məhəmməd bəyin əlinə əlverişli imkan düşür. Məktubu əsas tutaraq Vaqifin öz oğlu Əli ağa ilə öldürülməsi haqda əmr verir. Bununla kifayətlənməyən Məhəmməd bəy Vaqifin evini talan edib yandırır”. (Həsən İxfa Əlizadə)

Vaqifin oğlu Əli bəylə guya xəbərsiz- filansız Qazax- Bəyazidə qaçması ilə bağlı isə fakt budur ki, hələ İbrahim xan ailəsi və ətrafı ilə birlikdə Şuşanı tərk etməmiş

Ağaməhəmməd şah Qacarın hücumundan qorunmaq üçün Gürcü çarı İraklidən kömək almaq məqsədilə Vaqifi həmyerlisi Cəmil bəylə birlikdə Tiflisə göndərmişdi (digər mənbəədə Kolanıya), Qarabağa qayıdanda isə vəziyyət tamam dəyişmiş və onu tutub Qacarın hüzuruna gətirmişdilər. Bu dəlillər Mehriban Vəzirin araşdırmasında gətirdiyi faktları təkzib edir.    

Görünən odur ki, deyəsən 44 günlük Vətən müharibəsindəki qələbədən sonra mədəniiyyət paytaxtımız Şuşada, şəhərin tarixi-mədəni və ədəbi simvollarından bir olan Vaqifin məqbərə kompleksinin bərpası, adidəsinin qoyulaması, Vaqif poeziya günlərinin böyük təntənə ilə keçirilməsi kimlərinsə, o cümlədən Mehriban Vəzirin  “tarixi-sentimental fərziyyəsi”nə  uyğun gəlmir.

Vaqifin taleyi də dövrü  qədər mürəkkəb, faciəli və çox maraqlıdır. Böyük yazıçı Yusif Vəzirin bu fikrləri hələ də öz qüvvəsindədir: ”İndiyə qədər Vaqifin həyatına və dövrünə dair ətraflı olaraq bir əsər meydana çıxmamışdır. Yazılanlarda tarixi materiallarla  bərabər bir çox uydurma şeylər var. Buna səbəb ədəbiyyatçılarımızın tarixi materiala elmi olmayaraq yanaşması və tarixçilərimizin fəaliyyət göstərməməsidir. Halbuki Vaqifin dövrünə dair türk, rus və fars dillərində olduqca bol material var. Başlıca qusurlardan biri də materialların ayrı-ayrı əllərdə olub istədikləri kimi şərh edilməsindədir...

Məncə, Vaqifi dövrü ilə bərabər qavramaq üçün dərin bir tədqiqat lazımdır”. 

Haqlı sözə nə deyəsən.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.07.2023)