Dünyanın ən məşhur mədəniyyət xadimlərinin övladları ilə olduqca maraqlı müsahibələr hazırlayan jurnalist Hafiz Əhmədov bu dəfə dünya ədəbiyyatının ən görkəmli nümayəndələrindən biri, “Heyvanıstan” və “1984” kimi məşhur əsərlərin müəllifi, dahi ingilis yazıçısı Corc Oruellin yeganə övladı, varisi Riçard Bleyerdən müsahibə götürüb. Hafiz Əhmədovun suallarını cavablandıran Riçard Bleyer müsahibə zamanı bir çox mühüm məqamdan söhbət açıb, atası ilə bağlı xatirələrini bölüşüb, ilk dəfə olaraq Azərbaycanla bağlı fikirlərini ifadə edib və oxuculara öz tövsiyyələrini verib.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı həmin müsahibəni oxucularına təqdim edir.

 

 

– Atanız Corc Oruelllə bağlı ən unudulmaz xatirəniz nədir?

 

– Xatirələrim daha çox Jurada böyüdüyüm illərlə bağlıdır. Yadımda qalan şeylərdən biri, təxminən üç-dörd yaşımda olarkən, Jurada yaşadığımız zaman Barnhilldəki bağda köhnə bir boru tapmışdıq. Atam çox siqaret çəkən idi. Biz yemək otağında oturub nahar edərdik, o isə siqaretin uclarını kaminəyə atardı.

Fikirləşdim ki, onun arxasınca getmək üçün bu köhnə borunu tapmaq da lap yaxşı oldu. Bu köhnə borunu onun atdığı siqaret kötükləri ilə doldurdum. Daha sonra onun üsuluna uyğun olaraq yandırmaq istədim. Bundan sonra nə baş verdiyini təsəvvür edə bilərsiniz. Onu yandırmağa çalışdım və çox pis xəstələndim.

 

“Atamın səsini xatırlamıram”

– Təəssüf ki, səsini xatırlamıram. Mən həmişə onun 1937-ci ilin aprelində İspaniyada boynundan vurulduğu üçün bir qədər zəif səsə malik olduğunu düşünürəm. Onun səsinin çox güclü olduğunu düşünmürəm. O, nə etsəm də səsini mənə ucaltmadı. Həqiqətən də atamın səsini heç xatırlamıram.

Digər məşhur xatirəm isə Jura sahillərində az qala boğulduğumuz hadisə ilə bağlıdır. Bir həftəsonu hamımız qayıqda gəzdik. Dördümüz bir qayıqla qayıdıb gedirdik, bir bəla ilə üzləşdik. Qayığın arxasındakı matoru itirdik. Atam tez əmim oğlu Henriyə dedi ki, yaxınlıqdakı adaya tərəf kürək çəksin. Ora getməyi bacardıq. Henri bacısı Lüsi ilə birlikdə qayıdan sahilə çıxdılar və qayığı sürüşkən bir qayaya tərəf çəkdilər. Dalğalar zəifləməyə başladı. Mən atamın dizi üstə oturan zaman birdən qayıq sürüşdü və tərsinə çevirildi. Biz suya düşdük.

 

“Bu, onun sonu olardı!”

– Biz tez qayığın altından çıxdıq. Sahilə getdik və nəhayət xilas olduq. Əlbəttə ki, dənizdəki hər hansı bir qəza çox tez faciəyə çevrilə bilər və xəsarət alarsan, başını bir yerə vurarsan və ya axına qarışıb itərsən və s. Həmin vaxtlarda atam məhz “1984” romanını (Nineteen Eighty-Four) yazdığı üçün boğula bilərdi. Bu, onun sonu olardı.

 

-Müsahibə üçün sizə Azərbaycandan yazdığımızı biləndə ilk nə fikirləşdiniz?

 

– Mənim üçün sürpriz oldu. Bilirəm ki, atamın kitabları tərcümələrlə bütün dünyanı gəzir. İnsanların zəhmət çəkərək Oruelli oxumalarına və həqiqətən də mənimlə əlaqə saxlayıb danışmaq istəmələrinə heyranam. Xoş bir şəkildə təəccüblənirəm. Onların bunu etməsi məni çox duyğulandırdı.

 

– Sizcə, Corc Oruellin ən dəyərli ideaları nələrdi?

 

– Düşünürəm ki, onun əsas məqsədi fikir aydınlığıdır, ətrafınızda baş verənləri başa düşməyinizdən əmin olmaqdır. Hökumətlər insanlara həqiqətə uyğun olmayan şeyləri söyləməyə, arqumentləri təhrif etməyə çalışırlar. Məncə, Oruell bizi məhz bu mövzuda xəbərdar etməyə çalışır. Bu, atamın “1984”dəki işinin əsas prinsipidir.

 

“Onun anti-totalitarizmi yalnız Stalinə qarşı deyildi”

 

– Hökumətlər insanların sizə həqiqəti söyləməsini istəmirlər. Və bunu çox diqqətlə izləyirlər. Düşünürəm ki, Oruell də bütün həyatı boyu buna qarşı mübarizə aparıb. Bir çox insanlar onun anti-totalitarizminin Stalinə qarşı olduğunu söyləyirlər. Lakin bu, mütləq Stalinə aid deyildi. Bu, öz iradəsini başqalarına da tətbiq etməyə çalışan hər kəs ola bilər. Öz iradəsini təbəələrinə tətbiq etməyə çalışan istənilən hökumət totalitarizmdir.

 

-Ən çox sevdiyiniz Corc Oruell romanı hansıdır?

 

– Güman edirəm ki, bu, “Heyvanıstan” (“Animal Farm”) romanıdır. Bu, mənim oxuduğum ilk kitabdır və oxumaq çox asandır. “Kataloniyaya məhəbbətlə” (“Homage to Catalonia”) və “Uiqan körpüsü yolu”nu (“The Road to Wigan Pier”) da sevirəm, lakin bunlar roman deyil.

Onun bütün romanlarının arxasında eyni fikir var – ayaqlar altında əzilən kiçik adam. Onlar bir az mürəkkəbdirlər, lakin yenə də yumorla yazılıblar. Bu, gündəlik həyatdır, nə olursa olsun sistemə qarşı işləyən insanın mübarizəsidir, həmişə zirvəyə çatmaq üçün mübarizə aparan əzilmiş, adi, məzlum insandır.

 

“Hökumət arasında mübahisə yarananda hamı “Corc Oruell- 1984” deyir”

 

– “1984”ün müasir siyasət və cəmiyyətlə əlaqəsi necədir?

 

– “1984” romanı bugünkü siyasət üçün hələ də aktualdır. Çox vaxt tam hekayənin nə olduğunu dəqiq bilmirik, hökumətlər üçün qarışıqlıq yaratmaq hər şeydən vacibdir. Bu, onların yaydıqları mülayim ifadələrdir, siz bunu birbaşa görə bilərsiniz. Bunu görmək üçün dahi olmaq lazım deyil.

Hər dəfə hökumət arasında mübahisə yarananda, demək olar ki, hamı “Corc Oruell, 1984” deyir. O, bunu yazmadı ki, hər şey belə olacaq, sadəcə dedi ki, bu, xəyali dünyada hadisələrin necə cərəyan edə biləcəyi barədə bir xəbərdarlıqdır.

 

-Corc Oruell haqqında ən böyük yanlış təsəvvür nədir?

 

– Biri budur ki, guya onun yumor hissi yox idi. Bu, yalandır. Ancaq ən böyük yanlış fikir budur ki, insanlar çox vaxt Corc Oruelli sadəcə özləri üçün başa düşürlər. İnsanlar Corc Oruelli özləri üçün, öz siyasi ideyaları üçün şərh etməyə çalışırlar, Corc Oruelli sahiblənirlər.  İnsanlar ‘Oruellian’ sözünü həddindən artıq istifadə edirlər.

 

– Sizcə, azadlıq nədir?

 

– Azadlıq 2 + 2 = 5 və ya 4 və ya 3 olduğunu söyləyə bilməkdir. “Bu baxımdan o, bir dahi idi”.

 

– Sizin fikirincə, Corc Oruellin dahiliyini təsdiq edən ən tutarlı fakt nədir?

 

– Məncə, bu, onun fikirlərinin aydınlığı, yazılarının sadəliyi, tam sağlam düşüncəsi və ətrafda baş verənləri bir çox insandan daha tez başa düşmək bacarığıdır. O, dünyada nələrin baş verdiyini başa düşə bilirdi, hökumətin bu qədər çox diktəsini və insanların nə etməyə çalışdığını görə bilirdi. O, bunu tam olaraq görə bilirdi. Bu baxımdan, Corc Oruell bir dahi idi.

 

-Demokratiya sizin üçün nə deməkdir?

 

– Demokratiya başqalarının eşitmək istəmədiyi bir şeyi söyləmək hüququ deməkdir.

 

– Azərbaycanda Corc Oruelli sevən insanlara nə demək istərdiniz?

 

– Əgər siz Azərbaycanda Corc Oruelli oxuyursunuzsa zəhmət olmasa, “Heyvanıstan”  və “1984”dən daha çoxunu oxumağa çalışın. Onun digər kitablarını və bütün esselərini oxuya bilsəniz, bu tam başqa təəssüratdır. Onun esselərini oxumaqdan həzz alacaqsınız.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.09.2024)

 

 

Sərtyel, “Ədəbiyyat və incəsənət” 

 

1.

Bu gün pulu olmayanın sabah pulu ola bilər.

Amma bu gün vicdanı olmayanın sabah da vicdanı olmayacaq.

 

2.

Qaraçı kentavrı görəndə hönkürüb ağladı. Çünki bilmədi, oğurlasın, yoxsa soysun. 

 

3.

Kim suyun altında çox qalar? 

Türkiyədə dincələn müxtəlif ölkələrin turistləri arasında Aralıq dənizində keçirilən yarışda Amerikalı Con 10 dəqiqəlik rekord vurdu. Jurnalistlər ondan bu qədər suyun altında qala bilməsinin sirrini soruşdular, cavab verdi ki, uşaqlıqdan məşq etmişəm, məndə vərdiş yaranıb. 

Amma gözlənilmədən ən sonda çıxış edın azərbaycanlı Əbdüləli 35 dəqiqəlik rekordla hamını mat qoyub 1-ci oldu.

Başının üstünq alan jurnalist soruşdu:

-Bu məcüzədir. Necə oldu ki, siz siyun altında bu qədər qaldınız? Siz də Con kimi uşaqlıqdan məşqlər etmisiniz?

Əbdüləli ona verilən qızıl medalı dişinə çəkərək söylədi:

-Qədeş, yox e, prosta plavkim qarmağa ilişmişdi, çıxara bilmirdim.

 

4.

Baş nazirin çıxışından:

-Biz bütün internatları internetlə təmin edəcəyik, bütün internetdə özlərini pis apparanları isə internatla təmin edəcəyik. 

 

5.

Yasamalda çoxmərtəbəli evin qarşısına vurulan elan: “Lift işləmir. Ən yaxın lift qonşu blokdadır. 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.09.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağla Təbrizdə yaşayıb yaradan Dərviş Təbrizlinin şeirlərini təqdim edir.

 

 

Dərviş Təbrizli

Təbriz

 

 

KÜÇƏNİZDƏ

 

Gördüm səni mən ilk dəfə öz küçənizdə,

Dil tutmadı heç bir yol atam söz küçənizdə.

 

Salxımla bitib gözlərim üstündə məhəbbət,

Gəl, əl uzadıb bircəsini üz küçənizdə.

 

Göstərmə gözəl gözlərini hər kəsə, vallah,

Çox qorxuram axir vuralar göz küçənizdə.

 

Min gənc o qara gözlərinin bəndinə düşmüş,

Çək zəncirə bir-bir hamısın düz, küçənizdə.

 

Sal sevgi odun könlümə bağrım başı yansın,

Bu sevgidən arzumdur olam köz küçənizdə.

 

Axşamdan inan sübhəcə səndən danışırdıq,

Tanrımla gəzirdik o gecə biz küçənizdə.

 

Təbriz dolusu sevgi gətirdim qucağımda,

Tökdüm, qapızda qoy qala Təbriz, küçənizdə.

 

Tək qoyma, amandır, ürəyi incə bu Dərviş,

Addım ata bilməz daha sənsiz küçənizdə

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.09.2024)

 

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

MÜTALİƏ MƏDƏNİYYƏTİNİ NECƏ FORMALAŞDIRMALI?

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının təqdim etdiyi bu silsilə yazılar Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Ədəbiyyat Fondunun Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən 2024-cü ildə “Qeyri-hökumət təşkilatları üçün qrant müsabiqəsi” çərçivəsində həyata keçirdiyi “Yeniyetmə və gənclərdə mütaliə mədəniyyətinin formalaşdırılması” layihəsinin tərkib hissəsi olaraq nəşr edilir.

Sizlər üçün çağdaş yazıçı və şairlərimizin ən yaxşı ədəbi nümunələrini seçərək təqdim edəcəyik.

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondu@

 

NƏSR                                                            

 

ÇİNGİZ ABDULLAYEV,

Xalq yazıçısı

 

KÖRPƏ VƏ KÜRƏN PİŞİK BALASI

(Hekayə)

 

Gözəl günlər idi. Həmişəki südlü sıyıqla qarnını doyurandan sonra yuxuya getmək necə də ləzzət edirdi. Adətən onu anası özü yedirirdi. O, hər dəfə ağzına qoyulan qaşıq dolusu sıyığı ləzzətlə udub növbəti qaşıq üçün ağzını açanadək anası səbirlə gözləyirdi.

Sonra onu qucaqlarına alıb yataq otağına aparırdılar. Orada paltarını dəyişirdilər. Adətən təzə pampers də geyindirirdilər. Bu duyğuya da artıq vərdiş eləmişdi: bədənini səhərə yaxın islanacaq hansısa sərin yarıkağız bir suçəkən parçaya bələyirlər... Bəzən hətta həmişəkindən tez isladırdı.

Belə olanda o da həmişəkindən tez oyanır və zığıldamağa başlayırdı. Yox, o, adətən qışqırıb kimisə oyatmağa can atmırdı, ancaq sakitcə zığıldayır, sanki astaca anasını köməyə çağırırdı. Anası, demək olar ki, dərhal oyanırdı və onun qayğıkeş əlləri oğlunu beşikdən götürüb öz çarpayısında yanına uzadırdı ki, artıq islanmış bələyini - pampersini dəyişsin.

O, adətən səhərlər saat yeddiyə az qalmış oyanırdı. Yanındakı çarpayıda yatan anasının təkcə ətrini, hətta aralıdan belə hiss etmək necə də böyük xoşbəxtlik idi! Səhərlər anasının onu qucağına alıb paltarını dəyişdirməyə başlaması isə... Bax, bu, ayrıca bir doğmalıq və səadət duyğusu yaradırdı. Bu sevimli qoxu ona doğma idi. Əvvəllər anası onu sinəsinə sıxır, döşünü mehribanlıqla onun ağzına salır, isti əli ilə onun hələ təzəcə dənzərən yumşaq saçını sığallayırdı. O da bu əziz varlıqdan - anasının döşündən pompuş əlləri ilə möhkəm yapışıb acgözlüklə və ləzzətlə əmirdi. O, südün ətrini hələ unutmamışdı. Kimsə anasına demişdi ki, bir yaşından sonra əmizdirmək elə də vacib deyil. Ona görə də sıyığa keçmişdilər. Ancaq əmdiyi südün iyi uzun müddət yadında qalmışdı və anası hər dəfə onu qucağına alanda özündən asılı olmayaraq bu qədər sevdiyi o gözəl məlhəmin çeşməsini yenə də tapmaq üçün anasının döşlərinə tərəf dartınırdı.

Bəzən gecələr o, başqa bir adamın xorultusunu eşidirdi. Anası həmin adamı ona göstərir və gülümsəyərək deyirdi: "Ata...". Ata anası ilə yanaşı yatırdı. Hərdən onun da səsi gəlir və bu səs hansısa işlək bir maşının çıxardığı xırıltılı küyə bənzəyirdi. Ata danışanda körpə tanış ahəngi eşidərək sanki donub qalırdı. Bu səs ona hələ anasının bətnində  olan vaxtlardan tanış idi. Anasının səsinə nisbətən daha kobud və daha xırıltılı olan bu ikinci səs o doğulandan sonra da həmişə yanında idi. Ata evə adətən axşamlar gəlirdi. İri əllərini balaca qollarının altına ehtiyatla salıb onu qucağına götürür, başının üstünə qaldırır, hərdən hətta atıb-tuturdu da... Ondan ayrı cür qoxu gəlirdi. Atanın ətri başqa idi.

Körpə yavaş-yavaş bu qoxuya da alışırdı. Ata onu görəndə tez-tez gülümsəyirdi, hərdən yenə də qucağına alır, atıb-tuturdu. Güclü ata əllərinin onu qucağına alıb başının üstünə - hamıdan və hər şeydən yuxarıya qaldırması körpənin çox xoşuna gəlirdi. Ata tez-tez üzünü ona tutub gülürdü. O, ucaboy və yaraşıqlı idi. Körpə artıq yeriməyə başlayanda onu başqa adamlardan seçməyə başlamışdı. Onu dərhal tanıyır və yanına yüyürüb dizlərini qucaqlayırdı. Körpənin bu ucaboy, güclü adamdan xoşu gəlirdi. "Ana"dan dərhal sonra öyrəndiyi ilk söz olan "ata" sözündən də xoşu gəlirdi. Ümumiyyətlə, onu ovuclarının içində saxlayan bu iki böyük adamı çox istəyirdi. Körpə ağlayanda o dəqiqə özlərini onun üstünə atırdılar. Bələyini isladan kimi təzələyirdilər. Ona balaca qabda su verir, içib qurtaranadək gözlərini ondan çəkmirdilər.

Əlbəttə, əsas şəxs ana idi. Bəzən səhərlər valideynləri çarpayıda yanaşı uzananda anası onu da qucağına alıb ikisinin arasına uzadırdı. Bu, ayrıca bir ləzzət idi və körpə bundan çox xoşhal olurdu. Onlar bəzən nə barədəsə danışır, deyib-gülür, zarafatlaşırdılar. Və onu da növbə ilə qucaqlayırdılar. O isə heç də tamamilə anlaya bilmədiyi bir duyğu dənizində üzürmüş kimi uzanır, gülümsəyir, özünü olduqca xoşbəxt hiss edirdi. Sanki həm də hiss edirdi ki, ana və ata onun çox etibarlı qoruyucularıdır...

Ancaq balaca pişik balası hamıdan, hər şeydən çox xoşuna gəlirdi. Pişik balası bu evə onunla, demək olar ki, eyni vaxtda gəlmişdi. Bu balaca kürən körpədən daha sürətlə böyüyürdü. Hələ bu harasıdır! Kürən öz rəqibini diqqətlə izləyirdi. Körpəyə pişik balasından çox diqqət göstərirdilər ki, bu da kürəni əsəbiləşdirirdi. Bəzən o, hətta həmişəkindən bərk miyoldayırdı ki, ona da diqqət yetirsinlər. Amma bütün bunlara baxmayaraq, o, tez-tez körpənin yanında uzanır və özünü sığallaması üçün ona şərait yaradırdı. Kürən ağıllı pişik idi və getdikcə başa düşürdü ki, bu evdə əsas şəxs hələ, demək olar ki, danışa bilməyən, ilk vaxtlar yalnız öz beşiyində uzanıb aydın olmayan səslər çıxaran bu müəmmalı körpə olacaq.

Ancaq körpə beşikdə çox qalmadı. O, qalxdı və əvvəlcə kürən pişik balası ilə birlikdə sürünməyə başladı. Bir qədər sonra iməklədi, daha sonra isə ehtiyatla, yıxıla-dura yeriməyi də öyrəndi. Bəli, düzdür, körpə hərdən yıxılırdı da, hətta hərdən kürən də onu yüngülcə itələməyə ürək eləyirdi. Amma körpə inadkarlıqla yeriməyə can atırdı və tezliklə yalın ayaqlarını şappıldada-şappıldada, xoşbəxtcəsinə gülə-gülə otaqlarda qaçmağa başladı. Artıq yekəlmiş kürən də körpənin dalınca tənbəl-tənbəl gəzir, onu gözdən qoymur, gah nədənsə qoruyur, gah da ona qoşulub şənlənirdi. Ancaq körpə heç vaxt pişiyin yeməyinə toxunmurdu. Bu isə ən vacib məsələ idi. Ona görə də onların dostluğu getdikcə möhkəmlənirdi. Bəlkə də, dostluğun əsas şərti elə bu idi - başqasının malına kəm baxmamaq!

Hərdən hansısa başqa qadın da gəlirdi. O, olmazın dərəcədə anaya oxşayırdı. Körpə bunun səbəbini anlaya bilmirdi. O da təxminən eyni cür ətir saçırdı. Ananınkı kimi mehriban, qayğıkeş əlləri vardı. Ancaq o, ana deyildi, başqa qadın idi. Körpə eşidirdi ki, anası bu qadını elə həmin gözəl adla çağıraraq ona "ana" deyir. Başa düşə bilmirdi ki, bir evdə iki "ana" necə ola bilər?! Ancaq onun özünə həmişə deyirdilər ki, bu nənədir. Bəzən o gələndə "Nənə gəldi!" deyə körpəni muştuluqlayırdılar. Körpə də kimisə başqa adamı "ana" deyə çağırmaqdan israrla imtina edərək məmnuniyyətlə "nənə" deməyə cəhd edirdi.

Bəzən gecələr körpənin təzə çarpayısının yanında kürən üçün balaca boşqabda süd qoyurdular. Yaxşı ki, körpənin heyvanlara qarşı allergiyası yox idi. Onlar ikisi də - körpə də, kürən də qarnı tox, qayğı ilə çimizdirilmiş, tərtəmiz və xoşbəxt halda yuxuya gedirdilər.

...Partlayış gecə baş verdi. O qədər gözlənilməz və güclü idi ki... Körpə oyandı. Əvvəlcə onu kimin və niyə oyatdığını anlamayaraq bir neçə saniyə susdu. Sonra əlini qabağa uzatdı. Çarpayısının üstünə həmişə çəkilən tor yox idi, buna təəccübləndi: axı anası toru çəkməyi heç vaxt unutmazdı. O, yenə də nəsə qışqırtılar və möhkəm gurultu eşitdi. Üşüməyə başladı. Yorğança üstündən sürüşüb düşmüşdü və maraqlı idi ki, heç kim gəlib onun üstünə örtmürdü. O, bərkdən ağlamağa başladı. Haradasa tanımadığı adamlar qışqırışırdılar. Körpə başını qaldırdı və soyuqdan titrədiyini hiss edərək qərara aldı ki, çarpayıdan sürüşüb düşsün. Həmişəki kimi dalın-dalın sürünməyə başladı ki, yıxılmasın. Əlini adətən ana yatan və ata xoruldayan çarpayıya uzatdı. Ancaq ora bir topa daş tökülmüşdü. Körpə başa düşmürdü ki, ana niyə yoxdur. Ancaq daş topasına ilişəndə öz pişiyi yadına düşdü. Geri dönüb həmişə kürən uzanan tərəfə qaçdı. Kürən körpəni bərkdən miyoldayaraq qarşıladı. Boşqab çevrilmiş, pişik balası böyrü üstə yıxılmışdı. Körpə aşağı əyilib yumşaq, pompuş əli ilə dostuna toxundu. Kürən hərəkətsiz uzanmışdı. Heç tərpənmədi də. Bu, körpənin xətrinə dəydi.

O, dostunu daha bərk silkələyərək onu oyatmağa çalışdı. Ancaq dostu susurdu.

Yaxınlıqda bayaqkı kimi adamlar qışqırışırdılar. Körpə heç cür başa düşə bilmirdi ki, onun valideynləri hara yoxa çıxıblar və kürən dostu ona niyə cavab vermir. Elə bu vaxt kimsə körpəni qucağına aldı. Kimsə onu adyala bükdü.

- Oradakıların hamısı ölüb! - tanımadığı bir səs qışqırdı. - Qonşu otaqda heç kim yoxdur.

Naməlum adam yəqin ki, həyəcandan körpəni möhkəmcə sinəsinə sıxdı. Körpə ağrıdan bərkdən ağlamağa başladı. O, hələ də başa düşmürdü ki, onun kürən dostu niyə bu qədər bərk yatıb. O, hələ bilmirdi ki, bu gün onun həyatı "qədər" və "sonra" adlanacaq iki hissəyə bölünüb və bu partlayışla eyni vaxtda yoxa çıxan xoşbəxtliyi daş topasının altında qalan anası və atası kimi artıq keçmişdə "qədər"də qalıb. O, bunu bilə bilməzdi. Ancaq o üşüyürdü və çox narahat idi. Ona görə də səsini kəsmir, ucadan qışqıraraq ağlayırdı...

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.09.2024)

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə BİRİ İKİSİNDƏ layihəsində bu gün şeir günüdür, sizlərə Təranə Dəmirin şeirləri təqdim ediləcək.                                          

 

 

***

 

Bəzi sevgilər nöqtəylə başlayır,

əlindən tutub gedirsən

cümlənin sonunacan.

Bəzi sevgilərəsə nöqtə

qoymaq olmur,

möhkəm-möhkəm yapışırsan

bir əyri vergülün yaxasından

ömrünün  son ucunacan!

 

 

***

 

Bakı, saçlarını küləklər darayan,

Ayağını Xəzər yuyan şəhərim.

Qollarında min ilin yükünü daşıyan,

Ayaq üstə uyuyan şəhərim.

Bina-bina ucalan,

Küçə-küçə dolaşan,

Döngə-döngə burulan,

Adıyla qocalan şəhərim,

Soyuna yaraşan şəhərim.

Küləkli, yağışlı Bakım,

Şəhər naxışlı Bakım.

Tarix tarix yol gələn,

Məğrur baxışlı Bakım.

Gecəsini dənizdə salan,

Səhəri sahildə qarşılayan,

Üz gözündən yarpaq yarpaq

Sirr tökülən şəhərim,

Uzaqgörənim, ərənim.

Dil açsan nə qədər sözün var deyiləsi,

Neçə ağrın var adına qurban kəsiləsi,

Nağıl şəhərim,

Ahıl şəhərim,

Oğul şəhərim....

 

 

***

 

Bu güllə yüzdən keçdi,

Mindən keçdi bu güllə.

Keçdi həftədən, aydan,

Gündən keçdi bu güllə.

Saçımdakı siyahdan,

Dəndən keçdi bu güllə.

Kimin vüsalın dərdi?

Kimin həsrəti oldu?

Kimin  yolundan keçdi?

Kimin zülməti oldu?

Kimin  içindən keçdi?

Kimin çölündən keçdi?

Kimdən keçdi bu güllə?

Bircə göz qırpımıymış,

Bu ömür  nəydi, Allah?

Gözlərin aydın olsun,

Bu güllə dəyə-dəyə

Səbrimə dəydi, Allah!

Səbrimdən dəydim, Allah!

 

 

***

 

Hardasa  bayquş  ulayır bir ümidin xarabalığında,

Kimsə daş atır  gecəyə,

Bayquşun səsi çiliklənib tökülür  dünyanın başına.

Tanrı  gördümü?

Görəsən, kim düşdü bayquşun qarğışına?

 

 

***

 

Anam  bu dünyadan  köç edəndən sonra 

başa düşdüm ki, məzarlıqda bir şəhər adam varmış, sən demə.

Gördüm ki, dayanıb səbirsizliklə

sahibini  gözləyən  qapıya  bənzəyir

burda qəbirlər.

Ayaqları torpaqdan, baxışları yoldan asılan

Körpə qəbirlər, qoca qəbirlər,

Ana qəbirlər, ata qəbirlər…

Bəzilərinin ətrafında əl-ələ verib keşik çəkir

Daş hasarlar, dəmir  çəpərlər.

Bəzilərinin yan-yörəsi  boşdu hələ.

Hər  yandan üzünə  yorğun-yorğun

baxır ot basmış köhnə ləpirlər.

Təzələrinin  üstü-başı yaşdı hələ.

"Burda ölülər adamı  yanıq qoxusundan,

Bir də ölüm qorxusundan  tanıyır".

Kimdənsə eşitmişəm,

Ya hardasa  yazılıb...

Ölülər durub qaçar deyə,

Məzarlığın girişindən yekə qıfıl asılıb.

 

 

***

 

Adam bu payızda ölə, İlahi,

Üstünü xəzəllə torpaqlayalar.

Vaxt gələ, yerində  ağaclar bitə,

Sonra budaq-budaq yarpaqlayalar.

 

Təzədən doğasan bir ağac kimi,

Dünyanın səninlə işi olmaya.

Yanında hərlənə  qurdlar, köpəklər,

Sənə batırmağa dişi olmaya.

 

Sakitcə dolana dünya başına,

Sən də  ağac kimi  durub baxasan.

Heç kim tanımaya bu baxışları,

Yiyəsiz baxasan, qərib baxasan.

 

Başına  yığışa gəlib keçənlər,

Hamı kölgə uma ağac adamdan.

Təpədən-dırnağa tərsiz, tumarsız,

Bu susuz  adamdan, bu ac adamdan.

 

Günəş  budağında  çiçək toxuya,

Əl atıb gülündən öpələr sənin.

Dadın çıxarasan bu azadlığın,

Bu dağlar, dərələr, təpələr sənin.

 

Adam bu payızda ölə, İlahi,

Üstünü xəzəllə torpaqlayalar.

Vaxt gələ, yerində ağaclar bitə,

Sonra budaq-budaq yarpaqlayalar.

 

 

***

 

Gecə yenə qaşqabağını töküb durub,

Kim bilir, nə acığı var dünyaya.

Buludlar bir   tərəfdə bardaş  qurub oturub.

Göy üzü  yenə qapqara çadrasını örtüb.

Ulduzlar qorxusundan qaçıb gizlənib qayanın arxasında.

Külək qudurub,

Durub   ulayır  gecənin başı üstündə ac yalquzaqtək.

Torpaq  bir qat qabıqdan,

Ağaclar yarpaqdan çıxır.

Dəniz yaxasını açıb qaçır sahilə,

Sahil qalır dənizin altında dalğa-dalğa, ləpə-ləpə.

Bir şair tənhalığın acığını varaqdan çıxır.

Təzə  şeirdən  köhnə yaralar boylanır,

Hamısının üstü açıq.

"Bircə səhər açılsaydı" – deməyə də adamın dili gəlmir.

Qaranlığın dibindən   bapbalaca işıq süzülür alayarımçıq...

Nağıl kimi...

 

 

***

 

Bu gün həsrət yağır yağış yerinə,

Ayrılıq tökülür göydən, İlahi.

Ayrılıq tökülür bu dar otaqdan,

Həyətdən, bacadan, öydən, İlahi.

 

Pəncərə-pəncərə darıxır yuvam,

Döşəmə-döşəmə, tavan-tavan lap.

Həsrətə açılır, bağlanır qapım,

Unutmaq da əzab, sevmək də əzab.

 

Bu şəhər, bu küçə, bu külək, bu qar,

Bu  səki,  bu dalan,  ləpir darıxır.

Elə bil buludlar  göz yaşlarını

Hicranın  üstünə  səpir, darıxır.

 

Gözümün içinə baxır ayrılıq,

Divar ayrılıqdı, daş ayrılıqdı.

Bahara ayrılıq sözü  yaraşmır,

Təpədən-dırnağa qış ayrılıqdı.

 

Bu gün həsrət yağır yağış yerinə,

Ayrılıq tökülür göydən, İlahi.

Ayrılıq tökülür bu dar otaqdan,

Həyətdən, bacadan, öydən, İlahi.

 

 

SEVGİDİ

 

Sevirəm qayanı, sevirəm daşı,

Cığırı sevirəm, yolu sevirəm.

Sevirəm baharı, sevirəm qışı,

Çiçəyi sevirəm, kolu sevirəm.

 

Bağı ağac-ağac sığallayıram,

Sevirəm ağacı mən yarpaq-yarpaq.

Sevgiylə baxıram ota, çayıra,

Neyləyim əlimdən bu gəlir ancaq.

 

Ruhum məhəbbətdi, qanım məhəbbət.

Gerçəyim sevgidi, xəyalım sevgi.

Nəyimə gərəkdi bu şan, bu şöhrət,

Sevib-sevilməkdi elə mənimki.

 

Məni məhəbbətlə doğurub anam,

Xəmirim sevgidən, mayam sevgidən.

Mən eşq vurğunuyam, sevgi acıyam,

Çətin bu dünyada doyam sevgidən.

 

 

***

 

Bambaşqa vüsaldı bu,

Bambaşqa görüş.

Ayrılığı özündən qabaq gəlib, deyəsən,

Təpə-dırnaq həsrət qoxuyur üst-başımız,

Yarıoyaq, yarısərxoş

Dolanırıq gecənin başına dəlisayaq

Sən və Mən!

Bir az küskünük, bir az qorxaq.

Addımlayırıq  səhərə sarı  ağır-ağır,

Yox, yox, yerimirik,

Elə ayaqlarımızı sürüyürük arxamızca.

Qaranlıq gözümüzün içində yol gedir,

Fikirlərimiz  gecəyə dağılır,

Üstünü ot basır.

Danışırsan,

Dodaqların havanı ölçür,

Səsini udur gecə,

Heç nə eşitmirəm,

Sözlər havada uçur.

Üzünü görmürəm,

Ürəyinin pıçıltısını eşidirəm, sadəcə.

Əllərim özümdən aralı yeriyir,

İtirirəm yolun ağını,

Gecə yavaş-yavaş, asta-asta  əriyir.

...Birdən kimsə güllə atır üzü alatorana,

Diksinib oyanıram bu yarıvüsal, yarıhəsrət yuxudan,

Bilmirəm  qaranlıqla işığın ortasında kimdi  yuxumu qorxudan?

 

 

***

 

Min ildi vaxt aldadıram,

Min ildi təkəm içimdə.

Bir quyu da tapammıram,

Bu sirri tökəm içimdən.

 

Sürünürəm haqqa sarı,

Gedirəm, çata bilmirəm.

Dilim ağzımda göynəyir,

Sözümdən tuta bilmirəm.

 

Boğuluram tənhalıqda,

Mənim özümdən uzaqdı.

Dərdimi deyə bilmirəm,

Tanrı  səsimdən uzaqdı.

 

Bircə Allah bilir ki, mən

Bu təklikdən nə çəkmişəm.

Bu ağrıyla, bu acıyla

Bilmirəm kimə çəkmişəm.

 

Daş da çəkməz mən çəkəni,

Nə çox imiş gücüm, Allah.

Özümdən çoxdan keçmişəm,

Qoyma  səndən  keçim, Allah.

 

Min ildi vaxt aldadıram,

Min ildi təkəm içimdə.

Bir quyu da tapammıram,

Bu sirri tökəm içimdən.

 

 

***

 

Dağın vüqarı zirvədi,

Zirvə qarın təşnəsidi.

Bahar çiçəyə sevdalı,

Payız xəzəl xəstəsidi.

 

Torpaq səmaya əl açır,

Dalğalar sahilə qaçır,

Arzular sözlə dil açır,

Söz Tanrının töhfəsidi.

 

Günəş səhərin yarıdı,

Ay gecənin hilalıdı,

Həsrət vüsalla yarıdı,

Eşq ürəyin naləsidi.

 

Yayınkı oddu, ocaqdı,

Qışınkı buzdu, sazaqdı,

Gənclik gedəri qonaqdı,

Dən saçların tənəsidi.

 

Dağın vüqarı zirvədi,

Zirvə qarın təşnəsidi.

Bahar çiçəyə sevdalı,

Payız  xəzəl xəstəsidi.

 

 

BU GÜN...

 

Bu gün  dilim susub, gözüm danışıb,

Bu gün göz günüdü, baxış günüdü.

Bu gün dən atmışam göyərçinlərə,

Bu gün sülh günüdü, barış günüdü.

 

Bu gün unutmuşam umu-küsünü,

Bu gün arınmışam günahlarımdan.

Bu gün üz tutmuşam  sözümə  sarı,

Bu gün asılmışam  barmaqlarımdan.

 

Bu gün döyməmişəm tənhalığıma,

Bu gün qaçmamışam təkliyə nəsə.

Bu gün biradamlıq səadətim var,

Tikib geyinəcəm, əynimə gəlsə.

 

Bu gün sabahıma körpü atmışam,

Sabah nə olacaq, onu bilmirəm.

Hələ ki bu günçün  nağıl yazıram,

Nə ilə bitəcək sonu, bilmirəm.

 

 

OCAQ

 

Bəlkə də, bu yanan sonuncu oddu,

Bəlkə də,  sonuncu közdü alışan.

Bəlkə də, sonuncu duadı elə,

Bəlkə də, sonuncu  dözdü  alışan.

 

Odlana-odlana  dillənir ocaq,

Dumana, tüstüyə batıb alışır.

Bəlkə də, ümiddi səssiz-səmirsiz,

Özünü tonqala atıb alışır.

 

Ağrısın, acısın  çəkir içinə,

Alışa-alışa küllənir ocaq.

Başının üstündə külək oynayır,

Küləyin altında yellənir ocaq.

 

Hamı  halallaşır bu ocaq ilə,

Ürək günahını soyunur bu gün.

Bu gecə sonuncu qış gecəsidi,

Dünya yaz donunu geyinir bu gün.

 

Bu ocaq hamının pənah yeridi,

Bu ocaq sönməsin gərək bu gecə.

Bu gecə açıqdı Göyün qapısı,

Tanrı qonağıyıq, demək, bu gecə.

 

 

***

 

Nə yaman  ağlayır buludlar bu gün,

Saçlarım yağışdı, yanağım yağış.

Mən kirpik çaldıqca səssiz-səmirsiz

Döyür pəncərəmi qonağım yağış.

 

Tökür hikkəsini qara buludlar,

Ocağa  ağlayır, külə ağlayır.

Göylərin qəribə  darıxmağı var,

Demək,  buludlar da belə ağlayır.

 

Kimin ürəyindən su içib axı,

Kimin göz yaşıdı, görən, bu yağış?

Gözümü açmağa macalım yoxdu,

Qoymur nəfəsimi dərəm bu yağış.

 

Buludlar ağlayır, torpaq dirçəlir,

Min həsrət cücərir  hər  daşın  altda.

Bir bahar yol gedir payıza sarı,

Bir payız islanır yağışın altda.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.09.2024)

Aygün Bayramlı, “Ədəbiyyat və incəsənət”, Beyləqan təmsilçisi

 

Beyləqan musiqi folklorunun ən əhəmiyyətli, tapıntılarından biri də burada tapılan burbuğ adlanan nəfəs alətidir. Araşdırmalarımız nəticəsində bəlli olmuşdur ki, bu alət hal-hazırda Beyləqan Tarix Diyarşünaslıq muzeyində qorunaraq saxlanılır. 

 

Arxeoloji qazıntılar zamanı Örənqala ərazisində tapılmış bu alət Orta əsrlərə, yəni  XII–XIII əsrlərə aid edilir. Burada iki ədəd burbuğ aləti aşkarlanmışdır. Ancaq ölçülərinə görə onlar bir-birindən fərqlənir. Böyük burbuğ təxminən 5-6 sm, kiçik burbuğ isə 3-4 sm. ölçüdədir. Nahamar quruluşa məxsus, saxsıdan hazırlanan burbuğ əsasən sərçə, quş formasını xatırladır. Elə buna görə də ona bəzən quş tütəyi də deyilir. Yanlardan iki dəlik, ifa etmək üçün uc hissəsində nisbətən uzunsov, quruluşuna görə müştüyə bənzər ağızlıq, həmin hissənin altında isə daha bir dəlik vardır. 

 

Quş tütəyi (burbuğ)

 

 

Alət haqqında təkcə muzeylə kifayətlənməyərək elmi ədəbiyyata da üz tutduq. İlk öyrəndiyimiz məlumat isə professor Səadət Abdullayevanın “Azərbaycan xalq çalğı alətləri” orqanoloji tədqiqat əsəri oldu. Burdakı eyniadlı alətin XX əsrdə arxeoloji qazıntılar zamanı İçərişəhərdə tapıldığı bildirilir. Yalnız təkcə İçərişəhər, Örənqala deyil, Qəbələdə, Qubanın Sırtçiçi, İsmayıllının Müdürsə, Lənkəranın Mamusta, Ağstafanın Gümbəz ərazilərində də bənzər alət aşkar edilib. 1877 və 1989-cu illərdə Bakıda, İçərişəhərin qala hissəsində aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı içərisi boş, şanapipik və göyərçin şəklində, uzunluqları 55 mm. olan gil burbuğlar tapılmışdır. Bişirildikdən sonra onların rəngi qırmızımtıl çalar alıb. Fiqurun yuxarı hissəsində iki boy-boya böyük dəlik açılmışdır, ucunda isə uzunsov dəliklər vardır. Onların biri üfürmək, digəri isə barmaqlar üçün nəzərdə tutulmuşdur. Bu alətin 5-6 səs ifa edilir. Kiçik diapazonlu burbuğda bəzi xalq mahnılarının (“Muleyli”, “A yordu, yordu”) və rəqs (“Yallı”, “Gözəlləmə”) havalarının, “Bayatı-kürd” muğamından bir fraqmentin ifası mümkündür. Hər iki fiqur XII–XIII əsrlərə aid olan başqa maddi və mədəni əşya nümunələrinin yanında tapılmışdır.

Alət haqqında daha geniş bilgiləri professor Abbasqulu Nəcəfzadənin Qırğızıstanda (Bişkek) türk dilində nəşr olunmuş “Azerbaycan milli üflemeli çalgı aletleri (organolojik-tarihsel araştırma)” adlı əsərindən alırıq. Yazıda alətin etimologiyasına dair maraqlı məlumatlarla da qarşılaşrıq. Belə ki, bu alət həm də bunqar kimi tanınır. Sözün ilk hissəsi olan “bun” arxaik söz olaraq dərd, qəm mənasını verir. Sözün ikinci hissəsi “qar” isə sözdüzəldici şəkilçi olub, nəticədə yeni söz yaranmışdır. Dilimizdə donqar, yonqar və s. kimi kəlmələrə çox rast gəlinir. Bunqar alətini təkcə çobanlar deyil, səyyahlar, tacirlər, yolçular da ifa edərmiş. Alət həcmcə çox kiçik olduğundan cibdə daşımaq mümkün olduğuna görə onlar sıxıntılı, dərdli zamanlarında qəm dağıtmaq üçün quş tütəyini ifa edərmişlər. Alət vizual görünüşünə, diapazonuna görə nə qədər kiçik olsa da, onda yaranan musiqi nümunələri şirin və xoş ahənginə görə seçilir, insana gözəl əhvali-ruhiyyə bəxş edir. Bir növ, tütəyin səsini xatırlatması təbiətin saf səsi ilə birləşərək insanda gözəl ab-hava yaradır ki, bu səs təbiətin, qədim tarixin elə öz səsidir. 

 

Xalxal musiqi aləti

 

 

Tarixi Beyləqan torpağında araşdırmalar apararkən daha bir musiqi alətinin tapıldığını aşkarladıq.

Bu, xalxal adlanan alət haqqında daha dərin bilgilərə sahib olmaq üçün yenə orqanoloq alimlərin araşdırmalarına üz tutduq. Ədəbiyyat nümunələrindən biri professor Abbasqulu Nəcəfzadənin “Azərbaycan idiofonlu çalğı alətləri (orqanoloji-tarixi tədqiqat)”, ““Kitabi Dədə Qorqud” dastanında çalğı alətləri”, eləcə də “Etnoorqanalogiya” kitablarında alətləri təsnifatlandırarkən Azərbaycan ərazisində müxtəlif dövrlərdə istifadə olunan 40 idiofonlu çalğı alətindən bəhs edilir ki, burada həmin qrupa daxil olan alətlər arasında sözügedən xalxal alətinin adı da qeyd olunur. Müəllif eyni zamanda bu alətləri səslənmə tərzinə görə 4 qismə ayıraraq hər birisi haqqında məlumat verir. Bunlar, vurulanlar, silkələnənlər, dartılanlar və qarışıq üsulla səsləndirilən alətlərdir. Professor A.Nəcəfzadə ikinci qrupa aid etdiyi yəni, silkələnərək ifa olunan alətlər sırasında bir sıra alətlərlə yanaşı, xalxalın da adını çəkir. Xalxal aləti 1930–1950-ci illərdə arxeoloji qazıntılar zamanı Kəbirli kəndi yaxınlığında olan Örənqalada aşkarlanmışdır. Bununla bağlı digər faktlar tarixçi-entoqraf, akademik Teymur Bünyadovun (1928–2022) “Əsrlərdən gələn səslər” əsərində məlumat verilmişdir. Onu da vurğulamaq istəyirik ki, adını çəkdiyimiz əsər xalqımızın musiqi mədəniyyəti irsində ilk dəfə qələmə alınmış tarixi-etnoqrafik əsərdir və burada böyük bir bölümdə aşıq poeziyasından da bəhs edilir. Həmin əsərdə Örənqala ərazisində aşkarlanmış maddi-mədəniyyət nümunəsi kimi, eyni zamanda musiqi aləti kimi aşkarlanan bu tapıntı həm qadın qolbağı, həm də rəqqasələrin qollarında səslənən musiqi aləti kimi istifadə olunduğunu yazır. 

Məlumdur ki, muğam sənətində üçlüyə aid olan alətlərdən biri də qavaldır. Bu fikri həm də Azərbaycanda qavalın mahir ifaçısı, eyni zamanda muğamların tədqiqi məsələləri ilə məşğul olan ustad sənətkar Mahmud Səlahın təhlillərinə əsasən vurğulayırıq ki, əslində trio deyilərkən tar, kamança, xanəndə deyil, bu üçlüyə qaval da daxildir. Məhz elə bu fikrə əsasən də xanəndələrin istifadə etdiyi qaval alətinin sağanağında yer alan zınqırovlar, metal halqalar bağlanır ki, bu da silkələnərkən cingiltili səslər çıxarır. Bu zınqırovlar ayrıca ifa edildikdə yuxarıda qeyd etdiyimiz idiofonlu alətlər qrupuna aid edilir.  

Adıçəkilən mədəniyyət nümunəsi bizim qədim rəqs tariximiz, eyni zamanda tapıldığı dövrlərdə insanların mədəni həyatından, vizual görünüşündən, yaşam tərzindən xəbər verir. 

Mədəniyyətin mühüm tərkib hissəsi olan geyimlərimiz bütün dövrlərdə Azərbaycan qadınlarının gözəlliyini nümayiş etdirmişdir. Qədim Beyləqanda arxeoloji qazıntılar zamanı beyləqanlı ustaların bəzək əşyaları hazırladıqları da aşkar olmuşdur. Burada tapılan əşyalar içərisində qaşlı üzüklər, halqa bilərziklər, asmalar, medalyonlar, toqqa bəzəkləri və s. kimi geyim və bəzək əşyaları aşkara çıxarılmışdır. Arxeoloqlar bu nümunələrin beyləqanlı ustalara məxsus olduğunu təsdiq edirlər. Beyləqan şəhərində tapılmış maddi-mədəniyyət nümunələri bu gün də AMEA Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutunun fondunda saxlanılır.  

Beləliklə, tarixi torpaqlarımızda arxeoloji qazıntılar zamanı müxtəlif musiqi alətləri, o cümlədən burbuğ (quş tütəyi) və xalxal musiqi alətrləri aşkar olunub. Biz də həmin alətləri tədqiqata cəlb edərək haqqında təhlillər aparmışıq. Həqiqətən, burbuğ və xalxal alətləri maddi mədəniyyət nümunəsi kimi Beyləqan tarixində aşkarlanmış ən qiymətli tapıntılardır.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.09.2024)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

 

MÜTALİƏ MƏDƏNİYYƏTİNİ NECƏ FORMALAŞDIRMALI?

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının təqdim etdiyi bu silsilə yazılar Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Ədəbiyyat Fondunun Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən 2024-cü ildə “Qeyri-hökumət təşkilatları üçün qrant müsabiqəsi” çərçivəsində həyata keçirdiyi “Yeniyetmə və gənclərdə mütaliə mədəniyyətinin formalaşdırılması” layihəsinin tərkib hissəsi olaraq nəşr edilir.

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondu@

 

 

-Cəmi 6 dəqiqə kitab oxumaq stressin səviyyəsini 30 %-ə qədər azalda bilir ki, bu da musiqi terapiyasından və ya gəzintidən daha səmərəlidir. 

-Həkimlər sübut ediblər ki, mütaliə həm də güclü sağaldıcı prosedurdur. Bu gün inkişaf  etmiş ölkələrin bir çox aparıcı klinikalarında yeni müalicə metodu – biblioterapiya tətbiq edilir. 

-Tədqiqat zamanı zəngin süjet xəttinə malik romanların beş gün ərzində oxucunun beyin hüceyrələrini dəyişdiyi sübut edilib.

Sizləri cəlb edə bildik, elədirmi? Onda hər gün mütaliə mədəniyyəti barədə oxuyun və özünüzdə mütaliə vərdişləri aşılayın.

 

8.

 

MÜTALİƏ NƏDİR?

 

 

Ensiklopedik tərif vermiş olsaq, mütaliəyə belə tərif verərik: mütaliə etmək - hər hansı mətndə verilmiş məlumatı əxz etməyə yönəlmiş kommunikasiya fəaliyyətidir. Bu kommunikasiyada iki tərəf var. Birinci tərəf çap və elektron mütaliə məhsuludur ki, onun arxasında müəllif dayanır. İkinci tərəf isə oxucu və ya oxucu auditoriyasıdır. 

Hər bir kəs əlinə mütaliə məhsulunu alıb onunla təmasa başlayırsa, bu proses mütaliə adlanır, bunu icra edənsə oxucu adını daşıyır..

Mütaliə insanın həyatında, şəxsin təfəkkürünün inkişaf etdirilməsində, yeni biliklər qazanmasında əhəmiyyətli rol oynayır. Mütaliə prosesində pedaqoji, psixoloji yanaşmaq baxımından, ümumtəhsil, ali və orta ixtisas məktəblərinin tədris proqramı ilə yanaşı əlavə mütaliənin əhəmiyyəti xüsusi qeyd edilməlidir. Mütaliə elə bir prosesdir ki, onun nəticələri insanın ictimai və istehsalat fəaliyyətində əks olunur, onun dünyagörüşünün, əməyinin səmərəliliyini dəyərləndirir.

Lakin mütaliəyə maraq təhsil ocaqları və kitabxanalarla yanaşı ilk növbədə ailədən başlanmalıdır.

Mütaliə nə deməkdir?

Bu sahənin ən görkəmli tədqiqatçılarından olan Ə. Xələfov mütaliəyə belə tərif verir: “Bu, mətndəki hər bir sözü, cümlədəki fikri, fikrin məntiqi rabitəsini və əsərin ideyasını yaradıcı bir surətdə dərk etmək, kitabın ideyasına əsasən müstəqil surətdə nəticə çıxara bilmək deməkdir.”

Mütaliə şəxsiyyətin təşəkkül tapmasına, nitq təfəkkürünün inkişafına yöhəldilmiş mənəvi fəaliyyətin mürəkkəb formalarından biridir. Mütaliə dünyanı dərk etməyə, əxlaq normaları tərbiyə etməyə kömək edir, insanın mədəniyyətini yüksəldir, dünyagörüşünü genişləndirir.

Mütaliə oxucunun mənəvi aləminə ikitərəfli təsir göstərib bir tərəfdən qavrayış və yaddaş kimi psixiki proseslərin inkişafına səbəb olur, digər tərəfdən əsərlərin dərketmə vasitəsinə çevrilir.

Mütaliə oxucunu şifahi, yazılı nitq mədəniyyətinə yüksəldir, hissləri, fikirləri incə şəkildə, tam dürüstlüyü ilə anlamağa, ifadə etməyə kömək edir.

Nitq mədəniyyətinin əsasını söz ehtiyatı təşkil edir, söz, lüğət ehtiyatına isə ən çox mütaliə yolu ilə sahib olmaq olar.

Oxucu mütaliə yolu ilə heç vaxt görmədiyi predmet və hadisələrlə nəinki tanış olur, həm də onu bilavasitə öyrənir. Deməli, oxucu mütaliə vasitəsi ilə yeni-yeni məlumatlar alır, zehnini, nitqini və təfəkkürünü inkişaf etdirir.

Mütaliə hər kəsin şəxsi işi deyil, həm də ictimai borcdur.

Mütaliə insanın cəmiyyətdəki şəxsi rolunu dərk etməyə, yaşadığı dövlətin ideologiyasını (konkret halda bizim dövlətdə bu – azərbaycançılıq məfkurəsinə xidmət etməkdir), böyük vəzifələrini yerinə yetirməyə hazırlanır.

Burada bədii əsərin tərbiyəvi əhəmiyyətini xüsusi qeyd etmək lazımdır. Bədii əsərin təsiri və qiyməti hər şeydən əvvəl oxunan əsərin oxucunun fikrinə, hissinə nə dərəcədə hakim olması ilə ölçülür.

Mütaliə təkcə kitablardan alınmış biliklər məcmuyu deyil, yeni həyat şəraiti, keçmiş təcrübə ilə əlaqədar olan bütöv bir dünyagörüşüdür və bu, mütaliənin təsiri nəticəsində oxucunun psixoloji aləmində əmələ gələn yeni bir keyfiyyətdir.

 

Növbəti: 9.Mütaliə məhsulu

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.09.2024)

 

Azərbaycan Dövlət Akademik Rus Dram Teatrı “Böyük qastrollar” proqramı çərçivəsində ilk dəfə Rusiyaya yollanır.

 

AzərTAC Ümumrusiya Qastrol və Konsert Planının rəsmi saytına istinadla xəbər verir ki, sentyabrın 3-dən 8-dək Novokuznetsk Dram Teatrının və A.V.Lunaçarski adına Kuzbass Dram Teatrının səhnələrində Azərbaycanın Xalq artisti Aleksandr Şarovskinin quruluşunda “Hekayəti Müsyö Jordan Həkimi-Nəbatat və Dərviş Məstəli Şah Cadükuni Məşhur” və “Albalı bağı” tamaşalarını nümayiş etdiriləcək.

Bu il 104 yaşı tamam olan Azərbaycan Dövlət Akademik Rus Dram Teatrı Novokuznetskdə “Okna - 2024” Beynəlxalq Sənaye İncəsənəti Festivalının təntənəli açılışında qonaq qismində iştirak edəcək və öz repertuarındakı ən möhtəşəm tamaşalarından birini - “Hekayəti Müsyö Jordan Həkimi-Nəbatat və Dərviş Məstəli Şah Cadükuni Məşhur”u göstərəcək. 

Bu tamaşa haqlı olaraq Rus Dram Teatrının qastrollarda ən çox nümayiş etdirilən vizit kartı sayıla bilər. Tamaşa Rusiya, Ukrayna, Gürcüstan, Moldova və digər ölkələrdə teatrsevərlərə təqdim olunub. Beləliklə, sentyabrın 3-də Novokuznetsk ictimaiyyəti Mirzə Fətəli Axundzadənin 1850-ci ildə yazdığı və 1848-ci ildə Qarabağda cərəyan edən qəribə əhvalatı ehtiva edən əsərlə tanış olacaqlar. Sentyabrın 4-də isə azərbaycanlı aktyorlar Anton Pavloviç Çexovun “Albalı bağı” tamaşasını - müəllifin komediya janrında qiymətləndirdiyi və 1903-cü ildə yazdığı sonuncu teatr əsərini təqdim edəcəklər.

Azərbaycan Dövlət Akademik Dram Teatrının baş rejissoru, Azərbaycanın Xalq artisti Aleksandr Yakovleviç Şarovski qeyd edib: “Biz artıq Novokuznetsk Dram Teatrı ilə tanışıq, bu truppa 1978-ci ildə Bakıya gəlib və bizim səhnədə böyük uğurla çıxış edib. İndi bizim də belə məsuliyyətli və şərəfli bir missiyanın yerinə yetirməyimizin vaxtıdır”.

Bu qastrolları Novokuznetsk teatrının köhnə tamaşaçıları hələ də xatırlayırlar. Rusiya Federasiyasının Əməkdar mədəniyyət işçisi, o vaxt ədəbiyyat kafedrasının müdiri vəzifəsini tutan müəllim və sənətşünas Svetlana Eduardovna Bondarevskayanın AzərTAC-la bölüşdüyü kimi, üstündən onilliklər keçməsinə baxmayaraq, Azərbaycan paytaxtının qonaqpərvərliyi ən yüksək səviyyədədir. 

Xəzərin sahillərində unudulmaz xatirələrini bölüşən Svetlana Eduardovna deyir: “Bol günəşli havalar, bizi qarşılayan insanların təbəssümü, meyvələrin rəngarəngliyi, bulvar... O vaxt Sumqayıtda da çıxış etdik. Deyə bilərik ki, bizə hər yerdə diqqət yetirilirdi. Sənətçilərimiz üçün ən unudulmaz hadisə biletlərin qastroldan əvvəl satılması idi. Hətta teatrın binasına bir məhəllə qalmış əlavə biletlərlə bağlı ənənəvi sualın da şahidi olurduq. Vaxtında təhvil verilməyən geyimlərdə gecikmə yarananda və yerli teatrdan sənətçilərimizə təqdim olunanda, Bakının qonaqlara qayğısı özünü büruzə verirdi. O vaxt Bakıda olmuş və bu gün də səhnəyə çıxan sənətçilərimiz tamaşaların sonunda 15-20 dəqiqə davam edən alqışları və ayaq üstə dayanan tamaşaçıları hələ də xatırlayırlar. Xeyli gül-çiçək var idi!.. Əminliklə deyə bilərəm ki, bu, teatrımızın ən gözəl qastrol səfəridir... Bu gün məmnunam ki, sizin teatrın cavab qastrolunun şahidi olacağam. Hətta üstündən bir neçə onilliklər keçməsinə baxmayaraq”.

Aleksandr Şarovski sözlərinə davam edir: “Bu səfərdə bizim üçün çoxlu yenilik var - ilk dəfədir ki, Ümumrusiya Qastrol və Konsert Planında və “Böyük qastrollar” proqramında iştirak edirik. İlk dəfə olaraq, biz öz tamaşalarımızı Novokuznetsk və Kemerovo tamaşaçılarına təqdim edəcəyik. Azərbaycan və rus klassiklərinin əsərləri əsasında iki tamaşa göstərəcəyik, onların hər ikisi teatrın repertuarının əsasıdır. Mən bu iki Sibir şəhərinin gözəl ictimaiyyəti ilə səmimi, şən, əsl teatr görüşünün olmasını istərdim”.

Azərbaycan Dövlət Akademik Rus Dram Teatrının artistləri A.V.Lunaçarski adına Kuzbass Dram Teatrının səhnəsində sentyabrın 7-də və 8-də yuxarıda adıçəkilən tamaşaları təqdim edəcəklər. 

Rusiya Federasiyasının mədəniyyət naziri Olqa Lyubimova qeyd edib: “Böyük qastrollar”ın xarici ölkələrin teatrları ilə bağlı istiqaməti həm tamaşaçılar, həm də truppaların özləri üçün son dərəcə vacibdir. Qastrol səfərləri sayəsində teatrsevərlər digər ölkələrin ən yaxşı tamaşaları ilə tanış ola bilərlər. Rusiya teatrları ilə xaricdəki rus teatrları arasında qarşılıqlı əlaqə ümumi mədəni məkanın möhkəmlənməsinə şərait yaradır və sənətçilərə unikal yaradıcılıq təcrübəsi əldə etmək imkanı verir”.

“Böyük qastrollar” proqramı Rusiya Federasiyası Mədəniyyət Nazirliyinin Ümumrusiya Qastrol və Konsert Planına uyğun olaraq “Roskonsert” Federal Dövlət Büdcə Təşkilatı tərəfindən həyata keçirilir. Festivalın əsas informasiya tərəfdaşı TASS agentliyidir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.09.2024)