“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı “Qiraət saatı”nda Fəxrəddin Qasımoğlunun “Son gecə” detektiv romanının dərcinə başlayır. Öncədən deyirik, özü polis orqanlarında çalışan, ən dəhşətli, tükürpədici cinayətlərdən bilavasitə xəbər tuta bilən müəllifin romanı sizləri sonadək gərginlik içində saxlayacaq. Və siz bu romanı çox bəyənəcəksiniz.

 

 

10-cu dərc

İyirmi səkkiz dəqiqədən sonra müəllimin evinin qarşısına çatdıq.

- Bax bu qapıdır, -deyib Səməd kişi nəfəsini dərdi.

Həyətin giriş qapısı küçədəki o biri qapılar kimi birbaşa səkiyə açılan ikilaylı taxta qapı idi. Adətən belə qapıların bir layı həmişə bağlı olur, digər layı isə giriş-çıxış üçün istifadə edilir. Həyətə hansısa böyük əşya gətirilərsə və ya əksinə, həyətdən nəyisə çıxarmaq lazım olarsa, o zaman qapının ikinci layı açılar, sonra yenə ehtiyac olmadığından bağlı saxlanılardı.

-Müəllimi görmək istəyirsinizmi? -Səməd kişi soruşdu.

-Xeyr, hələ ki, buna ehtiyac yoxdur. Mümkünsə geri qayıdaq. Nərminin otağına baxmaq istəyirəm.

-Gedək, -Nərminin adını eşidəndə Səməd kişi dərin bir ah çəkdi.

Üçotaqlı, çoxdan təmir olunmayan evin qapısından içəri keçəndə, təzə dəm çayın ətri burnuma vurdu.

Səməd kişi məni otağa ötürüb oturmağa yer göstərdi, sonra həyat yoldaşına səsləndi:

-Bizə bir çay ver, ay Səlminaz.

-Beşcə dəqiqəyə gətirirəm. Çaydanı qaynadıb soyumaması üçün vam odda sobanın üstündə saxlamışdım. Elə pəncərədən gəldiyinizi görüb çayı tez dəmlədim. İndicə dəm alar.

Otağı gözdən keçirdim. Köhnə mebel, masa və dörd stul, televizor, bir də nimdaş bir divandan başqa heç nə yox idi. Divarda cavan bir ailənin çoxdan çəkilmiş, palıdı rəngli çərçivədə şəkli asılmışdı. Yəqin ki, şəkildəkilər Nərminin valideyni, ananın qucağındakı təxminən iki yaşlı qız uşağı isə Nərmin idi.

Səlminaz nənə gətirdiyi çayları masanın üstünə qoyub özü mənimlə üzbəüz stulda oturdu.

-Bəxtiyar müəllim Nərminin otağına baxacaq, -Səməd kişi hər ehtimala qarşı həyat yoldaşını xəbərdar etdi.

Nənə baxışları ilə onu sakitləşdirdi.

Uzun illər bir yerdə yaşamış bu ahıl cütlük bir-birlərini neçə də yaxşı başa düşürdülər. Onlara lap həsəd apardım.

Əlbəttə, Nərmin cavan qız idi və ola bilərdi ki, öz otağında hər-hansı intim əşyasını göz qabağında qoymuş olardı. Ancaq Nərmin itəndən bəlkə də yüz dəfə onun otağına girmiş nənə otaqda hər şeyin yerli-yerində olduğunu bilirdi.

…Artıq çayları içmişdik və ayağa qalxıb Nərminin otağına keçdik. Bu otaqda kiçik bir iş masası, stul, çarpayı, kitab və paltar dolabı var idi. Evin arxa tərəfinə baxan pəncərənin pərdəsi nəfəslik olan tərəfində yarıya qədər çəkilmiş, nəfəslik isə otağa hava gəlməsi üçün azca aralı saxlanmışdı.

İş masasının kənarında səliqə ilə Nərminin bir neçə kitabı qoyulmuşdu.

Kitab dolabını açdım. Burada da rəflərdə səliqə ilə yığılmış kitab və dəftərlərdən başqa bir şey yox idi.

Hələ ki, nə axtardığımı özüm də bilmirdim. Ancaq cinayətlərin araşdırılması zamanı ən əhəmiyyətsiz bir detalın gələcəkdə ən həlledici sübuta çevrilə biləcəyi, ya da elə birbaşa cinayətin açılmasına gətirib çıxaracağı dəfələrlə sınaqdan çıxdığından, qızın otağına baxmağım vacib şərt idi.

Xidmətə yeni başladığım gənc yaşlarımda bəzən əməliyyatçının otaqdan çıxmadan bir gün ərzində cinayəti açdığını görəndə təəccübdən nə edəcəyimi bilmir, bəzən də elə həmin əməliyyatçının hadisə yerində dizi üstə, əlində zərrəbin az qala yerə uzanaraq nə isə axtardığına heyrətlənirdim. Ancaq hadisə yerində tapılmış bir insan tükü ilə ölüm işinin açılmasının şahidi olanda, hər cinayətin spesifik araşdırma üsulu olduğunu anladım.

Ancaq hələ ki, Nərminin otağında diqqətimi cəlb edən heç nə aşkar edə bilmirdim.

 İş masasının üstündəki kitabları vərəqləməyə başladım.

-Nərmin hansı ixtisası seçib?

-Ədəbiyyatı çox sevir. Ona görə də, ədəbiyyatçı olmağa qərar verib, -Səlminaz nənə Nərminin adı çəkilən kimi eynən Səməd kişi kimi ah çəkdi.

“Görəsən, bu qocaları sevindirə biləcəyəmmi” fikri ilə masa üzərindəki sonuncu kitabı götürdüm. Kitabın altında iki kağız qoyulmuşdu. Vərəqləmədən kitabı kənara qoyub kağızları götürdüm. Üstdəki kağız sağlamlıq haqqında, ondan sonrakı isə  yaşayış yerindən arayışlar idi.

Arayışların tarixi bir həftə əvvələ təsadüf edirdi.

Onları əvvəlki yerinə qoyub paltar dolabını açmağı xahiş etdim. Dolabı açan Səlminaz nənə kənara çəkilib mənə yol verdi. Yaxınlaşıb toxunmadan paltarlara baxdım. İnsanın geyim tərzi onun haqqında çox məlumat verir. Nərminin geyimləri hamısı səliqə ilə asılqandan asılmışdı, onların arasında açıq-saçıqlığı ilə seçiləni yox idi. Adi ev qızının geyimləri. Vəssalam.

-Gedə bilərik.

 Otaqdan çıxanda bir stəkan da çay içməyi təklif edən qocalara təşəkkür edib, sağollaşdım. Polis bölməsinə gedib  kapitan Qasımlı ilə görüşməliydim.

Bölməyə getmək üçün yolumu bir qədər uzadıb bayaq Səməd kişi ilə getdiyim yolla gəldim. Bu dəfə ətrafı öyrənməklə yanaşı həm də addımlarımı sayırdım. Müəllimin evinə qədər olan məsafə iki min addımdan bir qədər çox idi, bu da təxminən 1700 -1800 metr məsafə edirdi. Bu yoldakı videomüşahidə kameraları isə bir-birindən təxminən beş yüz metr məsafədə quraşdırılmışdı.

Əgər məşğələdən çıxandan sonra Nərmin evə bu yol ilə getmişdisə, təxminən üç-dörd dəqiqə sonra birinci kameranın əhatə dairəsində görünməli idi.

Bayaq yerişimi Səməd babanın addımlarına uyğunlaşdırmalı idim. İndi isə vaxtı təkrar ölçərkən həmin məsafəni iyirmi bir dəqiqəyə qət etdim.

Bunları dəqiqləşdirib polis bölməsinə üz tutdum.

Kapitan Rəşad Qasımlı yorğun görünsə də, məni gülərüzlə qarşıladı.

Qocalar Nərminin axtarışları üçün detektiv agentliyinə də müraciət etdiklərini ona bildirmişdilər.

-Buyurun, səhv etmirəmsə, Bəxtiyar müəllimsiniz?

-Səhv etmirsiniz, -deyə həmin tonda ona cavab verdim, -Polis ümumiyyətlə nadir hallarda səhvə yol verir.

Zarafatım Qasımlının xoşuna gəldi.

-Hiss olunur ki, uzun müddət polis sıralarında xidmət etmisiniz. Buyurun əyləşin, -deyib, təxminən iyirmi doqquz-otuz yaşlarında olan, idmançı cüssəli əməliyyatçı yenə də gülümsədi.

-Sağ olun, -deyib ondan sağ tərəfdəki boş stula əyləşdim. -Bəli, düz on səkkiz il.

-Onda bizim söhbətimiz tutacaq. Ümidvaram ki, səylərimiz nəticə verəcək və Nərmini tezliklə tapa biləcəyik.

- Bu günə olan vəziyyət necədir? -deyib mətləbə keçdim.

-Təəssüf ki, elə də çox şey dəqiqləşdirə bilməmişik. Təxminən saat 19:52-də müəllimin evindən çıxan Nərmin uşaqlarla sağollaşıb və “Kubinka”nın ara yolları ilə evə yollanıb. Yəqin ki, əraziyə baxmısınız. Yolboyu üç videonəzarət kamerası var. Müəllimin evindən gedəndə birinci kameranın əhatə dairəsinə daxil olan Nərmin təxminən əlli metr də gedəndən sonra birdən dayanaraq gödəkçəsinin cibindən telefonunu çıxarıb baxır, yenidən qaytarıb cibinə qoyur, sonra tələsik geri qayıdır, kameranın əhatə dairəsindən çıxır və bundan sonra da onu görən olmayıb. Maraqlı burasıdır ki, qayıtdığı yola birləşən bütün istiqamətdə olan mərkəzi küçələrdəki kameraların görüntülərində də Nərmini aşkar etmək mümkün olmayıb. Qeydə alındığı kamera isə yolun cəmi üç yüz metr məsafəsini tutur, sonra yol sola meyl etdiyi üçün görüntü məhdudlaşır. Həmin döngədən müəllimin evinədək olan məsafə isə dörd yüz metrdir. Bax nə baş veribsə də, orada baş verib.

-Bəs telefonuna gələn zənglər?

-Yoxlamışıq. Həmin gün günortadan sonra telefonundan heç kimi yığmayıb və ona da zəng edən olmayıb, yalnız evə gəlmədiyini görən babasının zənglərindən başqa. Bu zənglər zamanı da Nərminin telefonu bağlı olduğu üçün ona zəng çatmayıb.

-Maraqlıdır, əgər zəng gəlməyibsə, Nərmin qayıtmazdan əvvəl qəfildən telefonu çıxarıb niyə baxsın. Bəlkə nə isə yadına düşüb və saata baxıb. Yox, yenə düz gəlmir, bağlı telefonda saatın siferblatı da görünmür. Ekran tamamən sönür. Onda bəs nə? Bu halda, haradasa müəllimin evi ilə birinci kameranın arasındakı məsafədə şahidləri müəyyənləşdirmək, axtarışlara oradan davam etmək lazımdır.

-Məsələ burasındadır ki, bütün zəruri tədbirləri həyata keçirmişik. Heç kim heç bir şey görməyib. Ya da görübsə də, demək istəmir. İstənilən halda o ərazidəki axtarışlarımız heç bir nəticə verməyib.

-Hər halda bir ipucu olmalıdır. Fikrinizcə, müəllim nəyisə bilib gizlətmir ki? Axı Nərmin müəllimin evindən başqa o istiqamətdə hara qayıda bilərdi?

-Görüntülərin təhlilindən sonra mən də bu qənaətə gəldim. Ancaq həmin vaxt artıq müəllim haqqında lazımi məlumatı toplamışdım. İsmiyev Tahir Səfixan oğlu. Qocaman təhsil işçisidir. Təqaüddədir. Bütün onu tanıyanlar barəsində yalnız yaxşı sözlər deyirlər. Bununla belə, müəllimi polis bölməsinə dəvət edib ikinci dəfə sorğu-sual etdim. Əvvəlki izahatına heç nə əlavə etmədi. Məşğələdən çıxandan sonra görməmişəm, vəssalam. Özü də Tahir müəllim çox sakit insandır, Nərminə görə də çox həyəcan keçirir. Fikirləşirəm ki, o həqiqəti deyir.

Belə-belə işlər… Əlimi çənəmə söykəyib fikrə getdim. Daha Qasımlıya veriləcək bir sualım qalmamışdı.

-Təklif edirəm ki, yeni nə isə öyrənəriksə bir-birimizi məlumatlandıraq.

Bunu deyib vizit kartımı Rəşada uzatdım.

Qalxdığımı görən Rəşad, -Mütləq, bu da mənim vizit kartım, -deyib, əlini mənə uzatdı. Sol əli ilə uzatdığı kartı alaraq sağ əlini sıxıb otaqdan çıxdım.

Gənc olsa da, Rəşad Qasımlının yaxşı əməliyyatçı olduğu hiss olunurdu. Özünü şux tutmasına baxmayaraq, qızarmış şişkin gözlərindən bu gecə cəmi bir neçə saat yatması aşkar görünürdü.

Polis peşəsi dünyada ən çətin, təhlükəli və idealist məşğuliyyətdir. Bu peşə, həssaslığı ilə digər peşələrdən fərqlənir. İnsanlar polisə güzəştsiz yanaşır, davranışlarını izləyir, hər addımını müzakirə edir. Uğurla nəticələnən hər bir iş haqqında “bu onların vəzifəsidir” deyir, uğursuzluq olarsa, tənqid edirlər.

Bir şeyi dəqiq bilirəm. Əgər insanlar polisin fəaliyyətinin görünməyən tərəflərinin bircə faizi barədə məlumatlı olarlarsa, onların bu ağır zəhməti qarşısında edilən tənqidlər minnətdarlıq hissi ilə əvəz olunar. Bunu sizə uzun illər polis sıralarında xidmət etmiş birisi kimi deyirəm. Çox təəssüf ki, bu peşənin görünməyən tərəfləri sirr olaraq, elə görünməyən də qalmalıdır. Çünki hər hadisənin arxasında onlarla insan taleyi dayanır. 

Qasımlının dediyi dörd yüz metr məsafəni gəzib baxmalıydım. Bəlkə də orada nəsə gözdən qaçıb. Hər şeyi özüm yoxlayacaqdım. Bu mənim iş prinsipim idi. Hər şeyi yoxlamaq. Vaxt itirmədən üçüncü dəfə müəllimin evinə tərəf istiqamət aldım.

Fikirləşə bilərsiniz ki, polisin keçirdiyi tədbirlər heç nə verməmişdi və konkret nəticə əldə olunmamışdı. Ancaq unutmaq lazım deyil ki, mənfi nəticə özü də bir nəticədir. Ən azı artıq konkret məsafəni gəzib baxacaq, o məsafədəki obyekt sahibləri, evlərin sakinləri ilə söhbət edəcəkdim və axtarış aparacağım ərazi təxminən dörd-beş dəfə kiçilməklə artıq vaxt itkisinə lüzum olmayacaqdı.

Nərmin məşğələdən çıxıb evə tərəf getdiyi üçün mən də onun hərəkətə başladığı nöqtədən, müəllimin evinin qarşısından başlamağı qərara almışdım. Polis bölməsində videogörüntülərə baxmasam da, Nərminin müşahidə kamerasının əhatə dairəsinə daxil olduqdan sonra təxminən haraya qədər gedib sonra qəfil dayanaraq geri qayıtmasını dəqiqləşdirmişdim. Həmin yer el arasında “moykalar” kimi tanınan, avtomobilyuma xidməti göstərən bir neçə obyektin cəmləşdiyi küçə idi. Bu “moykalar” həm də, nisbətən ucuz qiymətə xidmət göstərdikləri və şəhərdə ilk dəfə “Sedan dörd manat”, “Cip yeddi manat” yazılmış elanları ilə daha çox məşhurlaşmışdı.

Nərminin dayanaraq qayıtdığı yerə qədər bir neçə nəfərlə söhbət etdim, onun əlamətlərini dedim, lakin hər hansı bir məlumat ala bilmədim. Nəhayət birinci avtomobilyuma məntəqəsinin yanına çatdım. Rəşad Qasımlı təxminən son nöqtə kimi buranı mənə izah etmişdi.

Məntəqənin işçisi olan cavan oğlana yaxınlaşdım.

-Salam, bacoğlu.

-Salam, dayı.

-İki gün əvvəl bax o istiqamətdən gələn bir qız sənin işlədiyin bu məntəqənin tuşuna qədər gəlib və sonra geri qayıdıb. Bəlkə o qızı görmüsən, ya da nəsə xatırlayırsan.

-Həmin qızı polislər də soruşurdular. Əgər nə isə görsəydim, mütləq deyərdim dayı, ancaq buradan o qədər adam keçir ki, hamısını yadda saxlamaq olmur. Həm də işimiz çox olur deyə başımız maşınlara qarışır.

-Hə, elədir, -deyib, oğlanla sagollaşdım.

Kimsə yaxınlaşmayıb, uzaqdan da çağıran olmayıb, telefonu sönmüş vəziyyətdə olub, zəng gələ bilməzdi, niyə bəs onda bu qız birdən-birə dayanaraq, sürətlə geri qayıtsın? Belə çıxır ki, bura çatanda birdən nə isə yadına düşüb. Yaxşı bəs nəyisə unutmuş olsa, deyək ki, kitabını, ya da dəftərini, onda müəllmin evinə qayıtmalı idi. Ora isə qayıtmayıb. Bu bir. İkincisi, qayıtdıqdan sonra ətraf küçələrin heç birində müşahidə olunmayıb. Onda ya döngəyə burulandan sonra hansısa maşına oturub və ya zorla otuzdurulub, ya da ki, yaxınlıqdakı evlərdən birinə girib və indiyədək orada saxlanılır. Yox, evə giribsə, sonradan oradan da maşınla harasa aparıla bilərdi. Amma niyə? İki qoca, imkansız insanın himayəsində böyüyən bir qızı qaçırmaqda məqsəd nə ola bilərdi. Burada qızı qaytarmağa görə pul tələb etmədən söhbət belə gedə bilməzdi. Qocaların nəyi var idi ki, onlardan nə də tələb etsinlər? Vəziyyət heç də yaxşıya oxşamır. Əgər Nərmin hələ sağdırsa da, həyatı böyük təhlükə altındadır.  Beynimə gələn ən pis fikri özümdən qovdum.

Bizim işimizdə sentimentallığa yer yoxdur. Əgər ağlıma gələn mülahizəm doğru idisə, onda mənim bir, maksimum iki günüm var idi. Ya da məğlubiyyətimlə barışmalı olacaqdım.

Mən isə məğlub olmağı heç sevmirəm. Çünki mənim uduzmağım, şahmat lövhəsində və ya nərdtaxtada uduzmaqdan çox fərqlidir. İndiki halda isə mat və ya mars olmağın  deyil, bir insan həyatını xilas edə bilməməyin təəssüfünü yaşamaq dayanırdı bu məğlubiyyətin arxasında.

“Səni tapacağam, Nərmin, söz verirəm, harada olsan da səni tapacağam!!!”

Çoxdan yaşamadığım bir hiss baş qaldırmağa başlayırdı. Bu hissi yaşayarkən hətta həyat tərzim belə dəyişir, rahat yataqdakı yuxumu bir-iki saat maşının oturacağında və ya kresloda mürgüləməklə əvəz edir, çox vaxt yeməyi belə unudaraq məqsədimə çatanadək rahatlığı, istirahəti özümə qadağan edirdim.

Qocaları dinlədiyim ilk dəqiqələrdən nəvələrinin başında bir iş olduğunu başa düşsəm də, hələ bəlkə də Nərminin könüllü olaraq sevdiyi oğlana qoşulub qaçması ehtimalına kiçik də olsa, bir ümidim var idi. Həyat həmişə sürprizlərlə dolu olub. Ancaq Rəşad Qasımlı ilə söhbətimdən sonra məsələdə çoxlu müəmmaların olması bu ümidimin üstündən xətt çəkdi. Üstəlik də, əgər könüllü qaçmış olsaydı, nənə-babasını bu qədər çox istəyən Nərmin onları intizarda qoymaz, mütləq telefon əlaqəsi saxlayardı. Artıq axşam düşürdü və onun itməsindən qırx səkkiz saata yaxın vaxt keçirdi.

Yolun kənarındakı, bir-birinə yaxın əkilmiş iki söyüd ağacının gövdələri arasında skamya kimi bərkidilmiş taxtanın üstünə oturdum.

Hərəkət planımı müəyyənləşdirib işə başlamalı idim. Deməli belə… İlk növbədə Nərmini son dəfə görən müəllim və iki şagirdi tapıb söhbət etməliyidim. Qoy onlar mənə də əməliyyatçılara verdikləri cavabları versinlər. Mənim onlara mənasını yalnız özüm bildiyim, başqaları üçün qəribə görünə bilən suallarım olacaqdı.

Gəldiyim yolla qayıdıb müəllimin qapısına çatdım. Həyət qapısını nə qədər döysəm də, hay verən yox idi. Qapını azca aralayıb həyətə boylandım. Tahir müəllimin həyəti enli olmasa da, evi kifayət qədər uzun həyətin lap axırında  idi. Həyətə girib evə yaxınlaşdım. Qapını taqqıldadıb gözlədim. Ancaq yenə heç kim hay vermədi. Yenidən qapını bir qədər bərk taqqıldatdım. Nəhayət müəllim qapıda göründü.

-Salam, Tahir müəllim.

İlk baxışdan təqaüddə olması şübhə doğurmayan bu qocaman müəllim elə Nərminin nənə və babası kimi yetmiş yaşlarında olardı.

-Əleykümsalam.

-Mən detektiv Bəxtiyar Nəzərliyəm, sizin şagirdiniz Nərminin itməsi ilə bağlı babası Səməd kişinin xahişi ilə araşdırma aparıram.

- Buyurun içəri, Bəxtiyar müəllim. O qızın itməsi heç mənim başımdan çıxmır, görəsən uşağın başında nə iş var? O gündən özümə yer tapa bilmirəm. Həm də axı, sonuncu dəfə məhz mənim evimdən çıxıb.

Təşəkkür edib, içəri keçdim. Müəllimin göstərdiyi yerdə oturub evə nəzər yetirdim. Köhnə Bakı üslubunda tikilmiş sadə üçotaqlı evdə qadın səliqə-səhmanı hiss olunmurdu. Yəqin ki, Tahir müəllim məşğələni də indi oturduğumuz bu otaqda keçirirdi.

-Zəhmət olmasa mənim suallarımı cavablandırın.

-Əlbəttə, nə köməyim dəyə bilərsə, mən hazır. Ancaq qorxuram, polis əməkdaşlarına dediklərimə nə isə əlavə edə bilməyim.

-Mümkünsə deyin, adətən məşğələləriniz saat neçədə yekunlaşır?

-Adətən axşam saat 8-də. Həftənin cüt günləri. Ola bilər hərdən bir qədər tez bitsin, ancaq gec heç vaxt. Həftənin tək günləri isə dincəlirəm.

-Bəs Nərmin yoxa çıxan günü məşğələni saat neçədə yekunlaşdırdınız?

-Həmin gün saat səkkizə on dəqiqə qalmış, çünki hərdən uşaqlar tapşırığın öhdəsindən tez gəlirlər. Hə, bir də ki, ilk saatın əlli dəqiqəsinin tamamında uşaqlara on dəqiqə fasilə verirəm. Bəlkə kimsə ayaqyoluna getmək istəyər, amma deməyə utanar, başa düşürsünüz də. Üç şagirddən ikisi qız uşağıdır. Hərdən elə masanın arxasında oturub dincəlirlər, hərdən həyətə çıxırlar fasilədə. Ayaqyolu da həyətdədir.

-Mümkünsə deyin, bu evdə Sizdən başqa kimsə yaşayır, yəni ailə üzvləriniz, ya kimsə?

-Xeyr, Allah mənə övlad qismət eləmədi, həyat yoldaşımın vəfatından sonra isə  uzun illərdir ki, tək yaşayıram.

-Bağışlayın, Allah rəhmət eləsin.

-Sağ olun. Biz ailədə dörd uşaq olmuşuq. Mən uşaqların ən böyüyüyəm. Bir bacımızı çox tez itirdik. O biri bacımız həyat yoldaşının işi ilə əlaqədar Qazaxıstana köçməli oldu. Sonbeşiyimiz isə ixtisasca zootexnikdir. Hərdən vaxtı olanda gəlib mənə baş çəkir, böyük qardaşı kimi. Bilirsiz, mən bütün sevgimi şagirdlərimə yönəltmişəm, onlar üçün yaşayıram. Bir də ki, çox sevdiyim peşəmə bağlıyam. Məşğələdən sonra isə bax gördüyünüz o otağa çəkilib, memuar yazıram.

Müəllimin göstərdiyi otağa tərəf baxdım. Həyət kimi elə uzunsov olmaqla tikilmiş evin bu otağının oturduğumuz otağa baxan pəncərəsi var idi. Bu, köhnə Bakı evləri üçün xarakterik olan bir üslub idi. Yəqin ki, arxadan qonşu evlərin divarlarına söykəndiyi üçün başqa pəncərəsi olmayan bu otaq sakitliyinə görə işləmək üçün ən əlverişli otaq idi. Görünür, müəllim bu otaqda olduğuna görə səsimi gec eşitmişdi. Həmin otaqla yan-yana olan üçüncü otaq isə yataq otağı idi.

-Məşğələ bitən kimi uşaqlar dərhal getdilər?

-Bəli, bir-iki dəqiqə sonra sağollaşıb həyət qapısından çıxmışdılar.

-Siz onlarla birlikdə həyətə çıxmışdınızmı?

-Buna ehtiyac olmur, uşaqlar mənimlə həmişə otaqda sağollaşırlar, küçə qapısını isə ancaq yatanda bağlayıram.

Müəllim səbrlə mənim suallarımı cavablandırırdı.

-Bəs onlar gedəndən sonra nə etdiniz?

-Həmişəki kimi, iş otağıma keçdim və təxminən saat onun yarısına kimi işlədim. Düşünə bilərsiniz ki, məşğələdən dərhal sonra yorğun deyildimmi. Ancaq məndə əksinədir, memuarlarım üzərində çalışanda sanki yorğunluğum çıxır. Hər şeyi unuduram.

-Bu hiss mənə də tanışdır, -müəllimi gözəl başa düşdüyümü bildirmək üçün ona baxıb gülümsədim.

-Görünür ki, siz də peşənizə çox bağlısınız, -Tahir müəllim də gülümsədi.

-Həm də necə?! -deyib qaşlarımı qaldırdım.

Tahir müəllim bu dəfə aforizm söylədi:

-Peşəsini sevməyən insan heç vaxt öz sahəsində uğur qazana bilməz.

-Elədir, -razılıq işarəsi olaraq başımı tərpətdim.

İnsanı tanımaq üçün çox vaxt onunla qısa zaman kəsiyində ünsiyyətdə olmaq kifayət edir. Nərmin məsələsində müəllim bütün şübhələrdən kənar idi. Bunu özümçün müəyyən etdikdən sonra müəllimə bir sual da verdim.

-Tahir müəllim, bir pedaqoq kimi Nərminin psixoloji portretini çəkə bilərsinizmi?

-Əlbəttə. İllərlə şagirdlərlə işləyəndə insan özü psixoloq olur. Nərmin balamız, çox həyatsevər, şən qızdır. Bəzən, məşğələarası yaranan kiçik fasilələrdə deyib-gülməyi xoşlasa da, məşğələ başlayan kimi ciddiləşir, bütün fikrini dərsinə yönəldir. Sadə geyinməyi xoşlayır, bəzi cavan qızlar kimi dəbdəbəyə meyilli deyil. Ədəbiyyatçı olmaq istəyir. Bir dəfə onunla söhbət zamanı dedi ki, arzum ali təhsil alaraq işləmək, nənəmin və babamın mənim üçün çəkdikləri əziyyətlərin əvəzini verməkdir. Hətta gülə-gülə dedi ki, onları hər il kurorta göndərəcəyəm. O vaxt başını sığallayıb demişdim ki, inşallah bütün arzularına çatarsan. Yəqin valideyninin faciəli ölümündən xəbəriniz var.

Tahir müəllim kövrəldi.

Yaranmış xoşagəlməz sükutun çox uzanmasını istəmədim.

-Mümkünsə, Nərminlə birlikdə məşğələyə gələn digər iki şagirdin telefon nömrələrini mənə verərdiniz. Onlarla da görüşüb danışmağım çox vacibdir.

-Bir dəqiqə, -deyib, müəllim otaqdakı rəflərdən birinə yaxınlaşdı. Rəfdən götürdüyü sarı üzlüklü qeyd kitabını açıb hər iki şagirdin telefon nömrələrini dedi.

Cəld nömrələri və şagirdlərin adlarını telefonumun yaddaşına yazdım.

Artıq getmək lazım idi. Ayağa qalxdım.

 

Davamı var

 

 “Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.05.2023)

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan təmsilçisi Əli Çağla xəbər verir ki, güneyli şair Zaman Paşazadənin “Aynada öl-dirilmək” adlı ilk şeir toplusunun Farsca çevirisi “Şəkildən asılmış divar” adında Tehranın Şalgərdən nəşriyyatı tərəfindən çap olunubdur.

Qeyd edək ki, Zaman Paşazadənin şeirlərini güneyli şair, publisist və mütərcim Sürəyya Xəliq Xiyavi Azərbaycan Türkcəsindən Farscaya tərcümə edibdir. Bundan öncə Güneydən gələn səslər rubrikasınıda şeirləri paylaşılan Zaman Paşazadənin Tehranda kitabının çap olunması Güney Azərbaycan ədəbiyyatının geniş yayımlanmasında dəyərli işdir.

 

KLAUSTROFOBİYA

 

Qapıdan içəri keçən əşyaları alkollayıramsa

Pəncərədən sızan hər bir şeyi

Quşların səsini

Çiçəklərin qoxusunu

Havanı

Və uzaq keçmişdə öpüşdüyümü xatırlayıb alkollayıramsa

Fikir vasvasılığı deyil

Ardı kəsilməyən faciələrin normal qorxularıdır.

Hələ ayaqla görüşmək nədir ki,

Plastic geyimlə izolə sevişmək ehtimalı da var.

 

Bütün gücsüzləşdirən ölümcül viruslardan

Öldürməyib də gücləndirən kabuslara qədər

Dünya sonu sinemasının ssenari qaynağıdır qorxularımız.

Biz möcüzələrə inandığımız yerdə

Tanrının şapkasından bir dovşan çıxıb dişlərini ağardır

Acizliyimiz möcüzələrdən daha böyük

İnanmaq kələməsi daha kiçikdir.

 

Biz qum saatının boğazında ilişən nisbilik nəzəriyyəsiyik

Biz hər səhər tanrının ümidi ilə yuxudan durub,

Hər gecə ateist giririk yatağımıza

Bütün günü yuxuda gördüyümüz dörd divarı unutmağa çalışırıq.

İndi gəl “Evdə qal” çağırışına ləbbeyk de

İndi gəl qərəntinə trendinə qoşul

İndi gəl klaustrofobiyanı açıqla polislərə

Çörək klaustrofobiyası

Ev kirası klaustrofobiyası

Leylanın gözlərinin klaustrofobiyası

İndi gəl evdə qal və bütün fobiyalara yolux.

 

Gəlin, tanınmamaq üçün maskalarımızı taxaq, əziz vətəndaşlar

Çünki “taclı adam yeyənlər” əli silahlı gəzir şəhərdə

Çünki ölüm maskalılara toxunmur.

 

Bir gün tanrı da yer kürəsini billiard topu kimi qara dəliyə salıb

Maskasını götürəcək üzündən

Biz o zaman tanıyacağıq tanrını

Və oyun bitəcək.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.05.2023)

Ötən gün müstəqil Azərbaycanın və SSRİ-nin Xalq artisti, Dövlət mükafatı laureatı, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının həqiqi üzvü Arif Məlikovun vəfatından dörd il ötdü. Arif Məlikov 2019-cu il mayın 9-da 85 yaşında dünyasını dəyişib və I Fəxri xiyabanda dəfn olunub. Ruhu şad olsun! 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı xəbər verir ki, Arif Məlikov şöhrətə gedən yolu çox gənc yaşlarından fəth etdi. 26 yaşında yazdığı “Məhəbbət əfsanəsi” operası ilə milyonların məhəbbətini qazandı. Amma bu uğur heç də onu arxayın salmadı. Gecəsini gündüzünə qataraq daha böyük inadla yazıb-yaratdı. Nə yazdısa ürəyinin səsi, qəlbinin hökmü ilə yazdı. Bir an da olsun belə sənətə ötəri həvəs kimi yanaşmadı. 

O, öz simfoniyaları ilə XX əsrin sonu–XXI əsrin əvvəlində milli simfonik musiqimizin əsas inkişaf istiqamətini müəyyən etdi, bu sahədə aparıcı rol oynadı. Sənətdə ilk addımlarından o, musiqi aləmində bir ulduz kimi parlayıb, sahibi olduğu fitri istedadını sonrakı illərdə cilalayıb kamilləşdirdiyi peşəkarlığı ilə tamamlayaraq yeni zirvələrə yüksəldi. 

Arif Məlikov belə möhtəşəm əsərləri - “Metamorfozlar”, Nazim Hikmətin sözlərinə 2 vokal silsilə, xalq çalğı alətləri orkestri üçün əsərlər, 7 nömrəli simfoniya, “Azərbaycan” balladası, 8 nömrəli simfoniya və digər teatr tamaşalarına yazdığı musiqiləri ilə çoxdan əbədiyaşarlıq qazanıb.

A.Məlikov, eyni zamanda, ən gözəl Azərbaycan filmlərinə musiqi yazmış bəstəkardır. Onların sırasında “Sehrli xalat”, “Axırıncı aşırım”, “Ulduzlar sönmür”, “Qərib cinlər diyarında” və başqalarını xüsusi qeyd etmək olar.

Görkəmli bəstəkarın xalqımız tərəfindən böyük rəğbətlə qarşılanan, sevilən əsərləri eyni həyəcan və coşqu ilə dünyanın hər bir ölkəsində dinlənilir, səhnələşdirilir. Arif Məlikov musiqisi ilə Azərbaycan musiqi sənəti dünyanın bir çox ölkəsində təmsil olunaraq rəğbət qazanır. Buna misal olaraq bəstəkarın hələ gənc yaşlarında yazdığı, dünyanın 60-dan çox ölkəsinin səhnələrini gəzən “Məhəbbət əfsanəsi” baletini göstərmək olar.

Əgər iri janrlarda bəstəkar alovlu bir natiq kimi geniş kütlələrə, milyonlara müraciət edərək ümumbəşəri problemlərdən, hamımızı narahat edən həyat məsələlərindən söz açırsa, miniatür əsərlərində – romanslar, fortepiano pyeslərində o, qəlbinin dərinliklərində gizlədiyi ən məhrəm duyğuları, lirik düşüncələri ilə dinləyicilərin ürəyinə yol tapır.

XX əsrin məktəblərinə, cərəyan və təmayüllərinə gözəl bələd olan, müasir kompozisiya texnikasına mükəmməl yiyələnən bəstəkar ən yeni yazı üsullarından sərbəst istifadə edir. Lakin müəllimi Qara Qarayev kimi, o da əvvəla, ən yeni vasitələrin məqsədə çevrilməsinə heç vaxt yol vermir, ikincisi isə heç vaxt möhkəm milli zəmindən, xalq musiqisinin sağlam köklərindən, həmişəyaşar qaynaqlardan ayrılmır. Vaxtilə təhsilini Asəf Zeynallı adına məktəbin xalq çalğı alətləri şöbəsindən başlayan, Əhməd Bakıxanov, Mansur Mansurov kimi sənətkarlardan tar ifaçılığının sirlərini öyrənən, öz barmaqlarını tara toxunduraraq muğamların, xalq musiqisi nümunələrinin cövhərini qəlbinə hopduran A.Məlikov bəstəkar kimi püxtələşib yetişdikdən sonra öz əsərlərində bu milli musiqi incilərinə yeni həyat vermişdir.

Onun bir bəstəkar kimi qazandığı nailiyyətlər özlüyündə təkcə musiqimizdə deyil, ümumilikdə, milli-mədəni tərəqqi naminə göstərilən xidmətlər hesab edilməlidir.

A.Məlikov həm də təcrübəli müəllim kimi böyük nüfuz sahibi idi. Onun sinfində təhsil alan onlarla istedadlı gənc bəstəkar öz müəllimindən sənətin sirlərini, kompozisiyanın əsaslarını öyrənməklə yanaşı, bəlkə bundan daha vacib olan keyfiyyətləri – Vətənə, xalqa məhəbbət hissini, milli-mənəvi sərvətləri göz bəbəyi kimi qorumaq, klassik ənənələrimizi yaşadıb inkişaf etdirmək məsuliyyətini də əxz edib, onun himayəsi altında böyük həyat məktəbi keçib.

Böyük bəstəkar həm də bir vətəndaş kimi Azərbaycanımızın bütün çətin məqamlarında sözünü deməyi, vətəndaşlıq mövqeyini ortaya qoymağı bacarıb. Xalqımızın ağır günündə o, qələmə sarılaraq 20 Yanvar faciəsini əks etdirən “İttiham edirəm” kitabını yazıb. Kitabda bu hadisələrdə günahı olan insanları cəsarətlə ifşa edərək, xalqımızın ağrı-acılarını dünyaya çatdırıb.

Arif Məlikovun sənət yaşını heç kəs bilmir. Onun yaşı musiqimizin yaşı qədər qədimdir.

Və sonda istəyərdik dahi bəstəkar Dmitri Şostakoviçin “Məhəbbət əfsanəsi” baleti haqqında söylədiyi dəyərli fikirləri diqqətinizə çatdıraq:

“Arif Məlikov istedadlı bəstəkardır. Musiqisi əsl professionaldır. Onun əsərində dərin musiqi dramaturgiyası, daxili inkişaf, dəqiqlik, qəhrəmanların xarakterini yüksək səviyyədə ifadə etmək məziyyətləri vardır. Orkestrin idarə edilməsində Arif Məlikovun nadir istedadı musiqiyə rəngarənglik və tamaşaçılara məftunluq gətirib”.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.05.2023)

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı istedadlı şair Zaur Ərmuğanın şeirlərini təqdim edir. 

 

Zaur Ərmuğan (Əsgərov) 1979-cu ildə Neftçala rayonunun Həsənabad qəsəbəsində anadan olub. 2002-ci ildə BDU-nun filologiya fakültəsini bitirib. 2006-cı ildən dövri mətbuatda çap olunur. "Ədəbiyyat qəzeti", "Ədalət", "Kredo" və digər qəzetlərdə, "Mədəni-maarif", "Sözün işığı", "Xəzan" kimi jurnallarında çap olunub. Şeirləri özbək dilinə də tərcümə edilib, "Mənəviyyat çeşməsi" qəzetində və "Müasir Azərbaycan şeirləri" antologiyasında dərc olunub. 

 

 

“Muğanın səsi", "Türk dünyası şeir seçkisi", "Xəzər nəğmələri ədəbi birliyi", "Xarıbülbül", "Zirvə", "Şərqin səsi", "Rəvan" kimi müxtəlif toplu, məcmuə,  antologiya və almanaxlarda, ədəbi-bədii nümunələrlə çıxışlar edib.

 

 

2012-ci ildə "Günəş ömrü istəyirəm" adlı şeirlər kitabı ilə oxucularla görüşə gəlib.

 

2017-ci ildə Dünya Gənc Türk Yazarlar Birliyinin Fəxri Fərmanı ilə təltif edilib. 2019-cu ildən Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvüdür.

 

 

 

 

 

QONAĞAM

 

 

 

Dünya dərin bir dəryadır,

 

Toruna düşən balığam.

 

Yeri, göyü də səhradır,

 

Yolundan keçən çarığam.

 

 

 

Əlimdədir əl ağacım, 

 

Duamdan yetə əlacım.

 

Məzara gedir bir ucum,

 

Beşikdəki o uşağam.

 

 

 

Ömür ucuzmuş, gün baha,

 

Gördüyümü gördüm daha.

 

Diş altındadır iştaha,

 

Dişi ağrıyan damağam.

 

 

 

Hərə öz bəxtini yeyir,

 

Ağız dediyini deyir.

 

Dünyadan umum nə xeyir?!

 

Yola verilən qonağam.

 

 

 

 

 

ÇIXIB GEDƏSƏN

 

 

 

Bir səssiz gecəni bələdçi tutub

 

Qaçasan bir ayaq dəyməyən yerə.

 

Bütün olanları elə unudub

 

Gedəsən gümanın gəlməyən yerə.

 

 

 

Gedəsən, gözündə ümid solmaya,

 

Gedəsən, gedəsən axıra kimi.

 

Gedəsən, qəmlənib könlün dolmaya,

 

Gedəsən, nə deyim, yol hara kimi?!...

 

 

 

Saxta sifətlərdən, süni nəfəsdən

 

Canını qurtaran addımın ola.

 

Boşboğaz ağızdan, hay-küylü səsdən

 

Uzaqda balaca bir damın ola.

 

 

 

Ağzı açıq qala yalançı dostlar,

 

Yalançı qonşular, yalançı qohum.

 

Daha səslənməyə yalançı tostlar,

 

Bir məclis qurasan, keflənə ruhun.

 

 

 

Arxanca qarğıyıb üzə gülənin

 

Üzü də, gözü də yada düşməyə.

 

Bir yerə gedəsən, gəlib gedənin

 

Heç tapılmaya da bir görüşməyə.

 

 

 

Hər dedi-qodudan gen dolanasan,

 

Düşüb daban-daban güdənin ki yox!

 

Onda nəfəs alar rahatlıqla can,

 

Səni səndən özgə görənin ki yox!

 

 

 

Düzünü min yerə əyri yozanlar,

 

O yaman ağızlar, o bəd çənələr,

 

Sənə diri-diri qəbir qazanlar

 

Elə yox ola ki, nə var dinələr?!

 

 

 

Gecə sübhə kimi yol yorğunutək

 

Ulduzlar, bir də ay işığın, nurun...

 

Başını götürüb lap o başadək

 

Qaşasan, təki bu qurğudan qorun!

 

 

 

Qovub ömürlərdən çəni, dumanı,

 

Zülmətdə qalana gün bağışladım.

 

Olmadım əllərin nəsnə umanı,

 

Mən səsə səs verdim, ün bağışladım.

 

 

 

Əritdim canımı yanar şam kimi,

 

Yanıram, üstümə su tökənim kim?!

 

İçildim bir dolu qızıl cam kimi,

 

Görmədim, gözümə mil çəkənim kim.

 

 

 

Aldanıb fəndgirə saflıq ucundan,

 

Hiyləgər məkriylə tora düşdüm hey.

 

Çoxunu qurtardım dar ağacından,

 

Özüm də çıxılmaz dara düşdüm hey.

 

 

 

Hənirsiz ürəkdir odsuz adamlar,

 

Titrədər köksümü buz soyuqluğu.

 

Hələ adından da adsız adamlar

 

Elə pay yedilər, oğru ki oğru!

 

 

 

Nə deyim, kimlərə tutum üzümü?

 

Mənim göz yaşımı silsin içimdən?

 

Bircə bu düyünün budur çözümü,

 

Allah! Bir bəxt doldur bu bir içimdən.

 

 

 

Gedəsən bir yolluq, çıxıb gedəsən,

 

Sevdiyin o qız da unuda səni.

 

Qəlbin nə deyirsə, onu edəsən,

 

Səsin sığal-sığal ovuda səni.

 

 

 

Dönüb geriyə də baxmaya gözün,

 

Gedəsən bulaqlar ağlayan yerə.

 

Qəlbə sirdaş olan sirr daşın özün,

 

Gedəsən çağları çağlayan yerə.

 

 

 

O yerin nə yolu, cığırı ola,

 

O yerin adını kimsə bilməyə.

 

Getdiyin o yolda uğurun ola,

 

Arzular sönməyə, ümid ölməyə.

 

 

 

Dünyanın bir dağı, çölü, meşəsi,

 

Dünyanın quşqonmaz daşı deyimmi?

 

Dünyanın elə bir rahat guşəsi

 

Ola, bir çıxasan başa deyimmi?

 

 

 

Bir səssiz gecəni bələdçi tutub

 

Gedəsən ayağın dəyməyən yerə.

 

Nə varsa, nə varsa, daha unudub

 

Gedəsən dönməyin gəlməyən yerə.

 

 

 

 

 

DÜNYA

 

 

 

Dünya tərsinə fırlanır,

 

Cızından çıxıbdır dünya.

 

Sınıb çarxı, sınıb oxu,

 

Özündən çıxıbdır dünya.

 

 

 

Düşdük bu yollar ardına,

 

Tapıb gətirək yurduna.

 

Tapşıraq dağda qurduna,

 

Düzündən çıxıbdır dünya.

 

 

 

Bu göyərən, bu solanı,

 

Niyə saldı bu talanı?

 

Üzə duran ağ yalanın 

 

Yüzündən çıxıbdır dünya.

 

 

 

Vədələri nağıl imiş,

 

Bəxtimiz nə ağır imiş?!

 

Gör bir necə cığal imiş,

 

Sözündən çıxıbdır dünya.

 

 

 

 

 

ÜMİD PUÇ OLANDA

 

 

 

Tale yüküm dağdan ağır,

 

özümü daşıyıram çiynimdə.

 

Kədərim

 

təzələnən dərdim kimi

 

həmişə geyindiyim

 

köhnə libasımdır əynimdə.

 

Ümidimin qaralıb nəfəsi,

 

Başı üstə dayanıb 

 

tutmuşam üzünü qibləyə.

 

Allahımdan səs çıxmır.

 

Bağlanıb qapılar sabaha.

 

Əl-ələ tutub dayanmışıq ölməyə.

 

 

 

 

 

SƏNƏ SARI

 

 

 

Elə duyuram səni,

 

günəşi

 

kor öz içinin nurunda görən kimi,

 

işığı sevən kimi.

 

Xoşbəxtliyin yaşanırkən

 

görünməz olduğu qədər,

 

bilinməz olduğu qədər

 

bir həsrətsən.

 

Sevgin

 

yalnız ruhumun yetişəcəyi əlçatmazlıq.

 

Hələ də axtarıram səni

 

qəlbin qəlbimdə var ikən

 

əllərini əlimdə tapmağa.

 

Sənə yol gəlirəm

 

daha bu sənsizlikdən qopmağa.

 

Qarşıla məni.

 

 

 

 

 

ÜRƏYİMƏ

 

 

 

Gözümdən axır göz yaşı,

 

Nəmi yığdım ürəyimə.

 

Dərdin mənə yol yoldaşı,

 

Qəmi yığdım ürəyimə.

 

 

 

Ərşə çəkdin sən yuxumu,

 

Həm azımı, həm çoxumu.

 

Əkdin bircə dərd toxumu,

 

Zəmi yığdım ürəyimə.

 

 

 

Bir gileyin min havası,

 

Bir talanam, eşq yuvası.

 

Köklənmişəm, var havası,

 

Dəmi yığdım ürəyimə.

 

 

 

Məni məndən alan aldı,

 

Məni məndə oda saldı.

 

Kimim getdi, kimim qaldı?

 

Kimi yığdım ürəyimə?

 

 

 

Ərmuğan, bil, dərdim çoxdur,

 

Başım üstə şimşək çaxdı.

 

Vayıma el şərik çıxdı,

 

Cəmi yığdım ürəyimə.

 

 

 

 

 

ƏBƏDİ BAHAR

 

 

 

Bir zülmət içindən çıxıb günəşə,

 

Özümlə gətirdim dünyama səni.

 

Telinə taxdığım bircə bənövşə

 

Əbədi bağladı yazına məni.

 

 

 

 

 

DARLIQ

 

 

 

Ayaqlarım ilişib 

 

Yer kürəsi tələsinə.

 

Təpiklərimlə döyəcləyirəm 

 

divarlarını dünyanın.

 

Nə qaça bilirəm,

 

Nə uça bilirəm

 

bu darlıqdan.

 

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

 

(10.05.2023)

 

 

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı xəbər verir ki, istedadlı, sevilən şairə Nigar Həsənzadənin şeirləri Nepalın paytaxtı Katmanduda işıq üzü görmüş “Poeziyanın sərsəmliyi” antologiyasında yer alıb.

 

Redaktoru Keshab Sigdel olan, Redpanda nəşr evinin WPM ilə birgə ərsəyə gətirdiyi antologiyada dünyanın seçilən şairlərinin seçmə şeirləri toplanıb.

 

Həmin gün

məxməri səssizliyə bürünəcək ev bütün.

Eşidilməz nə bir yağış, nə də bir külək səsi,

asta-asta duyular əşyaların nəfəsi.

Amma mən,

MƏN elə bir sükunətəm

divarlar da elə bilər yoxdu evin yiyəsi…

 

Mən donaram, 

gözləyərəm heykəl təmkini ilən

“gecə-gündüz” gülü kimi bükülərəm özümə.

Ki, eşidim ürəyimə atılan güllə səsin.

Bir də ürək hanı axı,

büsbütün ürək olubdu 

üstüm-başım, bədənim…

 

Həmin gün

ayaqlarım altında xışıldayanda tozlar,

divarlar xəz manto kimi qucaqlayar çiynimi,

mən isə ot tayasında gizlənən iynə kimi tapılmaram,

təhlükəmi anlamasınlar onlar.

 

Həmin gün

aram-aram nəfəs alıb pəncərəyə qısılmaq,

ötüb-keçən zamanın qoxusunu da duymaq,

təzələnmək, dirilmək, bir cümə günü olmaq,

yumruqlarını açmaq və dualar oxumaq…

 

Bilirsənmi əvvəl-axır çin olur

ən ölü yuxular da.

Çırıl-çılpaq dura bilsən Tanrının qarşısında

yavaş-yavaş yoxa çıxar günahlar, qorxular da.

 

Səadətə ümid də lap qırmızı sap olsun,

nə olar ki… biləyimə bağlamaq istəyirəm.

Həmin gün

gözlərinə baxacam və yəqin, ağlayaraq

deyəcəm ki, indi daha yaşamaq istəyirəm…

Həmin gün

məxməri səssizliyə bürünəcək ev bütün.

Eşidilməz nə bir yağış, nə də bir külək səsi,

puça çıxar hər nə var, yox heç nəyin kölgəsi.

Və sən demə

SƏNdən başqa yoxmuş bu evdə kimsə…

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.05.2023)

Statusman Hümbət Həsənoğlunun seçmə aforizmlərini “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı diqqətinizə çatdırmaqla sizlərə növbəti həyat həqiqətlərini aqil insanın dili ilə çatdırır.

 

 

1.Heç kimi günahlandırmasan, işlərinin yaxşı getdiyinin şahidi olacaqsan.

2. Pul kisənlə dostluq et, əvvəl sən onu “sevindir”, sonra o səni sevindirsin.

3. Şəlalənin gözəlliyi suyun azad uçuşundadır.

4. Ən mənasız hiss qısqanclıqdır. Sənin olan sənindir, sənin olmayanı özünə dərd etmə.

5. Çox vaxt sənin hadisələri dərk etməyin heç nəyi dəyişmir, sən axının içindəsən.

6. Uğurunun böyüklüyü arxanca danışanların sayı ilə ölçülür.

7. Cavab vermək istəmədiyiniz insana gülümsəyin, hər iki tərəf razı qalacaq.

8. İdmanın insana verdiyi ən önəmli həyat dərsi: əvvəl yıxılmağı öyrənəcəksən, sonra yıxmağı.

9. Hər gələn bahara ümidlərimiz təkcə hava ilə bağlı deyil.

10. İnsan, adətən, dalana dirənməyənə qədər yeni yol haqqında düşünmür.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.05.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Xalq Yazıçısı Elçinin “Dünya axirət əkini”   (Heydər Əliyev haqqında söz) adlıessesini təqdim edir.                                                               Esse 28 iyul 1992-ci ildə yazılıb, “Aydınlıq” qəzetində 16 oktyabr 1992-ci ildə dərc edilib. Elçin Ümummilli liderin 100 illiyi münasibəti ilə esseni yenidən oxucuların ixtiyarına verir.

 

 

ELÇİN

 

Yaxşı xatirimdədir ki, mən bu yazını indi çox uzaqlarda qalmış o iyul gecəsi birnəfəsə yazdım və burada açıq-aşkar hiss olunan pərişanlıq ab-havası da, əslində, o zaman Azərbaycan rəhbərliyinin, dönük insanların, ovcuna alıb qaldırdığı vəzifə sahiblərinin – bir sözlə, nankorların, cahillərin və tərbiyəsizlərin Heydər Əliyevə qarşı etibarsızlığı, hörmətsizliyi, kəmfürsətliyi nəticəsində mənim daxilimdə yaranmış pərişanlığın ifadəsi idi.

O zaman xalqın çağırışı və təkidi ilə Heydər Əliyevin yenidən hakimiyyətə gəlişi hələ irəlidə idi və mən bu yazını ovaxtkı əsas qəzetlərdə heç cürə çap etdirə bilmədim, sonralar ona yaltaqlanan bir sıra  mətbuat “rəhbərləri” və qeyri-“rəhbərləri” bu yazını yaxına buraxmırdı (vəfat etdikləri üçün onların adlarını çəkmirəm, hələ sağları da mənim üçün elə vəfat etmişlər kimidir).

Nəhayət, bu yazı “Aydınlıq” qəzetində dəc olundu və 31 ildən (!) sonra Heydər Əliyevin 100 illiyi münasibətilə bir sözünə də toxunmadan onu yenidən oxuculara təqdim edirəm.

 

 

 

 

 "DÜNYA AXİRƏT ƏKİNİ..."

                   

 

   (Heydər Əliyev haqqında söz)

 

1987-ci ildə Heydər Əliyev xəstələndi, Mixail Qorbaçovun ətrafında get-gedə tamam dekorasiyaya çevrilən rəhbərliyin arasında görünmədi və Bakıda obıvatel şayiələrindən tutmuş, səriştəli və səriştəsiz siyasi proqnozlaracan cürbəcür fikirlər, gümanlar, yozmalar tüğyan eləməyə başladı.

Həmin ilin payızında mən Moskvada növbəti Beynəlxalq Kitab Yarmarkasının işində iştirak edirdim və Heydər Əliyev xəstəlikdən sonra ilk dəfə o yarmarkanın açılışına gəldi. Azərbaycan pavilyonunda başqa iştirakçılarla bərabər, onunla görüşdük. Arıqlamışdı, aşkar hiss olunurdu ki, ağır xəstəlikdən qalxıb və mən ona baxa-baxa 70-ci illəri, 80-ci illərin əvvəllərini yadıma salırdım. Bakıda, rayonlardakı cürbəcür aktivlərdə, görüşlərdə, iclaslarda saatlarla sinədəftər və ehtirasla danışıqları gözümün qabağından keçirdi, Şuşada Vaqifin məqbərəsinin ziyarəti zamanı qarın-çovğunun içində başıaçıq, iri və möhkəm addımlarla getməyini xatırlayırdım (elə bil ki, Leonid Brejnevin dediyi və indi hamının lağa qoyduğu "Şiroko şaqayet Azerbaydjan!" sözləri məcazi yox, fiziki mənada elə bu adamın özü haqqında deyilmişdi) və fikirləşdim ki, elə bil qorxunc sistem bu dəfə təbiətlə də əlbir olub və qopardığını ondan qoparıb...

Yarmarkadan sonra mən Almaniya Demokratik Respublikası Yazıçılar İttifaqının dəvətilə "Drujba narodov" jurnalının baş redaktoru, ədəbiyyatımızın ozamankı İttifaq səviyyəsində tanınmasında müəyyən xidmətləri olan Serqey Baruzdinlə birlikdə Şərqi Berlinə getdim və orada eşitdim ki, Heydər Əliyev Siyasi Büro üzvlüyündən və SSRİ Nazirlər Soveti sədrinin birinci müavini vəzifəsindən azad olunub.

Təkcə elə S. Baruzdinin simasında "sovet cəmiyyəti" deyilən o ictimai əxlaq pozğunluğunun bu hadisəyə necə münasibət bəsləyəcəyi mənim üçün tamam aydın idi: bütün səfər boyu yeri düşdü-düşmədi, mənə və mən iştirak edən məclislərdə başqalarına Heydər Əliyevi şit-şit tərifləyən yazıq Sergey Alckseyeviç birdən-birə 180 dərəcə dəyişdi, onu tənqid etməyə, haqqında şovinist bir istehza ilə danışmağa başladı. Təbii ki, cavabını verirdim və Baruzdin də artıq dünyasını dəyişdiyi üçün bu barədə təfərrüata varmaq istəmirəm, amma məsələ burasındadır ki, onun o gözlənilməz dəyişikliyi küləyin səmt göstəricisi idi.

Berlindən qayıdanda gecə Moskvada "Moskva" mehmanxanasına ayaq basarkən ilk gördüyüm dost adam Elmlər Akademiyamızın prezidenti Eldar Salayev oldu və salamsız-kəlamsız ona dediyim sözlər indiyə kimi mənim də yadımdadı, Eldar Salayevin də. Dedim: "– Görəcəksən, birinci ermənilər başlayacaq!.."

Təəssüf ki, belə də oldu.

Heydər Əliyev nüfuz sahibi idi və o nüfuz, hətta erməni daşnak irqçiliyinin belə qarşısında bir səddə çevrilmişdi.

Bu yaxınlardakı müsahibələrdən birində mənə belə bir sual verdilər ki, 70-ci illərdə, 80-ci illərin əvvəllərində Azərbaycanda "dalğalanan" Qırmızı Bayraqlar haqqında nə deyə bilərsiniz? Belə cavab verdim ki, o Qırmızı Bayraqlar tarixin faktıdır, onları danmaq olmaz və lazım da deyil. Doğrudan da, belədir. Bu günün nəzərləri ilə yaxın (eyni zamanda çox uzaq!) keçmişimizə nəzər salanda, o "təntənəli" iclasları xatırlayanda, indi onlar adama fantosmoqrafik, əcaib, hətta sürrealist təsir bağışlayır. Ancaq bu, məsələnin bir tərəfidir: görünən və yekdilliklə pislənən, tənə gətirən tərəfi. İkinci tərəf isə görünmür, dərindədir və mürəkkəbdir. O da bundan ibarətdir ki, həmin "təntənə"lərin arxasında konsperativ şəkildə, xəlvətcə, bəlkə də, təhtəlşüur, sövq-təbii olaraq xalqın nüfuzunun artması, uzun illərin sarsıntısından sonra akvarellə nəzərə çarpacaq milliyyətçi dirçəliş prosesi başlamışdı. Yüksək bürokratiya xalqın lideri ilə necə hesablaşırdısa, yavaş-yavaş onlarda xalqın özünə də münasibətdə, bəlkə də, daxilən istənilməyən, arzu olunmayan bir ehtiram yaranırdı.

Bu sətirləri yazıram, xəyal isə məni bu dəfə 1985-ci ilə apa¬rır: onda da Moskvada Beynəlxalq Kitab Yarmarkası idi (iki ildən bir keçirilirdi) və "təntənəli" açılış mərasimini keçirmək üçün yüksək rəhbərlik, görkəmli ictimai xadimlər, yazıçılar yarmarka pavilyonunun qarşısına toplaşmışdı.

Mən o zaman da yarmarkada Azərbaycan nümayəndəliyinin üzvü idim. Yavaş-yayaş yağış yağırdı, mərasim isə başlamırdı. Məlum oldu ki, hamı, o cümlədən, Sov.İKP MK-nın yüksək vəzifəli çinovnikləri, nazirlər Heydər Əliyevin gəlişini gözləyir, o isə gəlib çıxmır. Yağış get-gedə bərkiməyə başladı. Nazirlər, MK-nın şöbə müdirləri xaricdən gəlmiş qonaqların istehzalı nəzərləri altında başlarının üstünə qəzet tutub eləcə yağışın altında dayanmışdılar və mərasimi başlamağa cürət etmirdilər. Nəhayət, Heydər Əliyevin maşını gəldi və indiki kimi mənim gözlərimin qabağındadır ki, Aleksandr Nikolayeviç Yakovlev – gələcək Siyasi Büro üzvü və bu gün köhnə üsul-idarəni ifşa eləyən adam, o zaman isə Sov. İKP MK-nın yeni təyin olunmuş şöbə müdiri o yağışın altında axsaya-axsaya necə maşının qabağına yüyürdü, Heydər Əliyevi necə yaltaqcasına qarşıladı...

Sistemin bir xüsusiyyəti var idi: qorxanda yaltaqlanırdı və sənə yaltaqlanırdısa, mənsub olduğun xalqa da ehtiyatlı yanaşmaq məcburiyyəti qarşısında qalırdı. Stalin zamanı gürcülərə münasibəti xatırlayaq və bu cür misalları çox gətirmək olar.

O Qırmızı Bayraqlarla bərabər, xüsusən 80-ci illərin əvvəllərində Azərbaycanda milli təfəkkürün, özünəqayıdışın ayrı-ayrı fərdlər arasında yox, bir küll halında oyanma dövrü idi. Yalnız elə Hüseyn Cavidin cənazəsinin Sibirdən gətirilib doğma yurdda torpağa tapşırılması faktını xatırlayaq. Yaxud 1981-ci ildə Azərbaycan Yazıçılarının VII qurultayındakı sözün yaxşı, sağlam mənasında millətçilik əhvali-ruhiyyəsi, "İran Azərbaycanı" ifadəsinin "Cənubi Azərbaycan" ifadəsi ilə əvəz olunmasının rəsmiləşdirilməsi...

Əlbəttə, bütün dövrlərdə olduğu kimi, o dövrdə də haqlı işdən çıxarılanlarla bərabər, haqsız işdən çıxarılanlar da olub, haqsız incidilənlər də olub, amma onilliklər boyu insani hisslərə yad olan ictimai əxlaqı (daha doğrusu, əxlaqsızlığı!) zorla həyata tətbiq edən, insanı mənən əzən və lazım gəldikdə cismən də məhv edən Sistemi də yəqin ki, yaddan çıxarmaq olmaz və mənim dediyim odur ki, həmin Sistem daxilində şəxsiyyətə və onun fəaliyyətinə hərtərəfli, obyektiv, düşünə-düşünə qiymət verməyə, fikir söyləməyə çalışmaq lazımdır. Başa düşürəm ki, bəzən bu, çətin olur, şəxsi inciklikləri, şəxsi narazılığı boğmaq bir o qədər də asan deyil, ancaq mənim təsəvvürümə görə, həqiqi yol budur. Onsuz da dünyanın hər üzünü görmüş qoca tarix belə də edəcək.

Yadıma gəlir, Heydər Əliyevin həyat yoldaşı vəfat edəndə bu gün onun üzünə duranlar, kölgəsini qılınclayanlar, həm də yalnız nomenklatura yox, bəzi ziyalılar, ictimai xadimlər necə bir cidd-cəhdlə, canfəşanlıq göstərə-göstərə Moskvaya getməyə, kişiyə şəxsən başsağlığı verməyə çalışırdılar. Bunlar hamısı mənim (və yəqin ki, yalnız mənim yox!) gözlərimin qabağındadır... O zaman mən də Heydər Əliyevə başsağlığı məktubu yazdım. O məktubdakı sözlər, təbii ki, indi olduğu kimi yadımda deyil, amma fikirlər, əhvali-ruhiyyə yaxşı yadımdadır. Əlbəttə, o şəxsi məktubdakıları təkrar etmək düzgün olmaz, yalnız onu deyə bilərəm ki, mən yenə də həmin fikirdəyəm və məni tanıyanlar yaxşı bilir ki, heç bir konyukturada da bunu gizlətməmişəm.

Artıq çox uzaqlarda qalmış aspirantlıq illərində haradasa oxumuşdum ki (deyəsən, akademik Tarlenin fikridir), sarsıdıcı inqilablardan, yakobinçilikdən və cəmiyyətin lyumpenləşməsindən sonra XVIII əsrin sonlarında, XIX əsrin əvvəllərində Fransada Napoleon hadisəsi zərurət idi, amma bu adamın məhz Korsikalı Bonapart olması təsadüfdür.

Bu fikri şəxsiyyətlərin müqayisəsi üçün yox, iqtibas etmək üçün xatırladıram. Fikirləşirəm ki, görünür, Azərbaycanda da 28 apreldən, "bəysizləşdirmə"dən, kollektivləşdirmədən, 37-dən sonra, o dövr üçün Əliyev hadisəsi zərurətin ifadəsi idi. Bəlkə də, fatalizmə qapılıram, amma dediyim odur ki, Azərbaycanın öz tam müstəqilliyi uğrundakı mübarizəsindən əvvəl imkan daxilində özünütanıtma və özünütəsdiq mənasında, yəqin ki, "Əliyev dövrü"ndə bir zərurət var idi.

Bu yaxınlarda hardasa belə bir məlumata rast gəldim ki, Todor Jivkov on cildlərlə "Seçilmiş əsərləri"nə toplanmış məqalələrini nəinki özü yazmayıb, ümumiyyətlə, heç onları oxumurdu da! "Sosializm komediyası, farsı" üçün bundan gözəl bir illüstrasiya tapmaq, güman ki, çətindir... Leonid Brejnevi yaxından tanıyanların dediyinə və yazdığına görə, bu rəhbər də öz adına çap olunan, nəşr edilən yazıları oxumurdu.

Və həmin kontekstdə Heydər Əliyev şəxsiyyətinin "inkişaf etmiş sosializm" çərçivələrinə sığışmayan bir cəhəti də mənim üçün əlamətdardır: mətbuatı şəxsən izləmək. Onun çıxışlarında, söhbətlərində (mən həmin çıxışların sıravi dinləyicilərindən, o söhbətlərin təsadüfdən-təsadüfə sıravi iştirakçılarından biri kimi fikir yürüdürəm) dərhal hiss olunurdu ki, qələm əhlindən kimin kim olduğunu, hansı məzhəbə qulluq elədiyini yaxşı bilir və bu, köməkçilərin hazırladığı (eləcə də xeyirxahların, daha artıq dərəcədə isə bədxahların verdiyi) məlumatların nəticəsi deyil, öz müşahidəsi, öz biliyidir.

Səksəninci illərin lap əvvəllərində mənim "Literaturnaya qazeta"da bir məqaləm çap olunmuşdu. O vaxt "Litqazeta" bir ədəbi problem, yaxud əsər haqqında müxtəlif fikirlər verirdi. Mənim məqaləm də Yuri Boldırevin məqaləsi ilə yanaşı verilmişdi və onunla kəskin ədəbi mübahisə edirdim. Onda Həsən Həsənov Mərkəzi Komitənin ideoloji katibi işləyirdi və birdən-birə gecə mənə evə zəng elədi. Məlum oldu ki, Heydər Əliyev Soçidə (əgər səhv etmirəmsə) istirahət edir, məqaləni oxuyub və zəng eləyib bu barədə Həsən Həsənova ətraflı fikrini bildirib. Burada, yəqin ki, fəxr eləməli bir şey yoxdur, amma o var ki, cavan bir yazıçının, özü də sırf ədəbiyyat problemlərinə həsr olunmuş yazısı da diqqətdən (və maraqdan!) kənarda qalmırdı və bu diqqət "rəhbər diqqəti" yox, oxucu diqqəti idi. Məsələnin maraqlı bir cəhəti də o idi ki, ətrafındakıların xeyli qismi mətbuatla, ümumiyyətlə, mədəniyyətlə maraqlanan adamlar olmasa da, rəhbərdən çəkindikləri üçün özləri də mətbuatı izləmək, ədəbi ictimaiyyətin problemlərinə məhdud qabiliyyətləri daxilində diqqətlə yanaşmaq məcburiyyətində qalırdı.

Dəfələrlə bunun şahidi olmuşam ki, Heydər Əliyev teatr tamaşalarına baxıb və qurtardıqdan sonra səhnə arxasında yaradıcı kollektivlə görüş keçirib və heç bir mübaliğəyə yol vermədən deyim ki, yüksək səviyyəli professional sənətşünas kimi tamaşanın təhlilini verib. Orasının da şahidiyəm ki, həmin görüşlərdən sonra yaradıcı kollektivin həvəsi birə-on artırdı. Əsl sənət adamına, sənət kollektivinə nə lazımdır? İlk növbədə xalqın onun sənətinə qiymət verməsi, onu başa düşməsi. Xalqa rəhbərlik edən adam da qiymət verməyi bacarırsa, bu, əlbəttə, çox təqdir ediləsi cəhətdir.

Bu cür görüşlər Moskvada da keçirilirdi: görkəmli arxitektorlarla, yazıçılarla, teatr kollektivləri ilə və deməliyəm ki, onların əks-sədası Azərbaycan mədəniyyətinin inkişafı üçün münbit şərait yaranması baxımından çox xeyirli olurdu.

Həmişə öz-özümə fikirləşəndə təəccüb, bəzən hətta heyrət etmişəm ki, Heydər Əliyev kimi, ucqar bir yerdə boya-başa çatıb  təhsil alasan, uzun illər boyu DTK kimi sənətdən, yaradıcılıq mühitindən uzaq bir yerdə işləyəsən və bu dərəcədə də ədəbi-estetik təfəkkür tərzinə malik olasan. Yadıma gəlir, 1976-cı il idi, onda lap cavan bir yazıçı idim və Yazıçılar İttifaqına yenicə katib seçilmişdim. Moskvada Səməd Vurğunun anadan olmasının 70 illiyini keçirdik və sonra Daimi Nümayəndəliyimizdə yubiley iştirakçıları üçün kiçik bir qəbul düzəltdik. Adamların sayı az idi – 30-35 nəfər, amma kimlər idi: Leonid Leonov kimi "canlı klassik"dən tutmuş, o zamanın böyük "ədəbiyyat generalları" – Georgey Markov, Aleksandr Çaykovski, Nikolay Qribacovacan rus ədəbi ictimaiyyətinin "rəsmi" və qeyri-rəsmi ən irəlidə gedənləri. Heydər Əliyev də orada idi və söhbətləri, çıxışları ilə miz arxasında əyləşənlərin, xüsusən də "ədəbiyyat generalları"nın çoxundakı "böyük qardaş" təkəbbürünü sözün əsl mənasında məhv etdi və o danışdıqca həmin "ədəbi generallar" gözgörəti kiçilirdi...

Bu – şəxsiyyətin miqyasıdır.

O məclisdə yalançı məlumatfuruşluqla, əvvəlcədən hazırlaşma ilə, gözə, lap ustalıqla da olsa, kül üfürməklə, hətta Siyasi Büro üzvlüyünə namizədliyin hipnozu ilə iştirakçıları ovsunlamaq mümkün deyildi, çünki onların özləri sovet "hakimiyyət mətbəxi"nin aparıcı fiqurları, funksionerləri idi. Yalnız şəxsiyyətin təbii özünüifadəsi, fitri qabiliyyət onları o cürə gözgörəti kiçildə və hərəni öz yerində oturda bilərdi.

Bir vacib məsələni qeyd eləmək istəyirəm: şəxsiyyəti, əlbəttə, cəmiyyət yetişdirir və bu mənada Heydər Əliyev də sovet cəmiyyətinin yetişdirməsi idi və özünün də son çıxışlarından birində dediyi kimi, həmin cəmiyyətə xidmət etmişdi, bunun məsuliyyətini də dərk edir. Lakin şəxsiyyətin miqyası cəmiyyətin ideoloji-inzibati sərhədləri, çərçivələri ilə məhdudlaşdırıla bilməz. Bu baxımdan mən Heydər Əliyevin son dövr fəaliyyətindəki (və ümumiyyətlə, həyatındakı!) ideoloji dəyişikliyi təbii hesab edirəm.

Ales Adamovic yazır ki, sosializmdən pis yalnız onun xarabalıqları ola bilər. Burada, yəqin ki, "sovet sosializmi" demək daha dəqiq olar. Xalqımızın "sovet sosializmi"nin həmin real xarabalıq təhlükəsi ilə üzbəüz durduğu vaxtlarda Heydər Əliyevin bir az qəmli-kədərli, olsun ki, bir az da "heyhat..." əhvali-ruhiyyəli, amma təhlükəsiz, acılı-şirinli xatirələrlə dolu, rahat öz-özünə dərdləşmək üçün vaxt verən, heç kimdə və heç nədə işi olmayan (onda onunla da heç kimin, xüsusən Kreml mafiyasının işi olmayacaqdı!) "fərdi təqaüdçü" həyatından imtina edib yenidən mürəkkəbliyin, çətinliklərin, xislət naqisliklərinin, min bir xarici və daxili fitnə-fəsadın içinə daxil olmasına, öz xalqının arasına qayıtmasına da mən məhz şəxsiyyətin Əvvəldən Axıra, Başlanğıcdan Sona gedən yoldakı təbii addımları, təbii yolçuluğu kimi baxıram.

Mən Heydər Əliyevi idealizə etmək fikrində deyiləm və heç bu mümkün də deyil, ən azı ona görə ki, ideal xisləti təbiət yox, romantik ədəbiyyat yaradır. Heydər Əliyev bir rəhbər kimi onu (əslində isə bizim hamımızı!) yetişdirən cəmiyyətin bir hissəsiydisə, deməli, cəmiyyətin səhvləri, eyni zamanda onun da səhvləri idi. Yetmişinci illər, səksəninci illərin əvvəlləri artıq tarixin səhifələrinə çevrildiyi bir vaxtda, o dövrə nəzər saldıqda bir rəhbər kimi onun özündən asılı olan səhvləri də indi gün işığı kimi aydın görmək mümkündür. Misal üçün, ətrafına yığışmış və özü Moskvaya getdikdən sonra respublikada qalan "kiçik rəhbərlər" kolleksiyası...

Mən fikirləşirəm ki, yəni Heydər Əliyev kimi iti zehnə, fəhmə malik bir adam ətrafındakıların bir çoxunun miskinliyini, riyakarlığını, konformistliyini görmürdü? Ola bilməzdi ki, görməsin...

Bu yerdə biz, görünür, cəmiyyətin şəxsiyyəti üstələməsi hadisəsi ilə qarşılaşırıq. Və görünür, bu da bir Allah işidir ki, bunun ən böyük acısını Heydər Əliyev özü daddı. Əlindən tutub çörək verdiyi və rəyasət heyətlərində barmağının kiçicik bir işarəsi ilə minlərlə, hətta milyonlarla adamın gözü qabağında (televiziyanın sayəsində) top kimi yerindən atılıb onun qabağına yüyürən (və bununla özlərini xoşbəxt hiss edən, qürurlanan!) adamların, o, iqtidardan düşdükdən sonra, necə bəd üz göstərmələri hamıdan əvvəl Heydər Əliyevin özünə təsir etməli idi və emosional adam olduğu üçün, yəqin ki də, etdi.

Bu barədə çox danışmağa, xırdalamağa, elə bilirəm ki, ehtiyac yoxdur. Yunus İmrənin dediyi kimi: "Dünya axirət əkini, əkib götürən bilər", amma etiraf etmək istəyirəm (ümumiyyətlə, mənim bu ekspromt yazım, bir növ, etirafnamədir) ki, o zamanlar – Heydər Əliyevin Bakıya qayıdışı və ona qarşı hücumlar vaxtı beynimdə bir obraz məni xeyli müddət rahat buraxmadı: Kral Lir. Şekspir ona görə əlçatmaz bədii-fəlsəfi zirvədir ki, öz yaradıcılığında insan xisləti kimi dəhşətli bir labirintin bələdçisi olub. Bu xislət nələrə qadirdir! Həmin vaxtlar mənim aləmimdə Heydər Əliyev o cürə xislət dəyişmələri ilə üz-üzə gələrkən, hərgah belə demək mümkünsə, Kral Lir dərəcəli bir pərişanlıq içində idi. Bəlkə də, bu fikir, bu bənzətmə mənim fantaziyamın nəticəsidir? Bilmirəm... Amma mən belə hiss edirdim, belə görürdüm.

İndi, gecə saat üçün sakit qaranlığında bu sətirləri yazarkən orasını da fikirləşirəm ki, Kral Lir dərəcəli bir pərişanlığı yaşayan şəxsiyyəti heç vaxt kin-küdurət, intiqam ehtirası ələ ala bilməz, əksinə, kiçikliyi, miskinliyi gördüyü üçün o, bağışlamağı üstün tutar.

Əlbəttə, vaxt gələcək, bizim bu günlərimiz (çətin, özünü axtarışlarla dolu, ziddiyyətli, qanlı-qadalı, amma şübhəsiz ki, tarixi günlərimiz!) də Azərbaycan yazıçılarının, şairlərinin, dramaturqlarının qələminin zəngin, Şekspir ehtirasları ilə dolu materialına çevriləcək, əsərlər yaranacaq, o əsərlərin real tarixi qəhrəmanları olacaq, ancaq o həqiqəti ki Heydər Əliyev özü yaza bilər, onu heç kim yazmayacaq. Bilmirəm, Heydər Əliyev gündəlik tutub, bilavasitə iştirakçısı olduğu epoxal əhəmiyyətli hadisələrlə bağlı heç olmasa qeydlər aparıb, yoxsa yox? Mən çox istərdim ki, gələcək nəsillər o gündəlikləri, qeydləri, fikirləri oxumaq imkanına malik olsun. Və eyni zamanda o yazılar da tamam obyektiv yazılsın, yaxşıya yaxşı, pisə pis deyilsin. O yazılar yazılarkən daxili "qlavlit" – şəxsi təəssübkeşlik bir tərəfə atılsın və "cəmi məxluqatın əşrəfi" olan insan müəllifin simasında o tarixi sənəddə bütün vüsəti ilə təsvir olunsun – yaxşısı da pisi ilə bərabər, müdrikliyi və pərişanlığı, Xeyir ilə Şər arasındakı ədəbi mübarizədə qadirliyi və səhvləri, aldanışları ilə birlikdə.

Bu yaxınlarda yaxın adamlarla xudmani bir söhbət zamanı  dostlardan biri məndən soruşdu: "– Heydər Əliyevi bir sözlə necə səciy-yələndirərdin?" Özüm üçün də gözlənilməz bir cavab verdim: "– Tənha adam." Bilmirəm nə üçün belə dedim? Nəyə görə? Hansı əsasla? Bəlkə, ona görə ki, istedadlı şəxsiyyət həmişə tənha olur? Bilmirəm... Amma belə dedim və indi də belə düşünürəm.

                                            

 

Şəkillərdə: 1997-ci il. Heydər Əliyev “Ah, Paris, Paris” tamaşasına baxdıqdan sonra; 1981-ci il. Azərbaycan yazıçılarının VII Qurultayında

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.05.2023)