Heç bir vasitəçi olmadan Ermənistan- Azərbaycan arasında əldə olunmuş ilkin razılaşma kollektiv Qərbin narahatlığına səbəb olub. Qərb və ABŞ bütün vasitələrdən istifadə edərək açıq şəkildə iki dövlət arasında sülh müqaviləsinin bağlanmasına maneə olmağa çalışır. Bu və digər məsələlərlə bağlı “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı siyasi şərhçi, yazıçl Yunus Oğuzun fikirlərini diqqətinizə çatdlrır.
Qərb Cənubi Qafqazda nəyi bölüşdürə bilmir?
Hazırda dünyada baş verən hadisələr Cənubi Qafqazdan da yan keçməyib. Çoxları fikirləşir ki, Qərb və Amerika Ukraynadan əl çəkib, amma reallıq başqadır. Ola bilsin ki, Zelenskini dəyişmək istəyirdilər, ancaq bunu bacarmadılar. Əvəzində Ukraynaya kifayət qədər yardımlar ayrıldı, Niderland 4,6, digər Avropa ölkələri hərbi yardım, Amerika isə 61 milyard ianə etdi. Bu o deməkdir ki, hələ Rusiya ilə müharibə uzun müddət davam edəcək. Proseslər deməyə əsas verir ki, Rusiya bu müharibədən qalib çıxa bilməz, nəzərə almaq lazımdır ki, faktiki dünya müharibəsi gedir. Yaxın Şərqdə də çox ciddi məsələlər cərəyan edir, İran isə səsini içinə alıb. Beləliklə, dünyada baş verən hadisələr bizə də təsir edir. Əsas məsələ odur ki, geosiyasətdə daşlar yerinə oturur, artıq bu proses başa çatmaq üzrədir. Təsəvvür edin ki, bir neçə gün öncə Çin də Rusiyaya qarşı tətbiq edilən sanksiyalara qoşuldu. Bu prosesi əvvəldən görərək demişdim ki, Rusiyanı sıxıb Şərqə doğru aparırlar. Məlum olduğu kimi geosiyasətin əsasını geoiqtisadiyyat və geostrateji mövqelər təşkil edir. Azərbaycan həm geoiqtisadi yerdə yerləşir, həm də geostrateji məkanın bağı, düyünüdür. Şərqə və Qərbə Azərbaycansız ən yaxın məsafədən getmək mümkün deyil, bu yol iqtisadi baxımdan ən ucuz başa gəlir. Bu baxımdan demək olar ki, Azərbaycan geosiyasi bir məkandadır. Eyni zamanda, Şərqlə Qərbi bağlaya bilir. Ona görə də bunun uğrunda mübarizə gedir.
Qərbin fəal olduğu bir dönəmdə Rusiya və İranın mövqesizliyi nəyə hesablanıb?
Mən demişdim ki, yeni geosiyasətdə İranın yeri yoxdur. Ermənistanı isə zorla geosiyasi məkana salmaq istəyirlər. Paşinyanın bir fikrini təkrar etmək istəyirəm: "Biz mifik Ermənistan deyil, real Ermənistan uğrunda mübarizə aparmalıyıq". Paşinyan görür ki, Ermənistan bütün sahələrdə itirə-itirə gedir, Azərbaycan isə zərif, yumşaq siyasi hücum taktikası aparır. Bu yumşaq siyasətin içərisində çox sərt tələblər var. Qazaxın 4 kəndi əldə olunan razılaşma ilə qaytarılmasa, revanşist qüvvələr dronun səsini eşidən kimi qaçıb gedəcəklər. Beləliklə, dünyada çox ciddi proseslər gedir və Azərbaycan ondan kənarda qala bilməz. Bu arada Azərbaycan prezidenti Pakistan İslam Respublikasının MUSLİM İnstitutunun direktoru, Cunaqad Ştatının Baş naziri Sahibzadə Sultan Əhməd Əlini təsadüfən qəbul etməyib. Bu bir mesajdır ki, İranın bölgədə əhatə dairəsi qısalır. Başqa sözlə, İranla Ermənistanın strateji hərbi müqavilə bağlaması ideyası iflasa uğrayır. Demişəm, bir də deyirəm ki, bu gün Ermənistan Amerika, Avropa İttifaqı və Rusiya kimi üç təsir dairəsinə bölünüb. Hələlik isə Rusiyanın bu təsir dairəsindəki çəkisi çoxdur. Çünki, hələ məlum deyil ki, Ukrayna ilə cəbhədə hansı hadisələr baş verəcək. Əsas odur ki, Azərbaycan yaranmış vəziyyətdən məharətlə istifadə edir. Hazırda diplomatiyamız güclüdür, bütün beynəlxalq tədbirlərə qoşuluruq.
“Azərbaycan yumşaq siyasətin içərisində sərt tələblər irləi sürür" dedikdə nə nəzərdə tutulur?
Sərt tələblər odur ki, Azərbaycan sonda gəlib dayanacaq Qars müqaviləsinin şərtlərində. Ermənistana deyiləcək ki, hansı ərazilər sizin deyil. Hələ ola bilər ki, sözügedən 4 kənd geri qaytarıldıqdan, delimitasiya və demarkasiya işi tamamlanmadan Zəngəzur dəhlizi açılsın. Buna baxmayaraq, yenə də Qars müqaviləsinin tələbləri yerində duracaq. Çünki Qars müqaviləsinin mövcudluğuna Türkiyə və Rusiya zəmanət verib, keçmiş Zaqafqaziyanın üç respublikası da buna imza atıb. Müqavilənin şərtlərinə görə, o ərazilər Naxçıvana məxsusdur, Naxçıvan da Azərbaycan ərazisidir. Artıq ermənilər bunu başa düşürlər. Odur ki, ermənilərin indiki davası 29 min kvadrat kilometr ərazini saxlamaqdır. Lakin onu kim hesablayacaq ki, bu 29 min kvadrat kilometr haradan başlayır, harada qurtarır? Azərbaycan isə beynəlxalq hüquqa əsaslanan tələblərini ortaya qoyur. Əgər BMT-nin məlum 4 qətnaməsi olmasaydı, Azərbaycan torpaqlarını işğaldan azad etdikdən sonra güclü sanksiyalara məruz qalacaqdı. Azərbaycan isə həmin sənədləri əsas gətirərək bəyan etdi ki, BMT-nin qətnamələrinin icrasını təmin edib. Antiterror tədbirləri zamanı da eynilə dünyaya göstərdi ki, ermənilər ərazilərimizdə 2021-ci ilin istehsalı olan minalar basdırırlar.
Azərbaycan Ermənistana qarşı daha hansı şərtləri irəli sürə bilər?
Bu gün dünyada çox ciddi proseslər gedir. Azərbaycanın dünyadakı nüfuzu durmadan artır. Çinin sığorta fondları ölkəmizə səfərlər edir. "Bir kəmər - bir yol" layihəsi təsadüfi deyil. Fakt odur ki, Çin ölkəmizi tamamilə dəstəkləyir. Azərbaycan daha əvvəlki Azərbaycan deyil. Lazımdır ki, mövcud vəziyyətdən məharətlə istifadə edib özümüzü daha da gücləndirək. Artıq Rusiya Xarici İşlər Nazirliyinin sözçüsü Mariya Zaxarova da deyir ki, Ermənistandan gedən qaçqınların geri qayıtmaq vaxtı gəlib, amma bu nə qədər çəkəcək, hələ bilinmir. Əslində isə bunun da vaxtı çatacaq. BMT-nin qərarı ilə Axıska türkləri haqqında qərar çıxarıldı, müəyyən hissəsini geri qaytardılar, Stalinin vaxtında sürgün olunan çeçenləri qaytardılar, kabardin-baykalları qaytardılar. 1948-1953-cü illərdə Stalinin vaxtında biz də sürgün olunmuşduq. Hələ torpaqlarımızın zəbt olunmasını demirəm. Təəssüf ki, Gürcüstanda yaşayan 500 min azərbaycanlıdan İran bizdən daha yaxşı istifadə edir. Gürcüstanın əhalisi beş milyondur, Batumidə və digər ərazilərdə müsəlmanlar yaşayır. Bununla Gürcüstanın da siyasətinə təsir etmək olar. Nəzərə almaq lazımdır ki, bir neçə nəsildən sonra oradakı azərbaycanlıların sayı 600-700 min olacaq. Ermənistanda isə heç iki milyon erməni yoxdur. Əsas məsələ hücum taktikasıdır. Azərbaycanın heç bir künc-bucaq yadından çıxmır, 4 kənddən sonra o biri 4 kəndi də alacağıq. Ardınca Qars müqaviləsinin şərtləri ortaya qoyulacaq. Bu isə o deməkdir ki, İrəvana köç qayıtmalıdır. Çünki, bizim əlimizdə beynəlxalq hüquqla təsdiqini tapmış kifayət qədər sənədimiz var. Nəzərə almaq lazımdır ki, 300 min azərbaycanlı geri qaytarılanda onların əmlakı qaytarılmalı, dəymiş ziyan ödənilməlidir. Bu baxımdan Ermənistanın vəziyyəti olduqca ağırdır. Yeri gəlmişkən, Azərbaycan Ermənistanı Beynəlxalq Məhkəməyə verib, hələ ki, məhkəmə davam edir, Ermənistanın nə qədər təzminat ödəyəcəyi hələ bilinmir. Məsələ orasındadır ki, təzminatın ödənilməsi üçün Ermənistanın pulu yoxdur. Ermənistanın pulu olmadığına görə, gərək Zəngəzur dəhlizini verə. Qars müqaviləsinə görə isə sənəddə adıçəkilən kəndləri də. Odur ki, Ermənistanı qanun çərçivəsində həm iqtisadi, həm də siyasi alətlər vasitəsilə sıxmalıyıq. Bunu dərk edən Paşinyan Ermənistan dövlətini məhv olmaq təhlükəsindən qurtarmaq istəyir. Buna imkan verməyən revanşistlər isə haray-həşir qoparırlar. Bu günlərdə Köçəryanın 25 əmlakına həbs qoyuldu, Sərkisyan və digərlərinin də əmlaklarına həbs qoyulacaq. Çox güman ki, Paşinyan ilk olaraq Sərkisyanı zərərsizləşdirəcək. Çünki, Sərkisyan Avropa tribunasından bəyan etdi ki, Xocalıda qırğın törədib. Keçən həftə Sərkisyana qarşı sui-qəsd edildi, iki cangüdəni öldü, özü yaralandı. Artıq dövr dəyişir. Paşinyan mayın 7-də Putinin andiçmə mərasiminə getmir, 8-də Avrasiya İqtisadi Forumuna qatılır, 9-da isə Moskvada keçiriləcək Paradda iştirak etmir. Bu fakt bir daha göstərir ki, Ermənistan artıq üç təsir dairəsinə bölünüb. Rusiya hələlik buna dözsə də öz içində zəncir çeynəyir.
Qərb və ABŞ Ermənistanla Azərbaycan arasında sülh müqaviləsinin bağlanmasına maneə ola bilərmi?
Amerika artıq Gürcüstanı ələ keçirib, Ermənistanı isə ələ keçirmək ərəfəsindədir. Amerikanın Ermənistanda iki mindən artıq diplomatik işçisi var. Azərbaycanla isə imperialist kimi danışmasa, normal siyasi və iqtisadi əməkdaşlıqda bulunsa ölkəmiz buna gedəcək. Əgər zor gücü ilə danışacaqsa, Azərbaycanın da müttəfiqləri var. Gördünüz ki, balaca Azərbaycan Fransanı nə günə saldı. Avropanın mərkəzində, Vyana şəhərində Azərbaycanın təşəbbüsü ilə neokolonistlərin nümayəndələri Fransaya etiraz etdilər. Bu, Azərbaycanın beynəlxalq gücüdür. Başqa sözlə, Azərbaycan artıq regional siyasətdən çıxıb qlobal siyasətə girişib. Çünki, Azərbaycana inanırlar, Azərbaycanı təhlükəsiz məkan kimi qəbul edirlər. Ölkəyə gələn turistlərin sayının artması məhz bu səbəblə bağlıdır. Üç həftədir Gürcüstanda aləm qarışıb bir-birinə, Ermənistanda turizmlə bağlı danışmağa dəyməz, Azərbaycana isə real turistlər gəlir. Düzdür, Amerika buranı da qarışdırmaq istəyir, lakin Azərbaycan xalqı buna getmir. Xalq artıq hədəfini görür, xaricdən maliyyələşən beşinci kolon olan müxalifətin ardınca getmir. Odur ki, Azərbaycan kifayət qədər divident əldə edib. O dividentləri bəlkə də yüz il xərcləsə qurtarmayacaq.
Yaxın vaxtlarda Ermənistanla Azərbaycan arasında sülh müqaviləsinin imzalanması real görünürmü?
Ola bilsin ki, ilkin mərhələdə çərçivə sazişi imzalansın. Sülh müqaviləsinin bağlanması üçün Ermənistanın konstitusiyası dəyişməlidir. Ermənistanın normativ aktlarında Türkiyəyə, Ağrıdağa, hətta Azərbaycana qarşı iddiaları var. Ermənistanın verdiyi bəyənata görə, Qarabağ Ermənistanın ərazisi hesab olunur, hansı ki, həmin bəyənat konstitusiyanın tərkib hissəsidir. Bu baxımdan demək olar ki, sülh sazişi hələ bir az gecikəçək. Baxın, hələ delimitasiya və demarkasiya prosesi başa çatmayıb, ancaq artıq sərhəddə 38 dirək basdırılıb. Ola bilər ki, delimitasiya 30-40 il çəksin. Rusiyanın 2 anklavı var idi, bu yaxınlarda verildi Azərbaycana. Gürcüstanla bu məsələ hələ 70 faiz həll olunub. Əsas odur ki, Azərbaycan rahat şəkildə öz işini görür. Əvvəllər gürcü əsgəri bizim sərhəd qoşununun əsgərinin silahını alırdı ki, bu ərazi bizimdir. İndi bunu edə bilməz. Çünki, Azərbaycan qlobal səviyyədə yüksələn xətlə güc yığır. Həmçinin, Azərbaycan diplomatiyası da çox güclüdür.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(01.05.2024)
