Fərhad Dost, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün
Sumqayıt Dövlət Dram Teatrında türkiyəli yazıçı Turqut Özakmanın "Ocaq" psixoloji dramının səhnə təcəssümünə tamaşa etmək üçün şəhərin mədəni elitası toplaşmışdı.
Tamaşanın quruluşçu rejissoru Xalq artisti, Prezident mükafatçısı, "Qızıl Dərviş" mükafatı laureatı Firudin Məhərrəmov, quruluşçu rəssamı Mustafa Mustafayev, musiqi tərtibatçısı isə sənətşünaslıq üzrə fəlsəfə doktoru Telman Qəniyevdir. Tamaşa tamaşaçılar tərəfindən böyük maraq və alqışlarla qarşılanmışdır.
Tamaşanın sujet xətti, personajlar və onların xarakteristikası, dramatik yükü və tamaşaçıya təsiri.
Tamaşa tamaşaçılara sosial-iqtisadi çətinliklər içində mübarizə aparan yoxsul Türk ailənin hekayəsini təqdim edir. Ailə dörd uşaqdan, ana, ata və nənədən ibarətdir. Və ailənin hər üzvü yoxsulluq, xəyallar, ümidsizlik və birlik anlayışları arasında sıxışıb qalıblar. Əsər ailənin birliyi və yoxsulluqla mübarizəsini göstərməklə yanaşı, nəsillərarası konfliktlərə və dəyişən cəmiyyətin yaratdığı problemlərə işıq tutur. Hər bir personaj fərqli dünyagörüşünə sahibdir, malikdir və bu da dramın əsas dinamikasını yaradır. “Ocaq” pyesi ailənin yaşadığı dramı tamaşaçının gözləri önündə canlandıraraq, onları dərin bir emosional səyahətə çıxarır. Əsərin əsas mesajlarından biri də odur ki, ailə çətinliklərə baxmayaraq, bir ocaq ətrafında birləşməlidir. Əsərin əsas gücü, tamaşaçını ailənin içindəki çətinlikləri hiss etməyə vadar etməsi və sevgi ilə fədakarlığın birləşdirici gücünü vurğulamasıdır. Turqut Özakman “Ocaq” pyesi vasitəsilə tamaşaçını yalnız bir ailənin yoxsulluq və mübarizə dolu həyatına aparmır, həm də ailə bağlarının, sevginin və fədakarlığın insanı birləşdirən gücünü vurğulayır. Tamaşaçı bu emosional səyahət boyunca kədər, ümid, sevgi və acizlik arasında gedib-gəlir, lakin sonda ailənin birlikdə qalmasının əsl dəyərini anlayır.
Personajlar və onların xarakteristikası
Evin atası Tarık (Əməkdar artist Rauf Ağakişiyev) obrazı, ailənin bütövlüyünü qorumaq və ailə üzvləri arasındakı birliyi təmin etmək məqsədilə mübarizə aparan bir ata modelini əks etdirir. Xarakterin təqdimatında, onun məsum ifadələri və çətinliklər qarşısında yaşadığı çarəsizlik hissinə baxmayaraq, ümidini itirməməsi xüsusi vurğulanır. Aktyorun interpretasiyası, atanın psixoloji və emosional dinamikasını ustalıqla ifadə etməklə, tamaşaçıya xarakterin daxili dünyasını dərindən anlama imkanı yaradır.
Evin anası Səfiyyə (Əməkdar artist Xatirə Süleymanova) obrazı, ailənin əsas dayağı kimi mühüm funksiyanı yerinə yetirən və müxtəlif sosial-psixoloji yükü daşıyan bir xarakter kimi təqdim olunur. O, təkcə övladlarının deyil, həmçinin anasının və həyat yoldaşının emosional vəziyyətini tənzimləmək və ailədaxili balansı qorumaq vəzifəsini icra edir. Tamaşa boyu onun əhval-ruhiyyəsində hər hansı bir dəyişiklik müşahidə edilmir, bu da xarakterin iradəli və prinsipial mövqeyini vurğulayır. Safiyyə, bir tərəfdən həyat yoldaşının inancına tamamilə sahib olmasa da, onu dəstəkləməyə davam edir, digər tərəfdən isə övladları arasındakı münaqişələri idarə edərək, ailə içində harmoniya yaratmağa çalışır. Bundan əlavə, yaşlı anasının xəstəliyi və qızının yaşadığı emosional çətinliklər fonunda, obrazın situativ analiz qabiliyyəti və hadisələrə münasibəti məntiqli və adekvat şəkildə təqdim edilir.
Əməkdar artist Cəlal Məmmədov tamaşada evin böyük oğlu Nihat obrazını canlandırır. Nihatın xarakteri, məsuliyyətsiz, sərbəst həyat tərzinə üstünlük verən, avara və xəyalpərəst bir fərd kimi qurulmuşdur. Onun obrazı klassik Romeo tipajına yaxın olmaqla, tamaşada dinamik və emosional kontrast yaradır. Aktyorun ifası, zarafatları, canlı intonasiyaları və səs tonu ilə obrazın xarakterik xüsusiyyətlərini vurğulayır. Həmçinin, ağır psixoloji yüklü səhnələrə qatdığı yüngül və təbii oyun tərzi tamaşanın ritmini balanslaşdırır və tamaşaçılar üçün emosional rahatlıq yaradır.
Səhnə əsərində atası ilə birgə ailənin dolanışığını təmin etməyə çalışan Fazil obrazı, aktyor Oktay Mehdiyev tərəfindən yüksək ustalıqla təqdim edilmişdir. Fazıl obrazı realizm və xəyalpərəstlik arasında tarazlıq saxlayan, ailə üzvlərinin maddi və mənəvi rifahını təmin etmək üçün fədakarlıq edən bir şəxs kimi xarakterizə olunur. O, qardaşına cib xərcliyi verəcək qədər məsuliyyətli olmaqla yanaşı, ailədaxili gərginlikləri öz daxilində yaşayan, emosional baxımdan çətinlik çəkən və bu səbəbdən də hər an gərgin vəziyyətə düşə biləcək bir obrazdır. Aktyor bu xarakterin daxili dünyasını dərindən təhlil edərək, onun psixoloji vəziyyətini tamaşaçılara obyektiv şəkildə çatdırmağa nail olmuşdur.
Aktyor sənətində obrazın tamaşaçıya təbii və inandırıcı şəkildə təqdim edilməsi mühüm rol oynayır. Xüsusilə fiziki məhdudiyyətləri olan obrazları ifa etmək aktyor üçün əlavə çətinliklər yaradır. Bu baxımdan, tamaşada Sevda obrazını canlandıran Şəhla Məmmədova öz rolunu yüksək peşəkarlıqla icra edirdi. O, tamaşa boyu fiziki vəziyyətini daim nəzarətdə saxlayaraq, obrazın təbii davranışlarını ustalıqla nümayiş etdirirdir. Bu personajın hissi keçidləri – tamaşanın əvvəlindəki pozitiv əhval-ruhiyyədən finaldakı ümidsizlik və peşmançılığa qədər olan duyğular, aktrisa tərəfindən yüksək inandırıcılıqla çatdırılırdı.
Ailənin kiçik oğlu, tələbə Özcan obrazında Şəmistan Süleymanlının ifası xarakterin özünəməxsus xüsusiyyətlərini vurğulamaq baxımından diqqətəlayiqdir. Özcan obrazı, sosial və iqtisadi reallıqlara uyğun şəkildə, dominant qüvvələrin təsiri altında mövqeyini müəyyən edən bir gənc kimi təqdim edilir. O, həyatdakı mövqeyini dəyişən şəraitə uyğunlaşdıran və bu yolla varlığını qorumağa çalışan tipik bir tələbə xarakterini əks etdirir. Aktyor bu xarakterin psixoloji motivasiyalarını uğurla mənimsəmiş və tamaşaçılara dolğun şəkildə təqdim edirdi.
Nənə (Əməkdar artist Fəranə Musayeva) obrazı yaşlılıq bunaması əlamətlərini özündə əks etdirən bir şəxsiyyət kimi təqdim edilir. Aktyorun ifasında yaşlı insana xas olan nitq intonasiyası və səslənmə tonu davamlı olaraq qorunmuş, bu da tamaşanın realizmini artırırdı. Xüsusilə diqqət çəkən məqam odur ki, aktisa səhnədə uzun müddət eyni vəziyyətdə qalaraq, hər hansı qeyri-iradi hərəkətlər etmədən obrazın psixoloji və fiziki vəziyyətini qoruyub saxlamağa nail olmuşdur. Onun minimal fiziki hərəkətlərlə xarakterin daxili aləmini ifadə etməsi, peşəkar teatr ifaçılığında yüksək səviyyəli ustalıq nümunəsi kimi qiymətləndirilə bilər. Obrazın bədən dili və fiziki jestləri də mükəmməl şəkildə aktrisa tərəfindən idarə olunmuşdur. Aktrisanın hərəkət etmədiyi vəziyyətlərdə belə, səhnə plastikasını qoruması və personajın yaşı ilə uyğun olan fiziki məhdudiyyətləri (məsələn, belin əyilməsi, addımlardakı çətinliklər) ardıcıl olaraq nümayiş etdirməsi xarakterin inandırıcılığını artırmışdır. Bu yanaşma tamaşaçılara obrazın gerçəkçiliyini hiss etdirmiş və onun psixoloji vəziyyətini daha aydın başa düşməyə imkan yaradırdı. Əməkdar artist Fəranə Musayevanın ifası, teatr sənətində realist ifa üslubunun ən mühüm göstəricilərindən biri olan xarakterin ardıcıl və təsirli təqdimatına nail olunduğunu nümayiş etdirmişdir. Bu baxımdan aktrisanın performansı yüksək dəyərləndirilməli və peşəkar teatr ifaçılığında uğurlu nümunə kimi qeyd olunmalıdır.
Beləliklə, tamaşa iştirakçılarının hər biri öz obrazlarını yüksək səviyyədə canlandıraraq, tamaşanın uğurlu alınmasına töhfə verdilər. Aktyorların hərəkətləri, mimikası və bədən dili onların oynadıqları personajların xarakterik xüsusiyyətlərini dəqiq çatdırmağa imkan yaradırdı.
Tamaşanın dramatik yükü və tamaşaçıya təsiri
Əsər, sadə yoxsul ailənin gündəlik mübarizəsini və yoxsulluğun onların münasibətlərinə necə təsir etdiyini realist şəkildə təqdim edir.Tamaşaçı bu çətinliklərin içində öz ailəsindən və ya tanış olduğu insanlardan izlər tapa bilər, bu da əsəri daha təsirli edir. Ana və atanın övladları üçün çəkdiyi əziyyətlər, sevginin fədakarlıqla birləşdiyi anları ortaya qoyur. Böyük uşaq ailəni tərk edib getmək istəyir, amma ata və ana üçün bu, “ocağın sönməsi” deməkdir. Bu nöqtədə sevgi ilə gələcəyin axtarışı arasında böyük bir konflikt yaranır. Evin tək qızı sevdiyi oğlan ilə qoşulub qaçsa da aylar sonra təkrar ata evinə qayitmaq məcburiyyətində qalır. Getdiyi yerdə də xoşbəxtçiliyi tapmayan Sevda, bir zamanlar bədbəxt yuvası olaraq gördüyü ocağa təkrar geri dönür. Nənə, keçmişin və ailə dəyərlərinin qoruyucusu kimi ənənəvi ailə bağlarının gücünü xatırladır. Tamaşaçılar bu ailənin yaşadığı emosional sınaqlara şahid olduqca, öz həyatları ilə paralellər qurmağa başlayırlar. Ailədəki münaqişələr universal bir mövzu olduğundan, pyes hər kəsin qəlbinin sarı siminə toxuna bilən gücə malikdir. Çətinliklərə baxmayaraq, ailənin bir yerdə qalması və ocağın sönməməsi üçün göstərilən fədakarlıqlar ümid mesajını gücləndirir. Əsərin sonunda ailənin birliyi qorunur və tamaşaçıya müsbət və təsirli bir nəticə verir.
Bəli. Mən qətiyyətlə deyə bilərəm ki, “Ocaq” tamaşası Sumqayıt Dövlət Dram Teatrının ən yaxşı tamaşalarından biridir. Quruluşçu rejissor, Xalq artisti Firudin Məhərrəmov tərəfindən də yüksək peşəkar səviyyədə qurlub. Onun tərəfindən verilən mizanlar özləri tamaşaçı ilə danışır. Buna görə də tamaşanı daha baxımlı edir. Bu tamaşanı təkcə Sumqayıt tamaşaçılarına yox, məmləkətin və xarici ölklərin tamaşaçılarına da göstərmək olar və inanıram ki, onlar tərəfindən də çox maraqla qarşılanar.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(24.02.2025)
