Enver Aykol, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Türkiyə təmsilçisi

Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı ilə birgə təqdim etdikləri Türk Mədəniyyəti Ünlüləri layihəsində bu gün Türkiyə ədəbiyyatının ünlü imzalarından biri – Murat Gülsoyla müsahibə təqdim edilir.

Tərcümeyi-Hal

Murat Gülsoy, mühəndislik və psixologiya təhsili alıb. 1993–2023-cü illər arasında Boğaziçi Universitetində akademik heyətin üzvü kimi çalışıb. 2004–2021-ci illər arasında Boğaziçi Universiteti Nəşriyyatının nəşr komitəsinin başçılığını və 2015–2023-cü illər arasında Boğaziçi Universiteti Nâzım Hikmət Mədəniyyət və İncəsənət Araşdırmaları Mərkəzinin müdiri vəzifəsini yerinə yetirib. 1992–2002-ci illərdə dostları ilə birlikdə Hayalet Gemi jurnalını çıxardığı gündən bəri, akademik fəaliyyətin yanında ədəbiyyat və incəsənətlə əlaqəsini peşəkar səviyyədə davam etdirmişdir. Müxtəlif dillərə tərcümə olunan hekayə və romanları çoxsaylı milli mükafatlara layiq görülüb.

2001-ci ildə Sait Faik Hekayə Hədiyyəsi, "Bu Kitabı Oğurlayın" adlı kitabına, 2004-cü ildə Yunus Nadi Roman Mükafatı, "Bu Filmin Pis Adamı Mənim" adlı əsərinə, 2013-cü ildə Notre Dame de Sion Mükafatı, "Ata Oğul və Müqəddəs Roman" adlı əsərinə, 2014-cü ildə isə Sedat Simavi Ədəbiyyat Mükafatı, "Kölgələr və Xəyallar Şəhərində" adlı romanına verilib.

2003-cü ildən bəri yaradıcı yazıçılıq təhsili verir; yaradıcı yazıçılıq üzərində yazdığı "Büyübozumu: Yaradıcı Yazıçılıq" əsəri isə bu sahədə qabaqcıl kitab kimi tanınır.

-Murat bəy, "Öylə Gözəl Bir Yer ki" romanınızın mərkəzində duran Kərəm xarakteri daim dağılan, hissələrə ayrılan, daxili aləmində uyğunsuzluq yaşayan biridir. Xəyal və həyat qarşıdurmasında tarazlıq qura bilməmək və nə istədiyinə qərar verə bilməmək müasir insanın ən böyük problemi kimi görünür. Kərəm əslində bizikmi?

-Hekayə və roman xarakterləri uydurma olduqları üçün adətən real insanlardan daha tutarlı çəkilirlər. Biz oxucular olaraq da belə bir gözlənti ilə oxuyuruq. Hətta gündəlik danışıq dilində "tutarlılıq" və "xarakter" bəzən eyni mənada işlənir. İnsanlara "xaraktersiz" dediyimiz zaman onların etibarsız və uyğunsuz olduğunu ifadə edirik. Amma daxili aləmimiz girdablarla qaynayan bir çay kimidir; davamlı bir axın var. Çox vaxt bir-biri ilə ziddiyyət təşkil edən arzuların və qorxuların mübarizə meydanıdır. İçimizdən bir şeyi arzulayırıq, amma reallıqda onu əldə etmək mümkün olmur və bu reallığı qəbul etməyimiz gərginlik yaradır. Daxili aləm ilə reallıq daim münaqişə halındadır. Biz bu münaqişənin öhdəsindən gəlmək üçün böyük səy göstəririk, çox vaxt ağıla uyğun gəlməyən istəkləri kəsərək reallıqla barışıq bir "mən" qururuq. Romanlar, hekayələr, filmlər, yəni bədii əsərlər də bizə bu mövzuda kömək edir. Öz tamlığını qurmuş xarakterləri oxuduqca, həqiqətən də belə ola biləcəyimizi düşünürük, insanın daxili aləminin tutarlı ola biləcəyinə inanırıq. Romanımın qəhrəmanı Kərəm isə bu bildiyimiz xarakterlərdən fərqlidir. Üstəlik, onun həyatının böhranlı bir dövrünə şahid oluruq. Buna görə də onun daxilindəki uyğunsuzluqları çox aydın görürük.

-Məkan dəyişiklikləri, diqqətlə işlənmiş dekorlar və keçmişə qayıdışlar... Romanı oxuyarkən sanki film izləyir kimi hiss edirik. Kitabın qurğusunu yaradarkən belə bir məqsədiniz var idi?

-Canlı bir anlatım əldə etməyə çalışırdım. Realist roman ənənəsinin böyük bir hədiyyəsidir ki, beş hissi hərəkətə gətirərək oxucunun zehnində uydurma dünyanı həqiqət kimi canlandırır. Modernist ədəbiyyat realist ənənə ilə hesablaşarkən reallığın zehndə qurulması məsələsini bir az kənara qoydu. Buna görə də yeni anlatım formaları axtararkən, fərqli roman qurğuları sınayarkən realizmin qazancından istifadə etmək istədim. Dövrü qurğu ilə realist anlatım iç-içə keçəndə belə bir nəticə ortaya çıxdı. Əlbəttə, başdan planlaşdırdığım bir quruluş var idi, amma nəticə həmişə planladığımızdan fərqli olur.

-Yenə Kərəmə qayıdaq. Kərəm: "Bəzi şeyləri yalnız mən düşünürəm deyə bilərdim? Gəncliyimdə bundan qürur duyardım, indi isə qorxuram." deyir. Bu qorxunun altında getdikcə artan tənhalıq hissi ola bilərmi?

-Bir çox səbəb ola bilər. Fərdiləşmək həm istədiyimiz, həm də bizi tənhalığa salacağını bildiyimiz üçün qorxduğumuz bir şeydir. Bir cəmiyyətin üzvü olmaq rahat bir vəziyyətdir. Fərd olmaq isə bu rahatlığı təpikləməyi tələb edir. Nəticədə tənhasınız. Yalnız siz və prinsipləriniz, inandığınız normalar var. Bu da qorxuducu ola bilər. Amma eyni zamanda cəlbedici. "Hər kəs kimi deyiləm, mən fərqliyəm" hissi. Digər tərəfdə isə bir "biz"ə aid olma həsrəti. Bu iki vəziyyət həmişə münaqişədədir.

-Romanın arxa planında "şəhər çevrilişi" kimi ictimai hadisələrə də toxunursunuz. Şəhər çevrilişinin yalnız evləri deyil, həmin məhəllələrdə yaşayan insanların xatirələrini və keçmişlərini də məhv etdiyini düşünürsünüzmü?

-Bəli, ürəyimiz istərdi ki, çox yaxşı planlaşdırıldığı üçün heç bir dəyişikliyə ehtiyac olmayan bir şəhərdə yaşayaq. Amma reallıq bu deyil. Dəyişiklik qaçılmazdır. Şəhər çevrilişini biz etməsək, zəlzələ edəcək. Əlbəttə, bu işin nə qədər sağlam həyata keçirildiyi ayrıca mütəxəssislik sahəsidir. Məni maraqlandıran çevrilişin insan üzərində yaratdığı dağıntıdır. Sürətli bir dövrdə yaşayırıq. Son əlli ildir, özümü bildim-bu yana çox böyük dəyişikliklərin baş verdiyi bir coğrafiyadayıq. Təkcə İstanbulla da məhdud deyil. Ölkəmiz sürətlə inkişaf edir, buna görə də çirkinləşir. Ətrafımıza baxırıq, keçmiş mədəniyyətlərdən qalan binaların nə qədər estetik olduğunu və indi bizim tikdiklərimizin nə qədər çirkin olduğunu təəccüblə görürük. Amma yüz illər ərzində yaradılanları biz bir neçə ildə reallaşdırırıq. Əlbəttə, bu sürət eyni zamanda fəlakətimizi də hazırlayır. İqlim dəyişikliyi, terror və ya müharibə təhlükəsi, beyin köçü kimi mövzular gündəlik həyatımızın bir parçasıdır. Əlbəttə, bütün bunlar romanın əsas atmosferini yaradır. Romanımızın qəhrəmanı tam da bu prosesin içindən keçərkən bir çox şeyi çılpaq şəkildə görüb yaşamaq fürsəti tapır.

-Gözəlliyi hiss etmənin bahası dəhşətli olanı fərq etməkdir, deyirsiniz. İnsanın həyatındakı ziddiyyətlərin heç bitməyəcəyini düşünürsünüz? Bu ziddiyyətlərlə yaşamağı öyrənməliyik?

-Klassik nümunələrdir, amma izahedicidir; yaxşılığı ancaq pisliyin varlığı ilə anlayırıq, işığı qaranlıqla, gözəlli çirkinliklə. Bunun konseptual tərəfi budur. Amma bir də ruh tərəfi var. İnsan həmişə sakit, təhlükəsiz, isti, sevgi dolu bir anın, hətta həyat tərzinin arzusu ilə yaşayır və heç vaxt bu mükəmməl ana çata bilmir. Çünki həmişə bu sakitliyi təhdid edən risklər var, hər an narahat olacaq, qorxacaq vəziyyətlər mövcuddur. Məsələn, insan övladını sevərkən, eyni zamanda onu itirmək qorxusu yaşayır. Xəstələnərsə, ölərsə, onu itirsəm? İşin pis tərəfi odur ki, riskləri düşünməyə başladıqda sonsuz ehtimallar menyusunda çox yaradıcı fəlakətlər tapırsan. Bəs belə yaşamaq olarmı? Əlbəttə, görməməzliyə vurmağı, yox saymağı öyrənirik, xəyal qururuq. Gələcəkdə hər şeyin yoluna girdiyi çox gözəl bir həyatın məni gözlədiyi düşüncəsinə özümüzü inandırırıq. Keçmişə baxdıqda o dövrün bir çox problemləri indi həll olunduğu üçün sakit anlar tapa bilirik. Beləcə nostalji səhnəyə çıxır. Nəticə olaraq, arzularımızla qorxularımızın davamlı mübarizə etdiyi dinamik bir prosesdir həyat dediyimiz. Ədəbiyyat və incəsənət də məhz bu prosesdən doğulur.

-Kərəm yaşlanmanı heç vaxt başına gəlməyəcək bir xəstəlik kimi düşünür. Gənclik dövrünün ən böyük yanılğanı və orta yaş böhranlarının əsas səbəbi də bu düşüncə deyilmi?

-Əlbəttə. Orta yaş böhranı çoxüzlü bir mövzudur. Bir tərəfdən yaxınlaşan ölüm, digər tərəfdən bədənin güc itirməsi, xəstəliklərin başlanğıcı var. Amma əsas məsələ budur: "Mən bu günə qədər necə bir həyat yaşadım? Bu müddət ərzində nələr etdim?" Bu sualın ağırlığı ilə üz-üzə gəlmək var. Kərəm də çoxumuz kimi orta yaşa addım atarkən hələ də özünü gənc zənn edən, amma bəzi qırılma anlarında ömrünün çoxunu, ona ayrılan vaxtın böyük hissəsini sərf etdiyini fərq edən bir xarakterdir. Amma bunlar müvəqqəti duyğulardır. Həmişə o hisslə yaşanmır. Böhran, ruhən çöküntü insanı funksiyasız edir. Kərəm çoxlu səhvlər edir, bəzən böhrana düşür, qəzəblənir, əziyyət çəkir, amma bəzən də arzularını sonuna qədər doyurur, coşur, varlıq sevincini dadır.

-Mim sənətçisinin yer aldığı səhnələr olduqca təsirli, xüsusilə də xəyali qılınc səhnəsi. Romanı yazmazdan əvvəl mim sənəti üzrə ön tədqiqatınız olubmu?

-Mim sənəti həmişə marağımı cəlb edib. Teatr, canlandırma, mim... İnsanın rol edərək bir hekayəni danışması ən qədim sənətlərdən biri olmasına baxmayaraq imkanları heç vaxt tükənmir. Bu çox maraqlıdır. Mim sənətinin romanda çox xüsusi bir yeri var. Heç danışmadan, sadəcə hərəkətləri ilə, sanki boşluğu yonmuş bir heykəltaraş kimi Gezi Parkının ortasında hekayəsini danışır və hətta ona hücum etmək istəyənləri qorxutmağı bacarır. Məncə, mim sənəti incəsənət növləri içərisində ən nəzik görünənidir. Ən zəif, ən kövrək tiplərdən biri Pierrodur. O hücum edən serserilər isə hər şeyi edə biləcək qüvvədədirlər, amma işdə orada Pierro sənətini nümayiş etdirir. İncəsənətin hələ də çox böyük bir gücə malik olduğuna inanıram. Qadağan edildiyi, təzyiq altına alındığı dövrlərdə ağlın çatmadığı yeni yollar, üsullar, dillər tapdığını görürük. Çünki incəsənət insanın varoluş nidasıdır, arzularını və qorxularını bu şəkildə ifadə edir. Buna görə də cəlbedici olduğu qədər qorxuducudur.

-Kərəm çox maraqlı bir xarakterdir. Yaxşı təhsil almaq fürsəti tapmış olsa da, qabığını bir cür sındıra bilmir. Mükəmməl həyatlar yaşadığını zənn etdiyi dostlarının da özü qədər yaralı və məyusluqla dolu olduğunu öyrənirik. Başqa həyata imrenmək və öz həyatından şikayətlənmək çoxumuzun düşdüyü bir səhvdir, deyəsən?

-Səhvmi yoxsa insan təbiətimi? Hətta müasir insanın narahatlığımı? Bu da sorğulanabilər.

-Oxuyanlar mütləq fərq edəcək: romanda, Beşir Fuatı mərkəzə aldığınız əvvəlki romanınız "Kölgələr və Xəyallar Şəhərində"yə də bir istinad var. Bu yazma prosesində yaranıb, yoxsa romana başlamazdan əvvəl belə bir niyyətiniz var idi?

-Bu romanımda əvvəllər yazdığım hekayə və romanlardakı personajların peyda olması sirr deyil. Əvvəllər də belə keçidlər edirdim. Amma bu romanı yazarkən qəribə bir ruhi vəziyyətə düşdüm: sanki yazdığım hər şey böyük bir dünyanın parçaları idi, yəni hamısı eyni dünyada yaşayırdı. Bu hissi əvvəllər də vaxtaşırı yaşamışam, hətta yazdıqlarımda da... Məsələn, "Alemlerin Sürekliliyi" kitabında təsvir olunan jurnalist Cem, digər kitablarımda tək-tək hekayələrdə və nəhayət "Sevgilinin Gecikən Ölümü"ndə roman qəhrəmanı kimi ortaya çıxmışdı. Bunu niyə belə etdiyimi bilmirəm. Daha dəqiq desəm: bilərək etdiyim işlər var, bir də niyə etdiyimi bilmədən etdiyim işlər. Əslində bu ikinci kateqoriyadakılar məni daha çox maraqlandırır.

-Uğurlu bir yazar kimi çox sayda əhəmiyyətli mükafata layiq görülmüsünüz. Mükafatların sizin üçün nə məna daşıdığını öyrənə bilərikmi? Alınan mükafatların oxucu kütləsi üzərində və kitabların yeni nəşrlər etməsində təsiri olurmu?

-Yazmağa başladığım ilk illərdə bir hekayəmlə Yunus Nadi mükafatına müraciət etmişdim. İki səhifəlik qısa hekayəm həmin il üçüncü olmuşdu. Daha dəqiq desək, başqa bir gənc yazar namizədi ilə bölüşdürülmüşdü. Eyni universitetin fərqli mühəndislik bölmələrində oxuduğumuzu orada tanış olandan sonra öyrəndik. Aslı Erdoğanla "Cumhuriyyət" qəzetinin bağında keçirilən mərasimdə pilləkanı birlikdə çıxıb mükafatı almışdıq. Bu, mənim ədəbiyyat dünyası ilə ilk təmasım idi. Əvvəlcədən heç bir hekayəm çap olunmamışdı. İlk dəfə yazmağa başlamışdım və belə bir mükafata layiq görülmüşdüm. Bu mükafat mənim üzərimdə son dərəcə müsbət təsir bağışladı. O vaxtlar da indiki kimi mükafatlar haqqında mənfi dedi-qodular dolaşırdı. Amma bunlar çox vaxt həqiqəti əks etdirmir. Hər sahədə olduğu kimi burada da yaxşılar, orta səviyyəlilər və pis işlər var. Ciddi mükafatlar var, orta səviyyəlilər və pis idarə olunanlar. Hamısını bir qazana tökək çox səhvdir. Mən mükafatları əhəmiyyətli sayıram. Köklənmiş, nüfuzlu ədəbi mükafatların ədəbiyyata müsbət təsir etdiyini düşünürəm. Bundan əlavə, dedi-qodular və qərəzlərlə hərəkət etmək əvəzinə məlumatlara baxmaq, mükafatları illər ərzində performansı ilə qiymətləndirmək lazımdır. Bir mükafatın uğuru, seçdiyi yazarların gələcək uğurları ilə ölçülür. Məsələn, mən uzun müddətdir Sait Faik mükafatının münsiflər heyətindəyəm. Başlanğıcdan bu günə qədər bu mükafatı alan yazarların necə davam etdiklərinə baxıram. Əksəriyyəti yazıçılıqda səviyyəni irəli aparan şəxslərdir. Bu da əhəmiyyətli bir qazancdır. Mükafatların oxucu kütləsi üzərində təsirini nəşriyyatlardan soruşmaq lazımdır.

(İndi isə Türkiyə oxucuları üçün müsahibənin türkcə variantını təqdim edirik)

Murat Gülsoy ile Kurmacanın İmkanları Üzerine Röportaj

Öyle Güzel Bir Yer ki romanınızın merkezinde yer alan Kerem karakteri, sürekli dağılan, parçalarına ayrılan, iç dünyasında tutarsız biri. Hayal ve hayat çatışmasında bir türlü dengeyi kuramamak ve ne istediğine karar verememek günümüz insanının en büyük problemi sanki. Kerem, aslında biz miyiz?

Öykü ve roman karakterleri kurmaca oldukları için genellikle gerçek insanlara göre daha tutarlı olarak çizilirler. Bizler okur olarak da böyle bir beklentiyle okuruz. Hatta gündelik dilde tutarlılık ile karakter kimi zaman eşanlamlı olarak kullanılır. İnsanlara karaktersiz dediğimiz zaman onların tutarsız ve güvenilmez olduklarını ifade etmiş oluruz. Oysa iç dünyamız çeşitli anaforlarla kaynayan bir ırmak gibidir; sürekli bir akış vardır. Çoğu zaman birbiriyle çelişen arzuların ve korkuların savaş alanı gibidir. İçimizden bir şeyi arzularız ama gerçeklikte onu elde etmemiz mümkün değildir ve bizim bu gerçekliği kabullenmemiz bir gerilim yaratır. İç dünya ile gerçeklik sürekli bir çatışma halindedir. Biz, bu çatışmanın üstesinden gelme için muazzam bir çaba harcarız, çoğu zaman akıldışı istekleri törpülenmiş, gerçeklik ile barışık bir benlik kurgularız ve buna kendimiz adını veririz. Romanlar, öyküler, filmler, yani kurmaca eserler de bize bu konuda yardımcı olurlar. Kendi bütünlüğünü oluşturmuş karakterleri okudukça gerçekten de öyle olunabilir diye düşünürüz, bir insan iç dünyasının tutarlı olabileceğine ikna oluruz. Romanımın kahramanı Kerem bu bildiğimiz tipteki karakterlerden daha farklı. Üstelik hayatının krizli bir dönemine şahit oluyoruz. Bu yüzden de iç dünyasındaki tutarsızlıkları çok berrak bir şekilde görüyoruz.

Mekân atlamaları, dikkatlice işlenmiş dekorlar ve geriye dönüşler... Romanı okurken adeta bir film izliyormuş hissine kapılıyoruz. Kitabın kurgusunu oluştururken böyle bir amacınız var mıydı?

Canlı bir anlatıma ulaşmaya çalışıyorum. Realist roman geleneğinin müthiş bir armağanıdır, beş duyuyu harekete geçirerek okurun zihninde kurmaca dünyayı gerçekmiş gibi canlandırmak. Modernist edebiyat realist gelenekle hesaplaşırken gerçekliğin zihinde kurulması meselesini, biraz es geçti diye düşünüyorum. Dolayısıyla, yeni anlatım biçimleri ararken, farklı roman mimarileri denerken realizmin kazanımlarından yararlanmak istiyorum. Döngüsel bir kurgu ile gerçekçi anlatım iç içe girince böyle bir sonuç ortaya çıktı. Elbette en başından beri tasarladığım bir yapı vardı ama sonuç her zaman tasarladığımızdan farklıdır.

Yine Kerem’e dönelim. Kerem, “Bazı şeyleri sadece ben düşünüyor olabilir miydim? Gençliğimde bununla gurur duyardım, şimdiyse korkuyorum.” diyor. Bu korkunun altında yatan sebep gittikçe artan yalnızlık duygusu olabilir mi?

Birçok şey olabilir. Bireyselleşmek hem istediğimiz hem de bizi yalnızlaştıracağını bildiğimiz için korktuğumuz bir şeydir. Bir topluluğun üyesi, olmak konforlu bir durumdur. Birey olmak bu konforu geri tepmeyi gerektirir. Son kertede yalnızsınızdır. Siz ve ilkeleriniz, inandığınız normlar vardır sadece. Bu da korkutucu olabilir. Ama aynı zamanda çekici. Ben herkes gibi değilim, ben farklıyım duygusu. Öte yanda bir biz’e ait olma özlemi. Bu iki durum her zaman çatışma halindedir.

Romanın arka planında “kentsel dönüşüm” gibi toplumsal olayları da ele alıyorsunuz. Kentsel dönüşümün yalnızca evleri değil, o mahallelerde yaşayan insanların hatıralarını ve geçmişlerini de yıktığını düşünüyor musunuz?

Evet gönül isterdi ki çok iyi tasarlanmış olduğu için hiçbir değişime ihtiyaç duyulmauan bir şehirde yaşayalım. Ama gerçek bu dewğil. Dönüşüm kaçınılmaz bir durum. Kentsel dönüşümü biz yapmazsak deprem yapacak zaten. Tabii bu işin ne kadar sağlıklı yapıldıuğı ayrı bir uzmanlık alanı. Beni ilgilendiren dönüşümün insanın üzerinde yarattığı tahribat. Hızlı bir çağda yaşıyoruz. Son elli yıldır, kendimi bildiğimden beri çok büyük dönüşümlerin yaşandığı bir coğrafya burası. Sadece İstanbul’la da sınırlı değil. Ülkemiz hızlı gelişiyor, bu yüzden de çirkinleşiyor. Çevremize bakıyoruz, geçmiş kültürlerden kalan yapıların ne kadar estetik olduklarını ve şimdi bizlerin yaptıklarının ne kadar çirkin olduğunu hayretle görüyoruz. Ama yüzlerce yılda üretilenleri biz birkaç yılda gerçekleştiriyoruz. Tabii bu hız aynı zamanda felaketimizi de hazırlıyor. İklim değişikliği, terör veya savaş tehdidi, beyin döçü giib konular gündelik hayatımızın bir parçası. Tabii tüm bunlar romanın başat atmosferini oluşturuyor. Romanımızın kahramanı tam da bu sürecin içinden geçerken birçok şeyi çıplak bir şekilde görme ve deneyimleme fırsatı buluyor.

Güzeli hissetmenin bedeli korkunç olanı fark etmek, diyorsunuz. İnsanın hayatındaki zıtlıkların hiç bitmeyeceğini mi düşünüyorsunuz? Bu zıtlıklarla yaşamayı mı öğrenmeliyiz?

Klasik örneklerdir ama açıklayıcıdır; iyiyi ancak kötünün varlığı ile kavrarız, ışığı karanlık ile, güzeli çirkin ile. Bu işin kavramsal yanı. Ama bir de ruhsal yanı var. İnsan hep huzurlu, güvenli, sıcak, sevgi dolu bir anın, hatta yaşantının hayaliyle yaşar ve hiçbir zaman da bu mükemmel ana ulaşamaz. Çünkü her zaman bu huzuru tehdit eden riskler vardır, her an endişelenecek, korkulacak durumlar mevcuttur. Örneğin insan sevgi dolu olduğu bir anda, örneğin bebeğini severken, bir yandan da onu kaybetme endişesi yaşar. Hastalanırsa, ölürse, onu kaybedersem? İşin kötü yanı riskleri düşünmeye başladığınızda olasılıkların sonsuz menüsünde son derece yaratıcı felaketler bulursunuz. Peki ama böyle yaşanır mı? Elbette görmezden gelmeyi, yok saymayı öğreniyoruz, hayal kuruyoruz. Gelecekte her şeyin yoluna girdiği çok güzel bir hayat beni bekliyor düşüncesine kendimizi inandırıyoruz. Geçmişe baktığımızda o zamanın birçok sorunu şimdi çözülmüş olduğu için huzurlu yaşantılar bulabiliyoruz. Böylece nostalji sahneye çıkmış oluyor. Sonuç olarak arzularımızla korkularımızın sürekli olarak birbiriyle savaştığı dinamik bir süreç hayat dediğimiz. Edebiyat ve sanat bu süreçten doğuyor.

Kerem, yaşlanmayı asla başına gelmeyecek bir hastalık olarak düşündüğünü söylüyor. Gençlik döneminin en büyük yanılgısı ve orta yaş buhranlarının temel sebebi de bu düşünce değil midir?

Elbette. Orta yaş bunalımı çok yönlü bir konu. Bir yandan yaklaşan ölüm var, bir yandan bedenin güç kaybı, hastalıkların başlangıcı ama bence asıl önemlisi, ben bugüne kadar nasıl bir hayat yaşadım? Neler yaptım bu süre içinde ? BU sorunun ezici ağırlığıyla yüzleşmek var. Kerem de birçoklarımız gibi orta yaşa adım atarken halen kendini genç zanneden ama bazı kırılma anlarında ömrünün çoğunu , ona ayrılan sürenin büyük bölümünü harcamış olduğunu fark eden bir karakter. Ama bunlar geçici duygular. Hep o duyguyla yaşanmaz. Bunalım, ruhsal çöküntü insanı işlevsiz kılar. Kerem birçok hata yapıyor, zaman zaman bunalıyor, öfkeleniyor, acı çekiyor ama zaman zaman da arzularını sonuna dek tatmin ediyor, coşuyor, var olma sevincini tadıyor.

Mim sanatçısının yer aldığı sahneler oldukça etkileyici, özellikle de hayali kılıç sahnesi. Romanı yazmadan evvel mim sanatı üzerine bir ön çalışmanız oldu mu?

Mim sanatı oldum olası ilgimi çeker. Tiyatro, canlandırma, mim... İnsanın rol yaparak bir hikayeyi anlatması en eski sanatlardan biri olmasına rağmen imkanları asla tükenmiyor. Bu çok ilginç. Mim sanatının tabii çok özel bir yeri var romanda. Hiç konuşmadan sadece hareketleriyle , adeta boşluğu yontan bir heykeltıraş gibi Gezi Parkı'nın ortasında hikayesini anlatıyor ve evet, ona saldırmaya kalkışanları korkutmayı da başarıyor. Bence mim sanatlar içinde en naif görüneni. En savunmasız, en kırılgan tiplerden biri Pierrot. O saldırgan serseriler ise her şeyi yapabilecek güce sahipler ama işte orada Pierrot sanatını ortaya koyuyor. Sanatın halen, her zaman çok büyük bir gücü olduğuna inanıyorum. Yasaklandığı, baskı altına alındığı dönemlerde akıl sır ermeyen yeni yollar, yöntemler, diller bulduğunu görüyoruz. Çünkü sanat insanın varoluş çığlığıdır, arzularını ve korkularını bu şekilde dile getirir. Bu yüzden de çekici olduğu kadar ürkütücüdür de.

Kerem, çok ilginç bir karakter. İyi bir eğitim alma fırsatı yakalamış olsa da kabuğunu bir türlü kıramıyor. Mükemmel hayatlar yaşadığını sandığı arkadaşlarının da kendisi kadar yaralı ve hayal kırıklığıyla dolu olduğunu öğreniyoruz. Başka hayatlara imrenmek ve kendi hayatından şikâyet etmek çoğumuzun düştüğü bir hata sanırım?

Hata mı yoksa insan doğası mı? Hatta modern insanın huzursuzluğu mu? Bu da sorgulanabilir.

Okuyanlar mutlaka fark edecektir; romanda, Beşir Fuat'ı merkeze aldığınız bir önceki romanınız Gölgeler ve Hayaller Şehrinde'ye de bir atıf var. Bu, yazma sürecinde mi oluştu, yoksa romana başlamadan önce böyle bir niyetiniz var mıydı?

Bu romanımda daha önce yazdığım öykü ve romanlardaki kişilerin ortaya çıktığı bir sır değil. Daha önce de bu türden geçişler yapıyordum. Ama bu romanı yazarken garip bir ruh durumuna girdim: sanki tüm yazdıklarım büyük bir dünyanın parçalarıydı, yani hepsi aynı dünyada yaşıyorlardı. Bu daha önce de zaman zaman yaşadığım bir his, hatta yazdığım da diyebilirim ... Örneğin Alemlerin Sürekliliği kitabında anlatılan gazeteci Cem başka kitaplarımda tek tek öykülerde ve en nihayetinde Sevgilinin Geciken Ölümü’nde bir roman kahramnı olarak ortaya çıkmıştı. Bunu neden böyle yaptığımı bilmiyorum. Daha doğrusu şöyle söylersem daha iyi olacak: Bir, bilerek yaptıklarım var, bir de neden yaptığımı bilmeden yaptıklarım. Aslında bu ikinci kategoride olanlar beni daha çok ilgilendiriyor.

Başarılı bir yazar olarak pek çok önemli ödüle de layık görüldünüz. Ödüllerin sizin için ne ifade ettiğini öğrenebilir miyiz? Alınan ödüllerin okur kitlesi üzerinde ve kitapların yeni baskılar yapmasında bir etkisi oluyor mu?

Yazmaya başladığım ilk yıllarda, bir öykümle Yunus Nadi’ye katılmıştım. İki sayfalık kısa öyküm o yıl üçüncü olmuştu. Daha doğrusu bir başka genç yazar adayı ile paylaştırılmıştı. Aynı üniversitenin farklı mühendislik bölümlerinde okuduğumuzu orada tanışınca öğrenecektik. Aslı Erdoğan ile Cumhuriyet gazetesinin bahçesinde yapılan törende merdiveni birlikte çıkıp almıştık ödülü. Bu benim edebiyat dünyası ile ilk temasımdı. Daha önce yayımlanmış bir öyküm yoktu. İlk kez yazmaya başlamıştım ve böyle bir ödüle layık bulunmuştum. Bu ödül benim üzerimde son derece olumlu bir etki yaptı. O zamanlar da şimdilerde olduğu gibi ödüller hakkında olumsuz dedikodular yapılırdı. Oysa bunlar çoğu zaman gerçeği yansıtmazlar. Her alanda olduğu gibi bu alanda da iyiler, vasatlar ve kötüler vardır. Ciddi ödüller vardır, vasat olanları ve kötü yürütülenleri. Hepsini bir potaya koymak çok yanlış. Ben ödülleri önemsiyorum. Kökleşmiş, saygın edebiyat ödüllerinin edebiyata olumlu anlamda katkıda bulunduğunu düşünüyorum. Ayrıca dedikodularla ve önyargılarla hareket etmek yerine verilere bakmak gerekir, ödülleri yıllar içindeki performansıyla değerlendirmek gerekir. Bir ödülün başarısı seçtiği yazarların gelecekteki başarılarıyla ölçülür. Örneğin ben Sait Faik jürisindeyim uzun bir süredir. Başlangıçtan günümüze bu ödülleri almış yazarların nasıl devam ettiklerine bakıyorum. Çoğunluğu yazarlıkta çıtayı ileri taşımış kişiler. Bu da önemli bir kazanımdır. Ödüllerin okur kitlesi üzerindeki etkisini yayınlara sormak gerekir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.02.2025)