“Ədəbiyyat və incəsənət”in bu gün təqdim edəcəyin uğur formulunu Amerikanın Qellap institutunun alimləri ortaya qoyublar. Bu uğur formulu «Amerikada kim kimdir» adlanan məlumat kitabındakı 1500 məşhur insanın respondent qismində sorğu-sual edilərək mövqeyinin, xarakterik əlamətlərinin araşdırılması nəticəsində ərsəyə gəlib. Araşdırma ən uğurlu insanlarda 9 ümumi vacib xüsusiyyət ortaya çıxarıb ki, bu xüsusiyyətlərin cəmini də Qellap institutu alimləri uğur formulu kimi təqdim ediblər:

1.     Sağlam fikir.

Rəyi soruşulanlar arasında sağlam fikrə malik olmaq ən çox yayılmış xüsusiyyətdir. Respondentlərin 61 faizi bildirib ki, sağlam fikir onların uğur qazanmasında çox vacib faktor olub.

Çoxları üçün sağlam fikrə malik olmaq – gündəlik işlər barədə optimal və konkret qənaətəgəlmə anlamı verir. Bunun üçünsə bütün kənar fikirləri kənara atıb bu və ya digər hadisənin kökünə baxa bilmək vacib şərtdir. Bəs sağlam fikrə malik olmaq anadangəlmə keyfiyyətdir? Respondentlərin fikrincə, bu keyfiyyəti insan özü özündə inkişaf etdirməlidir. Ona malik olmaq yollarından biri də başqa insanların təcrübəsindən, eləcə də öz səhvlərindən öyrənə bilmək bacarığıdır.

2.     Öz işinin bilicisi olmaq.

Səsvermədə ikinci yer tutan xüsusiyyət. Məşğul olduğun işi dərindən bilmək qədər heç bir şey uğur qazanmağa kömək edə bilməz. Bu, sənin biliklərinin sığortalanması, mövcud risklərin minimum səviyyəyə düşməsi deməkdir. Peşəkar bilikləri almaq prosesi daim, hətta ən yüksək zirvələri fəth etdikdən sonra da davam edir.

Uğur qazanmaq üçün bunu inadla istəməli, qazananda isə qoruyub saxlamağı bacarmalısan.

3.     Öz gücünə inam.

Böyük uğur qazanan insanların əksəriyyəti, əsasən, öz qabiliyyət və bacarıqlarına, bir sözlə, öz baqajlarına güvənirlər. Bu güvənmə öz gücünün təsdiqi ilə yanaşı, həm də cəsur hərəkətlərə doğru qətiyyətli irəliləyiş əzmi də gətirir. Bilik və bacarıqla yanaşı məqsədə çatmaq üçün saatlarca usanmadan, inadla işləməyə dözüm və iradə də lazımdır.

4.     Yüksək səviyyə.

Nailiyyətlər əldə etmək üçün yüksək inkişaf səviyyəsinə malik olmanın da əhəmiyyətli rolu var. Bu səviyyəyə çatmaq – mürəkkəb konsepsiyaları cəld mənimsəmək, onların sürətli və dəqiq analizini apara bilmək üstünlüyü verir.

Respondentlərdə yüksək inkişaf səviyyəsini təmin edən üç element olaraq isə bunlar müəyyənləşdirilmişdir: dərin söz ehtiyatı, yaxşı mütaliə qabiliyyəti, yaxşı yazma qabiliyyəti. Məlum olmuşdur ki, sorğuya ayrılan bir il ərzində respondentlərin hər biri orta hesabla 19 kitab oxumuşlar ki, bunların da 50%-i bədii ədəbiyyat olmuşdur.

5.     İşi sona çatdıra bilmək qabiliyyəti.

Bu xüsusi qabiliyyət də uğurlu insan olmaq üçün ən vacib qabiliyyətlərdən hesab olunur. Qarşıya qoyulan məqsədə özünü tam həsr etmək – uğurlu nəticəni təmin edən şərtlərdən ən başlıcaları sırasındadır.

Rəyi soruşulanların böyük əksəriyyəti özlərinin işi sona çatdıra bilmək qabiliyyətlərinin üç keyfiyyət hesabına formalaşdığını etiraf ediblər: təşkilatçılıq istedadı, yaxşı iş vərdişləri və əzmkarlıq.

Məsələn, bir fizika üzrə professor öz uğur formulunu belə izah edib: «Gərgin əmək+özünçün bu əməyin ritmini qura bilmək qabiliyyəti».

Həmin professor etiraf edib ki, həftədə 100 saat işləyir.

Qellap institutu alimləri bu 5 əsas faktordan başqa uğura zəmin yaradan 4 köməkçi faktorun da adlarını çəkirlər;

6.     Rəhbərlik edə bilmək qabiliyyəti;

7.     Yaradıcı potensial;

8.     Kolleqalarla qarşılıqlı münasibət;

9.     Bəxtigətirmə.

Amerika alimləri ortaya çıxardıqları uğur formulunu öyrənə biləcək və təqdim etdikləri şərtlərlə təklif edəcəyi şərtlər üst-üstə düşən hər bir iddialı şəxsə tezliklə «Kim kimdir» məzmunlu kitablara düşməyi arzulayırlar.

Gözəl arzudur, əlbəttə.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.11.2024)

Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağlanın növbəti təqdim etdiyi şair Ərdəbildə yaşayan Həkimə Babakişizadədir.

Həkimə Babakişizadə

Ərdəbil

DÖNÜB BAXANDA

Hələ də illərin həsrəti coşur,

Gözlərim bulağa nəğmələr qoşur,

Ürəyim başından qara qan aşır,

Mən gəldiyim yola dönüb baxanda.

Keçmişdə qalan bir qızı anıram,

Özümü özümə mən qısqanıram,

Bəzən də bu məni özgə sanıram,

Mən gəldiyim yola dönüb baxanda.

Deyirəm;

İlahi!

Hayanda saldı?

Bu qız ürəyimi satınmı aldı?

Məndən bir özgə tək ayrıldı, qaldı,

Mən gəldiyim yola dönüb baxanda.

Qızın qız adına illər hürürdü,

Dursa daş, getsəydi yollar gülürdü,

O qız hələ də tək ömür sürürdü,

Mən gəldiyim yola dönüb baxanda.

Oturub ayrıcda yol gözləyirdi,

Umurdu yiyəsiz, iz izləyirdi,

Eşşək ürəyim kor at bizləyirdi,

Mən gəldiyim yola dönüb baxanda.

Qazanıb qazancın yeməyən adam,

Qız adım qoymadı duyğumu dadam,

Bir vaxt gördüm tanış,

Bir zaman yadam,

Mən gəldiyim yola dönüb baxanda.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.11.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ədəbiyyat qəzet” ilə birgə ƏDƏBİYYATIMIZI SEVDİRƏK layihəsində bu gün sizlərə Zahid Sarıtorpağın yeni romanından parça təqdim edilir.

...Hesab elə ki, bir çölün düzündə üzünü Şimala və ya Qərbə tutub

durmusan. Deməli, özün də bilmədən arxanı Günəşə çevirmisən...

Yox, əgər üzünü Cənuba və ya Şərqə tutub dayanmısansa, deməli,

üzü Günəşə sarısan.

Amma Günəş gözlərini elə qamaşdırır, elə qamaşdırır... çox şeyi görə

bilmirsən. Elə buna görə də

Şimaldakılar, Qərbdəkilər adına cahil deyir. Bu fani dünyaya özün də

bilmədən belə gəlib, belə də gedirsən...

1

Heç kim insan taleyinin ucu-bucağı görünməyən bir səhraya bənzədiyini təsdiqləyə bilməz; heç kimin də onu inkar etməyə gücü çatmaz; çünki bu məsələdə təzadlar xirtdəyəcəndi... Əlbəttə, yanağı al-qırmızı, iri bir almanın üstünə gül rəsmi cızılıbsa, ona aludə olub, həssaslıqla baxıb heyran qalan adam ayrı bir şey fikirləşər; o rəsmə etinasızcasına göz yumaraq, budaqdan qoparıb, acgözlüklə dişləyib-yeyən isə tamam başqa bir şey... Amma bir gün şeytan körpüsündə bəni-adəm olduğunu anlayıb da bu kəslərin necə bir həyat sürdüyünü, yaxud da nə qədər öz nəfslərinə qulbeçə olduqlarını, ya da tam əksinə, toxluq rəmzi kimi uca bir şahlıq məqamında dayandıqlarını izah etməyə çalışan tapılsa, yəqin təpəsinə dəyən gerçəklik adında güclü, sanballı qapaza görə susmağa məcbur olar... Təbii ki, başqa yanaşmalar da var, sadəcə, çoxları onu görə bilmir. Daha doğrusu, görürlər, ancaq barəsində danışmağa gücləri çatmır, yəni söz tapa bilmirlər. Bu məqamda adam düşünür ki, qoy özləri danışsın, öz hərəkətlərindən, tavırlarından bilinsin haqq nədir, nahaq nə. Həm də gerçəklik adlı o sirli, o güclü qapaz sonda kimin başına dəyməlidir, ağı ağ, qaranı qara yerinə necə qoymalıdır, qoy özü aşkar edib çıxartsın ortaya. Təki, almanın yanağındakı gül rəsmi ona vurğun olan adamın gözləri önündə solmasın, heyranlıqla ağzını ayırıb baxan o aşiq timsallının ağlını çaşdırmasın. Acgözün isə qoy ağzının suyu axsın, amma o almanı dərə bilməsin; eləcə nə baş verdiyini anlamadan kor-peşman çıxıb da getsin...

*

...Məsinin özü belə deyirdi ki, Nuh əyyamından qalma yaşlı bir adam olduğuna görə, həm də törətdiyi ağır cinayət ucbatından, yəqin adı Əzrayılın dəftərindəki siyahıda ilk səhifələrdən birindədir. O, qaçhaqaç, köçhaköç dövründə zati-betərinə gecə-gündüz lənətlər yağdırdığı bu miskin dünyanın məsum bir parçasına - türmənin barmaqlıqları arasından gözünün gördüyü bircə əlçim göy üzünə o vaxt dustaq kimi deyil, qəfəsdə olan yalqız bir quş sayağı büzüşərək küskün-küskün baxırdı. Özü demişkən, artıq içəridə bir kösöv kimi közərib, közərib çoxdan sönmüşdü, haçansa kürünüb çölə atılacağını səbirsizliklə gözləyirdi. Amma türmədə olanda da, çıxandan sonra da bilirdi ki, o dövrü yaşamış insanların yaddaşına həmin günlərin ab-havası qəddarcasına həkk olur. Günü bu gün də yaddaşlarda göydən düşən işıqla yerdən qalxan nalələr o lövhədə bir-birinə dəyib çiliklənir, elə bil dil açıb: "gücün çatırsa, ayaqla məni, keç üstümdən indi, görüm, necə keçirsən..." - deyir. Bilirdi ki, yaddaşları xarabazara çevirmiş o mənzərədəki ülgüc misallı gerçəklərin üstündən keçmək heç cürə mümkün deyil, cəhd eləyəndə adamın ruhu şırım-şırım olur, içi laxta-laxta qanla dolur. Başa düşürdü ki, həmin andıra qalmış illərdə baş verənlərin ağrı-acısı bu gün də o əzabları yaşamış insanların könül viranələrində eşələnir. Saysız-hesabsız günahsız məsumun qana bulaşmış nəşi, cəsədi göz önündən keçdikcə, elə bil onlar indi göy üzündən əllərini uzadıb imdad diləyir, qisas gününün nə vaxt olacağını soruşur. Qoca bütün bunları özlüyündə götür-qoy etsə də, son dərəcə səbirli insan olduğuna görə heç vaxt dilə gətirmirdi. Düşüncəyə dalanda, həmişəki kimi kəhrəba təsbehinin dənələrini bircə-bircə çevirib siqaretini sümürürdü.

Amma bəzi adamlar da var ki, bu cür məsələlərə çox soyuqqanlı yanaşır, ümumiyyətlə bu sayaq dərdi, ələmi yaxına buraxmır. Dəhşətli olan odur ki, hələ də nəfəs aldıqlarına şükürlər edən, baqi ilə fani arasında "ya haqq!" deyə-deyə necə ruhən çırpındıqlarından heç özlərinin belə xəbəri olmayan o "pak-pakizələr" qisasın yalnız qiyamətə qaldığına cani-dildən bel bağlayır, bu minvalla özlərinə təskinlik verirlər. Elələri də var, suyu üfürə-üfürə içir, belələrinə vasvası deyirlər. Bir gün bir cüt barmaq uzanıb o adamların gözlərini qapayanda, "ölüm budurmu, İlahi..." deyib canlarını tapşırdıqlarına sevinməkdənsə, baxırlar, görsünlər o barmaqlara milçək-filan qonmayıb ki? Birdən qonmuş olar, o dünyaya murdarcasına, günah içində gedərlər, haa, cəhənnəm odunda yanarlar birdən... 

Təbii, nə qədər soyuqqanlı olsa da, Məsi belələrindən deyildi, tamam başqa bir adam idi. Şəhərin kənar rayonlarından birində, uzun illərdir yarımçıq qalmış beşmərtəbəli bir binanın qarovulçusu işləyirdi. Binanın dörd tərəfdən çəpərlənmiş həyətində bu gün lap ölülər yığışıb çılpaq-çılpaq rəqs eləsəydi belə, onu heyrətə gətirməzdi. O, elə indiki kimi gözlərini qırpmadan, kəhrəba təsbehinin dənələrini çevirərək, siqaretini sümürüb köksünü ötürər, onlara ciddi baxmaz, bəlkə də vecsiz-vecsiz gülümsünərdi. Kim bilir, bəlkə lap çıxarıb başlarına şabaş səpmək də keçərdi ürəyindən. Bir sözlə, xeyli yaşı olsa da o, nəyi necə etməyin, harda necə davranmağın mahir ustasıydı, çünki özü demişkən, cəhənnəmin bacasından keçib gəlmiş birisiydi, dünyanın altını da bilirdi, üstünü də... Çünki on üç il türmə, üstəlik, Qarabağda gedən savaşda gözünün ağı-qarası cavan bir oğul itkisi ona çox şeylər diktə eləmişdi.

Məsi neçə vaxtdır, demək olar ki, hər gün qaçaraq gəlib onun qarovulçu daxmasına sığınan, qonşu uşağının - balaca Elmarın halına acıyır, hər dəfə başını sığalladıqca ürəyi üzülürdü. 

- Məsi baba, yenə o gəlmişdi... yenə o...

Bu uşaq ona "baba" deyəndə, halı pis olurdu. Həm də ona görə ki, Qarabağ savaşında şəhid olmuş öz doğmaca balası Məliyin heç bir yadigarı qalmamışdı. Qızı Sənubər isə əri və iki körpəsilə birgə Türkiyədə yaşayırdı. Nəvələrin ikisi də qız uşağıydı. Amma Məsi onların üzünü hələ görməmişdi. Sadəcə, şəkillərinə baxıb yanğılı-yanğılı köksünü ötürmüşdü.

Elmar köçkün balasıydı, bu yarımçıq tikilinin yanında, qeyri-qanuni salınmış yosmaca daxmalardan birində anasıyla birgə yaşayırdı. Qarabağ savaşına gedəndən beş gün sonra atası şəhid olmuşdu. Onda Elmar beş yaşındaymış. Himayədarları olan nənəsi də bu yaxınlarda dünyasını dəyişmişdi. Bu uşaq mehrini Məsiyə necə salmışdısa, yanından əl çəkmir, yaşına uyğun omayan tərzdə hər şeyi ancaq ona danışırdı. Sərt, bir qədər də qaradinməz olan Məsinin də elə bil könlünün quşu qonmuşdu bu uşağa. Bu balacanı çox istəyirdi, dediklərini axıracan dinləyir, başını sığallayıb ürək-dirək verirdi.

- Məsi baba, yenə gəlmişdi o... Gəlmişdi yenə...

Bu uşağın "o" dediyi kim idi bəs?

Hə, məsələ qəliz idi...

"O"nun uzun illərdi ki, yarımçıq qalmış bu tikintinin kol-kos basmış həyətində - qarovulxananın yaxınlığında divarın dibinə uzadılmış Marksın, Leninin, bir də ki, arxası üstə sərili qalmış, süngülü tüfəngi indi göy üzünə tuşlanmış qızıl ordu əsgərinin heykəlinə heç bir aidiyyəti yox idi. Amma hər dəfə bu uşaq "o..." deyəndə, Məsi daxmanın kiçik pəncərəsindən həmin heykəllərə sarı boylanıb, təsbehini bir az da bərk şaqqıldadır, siqaretini bir az da möhkəm sümürüb fikrə gedirdi... Uşağa bircə kəlmə onu deyirdi ki, "darıxma..."

...Həmin ilin ilanmələyən yayı bezdirmişdi hamını. Məsi istinin, bürkünün əlindən qarovulxanada gecə də yata bilmirdi, çırpına-çırpına qalır, yerindəcə eşələnir, üzülüb əldən düşürdü. İsti olmağına baxmayaraq, əlinə içki düşən kimi bir az vurub, çıxıb həyətdəki heykəllərlə danışırdı. Daha doğrusu, sualı da özü verirdi, cavabı da... Həyətin bir küncündə, ot-əncərin arasında arxası üstə sərələnib qalmış heykəllərin - gah qızıl əsgərin, gah Marksın, gah da Leninin sinəsi üstündə oturub siqaretini tüstülədirdi. Axırda da elə bil, ayılırdı, "tfu!" eləyib qalxırdı ayağa. "Kişiliyiniz çatmadı!.. Yaman günə qoyduz camaatı!.. Elə biri mən... Sizin ucbatınızdan oğulsuz qaldım ee, oğulsuz!.. Guya davaların, qırğınların səbəbkarı siz mütrüflər deyilsiz?" - deyirdi. Ən azından fikirləşib, fikirləşib, çənəsini ovuşdurur, hirsini-hikkəsini boşaldır, ardınca da acıqlı-acıqlı püskürürdü: "Heç nə demirəm, bax, belə götürək dəə, lap elə o uşaqdan - Elmar balamızdan danışaq, qaraçuxası ondan niyə üz döndərməliydi? Baxtı-taleyi niyə belə olmalıydı axı, niyə? Hə?.. Keçək içimi yara eləyən başqa məsələlərə: mən türmə görmüşəm ee, a kişilər, türmə! Sir-sifətinə peşab olunan, zornan sidik içirdilən adamlar görmüşəm. Hələ başlarına açılan başqa oyunları demirəm... Axı niyə? Axı niyə mən türmədən çıxanacan arvadım Gülarə ölməliydi? Ona görə ki, onun nəfəsindən gələn qoxunun tayı-bərabəri yoxuydu yer üzündə? Ona görə ki, mən gəlib o qoxunu bu çürümüş ciyərlərimə çəkib təzədən bəxtəvər olacaqdım? Olmazdımı ki, qara toyuqla ağ toyuğu qırmızı xoruzun həndəvərində bəxtəvərcəsinə dənlənən görüb də "off... həyat gözəldir!.." - deyəydim? Olmazdımı ki, bacımla əlli oyundan çıxan o dəyyusun - gorbagor Müseyibin əməlindən xəbər tutunca onu öldürməyəydim? Axı nə biləydim ki, bacım məhkəmədə üzümə duracaq!.. Günahkar mən olacam axırda, ay Marks, ay Lenin! Ay düdüklər!!! Türmə çəkdim ee, türmə! And içmişdim, çıxan kimi bacımı - Mehparəni öldürəcəm... Amma alınmadı. Mən çıxanacan özü zəhər içib özünü oyanlıq elədi... Guya xəbəriniz yoxdu?.. Hamınız indi dalı üstə uzanıb donuq bəbəklərinizi göyə zilləmisiz. Orda nə yazılıb, hə? Deyin də... nə yazılıb? Kefli İsgəndər üstəgəl Makedoniyalı İsgəndər, onun da üstünə gəl Əlisgəndər Nevskidi, nədi, o düdük?.. Cavabı mənim taleyim eləyir? Ayıb deyil?.. Ona görə mən indi ayaqyolu yerinə sizin başınızı islatmalıyam həmişə? Özü də düz elədiyimə şübhəm yoxdu haa!. Barı, bu gününüzü düşünəydiniz gərək, düzgün qayda-qanun yaradaydınız gərək... Yaradaydınız ki, məni nahaqdan tutub içəri qoymayaydılar, həm də mənim kimi minlərlə, milyonlarla qaraçuxası yatmış bədbəxti məhv etməyəydilər... A biqeyrətlər, anlayırsınız dediklərimi?.. Hələ qoy gedim bir yüz qram da vurum, görün başınıza nə oyun açacam!.."

Sonra da ögüyüb qusurdu. Özü də bilə-bilə qusurdu...

Deməli, məsələ beləydi ki, Elmarın anası Xatirə vaxtilə zorla ərə verilən bədbəxtin biriydi. Yazılmamış qanunlar çərçivəsində öz taleyi özgələrin əliylə cızılmışdı. Əri Qarabağ savaşında, qayınanası isə burda öləndən sonra taleyin hökmü dəyişmişdi. Orta məktəbdə bir sinifdə oxuduğu, hamıdan gizli ona çoxlu sevgi məktubları yazan uşaqlıq dostu Muxtar gəlib bu dul gəlini tapmışdı. Yaşı az da olsa, uşaq da olsa, Elmar onların görüşməsini həzm edə bilmirdi. Muxtar hər dəfə bu dar, birotaqlı mənzilə sevgilisilə gecələməkdən ötrü gələndə, Xatirə Elmarın yerini mətbəxdə salırdı. Elə bil, onun lap körpəlikdən qıcolma, ürəkkeçmə xəstəliyi olduğunu unudurdu. Düzdür, həmişə olmasa da, arabir bu uşaq özündən gedirdi. Anası isə onu heç bir dava-dərmanla deyil, nənəsindənqalma bir üsulla özünə gətirirdi: qaşığı odda qızdırıb toxundururdu yanağına, uşaq diksinib ayılırdı...

Elmar: "o yenə gəlmişdi..." deyəndə, Muxtarı nəzərdə tuturdu. Bu ifadə hər dəfə Məsini haldan-təbdən çıxarırdı, amma neyləyəcəyini bilmirdi. Hərdən qorxurdu ki, mehrini doğmaca bir nəvəsi kimi sidq-ürəkdən saldığı bu uşağa görə qəfil beyni çönər, gedib tanımadığı o adamı vurub oyanlıq eləyər. Siqaretini sümürüb, təsbehini şaqqıldada-şaqqıldada ona qısaca, lap bircə kəlməylə ürək-dirək verirdi: "Darıxma..."

Amma "darıxma..."nın da bir qədər-qəsəmi olmalıdır. Müəyyən bir məqamacan belə demək mümkündür, sonrasından isə qan iyi gəlir. Hər halda, Məsi belə düşünürdü. Oturub fikirləşirdi: orta məktəbdə tarixdən həmişə beş alırdısa, sonra bəs niyə oxumadı, niyə təhsil almadı? Ali savad almaq cəhənnəmə, niyə orta məktəbin özünü belə yarımçıq qoydu? Bəs görəsən, sonralar birdən-birə niyə belə bir həyata düçar oldu? - amma heyif ki, bu sualların heç birinə cavab tapa bilmirdi. Əslində, bilirdi... Onu bilirdi ki, həyatda nə qədər dolanbaclarda azmışsa, günahkar ancaq özü olmuşdur, ancaq özü!...

*

...Gözqamaşdıran bir işığa bürünmüş əllər görünürdü gözünə. O bir cüt əlin açılmış ovcunda üstünə gözəl, zərif, az qala adama "gəl-gəl" deyən gül rəsmi cızılmış bir alma vardı. Həmin almanı səssiz-səmirsiz ona sarı uzadıb, elə bil, nəyisə gözləyirdilər. Hə, işıqla qaranlığın qovuşuğunda görünən ancaq o bir cüt əl, bir də həmin sirli-sehrli alma idi... Qalan heç nə gözə görünmürdü. Neyləsin? Götürsünmü o almanı, ya yox? - bilmirdi. Çimhaçim tərin içindəydi. Heç nə eşidilmirdi. Təkcə almanın bihuşdar kimi ağılı başdan alan qoxusunu acgözlüklə çəkirdi ciyərlərinə... Bir kəlmə də olsun nə söz deyə bilirdi, nə söhbət edirdi...

Pəncərənin o üzündə heykəllərin donuq sifəti ay işığına bürünmüşdü. Hər biri səsini içinə çəkib elə bil oxuyan cırcıramaya qulaq asırdı.

Gözünü açınca ilk dediyi sözlər bunlar oldu: "Lənət sənə, kor şeytan!.." Ardınca da taxta çarpayıdan dikələn kimi əlini siqaretə uzatdı.

Həyətə düşüb Leninin sinəsinə çökdü. Siqaretini tüstülədə-tüstülədə beynində götür-qoy eləməyə başladı: "Yaxşı, deyək ki, almanı başa düşdük, bəs üstündəki o gül rəsmi nə idi? Ancaq gərək götürəydim ee... nə olacaqdı, olacaqdı daa... dünya dağılmayacaqdı ki... " Bir qədər key kimi dayandı amma yuxusuyla bağlı bütün əhvalını qarışdırmış düşüncələrindən qurtula bilmədi: "o almanı mənə uzadan kimin əlləriydi bəs?"

Qırmızı yanağında gül rəsmi cızılmış o sirli-sehrli alma, o bir cüt əl o gün Məsinin yadından heç cürə çıxmadı. Neçə yol özünə: "gic-gic şeylər başımı tamam xarab eləyib haa... yuxudu daa..." deyib hər şeyi unutmaq istəsə də, qapıldığı ovqatdan qurtula bilmədi. Niyə belə olduğunu özü də anlamırdı heç.

Həmin gün Elmar da gəlmədi.

Axşam düşən kimi həyətə endi, Qızıl ordu əsgərinin sinəsində oturub bir siqaret yandırdı. Darıxdı. Hiss elədi ki, acından ürəyi sıyrılır. Qarovulxanaya qayıdıb köhnə dolabdan kolbasa-çörək götürdü, küncdə yarım butulka araq olduğunu gördü, yadına düşdü ki, çoxdankıdır, sadəcə unudub. Gülümsündü. İçəridə hava boğanaq olduğuna görə, şam süfrəsini həyətdəki taxta yeşiyin üstündə açdı. Birinci yüzü vurandan sonra kolbasadan bir tikə ağzına qoyub, gözlərini qıydı, aram-aram çeynəyə-çeynəyə yenə fikrə getdi: "Heç o qırmızılığında alma olar? Heç alma üstünə də gül rəsmi cızarlar? Özü də o gözəllikdə... həm də elə-belə rəsm yox ee, - möcüzə! Lap möcüzədən də o yana!.."

Bu vaxt ağır, xırıltılı, adamın sümüyünə işləyən, vahiməli bir gülüş eşidildi: "ha-ha-ha!.." Məsi stəkana araq süzdüyü yerdə bu səsdən diksindi. Ətrafda heç kim yox idi. Sinəsində oturduğu Qızıl əsgər də, bir az aralıda uzanmış Lenin də qaşqabaqlıydı, amma deyəsən, Marksın dodağı qaçmışdı...

Məsi gözünü qurumuş qanqalların arasında arxası üstə uzanıb qalmış Marksın büstünə zillədi, doğrudan da, dodağı qaçmışdı. O da qımışdı: "Ay köhnə oğrubaşı!... Ay köhnə fırıldaq!... Nəyə gülürsən? Mənim halıma?.. Məni bu günə qoyan da siz, indi baxıb gülən də..."

Məsi ikinci yüz qramı başına çəkmək istəyirdi ki, həmin tükürpədici gülüş səsi yenidən eşidildi: "ha-ha ha!.."

Stəkanı yerə qoydu. Ağır, səbirli, çoxbilmiş Məsinin canından qəribə bir gizilti keçdi, başladı titrəməyə... Amma gözucu baxıb gördü ki, Marksın dodağı qaçıb eləməyib. Sadəcə, təzəcə doğmuş on dörd günlük Ayın işığı qurumuş bir qanqal yarpağının kölgəsini onun dodağına necə salıbsa, adama elə gəlir ki, dodaq qaçıb, Marks gülümsəyir, özü də acı-acı, yəni tikanlı-tikanlı.

Özünü ələ alıb Məsi də gülümsədi: "Ay qırışmal!.."

Arağı başına çəkib yavaş-yavaş kolbasadan gəvələdi. Sinəsində oturduğu, arxası üstə uzanmış Qızıl ordu əsgərinin, sanki göy üzünü nişan alan, yuxarı dikəlmiş tüfənginə söykənib gözlərini qıydı, mürgülədi.

*

...Qollarını qandallamışdılar. Kürəyinə dirənmiş süngü az qalırdı deşib ürəyinə keçə. Ağır-ağır, sözləri astadan söyləyə-söyləyə üzünü heykəllərə tutdu:

- Elə bilirsiz, sizin qarşınızdakı aciz kişidi? Hördüyünüz hörgüdən çıxa bilməyəcək? Ay-hay! Onu yazda görərsiniz, qırışmallar!

Heykəllər çox idi, topayla durmuşdular. Yox idisə, on-on beş Lenin, bir o qədər də Marks vardı. Hələ hardansa Stalinin bığıburma heykəlləri də peyda olmuşdu, özü də bir neçəsi. Məsinin həndəvərində var-gəl edirdilər, hamısının da üzündən zəhirmar tökülürdü.

Hə, qollarını qandallamışdılar. Dörd tərəfində də əli tüfəngli qızıl ordu əsgərlərinin heykəlləri keşik çəkirdi.

- Qurtarın məşvərətinizi! Qarşınızdakı uşaq-muşaq deyil! Zülümə də hazıram, ölümə də! Amma kişi olun, düz qərar verin ki, söyülməyəsiz!..

Bu zaman heykəllər tərpənişdi, öz aralarında nə pıçıldaşdılarsa, heç nə anlaşılmadı. Qəfildən araya ağır bir sükut çökdü, heykəllər kənara çəkildi, kiməsə yol verdilər. Bu gələn kim olsa yaxşıdır? - üzünə gur işıq düşdüyündən tanınmayan, Elmar yaşlarında bir uşaq. Bəlkə elə Elmardı? - işıq qoymurdu ayırd etməyə. Əllərini irəli uzadıb ovuclarını qoşalamışdı. Ovcunda nə olsa yaxşıdır? - alma! Əlbəttə, həmin alma! Üstündə o ecazkar gül rəsmi cızılmış qızıl alma!..

Məsi ixtiyarsız dizləri üstə çökdü. Qandallı qollarını irəli uzatdı. Qızıl ordu əsgərləri qarşısını kəsdi, ona aman vermədilər ki, nəsə etsin. Onun bu halına heykəllər, ağır-ağır, həm də acı-acı gülüşdü...

...Kimsə asta-asta üzünü sığallayırdı. "Baba!.. Baba!.." - deyib hönkürürdü.

Məsi gözlərini açıb özünü qızıl ordu əsgərinin həyətdə qurumuş qanqalların arasında arxası üstə yıxılıb üzü göylərə qalmış heykəlinin sinəsindən aşaraq yerə yuvarlanmış halda gördü. Yanında dizləri üstə düşüb onu yüngül-yüngül sığallayan isə Elmar idi...

Qocanın gözləri açılınca Elmar sevindi:

- Baba, bir az da gec ayılsaydın... bax, qaşıq cibimdəydi, qızdırıb üzünə dağ basacaqdım...

Məsi kövrəldi, amma özünü o yerə qoymadı:

- Gedək bala, gedək içəri.

- Yox, baba... Evimizə qayıdıram. Bayaqdan burdaydım. Gecdi, qorxuram anam axtarar...

- O, gəlmişdi?

- Hə... Yəqin gedib indi...

Araya sükut çökdü. Məsi Elmarın başını sığalladı, həmişəki kimi "Darıxma..." - dedi.

- Yox, darıxmıram. Qəşəng şəkillər çəkmişəm, baba. Gətirib göstərəcəm sənə. Çox qəşəngdi, çox...

Qoca gülümsədi. Uşağın başını sığalladı.

- Gətirərsən. Baxacam, bala, hökmən baxacam.

Onu rəsm çəkməyə elə Məsi ruhlandırmışdı. Çünki Elmar xəstəliyinə görə məktəbə getmirdi. Məsi latın hərflərini bilmədiyinə görə, ona kiril əlifbasını öyrətmişdi. Lap ilk gündən bu uşağın qabiliyyətli olmasını sezmişdi; "kimsəsiz uşaqdı, qoy öyrənsin, gələcəkdə gərəyi olar" demişdi. Çəkdiyi rəsmlərə isə söz ola bilməzdi. Əsil uşaq aləminə aid şeylər çəkirdi. Məsi isə rəsmlərinə həmişə baxıb sevinir, onu tərifləyirdi. Niyə? Axı o, rəssamın nə olduğunu bilirdi. Vaxtilə öz atası da rayon kino-teatrında afişa yazan, filmlərə eskiz çəkən rəssam işləmişdi.

Elmar getdi. Gedərəkdə Məsi onun əlində yarıyacan yeyilmiş bir alma olduğunu gördü. Uşaq almasından dişləyib yoluna davam elədi. Almanı görən Məsinin vücudu yenidən gizildədi. Qurumuş qanqallığın arasında arxası üstə sərilib qalmış heykəllərə qanrılıb bir də baxdı, köksünü ötürüb, yenə "lənət sənə, kor şeytan!" pıçıldadı, ardınca da bir siqaret yandırdı. "Bu qədər ömür sürəsən, adam öldürüb türmələrdə can çürüdəsən, dünyanın altını-üstünü ələk-fələk eləməyə gücün olduğuna inanasan, amma bir-iki dəqiqəlik yuxunun əlində giriftar olub qalasan... Tfu, belə işin içinə!.." - ağlından keçən bu fikirlər onu girinc-giriftar etsə də, əlini yellədi, "cəhənnəm olsun hər şey, cəhənnəm olsun!.." dedi.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.11.2024)

Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 Ölmək – bir qapının arxasında unudulmuş köhnə mahnı kimidir. İnsanın həyatı səhər tezdən başlanmış və günəş batana qədər bitmək bilməyən bir rəqsdir. Amma o rəqs bir anlıq dayanır, ayaqlar yerdən üzülür və bir daha toxunmur torpağa.

 Ölüm – hər kəsin tanış olduğu, amma heç kimin dəqiq anlaya bilmədiyi bir sükutdur. İnsanlar deyir, o bir sondu. Amma bəlkə də ölmək başlanğıcdır. Su damlasının okeana qarışdığı, küləyin qovduğu yarpağın torpağa qarışdığı kimi... Ölmək, bəlkə də, bir damla işığın geniş bir qaranlıqla qucaqlaşmasıdır.

 Bəzən ölüm bir rəssamın son toxunuşu olur – hekayənin bitdiyi yer, amma izinin əbədi olduğu lövhədir. İnsan ölər, ancaq onun izləri, səsi, toxunduğu ürəklərdən silinməz. Hər bir ölüm, əslində, böyük bir sirrin qapısını açır. O qapının o biri tərəfində nə olduğunu isə yalnız ölümlə görüşənlər bilir. Ölmək həmişə qorxulu gəlir insana. Amma niyə? Çünki qaranlıq bilinməzlikdir. Amma bəlkə də ölmək illərlə daşınan ağır yüklərin yerə qoyulmasıdır. Yorğun bir ruhun dincəlmək üçün gecəyə qucaq açmasıdır. Səni ağuşuna alan bir ana, səni əbədi yuxuya çağıran bir layla...

 İnsan öləndə göy üzü kədərlənirmi? Bəlkə buludların arasındakı boşluqlar o kədərin göz yaşlarıdır. Axı ölüm təkcə gedənə deyil, qalana da yükdür. Hər bir itki sevgi ilə toxunmuş bir bağın qırılmasıdır. Amma bəzən ölüm gözəllikdir. Sönən bir şamın buraxdığı ətir kimi. Payızda yerə düşən yarpağın torpağa qarışıb ağac üçün gübrəyə çevrilməsi kimi. Ölüm – təbiətin ən səssiz, amma ən səmimi dövranıdır. Hər şey gec-tez başlanğıcına qayıdır.

 Bəlkə də ölmək heç vaxt tam yox olmaq deyil. Bir xatirəyə çevrilmək, bir ulduzda işıq olmaq, bir şeirdə nəfəs almaqdır. İnsan ölər, amma onun haqqında deyilən sözlər, yaddaşlarda qalan baxışları əbədi olaraq bir həyat forması alır.

 Beləliklə, ölmək bəlkə də insanın özündən başqa hər şeyə çevrilməsidir. Sən ölürsən, amma dünya sənə nəfəs aldırır – bir çiçəkdə, bir küləkdə, bir quşun qanad çırpışında... Ölüm son deyil, ruhun sərhədsizliyə qovuşmasıdır.

 Ramiz Rövşən ölümü öz fəlsəfəsi ilə ölümü belə təsvir etmişdir:

Bulud kimi ölmək
             bir yaz yağışında.
Ümid kimi ölmək,
             bir qız baxışında.

Bir yel qanadında
         yarpaq kimi ölmək
Bir qəbir altında,
          torpaq kimi ölmək.

Bir gül kimi ölmək,
             bir güldan içində.
Bülbül kimi ölmək
              bir hicran içində.

Bir səs kimi ölmək
             bir kar qulağında.
Bir söz kimi ölmək,
             bir lal dodağında.

Gündən günə ölmək,
Dönə-dönə ölmək.
Öldükcə dirilmək,
Sonra yenə ölmək...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.11.2024)

Qardaş Türkiyənin dəyərli yazarlarından biri olan Gamze Aktürk xanımın yeni nəşr olunan kitabı haqqında “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının əməkdaşı Habil Yaşar müəllifdən fikrini alıb.

-Salam Gamze Aktürk xanım. Necəsiniz? Bildiyim qədər bu yaxınlarda yeni kitabınız işıq üzü görmüşdür. Bu kitab haqqında məlumat verə bilərsinizmi?

-Salam, ilk öncə maraqlandığınız üçün təşəkkür edirəm. “Aile” nəşriyyatında çap olunan “Annemin Sır Dolu Çekmecesi” kitabı gözlədiyimdən də çox diqqət çəkdi. Gəlin, uşaqlar texnologiya, süni intellekt və robotlarla əhatə olunduqda niyə keçmişə yönəlmiş macəra yazdığımdan danışaq. Bu əsər əslində mədəni irs əsərinə çevrildi. Biz uşaqlarımıza həmişə uşaqlığımızdan danışırıq, amma onları dinləməkdənsə, onları bu macəraya çəkib əsərin qəhrəmanına çevirmək istədim. Sözlər uçur, yazı qalır. Uşaqlıqda oynadığımız oyunları, ailə paylaşımlarını, qonşuluq münasibətlərini, hətta pul kisəsi kimi unudulmuş bəzi əşyaları şirin bir fantastika ilə onlara çatdırmaq istədim.

Gələcəklə bağlı planlarınız haqqında da bilmək istərdik, əgər mümkünsə...

Gələcəkdə bu kitabın kinoya çəkilməsini çox istəyirəm. Uşaqlarımız onu nəinki oxusun, həm də izləsin və yaşayaraq öyrənsin. Və sizə kodlar, sirlər və macəralarla dolu, yeni ildə işıq üzü görməsi planlaşdırılan və hazırda üzərində iş gedən yeni kitabımla bağlı müjdə vermək istəyirəm.

Müsahibəmizə zaman ayırdığınız üçün təşəkkür edirəm Gamze xanım.

Habil bəy, mən də sizə dəyərli vaxtınızdan ayırdığınız üçün və marağınıza görə təşəkkür edirəm. Bütün sevənlərimə çoxlu sevgilər.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.11.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə BİRİ İKİSİNDƏ layihəsində bu gün Şeir vaxtıdır, sizlərə Vüqar Rahinin şeirləri təqdim edilir.

İzn ver, ey gözəl afət, ölək eşqində sənin,
Dirilək, tazədən atsın ürək eşqində sənin.

Ağladıq vəslivə bəs qədri fərağında yetər,
Ki, gərəkdir daha, ey gül, gülək eşqində sənin.

Nəzəri –mərhəmətin kəm deyil əğyarlərə,
Biz də bir fikrivə hərdən gələk eşqində sənin.

Şövqi–vəslinlə coşan eşqdə bir biz deyilik,
Dağıdır aləmi, ey gül, külək eşqində sənin.

Müntəzir olmaya kimdir sənə taətdə bəşər?
Sən o kəssən, baş əyibdir mələk eşqində sənin!

Yetən hər aşiqin, ey can, sənə bir layiqi yox,
Sənə layiqli yetişsin gərək eşqində sənin!

Ərseyi–eşqə çağır, cümlə buyursun gəlsin,
Kim olur Rahiyə nisbət görək eşqində sənin?

***

Ağlamaqdan, gülüm, eşqində gözüm qan qoydu,
Sənə biganədən aşiq məgər az can qoydu?!

Ey vəfasız, sənə könlüm nə vəfasızlıq edib,
Ayrılıq şərbətini qarşıma dövran qoydu?!

Mən ki bir tac eləmişdim səni, ey gül, başıma,
Belə bir tacı nə bir xan, nə də sultan qoydu!

Məni məhrum edib əğyarı yetirdin vəslə,
Bu vəfasızlığın, ey gül, məni heyran qoydu!

Neyləmişdim sənə, etdin məni vəslindən uzaq,
Məni pis günlərə sənsiz belə hicran qoydu...

Ayrılıq dərdini səbrim tükənib çəkməkdən,
Məni, ya Rəbb, nəzərindən niyə canan qoydu?

Rahi, bu eşq Minasında şikayət qılma,
Səni layiq bilib Allah bura qurban qoydu!


***

Biganə istəməz sənə aşiq sözün demək,
Ey gül, qalır bizə sənə ancaq düzün demək.

Müşkül olan fərağına dözməkdi dilbərin,

Yoxsa ki iş deyil durub, ey dil, dözün demək.

Qəlbində şö’lələnsə kimin atəş eşqdən,
Yüz seyli-qəm də söndürə bilməz közün, demək.

Ey dil, cəmali-həqqə təmaşa edənlərə
Musasifət yetər sənə bir mö’cüzün demək.

Şəmsi-həqiqətin üzünü açsa lütfi-yar,
Əbri-siyəh də gizlədə bilməz üzün, demək.

Dünya gözüylə seyr eləməzlər həqiqəti,
Görmürsə qəlbivin gözü, görmür gözün, demək.

Rahi, açıqdı bəndəyə babi-behişti-yar,
Girdinsə gər cəhənnəmə, etdin özün, demək.

***

Bir müjdə o güldən mənə, ey badi-səba, ver,
Qəmdən tutulan könlümü aç, zövqü-səfa ver.

Tək qoyma qaranlıqda bu can Yusifi, ya Rəbb,
Qurtar bu şəfadən məni, lütf eylə, şifa ver.

Sən gah verib badeyi-vəslin, gah alırsan,
Məndən onu bir dəf’əlik al sən, mənə ya ver.

Ey daği-qəm, aləm deməsin dadrəsin yox,
Can tişəsinin zərbəsinə əksi-səda ver.

Görsün bütün aləm nədir eşqində dəyanət,
Bir Kərbü-bəladən mənə yüz Kərbü-bəla ver!

Eşqində bəla Rahini qorxutmayır əsla,
Mərdanə dayanmış, nə qədər varsa bəla, ver!

***

Hər kimsədə olmaz bu gözəllikdə özəllik,

Göydənmi enibdir yerə, kimdir bu gözəllik?

Görcək onu könlüm elə bir gəldi ki vəcdə,

Təkbir deyib sübhədək istər edə səcdə.

Ey göz, hələ sən vəsfə gələn surətə bir bax,

Ey çeşmeyi-təb'im, nə durubsan belə, coş, ax.
 

Gözlər qara dərya, qaşı dağ, zülfü şəlalə,

Tər qətrəsi gül çöhrəsi üstündəki jalə.

Ey varlığı ne'mət olan aləmdə sözümçün,

Xaliq səni xəlq eylədi ehsanmı gözümçün?

Ya Rəbb, ölürəm hər nəfəs ol yarə baxanda,

Çarə elə, yarə məni – biçarə baxanda.

Sən mehrin, İlahi, mənə yar eylə o mahi,

Yoxsa belə can tapşıracaqdır ona Rahi.

***

Ey gül, tapa bilməzsən dünyadə elə bəndə,

Can gəzdirə cismində, sən qılsan əgər xəndə.

Bal ləblərivin nəqli başdan çıxarıb əqli,

Könlüm buna meyl eylər bir tutisifət qəndə.

Sən öylə çiçəksən ki, yox buyinə bənzər bu,

Xoşhal eləyir ətrin bülbülləri gülşəndə.

Ey hər iki aləmdə həm dövlətim, həm varım,

Sənsən bir ömür yarım olduqca nəfəs təndə.

Eşq ilə get, ey Rahi, rahi – Şəhi – Mərdanı,

Olmaq diləmirsən gər məhşər günü şərməndə.

***

Nuş et, şərabi-sağəri-hicran, əcəl deyir,
“Dari-fənadən ayrılıb üqbayə gəl”, – deyir.

Meyxanələrdə piri-muğan tapşırıb bizə:
“Saqi əyağına yetirin mütləq əl”, – deyir!

Dərk et qədəhdə badeyi-gülrəng rəngini,
Meysiz cəmali-batinin olmaz gözəl, deyir!

Qədri-kəmali-əhli-dilin imtiyazını
Mizani-həqdə ruzi-qiyamət əməl deyir!

Ya Rəbb, bu şəb yetirmə nəzər özgə bir qula,
Sultani-şe’r Rahi səninçün qəzəl deyir!

***

Görsəydi ay cəmalıvı açdıqda sən niqab,

Qəşş eyləyərdi, eyləməyib afitab tab.

Badi – səbayə ver ki, dağıtsın bu aləmə,

Mişkin saçın həvasına olsun gülab ab.

Hər dəm əlimdə cami – meyi – xoşgüvar var,

Lə'li – ləbindir aşiqə, ey gül, şərabi – nab.
 

Tapmaz kəmali – hüsndə bir kimsə nisbətin,

Hər gün diyari – eşqə düşüb gəzsə bab – bab.

Mədhi – Muhəmməd, ali – Muhəmməddi məqsədin,

Rahi, nə xoş bu halıva ki, eylədin səvab.

***

Bir gün çəkən xəyali-səri-zülfi-yarımı,
Min il çəkir hesabə qəmi-ruzigarımı.

İstərsən et əsiri-qəmi-eşq özün kimi,
Mən vermişəm sənə, könül, öz ixtiyarımı.

Ey zülf, tutmusan nədi rüxsari-yarı sən,
Qoy bir doyunca seyr eləyim gül’üzarımı.

Dərdi-fəraq içində verib vəsl müjdəsin,
Asudə eyləsin bu dili-biqərarımı.

Bir qönçeyi-muradım açılmaz bu dəhrdə,
Gülzari-eşq içində görün növbaharımı.

Seyr eyləyəndə, bəlkə də, xatırladır sənə
Hər lalə dağdə bu dili-dağdarımı.

Sandım ki, mən özüm deyiləm, özgədir baxan
Ayinədə görüncə mən öz hali-zarımı.

Bildim, cahanda hər gözələ yoxdur e’tibar,
Ta bivəfa görüncə bu gün öz nigarımı.

Rahi, inanma qəlbinə bir eyləsin əsər,
Yüz yol eşitsə də o gözəl ahü-zarımı.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.11.2024)

İmran Verdiyev, Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi. “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Oğuz təmsilçisi

Onun atası Abdulla Mabud oğlu Tahirzadə Azərbaycan Xalq Cumhuriyyətinin  1919-cu il 1 sentyabr tarixli qərarına əsasən xaricdə təhsil almağa göndərilən 100 tələbədən biri idi. O, 1896-cı ildə Oğuz (Vartaşen) rayonunun Xaçmaz kəndində anadan olmuşdu. İlk təhsilini Ağdaşda aldıqdan sonra parlamentin qərarına əsasən ali təhsil almaq üçün Türkiyəyə göndərilmişdir. 

Qızı Tahirzadə Nərmin Abdulla qızı 13 avqust 1921-ci ildə İstanbul şəhərində anadan olub.  Dediyimiz kimi, atası həmin vaxt İstanbul universitetində təhsil alırdı. Abdulla Tahirzadə 1923-cü ildə təhsilini bitirərək Bakıya dönüb. Orta ixtisas və ali məktəblərində müəllim kimi fəaliyyət göstərmişdir.

Üç yaşlı Nərmin isə Azərbaycana bir il sonra - 1924-cü ildə anası ilə birgə  gəlib. İxtisasca müəllim olan valideynləri Bakının ali və orta məktəblərində dərs deyiblər. Atası 1978-ci, anası isə 1987-ci ildə vəfat edib.  

1939-cu ildə orta məktəbi bitirən Nərmin xanım Azərbaycan Dövlət Universitetinin (indiki BDU) tarix fakültəsinə qəbul olunub və 1944-cü ildə oranı bitirərək aspiranturaya girib. Elə həmin ildən ADU-nun "SSRİ xalqları tarixi" kafedrasında assistent və müəllim işləyib. 1949-cu ilin mayında atası Xüsusi Müşavirənin qərarı ilə yalançı ittihamlarla həbs edilərək Orta Asiyaya sürgün edilib.

Artıq dissertasiyası müdafiəyə tam hazır olan Nərmin xanımla anası isə "xalq düşməninin ailə üzvləri" kimi Rusiyanın şimalına - Tomsk vilayətinə sürgün ediliblər. Burada onlar Sovet həbs düşərgələrinin cəhənnəmini dirigözlü yaşayıblar. Atası 1953-cü ildə - Stalinin ölümündən sonra əvf edilib. Bir il sonra Nərmin xanıma və anasına Cambul şəhərində yaşayan Abdulla Tahirzadənin yanına getməyə icazə verilib. 1955-56-cı illərdə ailə üzvləri də bəraət alıblar.

N.Tahirzadə 1955-ci ildə Bakıya qayıdıb və Azərbaycan EA Azərbaycan Tarixi Muzeyinə işə girib. 1956-ci ildə "XVIII əsrin sonunda Rusiyada təhkimli kəndlilər hərəkatının tarixindən" namizədlik dissertasiyası müdafiə edərək tarix elmləri namizədi alimlik dərəcəsi alıb. Nərmin xanım 1961-ci ildən 1987-ci ilədək muzeyin "XIV əsr - XX əsrin başlanğıcı tarixi ekspozisiyası" şöbəsinin müdiri işləyib. Muzeyin həmin dönəmə aid bütün ekspozisiya və sərgiləri onun hazırladığı mövzu- ekspozisiya planlarına əsasən təşkil edilib. 1963-cü ildən baş elmi işçi olan Nərmin Tahirzadəyə 1973-cü ildə "Əməkdar mədəniyyət işçisi" fəxri adı verilib.

Azərbaycan təhsil tarixinin mükəmməl araşdırıcısı, peşəkar muzey işçisi olan Nərmin Tahirzadə 50 ildən çox Milli Azərbaycan Tarixi Muzeyində çalışmış, ekskursiyaçıdan şöbə müdiri vəzifəsinədək əmək yolu keçmişdir. O, 1966-cı ildən 1988-ci ilədək Azərbaycan Dövlət İncəsənət Muzeyində işləmiş, Əməkdar incəsənət xadimi, oğuzlu yazar Sara Nəzirova ilə yaxın rəfiqə olmuşdur.  

Muzey işinə bütün enerjisini sərf edən N.Tahirzadə eyni zamanda XIX əsr - XX əsrin başlanğıcında Azərbaycanda xalq təhsilinin tarixi mövzusunda gərgin araşdırmalar aparıb. Bu məqsədlə o, başda Moskva və Leninqrad (indiki Sankt-Peterburq) olmaqla keçmiş SSRİ-nin Azərbaycanla bağlı sənədlərin saxlandığı, demək olar ki, bütün mərkəzi şəhərlərindəki dövlət arxivlərində çalışaraq olduqca zəngin material toplayıb. Bu materiallar əsasında o, XIX yüzildən üzübəri təxminən yüz illik dönəmdə Azərbaycanda yetişmiş, ancaq adları unudulmuş ziyalıların və mədəniyyət xadimlərinin bir çoxu haqqında ilk dəfə bilgi verən 50-dən artıq çox sanballı elmi məqalə nəşr etdirib və bu yazıların hər birini elmi ictimaiyyət yüksək dəyərləndirib. Məsələn, onun Hacı İsmayıl bəy Qutqaşınlının həyat və fəaliyyəti haqqındakı məqaləsi qutqaşınlışünaslıqda tam yeni bir mərhələ sayılıb.

Nərmin xanım XIX yüzildən 1920-ci ilədək Azərbaycandan gedərək Rusiya imperiyasının ali məktəblərində oxumuş yüzədək hərbçi, mühəndis, həkim, hüquqşünas və b. ali təhsilli mütəxəssisimiz haqqında olduqca zəngin material toplayaraq Azərbaycana gətirib. Bu materiallar əsasında Azərbaycan tarixi muzeyində müxtəlif fondlar yaradılsa da, sərgilər keçirilsə də, məqalələr yazılsa da, onların bir çoxu indiyədək işıq üzü görməmiş qalır. Nərmin Tahirzadə AMEA Azərbaycan Tarixi Muzeyinin hazırladığı əksər elmi nəşrlərdə də yaxından iştirak edib.

Nərmin xanım ölüm ayağında bütün arxivini, irsini hörmətli professor Ədalət Tahirzadəyəbağışlamışdı. Ədalət müəllim isə həmin sənədləri Tarix Muzeyinin arxivinə təhvil vermişdir. Hörmətli Ədalət müəllim  özü etiraf edir ki, həmin materiallardan “Azərbaycan təhsil tarixi oçerkləri”, “Azərbaycan Cümhuriyyəti (1918-1920) tələbələri” və “1920-ci ilədək ali məktəblərdə oxumuş azərbaycanlılar” kitablarının meydana çıxmasında geniş istifadə olunmuşdur.  (https://525.az/news/174084-nermin-xanim-tahirzade-arxivinin-taleyi )

N.Tahirzadənin Azərbaycanın təhsil tarixi ilə bağlı yazdığı məqalələr toplu halında 2009-cu ildə rus dilində, 2015-ci ildə isə Azərbaycan dilində nəşr edilmişdir.

2012-ci ildə vəfat etmişdir. Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.11.2024)

Xalq yazıçısı, akademik Kamal Abdullanın əsəsrlərindən seçilmiş bir sıra qranula – cövhər sayıla biləcək məqamları “Ədəbiyyat və incəsənət” oxucularına təqdim edir.

Kamal Abdulla özü seçilmiş bu cövhərlər barədə yazır: “İllərdən bəri yazdığım müxtəlif şeirlərin, esselərin, pyeslərin, hekayə və romanların, publisistik məqalələrin və elmi əsərlərin, verdiyim intervülərin hər birinin içində yer almış və bu gün də öz məzmunu, tutumu, forması ilə diqqətimi çəkən misralar, cümlələr günlərin bir günü sanki dil açıb mənə dedilər ki, bizim bir-birimizdən zaman və məkanca ayrılığımıza son qoy və bizi bir-birimizin yanında yerləşdir. Sən görəcəksən ki, bu zaman biz tamamilə yeni bir cazibədə zühur etmişik. Onlar qeyri-səlis məntiq dili ilə desək, içində olduqları mətnin qranulaları (ilkin vacib hissəcikləri) idi. Qranula, başqa cür ifadə etsək, cümlədən (mətndən) bütün artıq hissələri siləndən sonra yerdə qalan cövhərdir.”

Bu günlərdə “Everest” nəşriyyatında müəllifin “Seçmələrin seçməsi-qranulalar” adlı kitabı da işıq üzü görmüşdür.

Beləliklə, hər gün Kamal Abdulladan 7 qranula:

1.

“ Uca Tanrıdan səs gəldi:

Bu oğlan mənə süs gəldi.

 Niyə qisas yerdə qalıb?!

Alın bunun qisasını!

 Uru durdu, Qisas gəldi...”

2.

Borxes: “Ədəbiyyat idarəedilən yuxudur.” Amma bu yuxu bəzi müəlliflərin öz qəhrə manlarını tez-tez yatmağa göndərdiyi yuxu de yil. Bu yuxu müəllifin özünün yatması və yazdığı mətni yuxu kimi görməsidir.

3.

“ Evimin bir tərəfi Yazdı, günəş çıxıbdı. Bu birində şaxta, qış... Qəribədi, deyilmi?!”

4.

Hər adamın bu dünyada öz sehrbazlar dərəsi var. Kimi onu görür, gedib ona çatır və bu həmişəyaşıl dərə ona öz qoynunu doğma adamına açan kimi açır. Kimi də bu dərənin yanından ötüb keçir və onu görmür. Sehrbazlar dərəsi özü istəməyəndə yolun bu biri, sağ tərəfindən ucalan Görükməz təpə kimi özünü heç kimə görükdürmür.

5.

Kontekst genişləndikcə tekst dərinləşir.

6.

Sənət sənət üçündür, ancaq sənət sənət üçün deyil.

7.

Pərdəönündənsə pərdəarxasında baş verənlər daha maraqlıdır. Kulis və kontekstin qədrini bilək.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.11.2024)

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

MÜTALİƏ MƏDƏNİYYƏTİNİ NECƏ FORMALAŞDIRMALI?

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının təqdim etdiyi bu silsilə yazılar Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Ədəbiyyat Fondunun Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən 2024-cü ildə “Qeyri-hökumət təşkilatları üçün qrant müsabiqəsi” çərçivəsində həyata keçirdiyi “Yeniyetmə və gənclərdə mütaliə mədəniyyətinin formalaşdırılması” layihəsinin tərkib hissəsi olaraq nəşr edilir.

Sizlər üçün çağdaş yazıçı və şairlərimizin ən yaxşı ədəbi nümunələrini seçərək təqdim edəcəyik.

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondu@

POEZİYA

SƏLİM BABULLAOĞLU

SENTYABR. EYLÜL. VERESEN. SEPTEMBER

1.

Sentyabr. Eylül. Veresen. September.

Sarı rəng və kədər. Qüssəli tembr.

Uzaqda batıq səs: halsız və yorğundur.

Diş yoxdur, deməli, işlər də yoğundur:

nədən ki, adamın tamahı itidi;

hər adam bir az da tamahın itidi.

Eylül, veresen, september, sentyabr

işğal eləyir bütün diyarı

köndələn yağışla, gözdeşən küləklə.

Sonrası rəsmdir: nə toxun, nə rənglə!

Payızdır. Sonbahar. Osen. Autumn.

Sarımtıl inqilab. Sarışın təlatüm.

Veresen. September. Sentyabr. Eylül.

Yarpaqlar qəpiktək elə hey tökülür.

Elə bil kim isə anladır könülsüz:

Bax budur dünyanın dəyəri, görürsüz.

Pəncərə önündə tozlu əlcək

sözsüz bir yazıdır: dünyadan əl çək!

September. Sentyabr. Eylül. Veresen.

Ad üçün hansı söz doğrudur, görəsən?

Sözdən yükünü boşaldıb kağıza

mənalar ehtiyac duymur ağıza.

Otaqda bürküsə, kim deyir bu, pisdi?!

Bürkünü hiss edən bədən var ipisti.

2.

Sentyabr. Eylül. Veresen. September.

Lüğətlər arası ən adi tender

qalib edərdi, yəqin ki, sükutu.

Sonrası nöqtədir – qələmin ucu.

O isə lap çoxdan yazıbdır: şimşək

çaxanda açacaq çətirlər çiçəktək.

Eylül. Veresen. September. Sentyabr.

Təqvimlər özünü eləyir biabır.

Onlara baxmadan bilirsən hətta

qiyabi tanışdır təqvimlər həyatla.

Açıqdır pəncərə, uçuşur bir arı.

Onun da rəngi sənintək sapsarı.

Veresen. September. Sentyabr. Eylül.

Qızılı alovdan doğulur qara kül.

Hirsinə nidatək siqaret kötüyü

küldanda dik durub. Ağzının köpüyü,

hirsin yatır. Elə öz qanında boğulur ürəyin,

gizlənib altında ağappaq köynəyin.

September. Sentyabr. Eylül. Veresen.

Sədəqə istəyir birisi, verirsən:

bir ovuc xırda pul, bir ilıq təbəssüm.

“Qoy arzun çin olsun, qoy üzün gülsün!” –

qapının dalından sezilən sözlərin

ünvanı göylərdir. Yaşarır gözlərin.

3.

Sentyabr. Eylül. Veresen. September.

Göy üzü ağarır tənbəl-tənbəl.

Baxışın səmada marafon yürüşü,

geridə buraxır uçağı və quşu.

Miskindir bu yerdə hər hansı məğrurluq.

Biz ki, göylərə əvvəldən məğlubuq.

Eylül. Veresen. September. Sentyabr.

Gecələr mavrdır, səhərlər kentavr

gödəni, bədəni, rəngi ilə hər kəs.

Divanda açıqdır İmre Kertes.

Vərəqi geriyə çevirir sərinkeş.

Ömürsə yenidən yaşanmır... eh...kaş...

Veresen. September. Sentyabr. Eylül.

Milçəkdən bir öpüş qazanır süni gül.

Yalanlar daha çox çəkici, güvənli.

Saxta bir avazla oxuyur müğənni:

“Dərdimi göylərə danışsam, alışar...”

Eybi yox, qulaqlar buna da alışar ...

September. Sentyabr. Eylül. Veresen.

Frigid qadıntək qələmdən bezirsən.

Üfüqü qızardan qürubun şəfəqi

güldanda bərq vurub anladır fərqi.

İşıqla kölgənin sevgi oyunu

qurtarır divarda. Filmin sonu. 

OKTYABR AĞISI

Asfaltda adətən iz qoymaz addımlar,
ləpirlər sanki təsdiq eləməz yolları;
nə geysək yenə də qaradır kölgəmiz,
qaradır uzunqol köynəyin ağappaq qolları;
tavanda heç vaxt günəştək doğmaz
o billur salxım, çilçıraq,
nəğmənin mənası yoxdursa
bəlkə dəlilik yaxşıdır, bəlkə çıldıraq?!

Bilirəm, çöhrəmdə ən çox sezilən 
sarıdır, bir az da külrəngi solğunluq;
uzaq bir nöqtəyə dirənib qalmağım,
halsız-halsız baxmağım, yorğunluq;
düzdür, sözlərin muncuq sırası varağda 
çox rahat oxunur; eləcə;
amma sözlər uzaqdan yol gəlir,
ürəyi deşib keçirlər qələmə, ələcən.

Divarlar çat verib, nəm çəkib; rütubət “Yoxsul süfrə”ni
pikassosayağı ustaca həkk edib divara;
o isə hələ də dimdik, ütülü, şıq gəzir,
cibində dostların verdiyi qəhvəyi siqara.
Qəzetlər qəzadan yaman çox danışır, yazırlar-
elə bil ölənlər adam yox, böcəkdir.
Həyəti sanki qurd kimi ulayan küləkli bu evin sakini tənhadır;
deyirlər təklik-tənhalıq kütlədən daha çox gerçəkdir.

Nə ilham pərisi, nə sükut, bax elə tənhalıq əlində qələmim

vərəqin üstündə gəzişir, bəlkə də başını bulayır: yəni ki, nə bilim…

Adını düşünüb yad dildə astadan “october” deyirəm axırda

və ona “Koktobel” sözündən başqa bir qafiyə tapmıram Bakıda.

Gündüzlər qısalır, gecələr uzanır, tezliklə şaxtalar başlayar, oktyabr.

Siyafur vərəqlər arada qoluma yapışır hələ də:  nə həya tanıyır, nə abır.

Çox qəliz havadır: gah soyuq, gah isti, çoxalır sətəlcəm, öskürək, xırıltı:

elə bil kim isə dalğanı dəyişir “fm”də, qafamda, komamda: xışıltı...

Əvvəllər yazanda sevinər, o xoşbəxt olardı,
indi sözləri sanki tikantək çıxarır canından;
əvvəllər duranda cümlənin başında mübtəda,

deməli yel də ötməzdi yanından,
yəni, sonrası olardı mütləq xəbərə mübtəla.
İndisə içində böyüyən əcaib monstr
qul etmək istəyir onu da ismin yiyəlik halında,
dünya da təəsüf ki, nə məscid, nə də ki monastır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.11.2024)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

MÜTALİƏ MƏDƏNİYYƏTİNİ NECƏ FORMALAŞDIRMALI?

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının təqdim etdiyi bu silsilə yazılar Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Ədəbiyyat Fondunun Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən 2024-cü ildə “Qeyri-hökumət təşkilatları üçün qrant müsabiqəsi” çərçivəsində həyata keçirdiyi “Yeniyetmə və gənclərdə mütaliə mədəniyyətinin formalaşdırılması” layihəsinin tərkib hissəsi olaraq nəşr edilir.

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondu@

26.

VƏRDİŞLƏR KOMPLEKSİ

Mütaliə mədəniyyəti həmçinin kitabla iş prosesində vərdişlər kompleksidir. Bəs bura nələr daxildir?
• kitabın mövzusunun seçilməsi;
• mənbələrdə düzgün istiqamətlənmək bacarığı;
• mütaliədə sistemlilik və ardıcıllıq, konkret kitabın seçilməsi;
• oxuduğunu mənimsəmək və kitabın məzmununu dərk etmək;
• əldə edilmiş informasiyanı təcrübədə tətbiq və istifadə 
etmək, informasiyanı biliyə çevirmək;
• kitaba, dövri və ardı davam edən nəşrlərə qayğı ilə yanaşmaq;
• kitabla işin düzgün təşkili, gigiyenik qaydalara əməl edilməsi və s.

Növbəti: 27.Abituriyentin uğur formulu

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.11.2024)