Şərəf Cəlilli, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

 “Ən böyük nailiyyətim ailəm, ən qiymətli əsərim övladlarımdır.” 

                                                                              Mir Cəlal Paşayev

1945-ci ildə SSRİ Elmlər Akademiyasının prezidenti, akademik Vladimir Leontieviç Komarov Sovet İttifaqı rəhbərliyinə təqdim etdiyi  hesabatda iki tarixi cümlə işlətmişdi: “Yusif Məmmədəliyev kimi bir alimi olan respublika öz akademiyasını qurmağa layiqdir”. “Mir Əsədulla Mirqasımov elmin nüfuzu və vicdanıdır”.

Akademik səviyyəsi, nəzəriyyə və ixtiraları ilə elmin ümumbəşəri dəyərlər xəzinəsini zənginləşdirən bu qüdrətli alimlərin sırasında yer alanlardan biri də  akademik Arif Mir Cəlal oğlu Paşayevdir.

O, bütün varlığı ilə alim, müəllim, ziyalı adına şərəf gətirənlərdən, intellektual potensialı, kübarlığı ilə mövcud olduğu çevrəni zinətləndirən tarixi şəxsiyyətlərimizdən, elmin nüfuzu və vicdanı olan mütəfəkkir alimlərimizdəndir.

Azərbaycan Respublikasının Dövlət mükafatı laureatı, fizika-riyaziyyat elmləri doktoru, professor, akademik Arif Paşayev 1934-cü il fevralın 15-də Bakıda, üç zirvənin fatehi:  yazıçı müəllim, alim Mir Cəlal Paşayevin  ailəsində  dünyaya gəlmişdir.

Dünyanın qüdrətli elmi mərkəzləri tərəfindən fizika, texnika və kosmik tədqiqatlar sahəsində nüfuzlu alim kimi qəbul edilən, əsərləri senzuradan kənar dərc olunan, yarımkeçiricilər fizikası istiqamətində xüsusi nailiyyətlərə imza atan görkəmli alim, pedaqoq, elm və təhsil təşkilatçısı, ictimai xadim kimi tanınan Arif Paşayev Odessa Elektrotexnika Rabitə İnstitutunda radiofizika ixtisası üzrə ali təhsil almışdır. 1957-ci ildə Azərbaycan Dövlət Universitetində (indiki BDU) laborant kimi əmək fəaliyyətinə başlamışdır.  Sonralar AMEA-nın Astrofizika sektorunda kiçik elmi işçi, Fizika İnstitutunda kiçik və böyük elmi işçi, Zədəsiz ölçmə və nəzarətin fiziki üsulları və Yarımkeçiricilərdə elektromaqnit və akustooptik proseslərin fiziki- texniki problemləri laboratoriyalarının müdiri vəzifələrində uzun illər  çalışmışdır. 1966-cı ildə “Yüksək və ifratyüksək tezliklərdə yarımkeçiricilərin parametrlərini ölçmək üçün kontaktsız üsul və cihazların işlənməsi” mövzusunda namizədlik dissertasiyası müdafiə edərək texnika elmləri namizədi, bir neçə il sonra eyni əsaslı doktorluq dissertasiyası ilə fizika-riyaziyyat elmləri doktoru elmi dərəcəsinə layiq görülmüşdür. Elmi fəaliyyətinin əsas istiqamətini yarımkeçiricilər fizikası və yarımkeçirici cihazların tədqiq edilməsi olan akademik Arif Paşayev 1989-cu ildə Azərbaycan EA-nın müxbir üzvü, 2001-ci ildə AMEA-nın həqiqi üzvü seçilmişdir.

1996-cı ildən “Azərbaycan Hava Yolları” Qapalı Səhmdar Cəmiyyətinin Milli Aviasiya Akademiyasına rəhbərlik edən akademik Yarımkeçirici materialların mühüm elektrofiziki parametrlərini ölçmək məqsədilə yüksək tezlikli cərəyanlardan istifadə etməklə materialı zədələmədən kontaktsız ölçü üsullarının elmi əsaslarını yaratmış, müxtəlif təyinatlı çeviricilər sahəsində yeni elmi istiqamətin əsasını qoymuşdur. Onun rəhbərliyi və bilavasitə iştirakı ilə yaradılan silindr şəkilli yarımkeçirici hissələrin xüsusi müqavimətinin kontaktsız ölçülməsi üçün “Siqma”, yüksək aşqarlı yarımmetalların kontaktsız tədqiqi üçün “RO”, lövhə və silindirvari nümunələrin qeyri-bircinsliyinin kontaktsız ölçülməsi üçün “BİN” seriyalı cihazlar ölkəmizdə bu istiqamətdə əldə olunan elmi nailiyyətlərin göstəricisi olmaqla yanaşı, dünyanın elmi mərkəzləri tərəfindən də elmi yenilik olaraq qəbul edilmişdir.

Akademik Arif Paşayevin elmi tədqiqat işlərinin digər bir hissəsi fotoelastik material kimi daha sadə hazırlanma texnologiyasına malik olan kristallik kvars əsasında akustooptik modulyatorun işlənilməsi məsələləri ilə bağlıdır. 1993-1997-ci illərdə ilk dəfə olaraq əldə etdiyi elmi nailiyyətləri bir sıra radiofizika və radiotexnika məsələlərinin həllinə tətbiq edən alim siqnalların zaman təhriflərinə korreksiyasının, çevrilməsinin, tezlik modulyasiyalı siqnalların izləyici qəbulunun akustooptik üsullarını və bu üsulları reallaşdıran qurğuları sintez etməklə kifayətlənməmiş, onların parametrlərini hərtərəfli şəkildə araşdırmış, alınan nəticələrə aid elmi məqalələri dünyanın bir çox nüfuzlu elmi nəşrlərində dərc etdirmişdir.

Müxtəlif elektromaqnit sahələrinin keçirici mühitlə qarşılıqlı təsirinin tədqiqi nəticəsində maşınqayırma məmulatlarına cərəyan burulğanları ilə nəzarət üçün yeni üsullar və qurğular yaradan akademik Arif Paşayev elektron mikrometri, dərinlik nasoslarının içliklərinin diametrini və dərin deşikləri ölçmək üçün proqram təminatlı xüsusi elektron qurğular, SD-1 kondisionerlərinin diaqnostikası üçün stend ixtira etmiş, yenilikləri, elmi nailiyyətləri ilə elmin ümumbəşəri dəyərlər sisteminə layiqli töhfələr vermiş,  Azərbaycanın elmi potensialını, intellekt kapitalını dünyaya nümayiş etdirmişdir. Onun əldə etdiyi nailiyyətlər, ixtiralar, yeni fiziki elementlər gəmiqayırmada, neftmaşınqayırmada, müdafiə, tibb sənayelərində və digər sahələrdə geniş tətbiq edilir, həmçinin onlardan yüksək çevikliyə malik nəzarət sistemlərinin yaradılmasında tətbiq olunmaqla yanaşı, qeyri-neft sektorunun inkişafına da müsbət təsir göstərir.

Mənalı ömrünün böyük bir mərhələsini, bir qərinəyə yaxın zaman kəsiyini ölkəmizdə mülki aviasiyanın qurulması və inkişafına həsr edən  Arif Paşayev 29 ildir Milli Aviasiya Akademiyasının rektoru kimi fəaliyyət göstərir. Bu nüfuzlu elm, tədris mərkəzində qüdrətli elm təşkilatçısının rəhbərliyi ilə tədris prosesi, elmi-metodiki işlər yüksək səviyyədə təşkil edilib, bir sıra kafedralar açılıb, yeni, müasir standartlara, tələblərə cavab verən ixtisasların tədrisinə başlanılıb. Mülki Aviasiyanın bütün istiqamətləri üzrə milli kadrların hazırlanması üçün münbit şərait yaradılıb. 

Milli Aviasiya Akademiyasının fəaliyyətinin əsas istiqamətlərindən biri də tarixi Zəfərə imza atan Vətənimizin təhlükəsizliyinin təmin edilməsi, ordu quruculuğunun möhkəmləndirilməsi kimi mühüm və vacib məsələlərin həllinə təkan vermək olmuşdur.  Müharibə dövründə və ondan sonrakı illərdə xüsusi əhəmiyyət kəsb edən pilotsuz uçuş aparatlarının, minaların axtarılması və zərərsizləşdirilməsi üzrə robotların, radiotexniki təminat obyektlərinin texniki vəziyyətinə avtomatlaşdırılmış nəzarət sistemlərinin yaradılması Milli Aviasiya Akademiyasının ən böyük elmi nailiyyətlərdən biridir. İstər ikinci Qarabağ savaşında, Vətən müharibəsində, 44 günlük haqq davasında, istər də ondan sonrakı məsuliyyətli dövrdə mülki aviasiyaya məxsus təyyarə və helikopterlərin, düşmən üstünə göydən qartal kimi şığıyan pilotsuz uçuş aparatlarının, radio texnoloji avadanlıqların idarəetməsində, minaların zərərsizləşdirilməsində Milli Aviasiya Akademiyasının mühüm rolu vardır. Müharibə dövründə son 30 ildə akademiyada yetişdirilən peşəkar kadrların nümayiş etdirdiyi intellektual potensial tarixi Zəfərə Ali Baş Komandan iradəsi ilə imza atan millətin, məmləkətin qüdrətini dünyaya nümayiş etdirdi.  

Milli Aviasiya Akademiyasında ölkəmizdə analoqu olmayan, dünya standartları səviyyəsində şəhərciyin salınması, davamlı islahat proqramlarının həyata keçirilməsi, təhsilin səviyyəsinin yüksəldilməsi, sağlam elmi-pedaqoji mühitin yaradılması, nüfuzlu elm xadimlərinin və mühəndislərin tədris prosesinə cəlb olunması akademik Arif Paşayevin bir təşkilatçı rəhbər kimi mənəvi əzəmətinin göstəricisidir.

Olur ki, çox böyük müəllim, ixtiraları ilə elm tarixini zənginləşdirən qüdrətli bir alim olur, məşhur imza kimi tanınırsan. Amma adınla bağlı məktəbin olmur. Akademik Arif Paşayev bir rektor, pedaqoq və alim kimi yetirmələri ilə həmişə fəxr edib, qürur duyub, onların əllərindən tutub, dayaq olub, həm də onlara  inanıb,  arxalanıb. Əl-Biruni, əl-Kindi, əl-Qəzali, əl-Fərabi, İbn Sina kimi öz məktəbini yaradıb. Məhz bu arzuolunan ustad-şəyird münasibətlərinin nəticəsidir ki, Milli Aviasiya Akademiyası Dövlətlərarası Aviasiya Komitəsinin qərarı ilə “Mülki Aviasiya ali təhsil müəssisəsi” sertifikatına layiq görülüb, Beynəlxalq Mülki Aviasiya Təşkilatının ali təhsil müəssisələrinin siyahısına daxil edilib. 

Böyük alimin rəhbərlik etdiyi Azərbaycan Milli Aviasiya Akademiyası “Azərbaycan Hava Yolları” QSC (AZAL) ilə birgə aviasiya sahəsində kadrların peşəkarlıq səviyyəsinin inkişafı və təkmilləşdirilməsi, maddi-texniki bazasının genişləndirilməsi istiqamətində də səmərəli işlər görür, mühüm nailiyyətlərə imza atır. Akademiyanın nəzdində olan Pilotların Hazırlıq Mərkəzi Azərbaycanın mülki aviasiya kadrlarının hazırlanması üçün əsas baza hesab olunur. Geniş elmi-praktiki, elmi-təşkilati, pedaqoji fəaliyyəti ilə yanaşı, Azərbaycanda aviasiya təhsilinin müasir səviyyədə inkişafına gərgin əmək sərf edən, gənc nəslin yüksək vətənpərvərlik ruhunda tərbiyəsini daim diqqətdə saxlayan, atası Mir Cəlalın mürşid-mürid ucalığını yaşayan Arif Paşayev hər bir əməkdaşa fərdi, insani münasibət bəsləyir, əsl ziyalıya xas keyfiyyətləri ilə bir nümunəyə çevrilir.

Akademik Arif Mir Cəlal oğlu Paşayevin  zərrə-zərrə qurduğu, pillə-pillə ucaltdığı, varlığı ilə qürur duyduğu, şah əsəri hesab etdiyi Azərbaycan Milli Aviasiya  Akademiyası Azərbaycan universitetlərində təhsilin keyfiyyətinin idarə edilməsi, yüksəkixtisaslı mütəxəssislərin hazırlanması istiqamətində mühüm işlər görür. Eyni zamanda, burada gənc alimlər üçün “Aviakosmos” istiqaməti üzrə hər il seminarlar və məktəblər təşkil edilir. Bütün həyatını ölkənin elmi potensialının inkişafına, yüksək texnologiyaların sənayedə tətbiqinə, peşəkar aviator, mühəndis kadrların yetişdirilməsinə həsr edən  Arif Mir Cəlal oğlu 1991-ci ildə avtonom hidroakustika informasiya sisteminin yaradılması sahəsindəki nailiyyətlərinə görə Azərbaycan SSR Dövlət mükafatı laureatı adını qazanmışdır. İlk dəfə olaraq funksional elektronikanın müstəqil elmi istiqaməti olan neqatronika sahəsi məhz akademik Arif Paşayevin elmi məktəbində üzə çıxmış və inkişaf dinamikası ilə dünya alimlərini heyrətləndirmişdir.

500-dən çox elmi əsərin, 30-dan çox kitab və monoqrafiyanın, 60-dan çox ixtira, respublika və beynəlxalq səviyyəli patentin müəllifi olan akademik  Arif Paşayevin  məsləhətçiliyi və rəhbərliyi ilə onlarla namizədlik və doktorluq dissertasiyaları hazırlanaraq müdafiə olunmuşdur. Bununla yanaşı, Rusiya, Ukrayna, Latviya və Estoniya kimi ciddi elmi mərkəzləri olan ölkələrdə müdafiə olunan doktorluq dissertasiyaları üzrə rəsmi opponent kimi çıxış etmiş, elmi yeniliklərə imza atan alimlərə öz ustad xeyir- duası vermişdir.

Beynəlxalq Nəqliyyat, Beynəlxalq Mühəndislik, Beynəlxalq Ekoenergetika, Beynəlxalq Eller, Beynəlxalq İnformasiyalaşdırma akademiyalarının həqiqi üzvü, Rusiya Mühəndislik Akademiyasının fəxri üzvü seçilən  akademik Arif  Mir Cəlal oğlu Paşayev “Azərbaycan Mühəndislik Akademiyasının xəbərləri”, Milli Aviasiya Akademiyasında nəşr olunan “Elmi məcmuələr” jurnalının, “Elmi əsərlər” toplusunun, “Səma” beynəlxalq elmi-kütləvi jurnalının baş redaktoru kimi publisistikadan elmi maarifçilik yolunda uğurla  istifadə etmişdir.  

Şeyx Nizami Gəncəvinin: “Elmlə, biliklə başqa cür heç kəs, heç kəsə üstünlük eyləyə bilməz!” nidasını  amalına çevirən böyük alimin elm sahəsindəki xidmətləri diqqətdən kənarda qalmamış, dəfələrlə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin sərəncamları ilə 2004-cü ildə “Şöhrət”, 2009-cu ildə “Şərəf”, 2014-cü ildə “İstiqlal” ordenləri ilə təltif olunmuş, 2005-ci ildə Əməkdar elm xadimi fəxri adına layiq görülmüşdür.

Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının ilk prezidenti akademik Mirəsədulla Mirqasimovun tarixi bir kəlamı var: “Həyatdan mükafat gözləməyin, əgər sizin addımlarınız düzgündürsə, gördüyünüz işlər doğrudursa, mükafat sizə veriləcək. Siz mükafatı düşünürsünüzsə, onda onu görməyəcəksiniz. İş görün, düzgün yaşayın, onda mükafat özü sizi tapacaq”. Akademik Arif Paşayev heç bir təşəkkür, mükafat gözləmədən analitik təfəkkürü, ensiklopedik biliyi, intellektual potensialı, dəyişməz xarakteri ilə düz 91 ildir ömür sürür, elmi fəaliyyətini davam etdirir, klassikləşən müasirimiz olaraq tarix yaradır, xalqa, dövlətə, sonsuz məhəbbətlə, sədaqətlə xidmət edir.

Ulu öndər Heydər Əliyevin tarixi bir kəlamı var: “Hər bir alim qiymətlidir. Ancaq nəzəriyyəni təcrübə ilə birləşdirən, fikirlərini tətbiq edə bilən və onlardan əməli nəticə görə bilən, cəmiyyətə, ölkəyə, xalqa konkret fayda gətirən insanlar alimlərin sırasında xüsusi yer tuturlar”. Akademik Arif  Mir Cəlal oğlu Paşayev məhz belə bir mütəfəkkir alim, qüdrətli ziyalı, nüfuzlu şəxsiyyət, xeyirxaxlıq və yaxşılıq nümunəsi olan Böyük İnsandır!

Akademik Arif Mircəlal oğlu Paşayev mütəfəkkir alim, nüfuzlu ictimai xadim, müdrik şəxsiyyət, eyni zamanda böyük Vətəndaşdır! Onun üçün Vətən millətə, məmləkətə təmənnasız sevgidən ibarətdir. “İnsanları dinləmək, anlamaq, düşüncələrinə hörmətlə yanaşmaq, qayğısına qalmaq gərəkdir”- deyir, həmişə Arif  Mir Cəlal oğlu. Onun həyatda ən böyük arzusu sükanı arxasında yetirmələrinin, milli aviatorların dayandığı təyyarələrimizi Qarabağın, Şərqi Zəngəzurun səmasında görmək idi. Bu gün Müzəffər Ali Baş Komandan, Prezident cənab İlham Əliyevin qətiyyəti, qüdrətli Ordumuzun iradəsi, bir parası Vətən olan Qazilərin, al qanı ilə tarix yazan Şəhidlərin Vətən sevgisi ilə Şuşa qalasında, Murovun zirvəsində, Ağoğlan qəsrində, Xudafərin körpüsündə Azərbaycan Bayrağı dalğalanır! Səmamızın şahinləri, Milli Aviasiya Akademiyasının məzunları Qarabağa, Şərqi Zəngəzura uçuşlar edir. Akademik Arif Paşayevin övladları, nəvələri Torpaq qalan, hər şey yalan-nidası ilə Odlar Yurdu Azərbaycanın ən teni tarixini yaradır.

Ulu Tanrı akademik Arif  Paşayevi həm də, bir türk, Azərbaycan kişisi kimi əbədi sevginin imtahanından keçirib. Vaxtsız  gedişi ilə doğmalarının əyninə  hicran köynəyi biçən Aida xanımdan sonra o, sədaqətin, etibarın nümunəsi kimi canlı heykələ, abidəyə çevrilib. Tanrı Arif Mir Cəlal oğlu Paşayevi  həm də, gözəl ailə, bir-birindən qiymətli övladlar, nəvə-nəticələrlə mükafatlandırıb. Azərbaycan Respublikasının Birinci vitse-prezidenti, Heydər Əliyev Fondunun prezidenti xanım Mehriban Əliyeva adını milli dövlətçilik və milli-mənəvi dəyərlər tariximizə həkk edib. Moskva Dövlət Universitetinin Bakı filialının rektoru, AMEA-nın vitse-prezidenti  akademik Nərgiz Arif qızı Paşayeva hər gün babasının, atasının, anasının qalxdığı kürsüləri alim, müəllim, ictimai xadim kimi zinətləndirir. Heydər Əliyev Fondunun vitse-prezidenti Leyla Əliyevanın, Bakı Media Mərkəzinin qurucusu Arzu Əliyevanın, “Yarat” Müasir İncəsənət Məkanının rəhbəri Aida Mahmudovanın, “Nərgiz” dərgisinin təsisçisi və baş redaktoru Ülviyyə Mahmudovanın əldə etdiyi nailiyyətlər onda xoş ovqat və sevinc hissləri yaradır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.02.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ədəbiyyat qəzet” ilə birgə ƏDƏBİYYATIMIZI SEVDİRƏK layihəsində bu gün sizlərə Cavanşir Yusiflinin essesi təqdim edilir. 

Yazı üçün yaddaş, həm də ömürboyu damcı-damcı yığılan yaddaş əsas olsa da, proses (yazı prosesi) bir qayda olaraq "avtomatik" yola düşür. Yəni yaddaş heç nəyi "yazmır", sadəcə, sənə bircə dəfə nəyinsə doğru, yaxud yalan və ya bəsit olduğunu pıçıldayır, sənə azca, bəlkə iynə ucu boyda təkan verməklə böyük bir işin içinə sürükləyir. Yalnız yazı prosesində insan, yazar üstünə ağır yük kimi düşən yaddaşdan xilas olur, onun zərif, yüngül (soft) təkanıyla bu dünyadan ayrılır, yəni başqa sözlə, yazmaq əslində bir növ zikrdir, belə olduğu üçün də hər yazılan bədii mətn deyil, hər bədii mətn də yaddaşın ilmələndirdiyi bir dünya ola bilməz. Bəzən tarixdə ən zəif, ən ümidsiz nəsnələr qalır, ən gözəl və qənirsiz şeylər tarixin, ədəbiyyatın divarlarından ovulub düşür, toz olub uçur, gedir... Demək, burada istedaddan da vacib başqa bir mətləb var: ona layiq olmaq, yazdığını içində günəş kimi doğan gerçəklikdən xilas etmək bacarığı... Bu olmayanda indi bəzi gənc yazarlar kimi sadəcə, fərqlənmək eşqi, fərqlənmək naminə həm də. Bu da fəna deyil, ən azından yolu gedib-qayıtmaq və daha fərqli nəsnələr axtarmaq var. Pafosdan qurtulmaq üçün içində (çölün düzündə) ac-susuz yaşamağı bacarmalısan. Ədəbiyyat, ədəbi-bədii deyim dünyanı çox fərqli şəkildə görə bilmək cəhdidir, alınmayanda pafos gəlir, pafos həm də xəyalı olmayan adamların "yetişdiyi" finiş xəttidir. 

Yaddaşın yuxarıda xatırlanan xassəsi demək olar ki, bütün bədii mətnlərin ekvator xəttindən keçir.

Yazıçı, şair heç bu sözü yadına salmadan, onu məxsusi olaraq mənalandırmaq niyyəti güdmədən qələmə aldığı hər bir sətirdə, bənddə, cümlə və pasajlarda yaddaşın ən dərinindəki özəlliyi şeirə, bədii mətnə çəkir. Unudulmaz Ələkbər Salahzadə demişkən: elə bil gülü şeirə çəkirsən... 

Yaddaşdan birbaşa yazmaq istəsən, yenə onu həmin o yüngül təkanıyla başqa bir məmləkətə gedə bilərsən.

Artur Remboda bu adda şeir də var: 

Təmiz su; uşaqların göz yaşındakı 

bir çimdik duz misalı,

Günəş altında qadın bədənlərinin 

ağlığının fırtınası;

ipək parça izdihamı 

saf zanbaqlar, bayraqlar...

bəzi qızların qorxudan 

sıxılıb gizləndiyi divarlar...

Nizamidə:

Onun dirilik suyu - göz yaşı, ciyər qanı, 

Ərzi yandıran Günəş - nəməkdanı, duzdanı.

Yaddaş bəzən qılınc kimi, qılıncın iti ucunun dəydiyi yara kimi oyanar:

Zavallılar bu yolla gedə bilərmi məgər? 

Bir yol ki, baxmaq ilə qəlbi qana döndərər.

Şeirlərin birində (Rilkenin "Populyar Melodiyalar" şeirində) belə bir deyim var ki, elə havalar var, nə qədər uzaqlaşsan da, hardan-hara köç etsən də, o səni tapacaq, yaxandan yapışıb rahat buraxmayacaq. Yəni istəsən də, istəməsən də, getdiyin yolların hansı məqamındasa ilişəcəksən, bir mahnı, bir melodiya səni bədbəxt eləyəcək.

Bu mənada yaddaşın azman, bitib-tükənməyən gücünün hopduğu (bilaixtiyar) bədii mətnlər də hər oxunuşda yenidən "dirilir", yeni mətləblər qatır araya, səni başqa cür düşündürür. Mirzə Cəlilin "Ölülər"ini hər dəfə oxuyanda yaddaşın ağrıyla oyanır, "Dəli yığıncağı" bir başqa yerdən, tam fərqli məqamdan vurur. Cəfər Cabbarlının yazdığı şeirlərin içində, daxili dünyası və bətnində elə işarələr var ki, onların düzgün qaydada oxunuşu Cümhuriyyət dövrünün bütün keşməkeşlərini andırır. Diqqət edin, o vaxtdan bəri Bayrağa yazılan bütün mətnlərdə qəribə və çəkilməz bir hüzn var. 

Sonda yenə Nizamidən:

De, kim apara bildi dünyadan salamat can? 

De, kim oxuya bildi bu yazını sonacan?

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.02.2025)

Murad Vəlixanov, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu həyatda hər insanın meyl saldığı xüsusi diqqət göstərdiyi şeylər olur. 1977-ci ildə rejissor Əlisəttar Atakişiyevin çəkdiyi  “Qərib cinlər diyarında” filmi də məhz insanın nəfsinə yenik düşməsi ilə bağlıdır. 

Filmin janrı komediya və macəra üzərində qurulsa belə, insan adlanan varlığın necə tamahkar və acgöz olduğu gerçəyi ortaya çıxır. Kənd həyatı yaşayan gənc Qərib qır-qızıl, şan-şöhrət sahibi olmağın xəyalı ilə yaşayır. Bundan xəbər tutan  cinlər padişahı Akşad şah Qəribi öz diyarına dəvət edir. İlk vaxtlar loru dildə desək, yağ-bal içində yaşayan Qərib gerçəyin fərqinə bir müddət sonra varır. Akşad şahın əsl məqsədi Qəribi uzun müddət yanında saxlayıb cinlərə xidmət etməsini təmin etmək idi. Ancaq bir müddət sonra Qərib sevgilisi Sərəngizdən və ailəsindən ötrü darıxmağa başlayır. O, atasının verdiyi sehirli üzük sayəsində xilas olur.

“Bir müsibət min nəsihətdən yaxşıdır”  deyirlər. Həqiqətən də insana hansı nəsihəti verirsənsə ver,  nə qədər başa salırsansa sal, başı daşdan daşa dəyməyincə ağlı başına gəlmir. Nə qədər var-dövlətin olursa olsun, nə qədər ucalırsan ucal, ailən yanında deyilsə nə varlı olmağın, nə də güclü olmağın bir mənası yoxdur.

Ən önəmlisi isə bu yalan dünyadan heç kim heç nə aparmamışdır. Bir çox şəhəri, ölkələri fəth edən Sultan Süleymana belə qalmayan dünya heç kimə qalmaz.

“Ədəbiyyat və İncəsənət”

 (14.02.2025)

Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Zaman səyahəti – elmi fantastikanın sevimli mövzusu olsa da, bu ideya əslində dərin etik sualları da özü ilə gətirir. Əgər bir gün keçmişə səyahət etmək mümkün olsa, orada etdiklərimiz hansı nəticələrə səbəb olar? Keçmişə toxunmaqla gələcəyi dəyişmək haqqımız varmı?

 Təsəvvür edin ki, keçmişə gedib tarixdəki böyük faciələrin qarşısını almaq gücünə maliksiniz. Məsələn, müharibələri dayandırmaq, pandemiyaların qarşısını almaq və ya sevdiyiniz birini xilas etmək…

İlk baxışdan bu, böyük bir qəhrəmanlıq kimi görünə bilər. Amma belə bir dəyişiklik bütün dünyanın gedişatını dəyişdirəcək və kim bilir, bəlkə də daha böyük fəlakətlərə yol açacaq. Başqa bir tərəfdən, əgər keçmişə səyahət edib yalnız müşahidəçi kimi qalsaq, heç bir hadisəyə müdaxilə etməsək, bu da etik dilemma yaradır. İnsanın faciələrə şahid olub heç nə etməməsi mənəvi cəhətdən nə dərəcədə düzgündür?

Məsələn, bir tarixi haqsızlığı görüb susmaq, yalnız gələcəyin sabitliyini qorumaq üçün öz vicdanını boğmaq olarmı?

Bütün bu suallar göstərir ki, zaman səyahəti yalnız texniki və elmi problem deyil, eyni zamanda dərin etik məsələlər də doğurur. Keçmişə toxunmaq olarmı, yoxsa tarixə müdaxilə etməmək üçün müşahidəçi qalmaq daha doğrudur?

Bəlkə də cavab zamanın özündə gizlidir – toxunulmazlıq və ya dəyişməzlik qanununda… Bu mövzuda düşünmək bizi təkcə elmi fantastikanın sərhədlərinə deyil, həm də insan vicdanının və mənəviyyatının dərinliklərinə aparır.

Bəlkə də bəşəriyyətin keçmişə səyahət etmək gücü heç vaxt olmamalıdır – çünki tarixin yükü həm də onun toxunulmazlığında gizlidir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.02.2025)

Sərtyel, “Ədəbiyyat və incəsənət”

1.

Məmurun göz yaşları içində etirafı:

-Siz jurnalistlər elə bilirsiniz, biz yağ-bal içində yaşayırıq. Vallah elə deyil. Camaatın yayda dürlü-dürlü planları olur. Amma biz bu yayı ailəlikcə Bakıda keçirdik, heç yerə getmədik. Əşi nə qədər olar axı, San-Trope, Mayami biç, İbiza? Adam bezir vallah. 

2.

Elan:

Diqqət. Vətənpərvərlik və şəxsi kadrlara üstünlük nöqteyi-nəzərindən Bakının Xidmət Departamenti 2025-ci il mart ayının 1-dən etibarən Bakının bütün rayonlarında süpürgəçi-dalandar ştatlarına ABŞ, Böyük Britaniya, Fransa, Almaniya, Yaponiya, Qətər və Səüdiyyə Ərəbistanı vətəndaşlarını işə qəbul etməyəcəkdir. 

3.

Anekdotı.ru saytında ayın lətifəsi:

“Rusiyanın cəmi 2 bəlası var” məsəli bilirsiniz, nə vaxt yaranıb? Lap qədimlərdə, onda ki, insanlar yalnız 2-yə kimi saya bilirdilər.

4.

KVN-ə sual:

-Yumoristlə satiraçının fərqləri nədir?

KVN-in cavabı:

-Yumorist nə qədər istəyirsə o qədər zarafat edir, satiraçı isə nə qədər imkan verirlərsə o qədər.

5.

O dünyaya yola salınan şəxs İnkir-minkirlə müsahibədən keçir:

-Vətəndaş, sizin əməlləriniz 666-cı maddənin 6 prim bəndinə görə cəhənnəmə təsbit edilir.

-Ora necə yerdir?

-Qır qazanında yanmaq var orda.

-Bəs vay-fay necə, o da var?

6.

Dialoq:

-Somalinin prezidentindən bizə nə fayda, gəlib neyniyəcək ki? 

-Niyə ki? Ən azından, dünyada ən böyük pirat ölkəsidir, gəmilərimizi tutmazlar, 

@sərtyel

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.02.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağlanın növbəti təqdim etdiyi şair ABŞ-da mühacirətdə olan Məhəmmədrza Ləvayidir.

Məhəmmədrza Ləvayi

Çikaqo

RÖYALAR CALANAR, SEVGİLİM

Röyalar Atlantikdən acı çay çıxarar

Təbrizliyim tökülər bütün şəhərlərin üstünə

Balı qaymağa qatdığını düşün, elə bir şey

Sən Təbrizdə Batını ək Eynalıya.

Burda qızların çənəsindəki Urmu dərələrinə göm məni

Hə

Röyalar calanar baş-gözümüzdən, sevgilim.

Dəniz quşlarının boğazında cırılan gecədən düşər röyalar

Sənə baharın Atlantikini Qaradağ yapacağam istədiyin an

Gəmilər ala dağlarda çapdırdığın atlar olacaq

Təbrizi dərələrdən yığışdırıb dağlıq sinənə uzadacağam

Əmzik-əmzik əməcəyəm dağlarını, sonra yenə əməcəyəm

Bu uşaq böyüməz ki, böyüməz.

Bu gün üzünün iki min on altıncı ilinin

Otuzuncu gününü öpüb divara asıram yenə

Üç şey qalıb bütün o həyəcanlardan;

Bu güneyli rəsmin

O qaradərili çantam

Bu, ya da o Məmmədİrza çağırdığın dodaqlarının Batısı.

Röyalar calanır, sevgilim

Röyalar üşüdür, isladır, yatağa salır adamı

Uzaqlaşdığımız yaxınlıqdan yenə uzaqlaşmaq gərək

Yenə sən vətəni basdır qırx qapılı sirlərdə, sükutlarda

Yenə mən vətəni çiynimə alıb düşüm Batılara

Biz röyalarımızı calaya-calaya yaşadıq

Yenə yığıb-yığışdırması arxamızdakılara qaldı, gözəlim!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.02.2025)

Fariz Əhmədov, Naxçıvan televiziyasının baş redaktoru, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Naxçıvan təmsilçisi

Dəmir yolları dünyanın qan damarlarıdır. Müsahibim isə ömrünün 43 ilini dəmir yollarında keçirən Tahir Abuzərovdur. O həm də Zəngəzurdan gələn son qatarın maşinistidir. Ömrünü bu yolda qurban verib. Qatarlara öz övladı kimi baxan maşinist işinin peşəkarı olmaqla yanaşı,  bu peşəni gözüyumulu icra etdiyini də söyləyir.

Dəmir yolları dünyaya inteqrasiya və ortaq mədəniyyət nümunəsidir. Bu yolları qırıb dağıtmaq isə barbarlıq, vəhşilik və yağmalamaq əlamətidir. Bir neçə dəfə qatarla xarici ölkəyə səfər edərkən sərhəddə və yaxud şəhərlərdə qatara gül atan, şokalad atan adamlar gördüm. Bu ən incə, ən səmimi qarşılama və yola salma halıdır. Bizim mənfur qonşumuz Ermənistan isə qatarlarımıza atəş açır, sərnişinlərin can güvənliyini təhdid edir. Bir yerdə ümid, digər yerdə təhdid və qorxu.

Heç nə məni Zəngəzurdan keçən sonuncu qatar qədər kövrəltmədi

Zəngəzurdan Naxçıvana gedən son qatarın maşinisti Tahir Abuzərov bildirir ki, o günlər üçün burnumun ucu göynəyir. 65 yaşım var 1978-ci ildən Culfa Lokomotiv Deposunda çalışmışam. Depoda müxtəlif vəzifələrdə çalışa-çalışa imtahan verib 1989-cu ildə maşinist vəzifəsinə yüksəlmişəm. Sutka ərzində bir dəfə hərəkət edən Bakı-Naxçıvan qatarı 12 saata yol qət edirdi.

Qatar mənim həyatımdır. O mənim uşağım kimidir. Uşaqlarıma necə davranıramsa, qatarada elə davranıram. Gecəmi gündüzümə qatıb bu peşəni sevə-sevə icra etmişəm.

1991-ci il mənim çün çox çətin oldu. Ermənilər yolu bağladı. Elə vaxtlar olub ki, 35 saat yolda qalmışıq. Heç nə məni Zəngəzurdan keçən sonuncu qatar qədər kövrəltmədi. Əlimdə olsa, zamanı durdurardım. Yol bağlanmamışdan bir neçə gün qabaq bilirdik gətirdiyimiz bütün qatarlar sonucu qatardır. Silah altında gedib gəlirdik. Son günlər qorxulu olduğu üçün gedib-gəlmək qatarlarda sərnişin zəifliyi müşahidə olunurdu. Bir vaxtlar o qatarlarda yer tapmaq mümkün olmurdu. Ən son qatar saat 12 radələrində Salamməlik perronunda dayandı və bizim sonuncu Bakı-Naxçıvan səfərimiz oldu.

-Tahir əmi, 43 ildə elə bir vəziyyət yarandımı ki, siz qatar idarəçiliyində çətin qərar və yaxud seçim qarşısında qalasız?

-İki dəfə belə vəziyyət olub. Bir dəfə ermənilər bizi Meqridə manevrni teplovozla baş-başa buraxıblar. Stansiyanın tam ortasında çox çətin qərar qarşısında qalsaq da, qatarın toqquşmasının qarşısını ala bildik. İkinci dəfə isə Astazurda iki yük qatarı ilə baş-başa buraxılmışıq. Burada da peşəkarlıq nəticəsində təhlükəli vəziyyətdən sağ-salamat çıxdıq və həmin hadisəyə görə mükafata laiq görüldük.

-Bu hadisələr qəsd idi ya səhvlik?

-Qonşumuz ermənidirsə, orada səhvlikdən söhbət gedə bilməz. Onlar həmişə ziyan vurmağa, qırğın törətməyə meyilli olublar.

-Ermənistan ərazisindən keçəndə qatarlara atəş açılırdı?

-Bəli. Yollar bağlanana yaxın belə hallar tez-tez olurdu. Allah rəhmət etsin, Mütəllimov Şahmərdan var idi. Onun lokomotivinə atəş açmışdılar. Həmin qatarda bir neçə yerdə güllə deşib içəri keçmişdi. Həmçinin Şahmərdanın plaşını asdığı veşilkada plaşı deşib keçmişdi. O da elə hey zarafatla deyərdi: Nə yaxşı ki, plaşın içində deyildim.

-Dəmir yolu sizin üçün nə kəsb edir?

-Hal-hazırda heç nə. Qanadı qırıq quş kimi hiss edirəm özümü. Vaxtilə qatar sükanı arxasında maneəsiz sərhədlər aşırdıq, indi isə o dəmir yollarını ermənilər qırıb-dağıdıb sıradan çıxarıb, bununla da qalmayıb sağına-soluna minalar döşəyiblər  o yolların.

-Yol açılsa qatarları kim aparacaq Bakıya?

-İnşallah, yol açılsın ehtimal edirəm ki, qatarları biz yaşlı nəsil apararıq Bakıya. Çünki o yollara ən gözəl bələd olan bizik. Gənc nəsil, demək olar ki, o yolu görmüyüb. Çünki 35 ilə yaxındır ki, yollar bağlıdır. Deməli, yola təcrübəli mütəxəssis lazım olacaq. Bizim praktikamız çoxdu.

-Son arzunuz nədir?

-Allah ömür versə, yolların açılmasını görsəm, sınaq qatarını özüm sürüb aparacam Bakıya. Təbii ki, təklif etsələr.

Tahir əmi danışdı biz isə dinlədik 43 ilini qatar sükanı arxasında keçirən bu həssas adamı. Sanki sonuncu qatarla onunda səs-küyü kəsilmiş, öz səssizliyində sükut etmişdi. O, indi həsrət qalıb cavanların itələşə-itələşə, dartına-dartına stansiyada qatarın açılan qapılarına basabasla daxil olmasına. O, indi xəyalən uzaqlara dalıb maşinist kabinəsindən gələcəyin “gələcəyinə” baxırdı. Bəlkə də, hər gün xəyalına gəlir ki, sonuncu qatar Salamməliyə çatanda sərnişinlərin çoxu vaqondan endi. Hərə bir səmtə üz tutub deyinə-deyinə, didişə-didişə getdi. Bir qatar, bir də o tək qaldı. Sonuncu dəfə qatar nəfəs alırmış kimi qatı tüstü buraxdı. Sonra əbədilik susdu. Həmin gündən sonra o relslərdə bir daha qatar görünmədi. Amma onun üçün o qatar hələ də dayanmayıb. Bəlkə də, hər gecə yuxularında relslər boyunca uzaqlara gedir, hər dəfə yuxudan qatarın fitinə oyanır. Və bir daha əmin olur ki, o qatar hələ də yoldadır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.02.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə BİRİ İKİSİNDƏ layihəsində bu gün tərcümə saatıdır, buyurun.

TƏRCÜMƏ SAATI

Robert BYORNS

“İŞDƏ MƏHƏBBƏT MACƏRASI” FİLMİNDƏN

Tərcümə edən: Nazir RÜSTƏM

Mənim ürəyimin rahatlığı yox,

Hər gün gözləyirəm elə kimisə...

Yuxusuz qaldığım gecələrim çox:

Səbəb elə odur... odur kimdisə.

Kimsə mənimlədir... məndən uzaqda...

Hardadı, axtarım, tapım mən onu,

Axtarım tufanda, qarda, sazaqda

Mənim həsrətimin yetişsin sonu.

Ey təmiz, müqəddəs, ülvi hissləri

Qoruyan qüvvələr, nə olardı siz

Mənim həyatımdan silib pisləri,

Mənə saf məhəbbət göndərərdiniz.

Kimsə mənimlədi məndən o yana,

Kimdisə dost etdi mənə kədəri...

Bütün varlığımı verərdim ona,

Yalnız yaşayardım ondan ötəri.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.02.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı PORTAL AKADEMİYASInda növbəti, üçüncü abituriyent kurslarına davam edir. Həyatda necə uğur qazanmalı, hədəfi necə seçməli, hədəfə doğru necə irəliləməli, necə lider olmalı – bu sayaq suallar hər birinizi düşündürür, bilirik. Onlara PORTAL AKADEMİYASI məşğələlərinə qatılmaqla çavab tapacaqsınız.

Rubrikanı millət vəkili, motivasiya spikeri, yazıçı Əlibala Məhərrəmzadə aparır.                    

Uorren Baffetdən «Uğur qazanmaq qaydaları». Hər gün cəmi bir qayda. Çünki bu qaydalar sadəcə oxuyub üstündən keçmək üçün deyil, yaddaşa yazıb əməl etmək üçündür.

10-cu qayda:

Qətiyyətli olun!

«Qətiyyətsizliklə siz heç nəyə nail ola bilməyəcəksiniz. 1984-cü ildə mən bir kompaniya almışdım. Bu kompaniyada bir qadından – kompaniyanın qurucusundan çox xoşum gəlirdi. İş onda idi ki, böyük maliyyəsi olmayan və olduqca qətiyyətli olan bu xanım yalnız qətiyyəti hesabına mebel satışı ilə məşğul olan böyük bir mağazalar şəbəkəsi aça bilmişdi».

***

Daha əvvəl təqdim edilən qaydalar:

1-ci qayda:

Unutmayın – həmişə özünə investisiya qoymaq lazımdır!

«Hər gün öz xarakterinzin zəif cəhətləri üzərində çalışın, onları daha yaxşı edin, öz qabiliyyət və bacarıqlarınızı inkişaf etdirin. Özünə investisiya qoymaq həmişə universitetlərə təhsil haqqı ödəmək anlamında deyil. Mənim iki diplomum var, amma mən onları çərçivəyə salıb divardan asmıram. Mən hətta bilmirəm ki, onları hara qoymuşam».

2-ci qayda

«Yox!» deməyi öyrənin

«Siz «yox» deməyi öyrənməsəniz, heç vaxt öz zamanınızı tam olaraq idarə edə, ona nəzarət edə bilməyəcəksiniz».

3-cü qayda:

Heç vaxt başqalarına qulaq asmayın

«Çalışın, başqalarının düşüncəsinə əsaslanan qərar qəbul etməyəsiniz. Karyeramın əvvəlində mənə yalnız uğursuzluq vəd edirdilər. Hətta mən investorlardan 100 min dollar toplamağı bacaranda da həmin şəxslərin  fikirləri dəyişməmişdi. Təsəvvür edin, 10 ildən sonra bu pullar mənə 100 milyon dollar gətirəndə onların sifətlərinin ifadələri nə cür oldu.

Özünüzə yalnız öz daxili şkalanız ilə qiymət verin!»

4-cü qayda

Cəld və məhsuldar hərəkət edin

«Qərarı çox uzadıb çox düşünməyin. Həmişə çalışın, hər şeyin məğzini cəld, zamanında anlayasınız. Sonradan başa düşəcəksiniz ki, bu, pul qazanmağın yeganə vasitəsidir».

5-ci qayda:

Çalışın, öz gəlirlərinizi təkrar investisiyaya qoyasınız

«Öz ilk biznesinizlə qazandığınız pulu çalışın xərcləməyəsiniz, işin inkişafına qoyasınız. Haçansa mən dostumla bərbərxanada oyun avtomatı quraşdırıb bir qədər pul qazanmışdım. Amma bu pulu digər yeniyetmələr kimi xərcləmədik, dövriyyəyə buraxdıq. Nəticədə, 26 yaşda artıq mənim 1,4 milyon dollarım var idi».

6-cı qayda

Hər şey barədə əvvəlcədən razılaşın

«İstənilən işi başlayanda dərhal  maliyyə məsələsində razılaşın. Bunu etməsəniz, böyük ehtimalla siz aldadılacaqsınız. Bu dərsi mən yeniyetməlik vaxtımda əxz eləmişəm. Necəsə, mənim babam məndən və dostumdan mağazasını təmizləməyi xahiş etmişdi. Biz 5 saat ərzində süpürgələrlə işlədik, yeşikləri daşıdıq. İş qurtaranda babam bizim ikimizə cəmi 90 sent ödədi. Həmin anda şəraitin ədalətsizliyindən mən çox sarsılmışdım».

7-ci qayda:

Ən xırda şeylərə belə diqqət edin və onlardan öz maraqlarınız üçün istifadə eləyin

«Həmişə xırda şeylərə diqqət etsəniz yaxşıca qənaət etmiş olacaqsınız. Bir yaxşı nümunə gətirim: Mənim bir tanışım evinin küçə divarlarını rəngləmək qərarına gəlmişdi, o bunu çox ağılla etdi. 4 divarın hamısını yox, yalnız əsas küçəyə baxan divarı rənglədi».

8-ci qayda:

Öz pullarınızdan düzgün istifadə edin

«Birinci qayda: heç vaxt pulunuzu itirməyin. İkinci qayda: heç vaxit birinci qaydanı unutmayın.

Foreks bazarında ticarətlə məşğulsunuzsa həmişə məntiqsiz risklərdən qaçın. Ticarətlə necəgəldi məşğul olmayın. Həmişə pula qənaət metodundan yararlanın ki, nəticədə kapitalınız qorunsun və artsın».

9-cu qayda:

Öz vəsaitinizlə yaşayın!

«Çalışın, heç vaxit borca pul göitürməyin. Götürsəniz, heç cür inkişaf edə bilməyəcək, bütün həyatınızı yoxsulluq içində keçirəcəksiniz. Cəld borclarınızı qaytarın və dövriyyəyə buraxmaq üçün azacıq kapital  toplayın».

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.02.2025)