İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

İnsan öz davranışını həmişə müəyyən etalon sayılan şəxslərin davranışları ilə tutuşdurar, faydalı cəhətləri götürərək özünüinkişafa vəsilə olar. Bu bir qanundur. İnsanlar arasındakı münasibətlərdə davranış əsas rol oynayır. O ya sənə dostlar, ya da düşmənlər qazandırar.

IV Baldwin (Baldwin IV) və Səlahəddin Eyyubi (Saladin) arasındakı münasibətlər tarixdə maraqlı və nadir nümunələrdən biridir. Onlar həm rəqib, həm də müəyyən mənada bir-birinə hörmət edən iki lider kimi tanınırlar.

IV Baldwin Qüds Krallığının kralı idi və çox gənc yaşlarından cüzam xəstəliyindən (lepradan) əziyyət çəkirdi. Buna baxmayaraq, o, cəsur və ədalətli hökmdar kimi ad qazanmışdı. Səlahəddin Eyyubi isə İslam dünyasının böyük lideri, Ayyubi sülaləsinin banisi və Qüdsü xaçlılardan geri alan məşhur sərkərdə idi.

Bu iki şəxs arasındakı münasibətlərə gəldikdə:

Hörmət: Baldwin və Səlahəddin bir-birlərinin cəsarətini və liderlik qabiliyyətini yüksək qiymətləndirirdilər. Səlahəddin Baldwinin gənc yaşda ağır xəstəliklə mübarizə aparmasına və dövlət işlərini uğurla idarə etməsinə böyük hörmətlə yanaşırdı.

Diplomatiya: Onlar bir neçə dəfə müharibədən kənar danışıqlara girdilər. Bəzi mənbələrdə qeyd olunur ki, xüsusən də xəstə Baldwinin şəxsən Səlahəddinlə razılaşmalara can atdığı və bəzi sülh razılaşmaları əldə olunduğu bildirilir.

Mübarizə və Ədalət: Döyüş meydanında rəqib olsalar da, hər iki tərəf döyüşdə əsirlərə qarşı müəyyən bir mərhəmət və əxlaq normalarına riayət edirdi. Səlahəddin, xüsusilə Baldwinlə bağlı hər zaman "şərəfli düşmən" ifadəsini seçərdi.

Əfsanəvi Rəvayətlər: Bəzi rəvayətlərdə deyilir ki, Baldwin Səlahəddinin mərhəmətini və ədalətini şəxsən təqdir edirdi. Hətta döyüşlər zamanı ağır xəstə olmasına baxmayaraq, Səlahəddin ona lazım gəldikdə tibbi yardım göstərməyə hazır olduğunu bildirmişdi.

 Ümumilikdə, onların münasibətləri tipik düşmənçilikdən daha çox, bir növ "rüfət və hörmət üzərində qurulmuş rəqiblik" kimi qiymətləndirilir.

 IV Baldwin və Səlahəddin Eyyubi arasında baş verən konkret hadisələri bir az daha yaxından incələyək:

1. Montgisard Döyüşü (1177)

Bu döyüş onların münasibətində önəmli bir yer tutur. Səlahəddin böyük bir ordu ilə Qüdsə yürüş edərkən Baldwin IV cəmi 16 yaşında idi və qeyd etdiyimiz kimi, ağır xəstəliklə mübarizə aparırdı. Baldwin, azsaylı qüvvələrlə Montgisardda Səlahəddinin ordusuna gözlənilməz bir hücum təşkil etdi və ona ağır məğlubiyyət yaşatdı. Səlahəddin döyüş meydanından qaçmaq məcburiyyətində qaldı. Bu məğlubiyyətə baxmayaraq, Səlahəddin Baldwinə qarşı şəxsi bir kin saxlamadı; əksinə, onun cəsarətinə heyran qaldı.

2. Sülh Cəhdləri

Montgisarddan sonra bir neçə dəfə sülh sazişləri imzalandı. Baldwin IV Qüds Krallığının təhlükəsizliyini qorumaq üçün Səlahəddinlə danışıqlara girdi. Hər iki lider real siyasətin vacibliyini anlayırdı: qarşılıqlı güc balansını qorumaq istəyirdilər. Məsələn, 1180-ci illərdə müvəqqəti bir barışıq əldə olundu: ticarət yolları açıldı, əsirlər dəyişdirildi.

3. Şəxsi Hörmət Hadisələri

Tarixçilərin yazdığına görə, Baldwin ağır xəstə olanda Səlahəddin onu şəxsən təqdir edir və hörmətlə yanaşırdı. Bəzi mənbələrdə qeyd edilir ki, əgər Baldwin əsir düşsəydi, Səlahəddin onu öldürmək əvəzinə müalicə etdirib geri göndərərdi. Bu, o dövrün digər müharibələri ilə müqayisədə nadir bir insani münasibət nümunəsidir.

4. Baldwinin Ölümündən Sonra

lV Baldwin 1185-ci ildə (təxminən 24 yaşında) vəfat etdi. Onun ölümündən sonra Qüds Krallığında daxili çaxnaşmalar baş verdi. Səlahəddin isə Baldwinin ölümündən sonra Krallığın zəiflədiyini hiss edib Qüdsün fəthinə hazırlaşmağa başladı (bu 1187-ci ildə, məşhur Hattin Döyüşü və Qüdsün fəthi ilə nəticələndi).

Ümumiləşdirsək:

Onlar arasında şiddətli müharibələr olsa da, şəxsi səviyyədə qarşılıqlı hörmət və liderlik qabiliyyətinə dəyər vermək həmişə qorunurdu. Bu münasibət Şərq və Qərb dünyasında şöhrət qazanmış ən şərəfli rəqibliklərdən biri sayılır.

Onlar haqqında yazılmış digər fikirləri diqqətinizə çatdırım:

1. Əyubbi onun xəstə olduğunu bilirdi və kral kimi məğlub olmadan dünyasını dəyişməyinə bilə-bilə razılıq verdi. Bu onur məsələsidir.

2. Baldwin cüzamlı idi, o zamanlarda xəstəlik geniş yayılmışdı. Minlərlə insan bu xəstəlikdən dünyasını dəyişdi. Salahəddinin qoşununun da o xəstəliyə yoluxmaq ehtimalları yüksək idi. Kral olaraq, digər ölkəyə də bu xəstəliyin bulaşmamasını istədi. Səlahəddindən qoşununu geri çəkməsini istədi.

3. Kral öldükdən sonra Qüdsü fəth edən Səlahəddin Eyyubi, o sağ ikən fəth edə bilməzdi, çünki söz vermişdi və sözündə durdu.

4. Səlahəddinin məsum insanlara hücum etməməsi ən təsirli hissə idi. Balian deyəndə ki “bəs Xristianlar Qüdsdəki bütün müəlmanları fərq qoymadan qətl elədi” Səlahəddinin “mən o adamlardan deyiləm, Səlahəddinəm, Səlahəddin” deyə cavab verməsi çoox möhtəşəm idi. Keşkə dini bu şəkildə təbliğ edə bilsəydik indiki dövrdə. Birinci ürəklərdə vicdan və mərhəmət olmalıdır dostlar.

5. 16 yaşında xəstəliyinə rəğmən ağıllı strategiya elədi Baldvin. Səlahəddinin ona böyük hörməti var idi, hətta həkimlərini ona göndərirdi sağalması üçün.

6. Səlahəddin tarixdə iz qoyub. Çox böyük bir ordusu olub, həm də ona inanan bir ordu. İşğal etdiyi heç bir yerdə sadə insanlara toxunmayıb.

7. 4-cü Baldvinin Atası Amalrik hiyləgər idi, amma oğlu humanist idi və savaş istəmirdi, həm də Səlahəddinin mərdliyini çox görmüşdü.

8. Bütün İngiltərə Səlahəddin haqqında əfsanələr danışırdı və hədsiz dərəcə ona hörmət edirdi. Səlahhədinin ədalətinə zərrə qədər şübhə edilməyib.

9. 5 dəfə aralarında döyüş olub, bunlardan 3-də Səlahəddin, 2-də Baldvin qalib gəlir, sonra 1185-də Baldvinin ölümünnən 2 il sonra Səlahəddin Hıttin döyüşündən sonra Qüdsü fəth edir.

10. Bir dəfəsində ordusundan 4 qat güclü orduya qalib gələn IV Baldwin tarixdə elə bununla da qalır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.05.2025)