Cahangir Namazov, Özbəkistan. “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

 

 

 

Namiq Dəlidağlı müasir Azərbaycan poeziyasında öz dəsti-xətti olan, əsərləri ilə ədəbi dəyər yaradan şair kimi tanınır. Bu gün mən deyərdim ki, onun yaradıcılığı, yalnız Azərbaycanda deyil, Türk dünyasında da təbliğ olunmaqdadır. N.Dəlidağlı

bir qələm sahibi kimi dərin düşüncələrini, fəlsəfi təfəkkürünü və emosional

zənginliyini poeziyasına yansıdaraq, ədəbiyyata mühüm bir töhfə verməkdədir.

 

Onun yaradıcılığı xalqın duyğularını, həyatını, mədəniyyətini və

tarixini dərinliklə əks etdirərək hər dövrdə oxucuların marağını cəlb etməyə

qadirdir.

Poeziyasında ən çox işlənən mövzular arasında insanın daxili mübarizəsi,

əbədi mövzu olan məhəbbət, azadlıq və vətənə olan sevgi yer alır. O, sözün gücündən istifadə edərək, oxucusunun düşüncələrinə dərin təsir edə və bədii ifadələrdəki incəliklə emosional bir mühit yarada bilir.

Onun şeirlərində işıq və qaranlıq arasında keçən mübarizə, əbədi insanlıq məsələlərinə toxunma şairin sənətindəki fəlsəfi zənginliyi göstərir. Bir çox şeirlərində oxucusunu yalnız gözəlliklərlə deyil, həm də dərin sosioloji və fəlsəfi

düşüncələrlə qarşılayır. Namiq bəyin şeirlərində insanın daxili dünyası, həyatın

acıları və mövcudluğun mənasızlığına dair dərin düşüncələr özünü göstərir. Onun

şeirlərində həm emosional yük, həm də fəlsəfi dərinlik duyulur. Şairin aşağıdakı

şeirində müasir insanın mənəvi sarsıntıları və həyatdan aldığı acılar bədii dillə çox

gözəl əks olunub. Ağrılıdı:

 

Bir yer göstər, çıxım gedim,

Yaşaya bilmirəm Tanrım.

Ən əziz dərdimi belə,

oxşaya bilmirəm, Tanrım.

 

Şair "Tanrım" şeirində insanın qəlbini sıxan həyat yükü ilə tablaşmasını və bu yüküdaşımağı təsvir edir. Şeir, Tanrıya olan müraciətlə başlayır vəşairin onun qarşısında gücsüzlüyünü deyil, həyatın ona verdiyi çətinlikləriqəbul etməsini göstərir. Şeirdə həmçinin insanın daxili mübarizəsi, özünə etirazıtəfsilatıyla təqdim edilir. Tanrının qarşısında insanın çarəsizliyini, mövcud həyatınağırlığını hiss etdirməklə, şair oxucunu düşünməyə və öz həyatınıqiymətləndirməyə sövq edir.

 

Bu dərd çəkdikcə azalmır,

çəkdikcə gördüm böyüyür.

Çölümdə mən kiçilirəm,

içimdə dərdim böyüyür.

 

"Bu dərd" şeirində şair insanın ağrılarını, düşdüyü psixolojisarsıntını və bu sarsıntının qarşısında necə əlacsız olduğunu vurğulayır. Dərd, şairin həyatında getdikcə böyüyən və onun daxili dünyasını tərpədən bir qüvvə kimi göstərilir.

 

Dön geriyə bax, demədim,

bu qismətə baxt, demədim.

Nə istədi yox, demədim,

nəyim var, verdim, böyüyür.

 

Həyatının gətirdiyi çətinlikləri qəbul etməkdən başqa bir əlacı qalmayan şair, bu

dərdlərin içində bir ümid işığı axtarır, amma mənim fikrimcə yenə də bədbinlik və kədərdən qaça bilmir. Bu şeirdə, insanın öz taleyi ilə mübarizəsi və bəzən taleyə boyun əymək məcburiyyəti incə bir şəkildə ifadə edilir.

 

...Ölümə təslim olmaq

istəməyənlərin

qələbəsidi intihar;

öz qanına susayanların

son nidasıdı intihar;

bütün etirazların

haqq səsidi intihar;

dipdiri duyğuların

qəfil nəfəsinin

kəsilməsidi intihar.

 

"İntihar düşüncələri" şeirində şairin ölüm və intihar mövzusuna mürəkkəb, eyni zamanda fərqli yanaşmasını görürük. Şairin intihara dair düşüncələri, onun həyatın

ağırlıqları və dərdləri ilə necə barışdığını göstərir. Şeirdə "intihar" bir növ "qələbə"

kimi təqdim edilir. Bu qələbə həyatla mübarizənin sonu, yəni ölüm deyil, əksinə, bir "ayrılıq" təsvirində canlanan obrazlaşdırılır.

 

...Əcəlin intihar

edənlərə ölüm borcu qalır.

İnthar ölüm deyil,

intihar ölmək deyil,

sadəcə ayrılıqdı:

ancaq geri dönülməz.

 

Həm də deyərdim ki, bu şeir insanın içindəki intihar istəklərinin bir növ həyatla barışın və ayrılığın ən son mərhələsi olduğuna çağırışdı. Bu, ölümə qarşı mübarizənin yalnız bir fəndidir və obrazın yaşamaq üçün özünü tapmağa çalışdığı çabadan doğur.

 

Payız adam,

bu fəsil sənin çiyinlərindən

nimdaş plaş kimi asılı qalıb.

Qış kürkünü görmədim.

Dörd ildi gözlərimdə

bir fəsildə qalmısan:

bomboz rəngdə.

Payız adam!

Bu fəsil əynində

köhnəldi sənin.

Ürəyinə qabqardığın

heydən düşmüş arzularınla

can üstə olan xatirələrinə

yol gedirsən.

Hələlik...

 

"Payız adam" şeirində payız fəslinin insan həyatına yansıması bir obraz kimi

göstərilir. Payız, həmçinin insanın içindəki köhnəlmiş arzuların və keçmişin zaman

şəklidir. Şair, "payız adam" obrazından istifadə edərək, həyatın və zamanın

hərəkətliliyini, insanın özünü necə keçmişin yükü altında hiss etməsini təsvir edir.

Şairin sükut içində keçirdiyi zamanla əlaqələndirilən payız, həmçinin insanın

keçmişə olan bağlılığını və bu bağlılığın onu necə xatirələrə köklədiyini ehtiva

edir.

 

Mənə şəkil göndərdin...

o şəklin içində hər şeyin

öz şəkli var:

Baxışın öz şəkli var,

ürəyin öz şəkli var.

... Mənə şəkil göndərdin,

nə rəngli şəkildi...

Bomboz ağrılarıma

duz basar, "məlhəm" olar...

Göyərər ağrılarım,

qaysaqlamaz, nəm olar.

Bundan belə hər dəfə

o şəklə baxanda

xumarlanar gözlərim,

baxışlarım dəm olar...

Mənə şəkil göndərdin....

 

"Şəkilli şeir" şeirində şair, bir şəkil vasitəsilə insanın hiss və duyğularını, həsrətin-hicranın ağrısını və ötənləri necə canlandırdığının şahidi oluruq. Şəkil, şair üçün yalnız bir xatirə və ya vizual təsvir deyil, eyni zamanda ürəyinin ağrılarını və keçmişin izlərini üzə çıxaran bir vasitədir. Şeirdə, şəkilin vasitəsilə insanın içindəki hər şeyin təmsil olunduğu bildirilir; ağrılar, keçmişin göynərtisi və həsrət – bütün bunlar bir şəkil vasitəsilə ifadə edilir. Bu şeir, bədii detalların gücünü və onların insanın daxili aləmi ilə necə əlaqələndirildiyini göstərir.

Bir sözlə, bu şeir, şairin keçmişə olan nostalji münasibətini təsvir edir:

 

Hərdən yolun düşürdü,

bu “xaraba qalmış”a-

Nə vaxtandı bir güman,

ümidinə qalmışam.

 

Mən xaraba deyəndə,

bu şəhəri deyirəm.

Sənsiz havası, suyu,

bu zəhəri deyirəm

 

Şeirdə sevdiyinin gedişi ilə aşiqinə "xaraba" təsiri bağışlayan şəhər və bu şəhərdə

tənhalığına sığınmış insanın daxilindəki kövrək hisslər sözlə ustaca şəkilləndirilib.

Şair, keçmişə olan bağlılığı, zamanın necə əldən getdiyini və bu gedişin gətirdiyi

kədəri vurgulayır. Ayrılığın acısı və zamanın keçməsi ilə bağlı təəssüf hissi şeirdə

ön plana çıxır.

 

"Sizə elçi gəldi, bizə ayrılıq"

Bu şeir, sevgi və ayrılığın gərgin emosional vəziyyətini təqdim edir. Şair, "elçi"

obrazı vasitəsilə ayrılığı bir növ hökm kimi qəbul edir və bu ayrılıqla mübarizəni

təsvir edir. Ayrılıq, burada həm fiziki, həm də emosional bir ağrı kimi

təmsilolunur. Şeir, ayrılıq mövzusunu hüzünlə, lakin bir qədər də təbii bir yanaşma

ilə təqdim edir.

 

Qapınız döyüldü bir axşamçağı,

sizə elçi gəldi, bizə ayrılıq.

Yenə niyyətini dəyişməmişdi,

köhnə libasında təzə ayrılıq.

 

Namiq bəyin şeirlərindəki əsas mövzu insanın daxili aləmi, həyatda qarşılaşdığı

çətinliklər və bu çətinliklərə yenilməmək xüsusiyyətini aşılamaqdır. Şairin bədii

üslubu, qəlbin dərinliklərini və ruhun ağrıyan vəziyyətini çox təsirli şəkildə təqdim

edir. Onun şeirlərindəki metaforalar, duyğuların dərinliyini və insanın

mövcudluğuna dair fəlsəfi düşüncələri əks etdirir. Hər bir şeir, oxucunu öz daxili

dünyası ilə qarşı-qarşıya qoyur və onlara həyatın təbii və bəzən acı olan tərəflərini

göstərir.

Dəlidağlı, həm də Azərbaycan xalqının tarixini, mədəniyyətini və mübarizə

ruhunu öz əsərlərində təcəssüm etdirir. Onun poeziyasındakı vətən sevgisi təkcə bir

coğrafi məkanı əks etdirməklə bitmir. Eyni zamanda qədim bir xalqın ruhunu,

mədəniyyətini, əxlaqını vəözünə inamını bədii dillə yksək səviyyədə vəsf edir.

Onun şeirlərində vətənə olan sevgi yalnız fiziki sərhədlərlə bağlı deyil, həm də

millətinin tarixi və gələcəyinə olan bağlılıqla əlaqələndirilir. N. Dəlidağlı, xalqının

milli kimliyini təbliğ edərək, onu gələcək nəsillərə sözlə, ədəbiyyatla çatdırmağa

çalışır.

İndiyə qədər şairin yaradıcılığı diqqətdən kənarda qalmayıb, müəyyən şəkildə

dəyərləndirilib və bu dəyərləndirmə mövcud zamanda da davam edir. O bir çox

mükafatlarla təltif edilib, həm yerli, həm də ölkə xaricində uğurlar qazanmaqdadır. Onun şeirləri müxtəlif xarici ölkələrdə  tərcümə olunub və yayılıb.

Bu gün N.Dəlidağlı öz yaradıcılığı ilə Azərbaycan ədəbiyyatının inkişafına, əsl

sözə xidmət etməklə onun nüfuzunu daha da artırmağa və onu digər ölkələrdə

tanıtmağa çalışır. Şairin ilk zamanlardan etibarən təqdim etdiyi poetik yeniliklər,

onun ədəbi üslubunun zənginliyini və dərinliyini göstərir. N.Dəlidağlı həm klassik

Azərbaycan poeziyasının təməl prinsiplərini qoruyub saxlamaqla, ona yeniliklər

gətirir, həm müasir dünya ədəbiyyatını özünəməxsus şəkildə qavrayıb. Onun

şeirlərindəki dil incəliyi, poetik zənginlik və simvolizm, hər zaman təhlilçilər və

ədəbiyyatşünaslar tərəfindən yüksək qiymətləndirilməkdədir. Namiq Dəlidağlının

ədəbiyyat sahəsindəki  uğurlarından biri də, onun əsərlərinin yalnız poeziya sevərlər tərəfindən deyil, həm də akademik dairələrdə yüksək dəyərləndirilməsidir. Şair Azərbaycan poeziyasının inkişafında öhdəsinə düşən missiyanı layiqincə yerinə yetirir. Onun gələcək ədəbi nəsillər üçün gərəkli irs formalaşdırmaq cəhdi və əməyi nəzərdən qaçmır.

Şairin uğurları hələ də davam etməkdədir. İnanırıq ki, onun yaradıcılığı gələcək

nəsillərə ilham verəcək və ədəbi irsi Azərbaycan ədəbiyyatının mühüm bir hissəsi

olaraq uzun illər boyu oxuculara xidmət edəcəkdir. Dəlidağlı, təkcə şair olaraq

deyil, həm də bir fikir, fəlsəfi düşüncə sahibi, jurnalist kimi ədəbiyyata, sözə xidmət etməkdədir.

N.Dəlidağlının uğurları, yalnız şəxsi yaradıcılığı ilə məhdudlaşmır. O həm də milli

ədəbiyyatın və mədəniyyətin inkişafına olan əvəzsiz qatqısı ilə yüksək dəyərə

layiqdir. Şairin əsərləri, hər zaman yeni dövrün tələblərinə cavab verərək və xalqın

ruhunu əks etdirərək, Azərbaycan ədəbiyyatının parlaq gələcəyinə ümid yaradır.

Namiq Dəlidağlı, həm şəxsiyyəti, həm də əsərləri ilə Azərbaycan ədəbiyyatında öz

mühüm yeri olan müəllifdir.

Poeziyasının dərin fəlsəfi və emosional qatları, eyni zamanda vətənə olan sevgisi

və insanın daxili dünyası ilə bağlı təhlilləri şairi müasir ədəbiyyatın tanınan  simalarından biri etmişdir. Onun yaradıcılığını və ədəbi mirasını

qiymətləndirmək, gələcək nəsillərə ötürmək, Azərbaycan ədəbiyyatını daha da

zənginləşdirərək dövrün tələblərinə uyğun şəkildə inkişaf etdirmək müasir

ədəbiyyatın ən mühüm məqsədlərindən biri olmalıdır. Namiq Dəlidağlının davamlı

uğurları ilə bağlı ümidlərimiz sonsuzdur və əsərlərinin gələcəkdə

ədəbiyyatsevərlərə bələdçi olacağından əminik.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.02.2025)